De Wiershoeck- Kinderwerktuin, maandag 10 en woensdag 12 maart 2014

Transcriptie

1 De Wiershoeck- Kinderwerktuin, maandag 10 en woensdag 12 maart 2014 Beste natuurliefhebber/- ster, Door omstandigheden heb ik een week over moeten slaan, maar gelukkig kon ik de afgelopen week zowel op maandag als woensdag genieten van het heerlijke lenteweer. Op beide dagen viel het me op dat de honingbijen de bloeiende krokussen links lieten liggen. Ze hadden een duidelijke voorkeur voor de katjes van de bandwilg. Woensdagmorgen, op weg naar De Wiershoeck, zagen we in een weiland naast het Krimstermolenpad (tussen Bedum en Zuidwolde) onze eerste grutto van dit jaar. Alle hommelsoorten hebben enigszins last van mijten, maar dan vergelijkbaar met vlooien op de kat. De kat gaat er niet van dood en voor de mijten - die 8 poten hebben en dus geen insecten zijn, maar verwant zijn aan de spinnen - is dit de enige wijze van leven en voortplanting. Voor het eigen welzijn van de parasiet is het noodzakelijk dat de gastheer of - vrouw in stand blijft, zodat beide zich kunnen voortplanten. Bij hommels en andere bij- achtigen is het aantal mijten per individu soms echter een misser van de natuur, omdat de verhoudingen volkomen scheef liggen. Het zijn al plaaggeesten voor het insect als het er weinig zijn. Bij veel mijten is een normale functie van het waardinsect echter niet meer mogelijk. De hommelmijten eten hinderlijk mee bij de monddelen van het insect. In het broednest leven ze hoofdzakelijk van stuifmeel, nectar en organisch afval in het hommelnest. Het gaat meestal om de Tyrophagus laevis, die op het lichaam van de jonge koningin de winter doorbrengt. De jonge mijten verspreiden zich in het voorjaar op eenvoudige wijze. Enkele blijven namelijk achter op de bloemen en wachten op een andere voorbijkomende hommel, waaraan ze zich vlug kunnen hechten.

2 Er vloog minder op de tuinen dan ik had verwacht / gehoopt. Maar bij de bandwilg was het druk. Honingbijen vlogen af en aan en ook enkele hommels en vlinders deden zich tegoed aan de nectar en/of verzamelden stuifmeel (voor zover van toepassing). Ik zag tientallen honingbijen met mooi gekleurde bolletjes stuifmeel aan hun achterpoten. Zo te zien heeft de honingbij rechts een druppel nectar aan de mond. De bovenkaak van de honingbij is afgeplat en heeft een lepelachtige vorm, de bovenkaken worden voornamelijk gebruikt om was te kneden en te bewerken. Verder is een achterkaak aanwezig die de proboscis of zuigsnuit draagt, aan het uiteinde hiervan zit de tong. De tong is voorzien van fijne haartjes en een groefje aan de onderzijde. Door het groefje loopt de honing in de mondopening van de bij. Een kleine vos met gespreide, mooi gekleurde vleugels valt veel meer op dan een exemplaar met dichtgeslagen vleugels. Ongetwijfeld hebben beide vosjes overwinterd, maar de bovenste vlinder heeft duidelijk meer sporen van slijtage dan het nog mooie, onderste exemplaar.

3 De kleine vos vliegt in twee jaarlijkse generaties, die elkaar in vliegtijd overlappen. De eerste generatie verschijnt vanaf begin juni, de tweede volgt vanaf begin augustus. De vlinders van de tweede generatie eten zich in de eerste dagen van hun bestaan vol, teneinde voedselreserve op te bouwen. Daarna zoeken zij een schuilplaats om te overwinteren, de vlinders zijn bestand tegen vorst tot zeker - 20 C. Volwassen vlinders van de eerste generatie worden 25 tot 60 dagen oud, die van de tweede (overwinterende) generatie 280 dagen tot een jaar. Het madeliefje (Bellis perennis) is een kleine vaste plant uit de composietenfamilie en wordt tot 15 cm hoog. De naam Bellis perennis betekent eeuwige schoonheid of het hele jaar mooi. Bellis is afgeleid uit het Latijn en betekent mooi, perennis kan eeuwig of jaarrond betekenen. Zolang het niet vriest, is het madeliefje het hele jaar in bloei aan te treffen. Aan het einde van de bloemstengel staat één bloemhoofdje. Dit wordt tot 2,5 cm groot en bestaat uit een hart van gele buisbloemen, met een krans van witte straalbloemen. Madeliefjes planten zich ongeslachtelijk voort doordat zich in de oksels van de bladeren zijstengels vormen die kunnen uitgroeien tot een nieuw rozet. Die stengeltjes worden niet zo lang, waardoor madeliefjes dichte matten kunnen vormen. Het madeliefje plant zich ook via zaden voort. De soort komt van oorsprong alleen voor in Europa en Zuidwest- Azië, maar heeft zich ook in andere delen van de wereld verspreid, zoals Noord- en Zuid- Amerika. In heel West- Europa is de soort algemeen. De paarse dovenetel zorgt voor een mooi kleurcontrast.

4 Op de bandwilg zag ik deze dagpauwoog. De dagpauwoog vliegt van maart tot en met september en overwintert als volwassen dier. In gematigde streken zoals West- Europa en dus ook Nederland ontwikkelt zich meestal slechts 1 generatie per jaar. In warmere streken ontwikkelen de rupsen zich sneller en kunnen twee tot drie generaties tot ontwikkeling komen. De dagpauwoog kan wanneer hij eenmaal volwassen is zeer oud worden in vergelijking met veel andere vlindersoorten. De meeste soorten sterven al na enkele weken of dagen, de volwassen dagpauwoog kan echter vele maanden oud worden. Oudere vlinders hebben vaak een beschadigd vleugeloppervlak en zien er wat verweerd uit. In het labyrint kwam ik nog een andere overwinteraar tegen, die ik dit jaar nog niet eerder had gezien: een gehakkelde aurelia. Deze vlinder kent in het grootste gedeelte van haar verspreidingsgebied twee generaties per jaar. De volwassen vlinder kan worden aangetroffen van maart tot oktober. De eerste generatie imago's (volwassen vlinders) komt rond april uit de pop. De snel ontwikkelde exemplaren zijn vrijwel meteen klaar voor de paring en ontwikkelen in de zomer een tweede en soms zelfs nog een derde generatie. De langzamer ontwikkelde exemplaren zijn niet meteen seksueel ontwikkeld en vliegen tot de winter zonder te paren. De vliegtijden van de generaties overlappen hierdoor en ook de overwintering van de volwassen vlinder gebeurt dus door vlinders uit verschillende generaties. De vlinder verstopt zich in de winter in de strooisellaag, houtmijten, in holtes in bomen of andere beschutte plaatsen. Met dichtgeklapte vleugels is hij goed vermomd als een dor blaadje. Hij heeft dan ook geen ander verdedigingsmechanisme, in tegenstelling tot de verwante dagpauwoog en kleine vos, die bij verstoring met de vleugels klapperen. De dagpauwoog toont dan bovendien intimiderende oogvlekken. Zo te zien heeft deze gehakkelde aurelia voor de winter al heel wat vlieguren gemaakt. De vleugels van vlinders zijn bedekt met ontelbare microscopische schubben. De schubben zijn dakpansgewijs gerangschikt zodat ze elkaar ruim overlappen en ze geven de vlinder zijn kenmerkende kleur. De vleugels zijn echter heel kwetsbaar en bij een oudere vlinder zijn delen van de vleugels vaak kaal (schubloos).

5 De forsythia op De Wiershoeck heeft volgens mij geen optimale standplaats waardoor de struik iets later in bloei komt dan op diverse andere plaatsen. Forsythia (Chinees klokje) is een geslacht van struiken in de olijffamilie. Er bestaan zes hoofdsoorten en enkele gekruiste soorten. Als de Forsythia bloeit, is de winter vaak nog niet eens voorbij. Deze heester staat bekend om zijn vroege bloei, vanaf half februari is het mogelijk dat hij al met zijn kleine heldergele klokjes verschijnt. Forsythia is genoemd naar de Engelse tuinbouwkundige William Forsyth. Hij legde in de 18e eeuw de eerste Engelse rotstuin aan en in die periode werden enkele soorten Forsythia ingevoerd in Engeland. Nog maar eens een plaatje van het groot hoefblad. In een eerder verslag stond het volgende te lezen: De lange steel (tot 1 m hoog) met rozeachtige bloemen in een aar verschijnt voor de bladeren, die eind april, begin mei, uit de grond komen. Dit zijn de bloemen van de vrouwelijke plant. Groot hoefblad is tweehuizig. De bloemen van de mannelijke plant verwelken snel. De vrouwelijke bloemen bevatten nectar, maar de mannelijke bloemen niet. Gemengde populaties van mannelijke en vrouwelijke planten zijn nooit aangetroffen. Maar op De Wiershoeck zag ik zowel het blad als de beginnende bloei van het groot hoefblad. Gelukkig blijkt bovenstaande beschrijving geen wet van Meden en Perzen te zijn, zoals blijkt uit de volgende beschrijvingen: - Groothoefblad, de bloemen zijn er eerder dan de bladeren, (naaktbloeien) maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. - Bloemen: Polygaam (bloemen met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen en bloemen met alleen mannelijke of alleen vrouwelijke geslachtsorganen). Tweehuizig (mannelijke en vrouwelijke bloemen op verschillende planten). De bloemen groeien in dichte trossen met alleen buisbloemen. Ze zijn licht paars- roze of bleekgeel. De mannelijke bloemen zijn 0,7 tot 1,2 cm groot en de vrouwelijke 3 tot 6 mm. De omwindselbladen en stengelschubben zijn roodbruin.

6 Bij de hazelaar zitten de mannelijke en vrouwelijke bloemen aan de zelfde plant: de plant is eenhuizig. De mannelijke katjes zitten aan de struik, vóórdat het blad aan de struik komt. De vrouwelijke bloemen zitten aan de uiteinden van de takken. De bloemen ontwikkelen zich na de bevruchting tot een met een groene bast omhulde noot. De omhullende bast is een vruchthuls, die uit twee gescheiden bladen bestaat. De noot is aan de bovenzijde omgeven door een bolster. Naarmate de noot rijper wordt, verkleurt de bast van de noot naar geeloranje. In een koele en vochtige zomer produceert de boom meer hazelnoten dan in een droge, warme zomer. Een grazende honingbij.

7 Schijnbaar wil een honingbij ook wel eens even rusten en daarvoor had deze bij een zonnig plekje opgezocht. Het lijkt een beetje vreemd om in dit geval te spreken van Ieder vogeltje zingt zoals hij gebekt is. Maar ook elke struik en boom heeft zo zijn eigen, bij hem passende manier om tot ontwikkeling te komen. De knoppen van de peer (linksboven) zien er heel anders uit dan die van de balsempopulier (linksonder) en de mispel.

8 Dit is waarschijnlijk een dambordvlieg. Wereldwijd zijn er 2100 soorten en ze variëren in lengte van 2 tot 18 millimeter. De belangrijkste kenmerken van een dambordvlieg zijn het langwerpige gestreepte borststuk en het achterlijf met een ruit- of marmerpatroon, dat van donker naar licht loopt of vice versa. Vliegen kunnen vaste stoffen niet direct opnemen, maar zijn wel in staat het speeksel te gebruiken door dit op het voedsel aan te brengen waarna de voedseldeeltjes worden vermengd en het alsnog kan worden opgezogen. Voordat het voedsel in het spijsverteringsstelsel terecht komt, wordt het eerst een aantal keer gemengd met speeksel. Dit is te zien doordat de vlieg regelmatig een druppel uit de monddelen laat vloeien, en deze vervolgens weer opzuigt. Biologen vergelijken deze vorm van voorverteren wel met herkauwen. Op veel plaatsen zie je nu al bomen die vol in bloei staan met prachtige witte bloemetjes, ook op De Wiershoeck en aan de rand van de Schoolwerktuin. Ik heb geen idee welke boom het is.

9 Dit is waarschijnlijk een mannetje rosse metselbij. Dit is de meest algemene van de soorten metselbijen die in Nederland voor komen. Het is een kleine, brede en wat gedrongen bijtje van ruim 10 millimeter. Hij is zoals de meeste wilde bijensoorten een solitaire bij, wat betekent dat hij geen kolonie vormt, maar aparte broedkamers maakt en daar eitjes in legt samen met een voedselvoorraadje voor de larven. Het mannetje van de rosse metselbij heeft een lichte en het vrouwtje een donkere gezichtsbeharing. De lieveheersbeestjes komen steeds meer tevoorschijn, maar de langslapers zitten nog steeds op hun, soms weinig beschutting biedende, overwinteringsplaats. Vaak zijn het zevenstippelige lieveheersbeestjes, maar ook van enkele andere soorten zag ik af en toe al een ontwaakt exemplaar. Groetjes, Luit