Grootste examentrainer en huiswerkbegeleider van Nederland. Scheikunde. Trainingsmateriaal. De slimste bijbaan van Nederland! lyceo.

Transcriptie

1 Grootste examentrainer en huiswerkbegeleider van Nederland Scheikunde Trainingsmateriaal De slimste bijbaan van Nederland! lyceo.nl

2 Traininingsmateriaal Scheikunde Lyceo-trainingsdag 2015 Jij staat op het punt je eerste examentraining in het vak scheikunde te geven en bent daarom van harte uitgenodigd op de Lyceo-trainingsdag. Ter voorbereiding op deze dag vragen wij jou bijgaand trainingsmateriaal zorgvuldig door te nemen. - Het Lyceo-stappenplan - Een theoriepresentatie - Een drietal opdrachten Wij willen je vragen de onderdelen van het trainingsmateriaal goed voor te bereiden zodat we er tijdens de trainingsdag direct mee aan de slag kunnen gaan. Zo haal je het beste uit jouw trainingsdag! Het Lyceo-stappenplan Lyceo heeft een eigen stappenplan ontwikkeld. Het Lyceo-stappenplan vind je in het trainingsmateriaal. Met het stappenplan kunnen leerlingen gemakkelijk en gestructureerd een examenopgave aanpakken en zo het maximale aantal punten scoren. Zorg ervoor dat jij het stappenplan kent en gebruik het stappenplan bij het maken en uitleggen van de opdrachten. Een theoriepresentatie Een Lyceo-examentraining is opgebouwd uit blokken van twee uur. Een blok begint met een presentatie door de trainer over de theorie van een domein (onderwerp van de examenstof). Om je kennis te laten maken met de examenstof hebben we in dit trainingsmateriaal een theoriepresentatie van een domein opgenomen. De theoriepresentatie zal tijdens de trainingsdag aan bod komen. Bereid de presentatie daarom goed voor door per slide te bedenken wat je vertelt aan de examenleerlingen. Uit de presentatie moet blijken dat je de theorie beheerst en de stof gestructureerd kan overbrengen. Maak de presentatie interessant, wees helder en geef goede voorbeelden. Drie opdrachten In het trainingsmateriaal zijn drie verschillende opdrachten uit de Lyceo-examenbundel opgenomen. De opdrachten komen elk uit een ander domein (onderwerp van de examenstof). Maak de drie examenopdrachten volgens het Lyceo-stappenplan en neem jouw uitwerkingen mee naar de trainingsdag. Wij wensen je heel veel succes met de voorbereidingen en zien je graag op de trainingsdag! 1

3 Inhoudsopgave Lyceo-stappenplan 3 Theoriepresentatie 4 Opdrachten 22 2

4 Lyceo-stappenplan Met het Lyceo-stappenplan beantwoord je stap voor stap iedere examenvraag. De stappen helpen je gestructureerd een examenopgave aan te pakken en zorgen ervoor dat je het maximale aantal punten scoort voor een vraag. Het stappenplan is makkelijk te onthouden omdat de stappen samen het woord G O B E T A vormen. G oed lezen O vernemen B egrijp de vraag E xtra hulpmiddelen T oepassen A ntwoord controleren G oed lezen Lees de opgave goed door, onderstreep belangrijke informatie en bekijk hoeveel punten de opgave waard is. O vernemen Neem belangrijke informatie over. Schrijf alle gegevens (waarden, formules, figuren etc.) op met het goede symbool en zet deze meteen om naar SI-eenheden. Overschrijven van de juiste informatie levert je al punten op. B egrijp de vraag Begrijp de vraag door deze in jouw eigen woorden te formuleren en vast te stellen over welk domein/onderwerp het gaat. Let hierbij op signaalwoorden en bepaal de stappenplannen en/of formules die je bij de vraag gebruikt. E xtra hulpmiddelen Bedenk of je extra hulpmiddelen nodig hebt. Zijn er nog extra formules of waarden uit de binas of van het formuleblad te halen? Overschrijven van juiste waarden en formules levert je al punten op. T oepassen Pas toe door de gevonden formules, figuren of vergelijkingen uit te werken. Schrijf alle denkstappen op en kom tot een antwoord. A ntwoord controleren Controleer of het antwoord juist en realistisch is door de vraag nog eens te lezen. Kloppen jouw berekeningen? Heb je de juiste eenheid gebruikt en het getal goed afgerond (decimalen)? Tip: Rekenmachine Een rekenmachine helpt je om het juiste antwoord te berekenen maar vergeet niet al jouw denkstappen op te schrijven. 3

5 4

6 5

7 6

8 7

9 8

10 9

11 10

12 11

13 12

14 13

15 14

16 15

17 16

18 17

19 18

20 19

21 20

22 21

23 1 Eindexamen 98I (8p) De verbinding dioctylftalaat wordt als weekmaker in plastics verwerkt. De structuurformule van dioctylftalaat kan als volgt worden weergegeven: CH 3 CH 2 CH 3 CH 2 CH 2 CH 2 CH O CH 2 O C CH 3 CH 2 CH 2 CH 2 CH CH 2 O C CH 2 O CH 3 a. (4p) Leg mede aan de hand van deze structuurformule uit hoeveel stereoisomeren er bestaan van dioctylftalaat. Bij de bereiding van dioctylftalaat wordt gebruikt gemaakt van onderstaande C 8 H 14 O verbinding. O CH 3 CH 2 CH CH CH CH 2 C H CH 3 Een molecuul C 8 H 14 O met de boven weergegeven structuurformule bevat één asymmetrisch C-atoom. Toch bestaan er meer dan twee stereoisomeren met deze structuurformule. b. (4p) Leg uit hoeveel stereoisomeren C 8 H 14 O er met bovenstaande structuurformule bestaan. 22

24 2 Eindexamen 11II (13) Op veel plaatsen in de wereld sijpelt water uit verlaten mijnen. Dit water heeft vaak een extreem lage ph en bevat hoge concentraties van ionen van metalen, waaronder zware metalen. In de vakliteratuur wordt dit Acid Mine Drainage (AMD) genoemd. Een oorzaak van deze waterverontreiniging is de reactie van zuurstof en water met metaalverbindingen. Het water dat uit de mijnen sijpelt is buitengewoon zuur. In veel gevallen worden zelfs negatieve ph s gemeten. Dan is er veel HSO 4 omgezet tot SO a. (3p) Bereken hoeveel procent van het HSO 4 is omgezet tot SO 4 2- in een oplossing met ph= - 0,70 (289K). Wanneer het water uit zulke mijnen in rivieren terechtkomt, wordt het rivierwater sterk verontreinigd. Er kan vissterfte optreden, dieren die dat water drinken, kunnen doodgaan en er kan schade optreden aan planten. Het is dus zaak dit zure mijnwater voor het in de rivier terechtkomt te zuiveren. Daar bestaan verschillende manieren voor. Eén manier is het inzetten van zogenoemde sulfaat-reducerende bacteriën. Die zijn in staat om organisch materiaal om te zetten met behulp van sulfaat (SO 4 2 ). Bij deze omzetting ontstaan waterstofsulfide (H 2 S), en waterstofcarbonaat (HCO 3 ). Het blijkt dat hierdoor de ph van het water langzaam stijgt en dat de concentraties van ionen van (zware) metalen in het water langzaam dalen. b. (3p) Geef de reactievergelijking voor zo n bacteriële omzetting van organisch materiaal met behulp van SO 4 2. Gebruik glucose als organisch materiaal. c. (2p) Leg met behulp van Binas-tabel 49 uit dat de ph van het water bij dit proces stijgt. Een andere manier om AMD te bestrijden is met behulp van chemicaliën. De stoffen die men daarvoor kiest, moeten chemisch gezien aan een aantal voorwaarden voldoen. Bovendien moeten de kosten voor de zuivering zo laag mogelijk worden gehouden. Deze kosten worden bepaald door de chemicaliën, maar ook door het vervoer ervan naar veelal afgelegen gebieden. Dat vervoer vindt vaak plaats met behulp van vrachtwagens. Twee stoffen die in aanmerking komen voor zuivering van door AMD vervuild mijnwater zijn calciumoxide en natriumhydroxide. d. (2p) Geef twee redenen, ontleend aan de chemie, waarom calciumoxide en natriumhydroxide beide geschikt zijn om door AMD vervuild mijnwater te zuiveren. e. (3p) Welke van beide stoffen heeft de voorkeur, gezien de kosten van het vervoer waarbij de massa zo laag mogelijk moet zijn? Of maakt het (vrijwel) niet uit? Geef een verklaring voor je antwoord. 23

25 3 Examen 13II (10p) Zwaveldioxide in de lucht kan fresco s aantasten via een redoxreactie met sommige verfpigmenten die aanwezig zijn in schilderingen, zoals het rode pigment hematiet (Fe 2 O 3 ). Hematiet wordt door een reactie met zwaveldioxide langzaam omgezet tot het zwarte magnetiet (Fe 3 O 4 ). a. (4p) Geef van deze redoxreactie de vergelijkingen van de beide halfreacties en leid daarmee de totale reactievergelijking af. In de vergelijking van de halfreactie van de omzetting van hematiet tot magnetiet komen ook H 2 O en H + voor. b. (2p) Verklaar aan de hand van deze reactievergelijking dat de vorming van magnetiet het afbrokkelen van een fresco nog verergert. 24