Complexnummer:

Transcriptie

1 : Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort T F E info@cultureelerfgoed.nl Aantal complexonderdelen Monumentnummers van complexonderdelen , , , , , , , , Woonplaats Gemeente Provincie Hoofdadres van hoofdobject Van Balverenlaan 8, 6615 AH Complexomschrijving Omschrijving van het complex Ten noorden van het dorp ligt de HISTORISCHE BUITENPLAATS LEUR, een door tuinen en bosgebied omringd huis dat in 1778 in opdracht van Christiaan W.H. baron van Balveren is gebouwd. Het complex ligt op de oude rivierduinen van de Maas. Het hoge deel is bebouwd en bebost, op de lage delen zijn de weilanden. Het huis staat precies op de rand van de zavelgrond en de broeklanden, op het laagste punt van het hoge deel. In structuur en detail goed bewaard gebleven historisch buitenplaatscomplex LEUR bestaande uit een HOOFDGEBOUW (Huis te ) (1), HISTORISCHE TUIN- en PARKAANLEG (2), BOUWHUIS (3A) met SCHUUR (3B), HEKPOSTEN (4), DUIVENTIL (5), MOESTUINMUUR met HEKPOSTEN (6), KAS (7) en PRIEEL (8). In 1748 kwam de heerlijkheid door aankoop in bezit van de Gelderse edelman Gerrit Willem van Balveren. Hij was gehuwd met Jacoba van Bassenn. Dit echtpaar heeft waarschijnlijk niet op gewoond. Dat werd anders na hun overlijden toen hun zoon Christiaan Willem Hendrik van Balveren heer van werd (1752). Hij liet het tegenwoordige huis bouwen in 1778 en het park aanleggen en ging er daadwerkelijk wonen. De eigenaar overleed in 1789 en de plaats werd verhuurd aan zijn weduwe. In een huurovereenkomst van het eigendom uit 1791 wordt de buitenplaats als volgt omschreven: 'De Heere behuisinge met bouwhuis, Duyveslag, Vischvijvers, Allées, Starrenbosch en verdere Plantagie zoo als dezelve binnen deszelfs bepalingen bij en om het gez. Huis in de Hooge Pagina: 1 / 16

2 en vrije Heerlijkheid geleegen zijn'. Het huis wordt in 1799 nader beschreven als: 'Het HUIS TE LEUR, voor weinige jaaren geheel nieuw opgebouwd, voorzien met verscheiden zoo boven- als beneden kamers, waarvan eenige behangen, ruime keuken, en verdere commoditeiten, voorts een bouw- of tuinmans-huis, met ruime stallingen voor paarden en beesten, koetshuis enz., een schoone tuin, beplant met allerlei vruchtboomen, boomgaard, vischryke vyver, aangenaame bosschen en wandelingen...'. De opvolgende eigenaars Van Balveren hadden in de loop van de 19de eeuw verschillende plannen tot uitbreiding van het huis laten maken, die, met uitzondering van een kleine aanbouw aan de achterzijde in beperkte mate zijn verwezenlijkt. Wijzingen uit 1847 (voornamelijk schilderwerk) en in 1867 (na de overstroming van 1861) hebben hun stempel gedrukt op het uiterlijk en de inwendige afwerking van een aantal vertrekken. Tot 1920 heeft het geslacht Van Balveren in bezit gehad. In dat jaar overleed de laatste manlijke telg uit dit geslacht, mr. Walraven Elias Johan. Zijn erfgenaam mr. Bernhard Frederik baron van Verschuer werd de nieuwe eigenaar. is nog steeds in het bezit van de familie Van Verschuer. In 1929 werd de hele kap van het huis vernieuwd, waarbij de zakgoot verdween. De zolderverdieping kreeg een aantal kamers, waartoe aan de achter- en zijkanten dakkapellen werden toegevoegd. Daarvoor was er sprake van een dakkapel per dakvlak. Tegelijk met de bouw van het huis omstreeks 1780 werd rondom een aanleg gerealiseerd bestaande uit een (moes)tuin, een boomgaard, een visvijver en, verder van het huis gelegen, wandelbossen, waaronder een sterrenbos achter de grote vijver. Opmerkelijk is dat de oprijlaan vanuit het dorp vanaf de seweg niet recht op het huis werd geprojecteerd maar vanuit een hoek erop aanloopt. Deze laat 18de-eeuwse situatie staat op de kadastrale minuut van 1820 verbeeld: het huis ligt met de voorzijde naar het zuidoosten gericht en heeft een weids, onbelemmerd uitzicht over de lager gelegen bouw- en weilanden. Achter het huis, aan de noordwest kant bevindt zich de moestuin en het tot koetshuis verbouwde bouwhuis en boswachterij. Aan de noordoost zijde ligt een langgerekte, vierlobbige vijver. Voor het huis is een rechthoekig voorterrein met toegang in het midden. De wandelbossen, voornamelijk aan de oost- en zuidoostkant, zijn met rechte en diagonale lanen ontsloten. Deze situatie is in feite tot op heden ongewijzigd, met dien verstande dat er in het midden van de 19de eeuw een landschappelijke invulling van een van de bosvakken heeft plaats gevonden door middel van gebogen met beuken beplante lanen tussen de hakhoutbossen. Ten oosten van de vijver kreeg het bestaande weiland een gebogen beëindiging door middel van een boomcoulisse. Ook de oprijlaan voor het huis kreeg een gebogen vorm. De ingang in het midden verviel. De halve maanvormige vijver dagtekent van omstreeks In de jaren zestig van de 20ste eeuw is rechts van het huis een tennisbaan aangelegd. De omgrenzing van de historische buitenplaats volgt aan de west- en noordkant de Van Balverenlaan en de Puitsestraat, aan de oostkant de scheiding tussen bos en agrarisch gebied en aan de zuidkant de kadastrale grens tussen twee agrarische percelen. Op de bijbehorende kaart staan de omgrenzing alsmede de nummers van de complexonderdelen aangegeven. van het complex De historische buitenplaats is van algemeen cultuur, architectuur- en tuinhistorisch belang: - wegens de ouderdom; Pagina: 2 / 16

3 - wegens de ontwikkelingsgeschiedenis; - wegens de 18de-eeuwse architectuur van het hoofdgebouw, Huis te ; - wegens de aanwezigheid van 18de- en 19de-eeuwse elementen in de parkaanleg; - wegens de samenhang tussen de gebouwen en het omringende park. Pagina: 3 / 16

4 Monumentnummer*: Monumentnaam** Huis te Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Van Balverenlaan AH Omschrijving onderdeel 1: HOOFDGEBOUW. Het hoofdgebouw (Huis te ) uit 1778 telt twee bouwlagen en een zolderverdieping. De begane grond verdieping is verhoudingsgewijs laag. Daarop staat een hoge bel-etage, afgesloten met een omlopende daklijst met goot op klossen en een hoog opgaand schilddak. Vier schoorstenen met kappen op de hoeken. Windvaan met Van Balveren kleuren zilver-zwart op voorschild. Luidklokje in houten klokkenstoel op achterschild. Het huis staat op een vrijwel vierkante plattegrond. De voorgevel met middenrisaliet en iets vooruitspringende hoeklisenen is symmetrisch van indeling. De middenrisaliet bevat de dubbele toegangsdeur met een daarboven gelegen rondbogige balkondeur. Deurpartij met dubbele pilasteromlijsting waarvoor twee Ionische zuilen (ingekort in 1867) staan die een kroonlijst dragen waarop een klein ijzeren balkon is aangebracht. Ook de balkondeur is van een houten omlijsting voorzien en een door twee consoles gedragen kroonlijst met het gekroonde familiewapen Van Balveren met leeuwen als schilddragers. De middenrisaliet wordt met een driehoekig fronton beëindigd. Vensters met T-vormige schuiframen en persiennes. Fronton, omlijsting en vensterindeling uit In de dakkapellen (1929) 20-ruits roedenvensters met wisseldorpel. Aanbouw aan de achterzijde uit De indeling op beide verdiepingen is symmetrisch met een met marmeren platen belegde middengang en aan weerszijden vertrekken. Het trappenhuis bevindt zich ter hoogte van het midden van de gang in de rechterbeuk. Pagina: 4 / 16

5 Rechts van de toegang een kleine kamer die in verbinding staat met een pantry achter de trap, links een langgerekt vertrek met schouw tegen de achterwand en vensters in de voorgevel en de zijgevel. Daarachter de keuken met witte tegels. Aan de rechterzijde hier tegenover een onderkelderde opkamer (het zgn. Schotelhuis). De trap met fraai bewerkte aanzetbaluster en vrij vlakke balusters is uit de bouwtijd van het huis en zwenkt over twee verdiepingen omhoog. Geprofileerde handlijst. Op de bel-etage bevindt zich links de zaal (groot salet) met schouw en boezem. Stucwerk van plafond met velum, geprofileerde lijsten en ranken is 18de-eeuws, detaillering stucwerk op boezem en wandgeleding zullen waarschijnlijk uit 1867 dagtekenen. Rechts de herenkamer aan de voorzijde met schouw (XIX). Stucornament op plafond, lauwerkrans met strik en Jeruzalemveren mogelijk nog XVIII. Daarachter de slaapvertrekken. Op de zolder (gewijzigd in 1929), achtzijdige lichtkoepel met matglas en kamertjes. Het HOOFDGEBOUW Huis te, behorend tot de historische buitenplaats is van algemeen cultuur- en architectuurhistorisch belang: - wegens de ouderdom; - wegens de 18de-eeuwse architectuur die in de 19de en 20ste eeuw ondergeschikte wijzigingen heeft ondergaan; - wegens de goed bewaard gebleven 18de-eeuwse structuur van het interieur; - wegens een aantal genoemde interieuronderdelen; - als voorbeeld van een laat 18de-eeuwse edelmanswoning; - wegens de ensemblewaarde als middelpunt van de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Kasteel, buitenplaats Landhuis Pagina: 5 / 16

6 Monumentnummer*: Monumentnaam** Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Van Balverenlaan AH Bij BERGHAREN D 152 BERGHAREN D 138 BERGHAREN D 153 Omschrijving onderdeel 2: HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG. De historische tuin- en parkaanleg bestaat uit een over het algemeen rechte lanenstructuur (ten noordwesten van de Allée voor het Huis) waarbinnen zich het huis, de moestuin, de vierlobbige vijver en de Mooie Wei bevinden en een diagonaal lopende lanenstructuur (ten zuidoosten van de Allée voor het Huis) waar de wandel- en hakhoutbossen deels met landschappelijke elementen zijn gelegen. De Grote Laan of Allée voor het Huis is beplant met eiken, overgaand in een dubbele beukenlaan. Op het ellipsvormige terrein voor het huis twee forse solitairen (rode beuk) en een halve maanvormige vijver uit omstreeks Aan de rand van de rondlopende oprijlaan een houten prieel (zie hiervoor onderdeel 8). Direct achter het huis en daarmee verbonden door een beukenberceau bevindt zich de laat 18de-eeuwse moestuin die aan de oost- en noordkant is ommuurd (zie hiervoor onderdeel 6). Midden door de moestuin loopt een pad dat uitkomt op een hek met gemetselde hekposten (zie hiervoor onderdeel 4) naar het bouwhuis (zie hiervoor de onderdelen 3A en 3B). Pagina: 6 / 16

7 De vierlobbige vijver ten noordoosten van de moestuin van omstreeks 1780 heeft rondom een beplanting van lindes die een wandelpad om de vijver begeleiden. Ten noorden van de vijver staat een duiventil (zie hiervoor onderdeel 5). De Mooie Wei in het noordoostelijk deel van het park met een paar boomgroepen wordt afgesloten met een gebogen bosrand. Halverwege de Sophialaan, een van de diagonale lanen ten zuidwesten van de Allée voor het Huis bevindt zich een hoger gelegen rotonde uit de eerste helft van de 19de eeuw, beplant met beuken (aan de noordkant na de Tweede Wereldoorlog hersteld). Het zuidwestelijk deel van het wandelbos binnen een driehoek van rechte lanen is licht glooiend. Hierbinnen slingerende beukenlanen als 'aangename wandelingen' die de natuurlijke gesteldheid van het terrein volgen. Deze aanleg dateert van het midden van de 19de eeuw. Tussen de lanen hakhoutbossen en naaldhout. De TUIN- EN PARKAANLEG behorend tot de historische buitenplaats is van algemeen cultuur- en tuinhistorisch belang; - wegens de vrijwel ongewijzigde laat 18de-eeuwse structuur van de aanleg; - wegens een midden 19de-eeuwse landschappelijke verandering binnen het 18de-eeuwse lanenpatroon; - wegens de combinatie van sier (vijver en wandelpark) met nut (moestuin); - wegens de visueel ruimtelijke context waarin de gebouwen bewust een plaats hebben. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Historische aanleg Pagina: 7 / 16

8 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Van Balverenlaan AH Omschrijving onderdeel 3A: BOUWHUIS. Bouwhuis, met de achterzijde naar de weg gelegen en met de voorgevel op de achterzijde van Huis te gericht gebouw. Het bouwhuis bestaat uit een laat 17de-eeuws voorhuis en een laat 18de-eeuws koetshuis met stalling onder een met riet en pannen gedekt wolfsdak. Het voorhuis is gepleisterd. Asymmetrisch ingedeelde gevel. De middenkamer wordt verlicht door een zesruits venster. Vierruits venster met luiken voor de rechterzijbeuk en een venster uit 1978 in de linkerzijbeuk. In de middenkamer grote schouw die aan beide zijden is ingekort. Het laat 18de-eeuwse achterhuis (verbouwd tot koetshuis ten behoeve van het grote huis) heeft een brede middendeel. In de linkerzijbeuk waren een paardenstal en koetshuis ingericht; in de rechterzijbeuk veestalling. Het BOUWHUIS, deeluitmakend van een ensemble van bouwhuis en schuur, behorend tot de historische buitenplaats, is van algemeen cultuurhistorisch belang: - wegens de ouderdom; - wegens het type; Pagina: 8 / 16

9 - wegens de laat 18de-eeuwse aanpassing van een boerderij aan de functie van koetshuis; - wegens de situering aan de weg, waardoor de functie van koetshuis ten volle benut kon worden; - wegens de visuele en functionele samenhang met de overige elementen van de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Bijgebouwen kastelen enz. Bouwhuis Pagina: 9 / 16

10 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Van Balverenlaan AH Bij Omschrijving onderdeel 3B: SCHUUR. Tussen het huis en het bouwhuis staat een grote schuur. Fraaie gepotdekselde, vroeg 19de-eeuwse schuur met zijbaander en hoog, pannen schilddak. De SCHUUR, deeluitmakend van een ensemble van bouwhuis en schuur, behorend tot de historische buitenplaats, is van algemeen cultuurhistorisch belang: - wegens de ouderdom; - wegens het type; - wegens de laat 18de-eeuwse aanpassing van een boerderij aan de functie van koetshuis; - wegens de situering aan de weg, waardoor de functie van koetshuis ten volle benut kon worden; - wegens de visuele en functionele samenhang met de overige elementen van de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Bijgebouwen kastelen enz. Schuur(L) Pagina: 10 / 16

11 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Van Balverenlaan AH Bij Omschrijving onderdeel 4: HEKPOSTEN. Aan weerszijden van de oprijlaan staan twee hardstenen gegroefde hekposten (1926) met op de dekplaten twee zittende schildhoudende leeuwen. Zij dragen de wapens van de families Van Verschuer (links) en Van Balveren (rechts). In horizontale doorsnede vormen de hekposten een parallellogram. Voordien stonden er twee bakstenen hekpijlers (XVIII) waarvan de funderingen nog zichtbaar zijn. De HEKPOSTEN, behorend tot de historische buitenplaats, zijn van algemeen belang: - wegens de ouderdom; - wegens het type; - wegens de functioneel en visueel ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Pagina: 11 / 16

12 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Van Balverenlaan AH Bij Omschrijving onderdeel 5: DUIVENTIL. Op een weiland in het se bos bij de driesprong Van Balverenlaan-Meerenburg-Puitsestraat staat een houten DUIVENTIL uit 1913, de opvolger van een laat 18de-eeuws exemplaar. De til bestaat uit een op een poot rustende kubusvormige kast met tentdakje, waarop een houten piron; in een van de wanden de aanvlieggaten. De DUIVENTIL behorend tot de historische buitenplaats is van algemeen belang: - wegens het type; - wegens de constructie; - wegens de functioneel en visueel ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Duivenhok(L) Pagina: 12 / 16

13 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Van Balverenlaan AH Bij Omschrijving onderdeel 6: MOESTUINMUUR met HEKPOSTEN. De moestuin wordt aan oost- en noordzijde afgesloten met een muur met hekposten. Het oostelijke gedeelte is bij de overstroming van 1926 omgevallen en opnieuw opgetrokken als spouwmuur, afgesloten met een rollaag. Hierdoor kon de warmte voor het leifruit beter worden vastgehouden. In het midden van deze muur een spitsboogvormig poortje met houten deur, waardoorheen de mest op de moestuin gekruid kon worden. Het daarmee verbonden noordelijke deel van de muur dateert uit het midden van de 19de eeuw. Bakstenen muur tussen pijlers, afgesloten met een rollaag. In het midden een poort met twee gemetselde hekposten met stenen bal als bekroning. De MOESTUINMUUR met HEKPOSTEN behorend tot de historische buitenplaats, is van cultuurhistorisch belang: - wegens de ouderdom; - wegens het type; - wegens de constructie met spouw; - wegens de functioneel en visueel ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de moestuin. Pagina: 13 / 16

14 Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Tuinmuur Pagina: 14 / 16

15 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Van Balverenlaan AH Bij Omschrijving onderdeel 7: KAS. In de noordwesthoek van de moestuin een uit baksteen opgetrokken, te verwarmen kas. Het bouwwerk is een verbouwing van een koude bak. In de 19de eeuw is het bouwwerk verhoogd. In het eerste kwart van de 20ste eeuw is de kas opnieuw verhoogd en verbreed en is er een stookplaats ingebracht. Gebouwtje onder zadeldak met ongelijke dakschilden. Het naar de zuidkant gericht voorschild zal met glasramen zijn gedekt. Deurtje in de smalle westgevel. De KAS behorend tot de historische buitenplaats, is van cultuurhistorisch belang: - wegens de ouderdom; - wegens het type; - wegens de functioneel en visueel ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de moestuin. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Broeikas Pagina: 15 / 16

16 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Van Balverenlaan AH Bij Omschrijving onderdeel 8: PRIEEL. Prieel gebouwd in de jaren dertig van de 20ste eeuw. Na 1952 is het prieel na stormschade herbouwd. Houten bouwwerk op rechthoekige plattegrond onder overstekend zadeldak met rode pannen belegd. Onder het overstek is een kleine loggia, bestaande uit een borstwering die aan de voorzijde open is met aan iedere zijde twee stijlen die het overstek opvangen. De wanden zijn van horizontale delen, de punt van het overstek is van verticale planken samengesteld. De deuren en ramen met horizontale roeden. Het PRIEEL behorend tot de historische buitenplaats is van cultuurhistorisch belang: - wegens het type; - wegens de vormgeving; - wegens het materiaalgebruik; - wegens de visueel ruimtelijke relatie tot het hoofdgebouw. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Priëel Pagina: 16 / 16