Richtlijn BOFAS : BODEMSANERING van TANKSTATIONS IN BELGIE

Transcriptie

1 Richtlijn BOFAS : BODEMSANERING van TANKSTATIONS IN BELGIE

2 Documentbeschrijving 1. Titel publicatie Richtlijn BOFAS: Bodemsanering van tankstations in België 2. Uitgever VZW BOFAS 3. Datum Versie Trefwoorden Bodemsanering, tankstations 5. Samenvatting Het doel van deze richtlijn is: het streven naar een standaarduitvoering van bodemonderzoek en bodemsanering van tankstations voor België, rekening houdende met de respectievelijke gewestelijke wetgeving en de specifieke situatie van een tankstation; een garantie te bieden aan de overheid teneinde een kwalitatieve bodemsanering uit te voeren, waarbij de middelen op een efficiënte wijze worden besteed; om op een éénduidige en gestructureerde wijze de communicatie en rapportering aan de bevoegde overheid en het IBC te verzekeren, teneinde het administratieve meerwerk en de vereiste middelen dienaangaande tot een minimum te beperken. 6. Begeleidingsgroep BOFAS, OVAM, OWD, BIM, HASKONING, SORESMA 7. Contactperso(o)n(en) Dirk Loontjens, Rodolphe Coppieters t Wallant,Gert Moerenhout Pagina 2 van 152

3 1 INLEIDING MISSIE VAN VZW BOFAS DOEL VAN DE RICHTLIJN BEPERKINGEN VAN DE RICHTLIJN BEGRIPPENLIJST VERONTREINIGENDE STOFFEN INLEIDING TYPISCHE VERDACHTE STOFFEN GERELATEERD AAN DE UITBATING VAN EEN TANKSTATION: DIESEL EN BENZINE OVERIGE VERDACHTE STOFFEN OP EEN TANKSTATION AFVALOLIE VERONTREINIGDE AANVULGROND KEROSINE, PETROLEUM, WHITE SPIRIT, HUISBRANDOLIE SPECIALE SITUATIES ANALYSEMETHODEN WETTELIJKE BEPALINGEN PER GEWEST GEFRACTIONEERDE TPH -METHODE BIJ RISICO-EVALUATIES OVERZICHT TE ANALYSEREN VERDACHTE STOFFEN OP EEN TANKSTATION AFPERKEND BODEMONDERZOEK (ABO) DOELSTELLING EN OPBOUW VAN HET AFPERKEND ONDERZOEK (ABO) ONDERZOEKSSTRATEGIEËN VOOR HET AFPERKEND BODEMONDERZOEK INLEIDING VOORSTEL VOOR AFPERKEND BODEMONDERZOEK BEMONSTERINGSSTRATEGIEËN VOOR HET AFPERKEND BODEMONDERZOEK VELDWERKZAAMHEDEN ALGEMENE RICHTLIJNEN UITZETTEN VAN DE BORINGEN UITVOEREN VAN EEN KERNBORING UITVOEREN VAN EEN MACHINALE BORING UITVOEREN VAN MANUELE BORINGEN MONSTERNAME GROND EN ANALYSES PLAATSING VAN PEILBUIZEN AFWERKING WATERPASSING EN INMETING WATERMONSTERNAME GRONDWATER ALTERNATIEVE ONDERZOEKSMETHODEN VEILIGHEID INHOUD VAN EEN ABO EN RAPPORTERING INLEIDING SAMENVATTING ACHTERGRONDINFORMATIE ONDERZOEKSPROCEDURE EN UITGEVOERDE WERKZAAMHEDEN BESCHRIJVING VERONTREINIGINGSSITUATIE RISICO-EVALUATIE, BEPALING VAN SANERINGSPLICHT EN SANERINGSPRIORITEIT RESTVERONTREINIGINGEN OP EEN TANKSTATION VOORSTEL MONITORING/UPDATE IN AFWACHTING VAN BODEMSANERINGSPROJECT CONCLUSIES BODEMSANERINGSPROJECT INLEIDING INVULLING VAN HET BATNEEC-PRINCIPE VOOR BOFAS UITGANGSPUNTEN BODEMSANERINGSPROJECT HAALBAARHEID SANERINGSTECHNIEKEN INLEIDING BEST BESCHIKBARE SANERINGSTECHNIEKEN SANERINGSSTRATEGIE INLEIDING TYPERING SANERINGSWIJZE Pagina 3 van 152

4 5 BODEMSANERINGSWERKEN INLEIDING BESTEK KWALITEITSPLAN EN STARTVERGADERING OPVOLGING VAN DE SANERINGSWERKEN ONTGRAVING GRONDWATERONTTREKKING EN -ZUIVERING BODEMLUCHTEXTRACTIE EVENTUEEL IN COMBINATIE MET PERSLUCHTINJECTIE NATUURLIJKE ATTENUATIE STOPZETTING VAN DE BODEMSANERINGSWERKEN INLEIDING EINDEVALUATIEONDERZOEK NAZORG RAPPORTAGE INHOUD VAN HET BODEMSANERINGSPROJECT INHOUD VAN TUSSENTIJDSE RAPPORTEN INHOUD VAN HET EINDEVALUATIEONDERZOEK BESCHRIJVING VAN DE UITGEVOERDE BODEMSANERINGSWERKEN RESULTATEN VAN DE BODEMSANERINGSWERKEN UITSPRAAK MET BETREKKING TOT DE KWALITEIT VAN DE BODEM BESCHRIJVING VAN DE NAZORG NAZORG BIJLAGEN BIJLAGE 1: ONDERZOEKSSTRATEGIEËN A T.E.M. E BIJLAGE 2: ADMINISTRATIEVE INFORMATIE VOORSTEL ABO BIJLAGE 3: BEPALING VAN DE SANERINGSPLICHT EN DE SANERINGSPRIORITEIT BIJLAGE 4: BEPALING VAN DE SANERINGSPRIORITEIT BIJLAGE 5: BEMONSTERINGSPROCEDURE VOOR HET UITVOEREN VAN LUCHTMETINGEN BIJLAGE 6: SCHEMATISCH OVERZICHT MONITORING ABO BIJLAGE 7: INVULFORMULIER AFPERKEND BODEMONDERZOEK BIJLAGE 8: AFWEGING BATNEEC VOOR BOFAS BIJLAGE 9: PROCEDURE VOOR HAALBAARHEIDSONDERZOEK VAN ENKELE IN SITU TECHNIEKEN BIJLAGE 10: PROCEDURE VOOR HAALBAARHEID NATUURLIJKE ATTENUATIE BIJLAGE 11: STROOMSCHEMA I BIJLAGE 12: STROOMSCHEMA II BIJLAGE 13: BESLISSCHEMA MONITORING BSP BIJLAGE 14 :INVULFICHE KWALITEITSPLAN BIJLAGE 15 :INVULFICHE TUSSENTIJDS VERSLAG BIJLAGE 16 :INVULFICHE EINDEVALUATIEONDERZOEK BIJLAGE 17 :INVULFICHE NAZORG Pagina 4 van 152

5 1 INLEIDING 1.1 Missie van VZW BOFAS De VZW BOFAS is het Fonds voor de bodemsanering van tankstations dat d.d. 26 maart 2004 erkend werd overeenkomstig de bepalingen van het samenwerkingsakkoord getiteld Samenwerkingsakkoord tussen de Federale Staat, het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betreffende de uitvoering en de financiering van de bodemsanering van Tankstations, afgekort als SWA. VZW BOFAS ASBL staat voor: 'Bodemsaneringsfonds voor tankstations', opgericht als Vereniging zonder Winstoogmerk 'Fonds d'assainissement des sols des stations-service', en tant que Association sans but lucratif. 1.2 Doel van de richtlijn Deze richtlijn is ontwikkeld om een uniforme (België) en praktische invulling te geven aan de werking van voornoemd samenwerkingsakkoord. Deze richtlijn werd ter goedkeuring voorgelegd aan de volgende gewestelijke overheidsinstanties: OVAM BIM/IBGE OWD/SPAQUE Het doel van deze richtlijn is: het streven naar een standaarduitvoering van bodemonderzoek en bodemsanering van tankstations voor België, rekening houdende met de respectievelijke gewestelijke wetgeving en de specifieke situatie van een tankstation; een garantie te bieden aan de overheid teneinde een kwalitatieve bodemsanering uit te voeren, waarbij de middelen op een efficiënte wijze worden besteed; om op een éénduidige en gestructureerde wijze de communicatie en rapportering aan de bevoegde overheid en het IBC te verzekeren, teneinde het administratieve meerwerk en de vereiste middelen dienaangaande tot een minimum te beperken. BOFAS zal in de uitvoering van haar activiteiten maximaal gebruik maken van deze richtlijn. Hierbij denken we in eerste instantie aan tankstations in het kader van een sluiting, waarbij BOFAS in naam en voor rekening van de betrokkene, de bodemsanering zal uitvoeren. Tevens zal BOFAS overeenkomstig voornoemd samenwerkingsakkoord, in het kader van de sanering bij wijze van overgangsmaatregel en verderzetting instaan voor de terugbetaling van bodemsaneringskosten. De kosten dienen de reële kosten te zijn om de bodemsanering, overeenkomstig de in de wetgeving van de Gewesten opgenomen BATbeginsel, uit te voeren. Pagina 5 van 152

6 In geval van verderzetting van het tankstation zal het bodemsaneringsproject, alvorens het wordt ingediend door de aanvrager bij de overheid, ter goedkeuring aan BOFAS dienen te worden voorgelegd. Deze richtlijn is een modus operandi die dient gevolgd te worden. In afwijking van de terminologie in deze richtlijn, dienen de correcte juridische termen overeenkomstig de gewestelijke wetgeving te worden gebruikt in de rapportage. Bodemsaneringsonderzoek en werken die worden uitgevoerd door derden die rekenen op een terugbetaling van de gemaakte kosten, zullen getoetst worden aan de bepalingen opgenomen in deze richtlijn. Afwijkingen ten opzichte van de voorgestelde werkwijze dienen te worden gemotiveerd. 1.3 Beperkingen van de richtlijn De bodemsanering van elk tankstation is onderworpen aan locatiespecifieke kenmerken die niet te vatten zijn in een richtlijn. Deze richtlijn gaat dan ook uit van een vereenvoudigde situatie. Gelet op de reeds aanwezige ervaring tracht men een standaard op te stellen die van toepassing is op een maximaal aantal tankstations. De richtlijn gaat er van uit dat naast het tankstation ook andere activiteiten werden of worden uitgevoerd zoals: Garage activiteiten Carwash activiteiten Opslag van stookolie Tevens zal verontreiniging door ophoging met bodemvreemd materiaal frequent voorkomen. Deze richtlijn zal geen modus operandi aanbieden voor andere bodembedreigende activiteiten dan de bovenvermelde. Op bepaalde terreinen zal de verontreiniging gerelateerd aan het tankstation overschaduwd worden door een veel grotere verontreinigingsvracht. Bijvoorbeeld door de aanwezigheid van een olie depot of de aanwezigheid van een sterk verontreinigde ophooglaag kunnen de kosten van de bodemsanering aanzienlijk stijgen. Voor dergelijke situaties zal BOFAS in onderling overleg treden met de betrokkenen en de overheid. Tevens is het niet de bedoeling van BOFAS om een blind uit te voeren richtlijn aan te bieden. BOFAS rekent in eerste instantie op de bekwaamheid en de kwaliteit van de aangestelde deskundige om de locatiespecifieke kenmerken te onderzoeken en zo de mogelijke problemen naar bodemsanering in te schatten. Pagina 6 van 152

7 1.4 Begrippenlijst Voor de toepassing van deze richtlijn worden hieronder een aantal definities omschreven, die specifiek uit het samenwerkingsakkoord zijn overgenomen: Bodemverontreiniging: de verontreiniging van het vaste deel van de aarde en het grondwater zoals in de wetgeving van de Gewesten gedefinieerd. Bodemsanering: het behandelen van bodemverontreiniging zoals in de wetgeving van de Gewesten gedefinieerd. Tankstation: elke brandstofverdeelinstallatie voor motorvoertuigen, zijnde een installatie voor het vullen van brandstoftanks van motorvoertuigen met vloeibare koolwaterstoffen bestemd voor de voeding van de erop geïnstalleerde motor(en), die als verkooppunt voor het publiek wordt of minstens tot en met 31 december 1992 werd uitgebaat. Sluiting: het definitief beëindigen van de uitbating van een tankstation op een verontreinigd terrein. Verontreinigde site: één of meerdere kadastrale percelen waarop een tankstation gelegen is of was, alsmede de aanpalende kadastrale percelen waarvan de bodem ten gevolge van de uitbating van het tankstation vóór aanvraag tot tussenkomst bedoeld in de artikelen 13 en 16, zodanig verontreinigd is dat een bodemsanering zich opdringt op grond van de gewestelijke wetgeving betreffende de bodemsanering. Verontreinigd terrein: één of meerdere kadastrale percelen waarop een tankstation gelegen is of was, die, ten gevolge van de uitbating het tankstation vóór aanvraag tot tussenkomst bedoeld in de artikelen 13 en 16, zodanig verontreinigd is dat een bodemsanering zich opdringt op basis van de gewestelijke wetgeving betreffende bodemsanering. Exploitant: de exploitant zoals bepaald overeenkomstig de milieuvergunningswetgeving van de Gewesten, van een vergunnings- en/of meldingsplichtige inrichting en/of activiteit ingeplant en/of uitgeoefend op een verontreinigd terrein. Eigenaar: de eigenaar van een verontreinigd terrein. Feitelijke gebruiker: de persoon, andere dan de exploitant en eigenaar die voor eigen rekening de feitelijke controle over het verontreinigd terrein heeft. Fonds: de overeenkomstig de artikelen 8 en 9 van het samenwerkingsakkoord erkende rechtspersoon. Saneringsplicht: Indien op basis van een bodemonderzoek wordt geconcludeerd dat dient overgegaan te worden tot verdere maatregelen (aanvullend bodemonderzoek, opstellen van een bodemsaneringsproject, uitvoering van bodemsaneringswerken,...), ontstaat er een saneringsnoodzaak en saneringsplicht op het kadastraal perceel waar deze verontreiniging tot stand kwam. Deze evaluatie wordt gemaakt aan de hand van de in het Gewest van toepassing zijnde wetgeving. De saneringsplicht (volgens het Pagina 7 van 152

8 Samenwerkingsakkoord) wordt toegewezen aan een (rechts)persoon overeenkomstig de in het Gewest van toepassing zijnde wetgeving. Afdoende bevonden oriënterend onderzoek : elk oriënterend onderzoek waarvan de resultaten overeenkomstig de gewestelijke wetgeving betreffende de bodemsanering door de bevoegde gewestelijke overheden algemeen aanvaard worden dan wel na individuele beoordeling aanvaard werden; Tankstation gerelateerde verontreiniging: alle bodemverontreiniging die gerelateerd is aan de uitbating van het tankstation; Tankstation vreemde verontreiniging: andere bodemverontreiniging dan tankstation gerelateerde verontreiniging; Daarnaast worden eveneens andere definities geformuleerd die van toepassing zijn op de onderhavige richtlijn: Historische bodemverontreiniging (Vlaams Gewest): verontreiniging die tot stand is gekomen voor de inwerkingtreding van het bodemsaneringsdecreet (vóór 29 oktober 1995) Historische bodemverontreiniging (Waals Gewest): verontreiniging die is ontstaan voor 01/01/2003 Nieuwe bodemverontreiniging (Vlaams Gewest): verontreiniging die tot stand is gekomen na de inwerkingtreding van het bodemsaneringsdecreet (na 28 oktober 1995) Nieuwe bodemverontreiniging (Waals Gewest): verontreiniging die is ontstaan na 01/01/2003 Gemengde bodemverontreiniging (Vlaams Gewest): verontreiniging die tot stand gekomen is gedeeltelijk voor en gedeeltelijk na de inwerkingtreding van het bodemsaneringsdecreet. Afperkend Bodemonderzoek (ABO): elk bodemonderzoek dat overeenkomstig de gewestelijke wetgeving betreffende de bodemsanering respectievelijk als Beschrijvend Bodemonderzoek (Vlaams Gewest), Etude de caractérisation (Waals Gewest) en Nader Onderzoek (Brussels Hoofdstedelijk Gewest) of een aparte risicoevaluatie wordt gekwalificeerd. Bodemsaneringsproject: overeenkomstig de gewestelijke wetgeving betreffende de bodemsanering respectievelijk als Bodemsaneringsproject (Vlaams Gewest), Plan d assainissement (Waals Gewest) en Bodemsaneringsplan (Brussels Hoofdstedelijk Gewest). Actueel risico: Het actueel risico is van toepassing op de huidige situatie en op receptoren die momenteel een nadelige impact kunnen ondervinden van de verontreiniging. Uitgaande van de actuele situatie dreigt momenteel een aanwezige receptor negatief beïnvloed te worden, hetzij op korte termijn, hetzij op langere termijn. Potentieel risico: Indien het gebruik van het terrein verandert (sluiting tankstation), dient een beoordeling gegeven te worden van de potentiële humane risico s op basis van een realistisch standaard scenario overeenkomstig de bestemming volgens het Pagina 8 van 152

9 Gewestplan. Indien een garantie kan gegeven worden dat het gebruik van het terrein onveranderd blijft (verderzetting tankstation), dient voor een inschatting van de potentiële humane risico s uitgegaan te worden van de huidige situatie en een mogelijke ontwikkeling of evolutie in de toekomst. Puur product: (vloeibare) verontreiniging die voorkomt in de bodem als afzonderlijke (niet-waterige) fase. Puur product is al dan niet mobiel. Met het begrip puur product hangt de term retentiecapaciteit samen. Het puur product is mobiel (onder invloed van de zwaartekracht of capillaire krachten) indien de retentiecapaciteit overschreden wordt. Drijflaag: puur product (slecht wateroplosbaar) dat voorkomt op grondwaterniveau (grondwaterspiegel en water-capillaire zone) en daar aanleiding geeft tot een puurproduct spiegel. Het puur product is in dit geval mobiel. Indien er geen vloeistofspiegel wordt gevormd, is het puur product capillair aanwezig en niet mobiel onder invloed van de zwaartekracht. SAP pakket: Standaard analysepakket (cfr. Vlaanderen). Bij een standaard analysepakket (SAP) grond zit vervat: minerale olie, 8 zware metalen, 16 PAK (polycyclische aromatische koolwaterstoffen), EOX (extraheerbare halogeen verbindingen).. Een SAP grondwater bestaat uit minerale olie, BTEX en VOH (vluchtige organische halogeenkoolwaterstoffen) en zware metalen. Pagina 9 van 152

10 2 VERONTREINIGENDE STOFFEN 2.1 Inleiding Op een tankstation worden de brandstoffen benzine, diesel en LPG gestockeerd en verhandeld. Van deze brandstoffen kunnen enkel benzine en diesel bodem- en/of grondwaterverontreiniging veroorzaken. Benzine en diesel zijn complexe mengsels die hoofdzakelijk bestaan uit alifatische en aromatische koolwaterstoffen. Daarnaast worden diverse additieven toegevoegd ter verbetering van de technische eigenschappen van de brandstoffen. In het kader van nevenactiviteiten (garage, carwash, opslag van huisbrandolie) en op basis van de historiek van het terrein (ophoging met bodemvreemde materialen) is het niet uitgesloten dat op een tankstation ook andere verontreinigingen aanwezig zijn. Een duidelijk onderscheid tussen de tankstation gerelateerde verontreiniging en de tankstation vreemde verontreiniging is dus noodzakelijk. Op een tankstation kunnen de volgende potentiële verontreinigingsbronnen onderscheiden worden: Pompeilanden Opslagtanks Vulpunten Tankontluchtingen Koolwaterstofafscheider Leidingen tussen tanks en pompeilanden Pagina 10 van 152

11 Tijdens het afperkend bodemonderzoek (ABO) dienen deze risico-locaties dan ook afdoende onderzocht te worden: op plaatsen waar in eerdere onderzoeken reeds verontreiniging is aangetoond in het vaste deel van de aarde en grondwater; op plaatsen waar gegevens over de verontreinigingssituatie ontbreken hiaten uit vorige onderzoeken. 2.2 Typische verdachte stoffen gerelateerd aan de uitbating van een tankstation: diesel en benzine Benzine bestaat voornamelijk uit koolwaterstofketens van 4 tot 12 koolstofatomen. Diesel bestaat uit zwaardere fracties, namelijk uit koolwaterstofketens van 10 tot 28 koolstofatomen (C10-C28). Beide brandstoffen worden bij voorkeur geanalyseerd via gaschromatografie (GC). Een courante analyse in dat verband is minerale olie GC-C10- C40. Deze parameter is ideaal voor screening op diesel. Deze parameter is minder geschikt voor de evaluatie van benzineverontreinigingen. Diesel wordt bij voorkeur geanalyseerd via gaschromatografie in het bereik C10-C40. Deze methode laat niet alleen toe dieselconcentraties in grond of grondwater te kwantificeren, maar biedt het voordeel dat de bijhorende grafische voorstelling (het chromatogram) karakterisatie van de verontreiniging toelaat. Op basis van het chromatogram kan men ook evalueren of de dieselverontreiniging al dan niet onderhevig is aan biodegradatie. Op basis van deze evaluatie kan men een kwalitatieve uitspraak doen over de ouderdom van de dieselverontreiniging. De analyse op minerale olie GC in combinatie met het Pagina 11 van 152

12 chromatogram is dus een goede parameter voor de evaluatie van een dieselverontreiniging. Benzine en in mindere mate ook diesel - bevatten diverse aromatische koolwaterstoffen. Een courante selectie hiervan zijn benzeen, tolueen, ethylbenzeen en xyleen (BTEX). De analyse op BTEX wordt dan ook vaak beschouwd als gidsstof voor de analyse op benzine. Diesel en benzine bevatten talloze additieven ter verbetering van de technische eigenschappen van deze brandstoffen: antiklopmiddelen, antioxidantia, antivriesmiddelen, loodvervangers, en kleurstoffen. De additiefkeuze en de concentratie aan additieven variëren bovendien naargelang de oliemaatschappij. Het is onmogelijk een uitputtende lijst van additieven hier te vermelden. In het kader van BOFAS volstaat het om enkel te vermelden dat ter verbetering van het octaangehalte het additief methyl-t-buthylether (MTBE) systematisch wordt toegevoegd aan benzine, dit ter vervanging van de vroegere additieven op loodbasis. MTBE is een zeer goed oplosbare verbinding, zodat de aanwezigheid hiervan in grondwater als bijkomend bewijs kan beschouwd worden voor de aanwezigheid van een benzineverontreiniging. In bepaalde gevallen zijn analyses op overige brandstofadditieven aangewezen. Bijvoorbeeld, bij betwistingen, of in andere relevante gevallen, kan overwogen worden om analyses op deze minder courante parameters uit te voeren. In het kader van routine onderzoeken volstaan analyses op de volgende parameters (zie ook overzichtstabel in paragraaf 2.5.). minerale olie GC C10-C40: in het vaste deel van de aarde en in grondwater BTEX: in het vaste deel van de aarde en in grondwater MTBE: voornamelijk in grondwater. Naast BTEX en MTBE, kan ook de parameter GC-vluchtig (GC C6-C12) gebruikt worden als indicator voor de aanwezigheid van benzine. Deze analyse heeft als bijkomend voordeel dat het bijhorende chromatogram verdere karakterisatie van de vluchtige koolwaterstoffen toelaat. In sommige gevallen namelijk, bijvoorbeeld op tankstations gelegen op of nabij een brandstofdepot, is het mogelijk dat er ook verontreiniging met petroleum, kerosine of andere vluchtige koolwaterstoffen voorkomt. In dat geval is het van belang dat men de benzineverontreiniging kan scheiden van de overige vluchtige verontreiniging (zie ook volgende paragraaf). 2.3 Overige verdachte stoffen op een tankstation In principe kan op een tankstation natuurlijk elke mogelijke verontreiniging ontstaan zijn, doch de praktijk wijst uit dat buiten benzine- en dieselverontreinigingen, voornamelijk de volgende soorten verontreinigingen kunnen voorkomen, namelijk: afvalolie verontreinigde aanvulgrond petroleum, kerosine, white spirit huisbrandolie Aangezien de financiële tussenkomst van BOFAS zich beperkt tot het saneren van tankstation gerelateerde verontreiniging in het vaste deel van de aarde en grondwater, is het van belang om de verontreiniging die het gevolg is van nevenactiviteiten op een tankstation apart te beschrijven in het rapport van het afperkend bodemonderzoek. Pagina 12 van 152

13 2.3.1 Afvalolie. Ten gevolge van garageactiviteiten op een tankstation is het mogelijk dat er gemorst is met motorolie. Motorolie bestaat uit viskeuze koolwaterstofmengsels die zich situeren in de koolstofrange C22-C38. Tegenwoordig kan motorolie voorkomen in drie kwaliteiten: gewone motorolie, semi-synthetische en synthetische motorolie. Op basis van een chromatogram zijn deze oliesoorten van elkaar, én van diesel/benzine te onderscheiden. Aangezien BOFAS enkel de saneringskosten van benzine- en dieselverontreinigingen vergoedt, is het van belang een duidelijk onderscheid te maken tussen motorolie en brandstoffen. De parameter minerale olie GC C10-C40 en met name het bijhorende chromatogram is hiertoe zeer geschikt. Afgewerkte motorolie kan bovendien zware metalen en PAK-componenten (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) bevatten, en dient dan ook op deze parameters gecontroleerd te worden Verontreinigde aanvulgrond Bij het (ver)bouwen van een tankstation in het verleden, is het mogelijk dat er verontreinigde grond is aangevoerd, bijvoorbeeld ter hoogte van de ondergrondse tanks en de piste. Met andere woorden, een algemene screening naar zware metalen, PAK en EOX dringt zich op wanneer er een vermoeden bestaat dat er aanvulgrond van onbekende herkomst is gebruikt. Indien een tankstation gebouwd zou zijn op een reeds eerder verontreinigd terrein, dient men in het afperkend bodemonderzoek deze eerdere verontreiniging te onderscheiden van de verontreiniging die gerelateerd is aan de bouw of de exploitatie van het tankstation. Op basis van boorbeschrijvingen en van gepaste chemische analyses kan men in vele gevallen dit onderscheid onderbouwen Kerosine, petroleum, white spirit, huisbrandolie. Het is niet uitgesloten dat in de bodem van een tankstation lichte koolwaterstoffracties worden aangetroffen, die toch geen benzine zijn. Door middel van analyses op GC (C10- C40), GC vluchtig (C6-C12), en met name door middel van het bijhorende chromatogram, is men in staat een onderscheid te maken tussen benzine en de overige lichte koolwaterstoffracties (bijvoorbeeld, kerosine, petroleum, white spirit, enz.). Het is evenmin uitgesloten dat in de bodem van een tankstation een verontreiniging met huisbrandolie wordt aangetroffen. Een huisbrandolie is terug te vinden op basis van een analyse GC (C10-C40) in het vaste deel van de aarde en grondwater ter hoogte van een huisbrandolietank Speciale situaties In geval nog andere mogelijke verontreinigingsbronnen aanwezig zijn, of in geval van betwistingen, kan natuurlijk overwogen worden om bijkomende parameters te analyseren. Dit dient dan door de bodemsaneringsdeskundige nader gemotiveerd te worden. Pagina 13 van 152

14 2.4 Analysemethoden Wettelijke bepalingen per Gewest Voor de in 2.3. besproken te analyseren bodemonderzoeksparameters zijn in Vlaanderen, Brussel en Wallonië specifieke voorschriften van kracht. Hieronder zijn de wettelijke bepalingen terzake per regio samengevat Vlaanderen In bijlage 5 van de VLAREBO is een overzicht opgenomen van verplicht te gebruiken analysemethoden. Deze methoden zijn gespecifieerd in het Compendium voor Monsterneming en Analyse (CMA) uitgewerkt door de VITO voor de OVAM. De methoden zijn als PDF-file beschikbaar op de website van de VITO Wallonië In annexe 2 van het Arrêté du Gouvernement wallon modifiant le titre III du Règlement général pour la protection du travail en insérant des mesures spéciales applicables à l'implantation et l'exploitation des stations-service.4 mars (M.B ),(modifié par l'arrêté du Gouvernement wallon du 30 novembre 2000 (M.B ) et 17 juillet 2003 (M.B )) zijn de te volgen analysemethoden vermeld Brussel Bijlage VI van het besluit van bepaalt de te gebruiken analysemethoden. Bovendien moet het laboratorium erkend zijn door het Brussels hoofdstedelijk Gewest voor de te analyseren parameters Gefractioneerde TPH -methode bij risico-evaluaties Petroleumproducten zijn, zoals reeds hoger aangehaald, zeer complexe mengsels en vertonen een grote variabiliteit in samenstelling. Eenmaal terechtgekomen in het milieu wordt deze samenstelling verder gewijzigd onder invloed van allerhande verweringsprocessen. Het is uiterst moeilijk en overdreven duur elk van deze individuele componenten te identificeren en te kwantificeren. Toch kunnen enkele algemene vaststellingen en conclusies geformuleerd worden: petroleumproducten bestaan hoofdzakelijk uit alifatische/alicyclische en aromatische koolwaterstoffen aromatische koolwaterstoffen zijn meer mobiel dan alifatische componenten. De petroleumkoolwaterstoffen worden dan ook op basis hiervan onderverdeeld in een relatief klein aantal blokken met gelijkaardige eigenschappen. Het definiëren van de blokken is gebaseerd op de methode zoals omschreven door de Total Petroleum Hydrocarbon Working Group, ook genaamd TPHCWG methode. De blokken zijn gebaseerd op de fysico-chemische kenmerken van de koolwaterstoffen, waarbij het gedrag van de component in de bodem doorslaggevend is. De relatief korte petroleumproducten zijn relatief mobiel en degraderen vlot. Ze kunnen gemakkelijk de verontreinigde locatie Pagina 14 van 152

15 verlaten via het grondwater en de lucht. Zwaardere en meer vertakte chemicaliën zijn stabieler en neigen te persisteren. Op de website van de OVAM bevindt zich een gedetailleerde beschrijving van deze methode. Een Franstalige versie zal beschikbaar gesteld worden op de BOFAS website. 2.5 Overzicht te analyseren verdachte stoffen op een tankstation Op basis van de beschouwingen in voorgaande paragrafen kunnen dus onderstaande verdachte stoffen weerhouden worden als te analyseren parameters. Te analyseren parameters GROND Minerale olie GC, C10-C40 (inclusief chromatogram) Benzine Diesel, huisbrandolie Afvalolie Verontreinigd e aanvulgrond Kerosine x x x x x x BTEX x (x) (x) 8 zware metalen x x 16 PAK componenten x x EOX x GC,C6-C12 (inclusief chromatogram) (x) x x x Hexaan, heptaan, octaan (1) (1) (1) (1) MTBE (x) Enkel bij risico-evaluaties: fractionering van minerale olie Alifaten EC 5 -EC 6 (x) (x) (x) (x) (x) EC >6 -EC 8 (x) (x) (x) (x) (x) (x) EC >8 -EC 10 (x) (x) (x) (x) (x) (x) EC >10 -EC 12 (x) (x) (x) (x) (x) (x) (x) EC >12 -EC 16 (x) (x) (x) (x) (x) EC >16 -EC 21 (x) (x) Aromaten EC >8 -EC 10 (x) (x) (x) (x) (x) (x) EC >10 -EC 12 (x) (x) (x) (x) (x) (x) (x) EC >12 -EC 16 (x) (x) (x) (x) (x) EC >16 -EC 21 (x) (x) (x) EC >21 -EC 35 (x) (x) Petroleum White spirit Pagina 15 van 152

16 Te analyseren parameters GRONDWATER Minerale olie GC, C10-C40 (inclusief chromatogram) Benzine Diesel, huisbrandolie Afvalolie Verontreinigde aanvulgrond Kerosine x x (x) x x x BTEX x (x) (x) MTBE x 8 zware metalen (x) (x) x GC,C6-C12 (inclusief chromatogram) (x) x x x Hexaan, heptaan, octaan (1) (1) (1) (1) Enkel bij risico-evaluaties: fractionering van minerale olie Alifaten EC 5 -EC 6 (x) (x) (x) (x) (x) EC >6 -EC 8 (x) (x) (x) (x) (x) (x) EC >8 -EC 10 (x) (x) (x) (x) (x) (x) EC >10 -EC 12 (x) (x) (x) (x) (x) (x) (x) EC >12 -EC 16 (x) (x) (x) (x) (x) EC >16 -EC 21 (x) (x) Aromaten EC >8 -EC 10 (x) (x) (x) (x) (x) (x) EC >10 -EC 12 (x) (x) (x) (x) (x) (x) (x) EC >12 -EC 16 (x) (x) (x) (x) (x) EC >16 -EC 21 (x) (x) (x) EC >21 -EC 35 (x) (x) x te analyseren parameters (x) de bodemsaneringsdeskundige dient de relevantie van deze parameters na te gaan (1) aanbevolen indien bij de analyse GC, C6-C12 een concentratie minerale olievluchtig is aangetroffen die significant aanwezig is en waarbij geen andere parameters (zoals BTEX) de verontreiniging karakteriseren. Petroleum White spirit Pagina 16 van 152

17 Deel 1: AFPERKEND BODEMONDERZOEK ( ABO ): Beschrijvend bodemonderzoek (Vlaanderen) Etude de caractérisation (Wallonië) Nader onderzoek / étude détaillée / étude de risques (Brussel) Pagina 17 van 152

18 3 AFPERKEND BODEMONDERZOEK (ABO) 3.1 Doelstelling en opbouw van het Afperkend onderzoek (ABO) Het afperkend bodemonderzoek heeft een afwijkende nomenclatuur in elk Gewest, namelijk: Beschrijvend bodemonderzoek (Vlaanderen), Etude de Caractérisation (Wallonië) en Nader Onderzoek/Etude Détaillée (Brussel) of een aparte risico-evaluatie. Omwille van het gewestoverstijgende karakter van BOFAS, zal in voorliggend document de gemeenschappelijke term afperkend bodemonderzoek (ABO) gebruikt worden. De inhoudelijke vereisten in elk Gewest verschillen ook, dit voornamelijk op administratief vlak. Hiervoor wordt, per Gewest, verwezen naar de bestaande wetgeving en omzendbrieven van de OVAM, BIM en DPA/OWD. Een Afperkend Bodemonderzoek voor BOFAS dient steeds te voldoen aan de administratieve vereisten van het Gewest waar het zal ingediend worden. Op technisch vlak echter, zijn er nauwelijks verschillen. Een afperkend bodemonderzoek moet toelaten : de verontreinigingssituatie in het vaste deel van de aarde en grondwater af te perken, in horizontale en verticale zin een volumeraming te maken van de grond- en grondwaterverontreiniging een uitspraak te doen over de saneringsplicht een uitspraak te doen over de saneringsprioriteit een uitspraak te doen over de noodzaak tot het nemen van voorzorgsmaatregelen, in afwachting van de saneringswerken een bodemsaneringsproject uit te werken (indien vereist) In een risico-evaluatie dienen de volgende zaken nagegaan te worden: de aard, de hoeveelheid, de concentratie en de oorsprong van de verontreinigende stoffen en organismen en mensen, planten of dieren en waarbij dit contact zeker of waarschijnlijk schadelijke gevolgen zal hebben voor de gezondheid van mensen, planten of dieren; de mogelijkheid op verspreiding daarvan; het gevaar op blootstelling voor mensen, planten, dieren en grond- en oppervlaktewater; een prognose van de spontane evolutie van de verontreinigde bodem naar de toekomst toe. De risico-evaluatie bestaat uit de bepaling van de risico s voor de mens, dier, plant en ecosysteem, en de verspreidingskarakteristieken via bodem, lucht en water. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de actuele en de potentiële risico s en wordt rekening gehouden met de mogelijke evolutie van de verontreiniging. De risico-evaluatie wordt besproken in hoofdstuk Pagina 18 van 152

19 Het terrein waar men een Afperkend Bodemonderzoek uitvoert, is niet meer afgebakend door de administratieve grenzen van de kadastrale percelen van het tankstation doch wordt voornamelijk door technische grenzen bepaald. Tijdens de uitvoering van het Afperkend Bodemonderzoek kan uitzonderlijk beslist worden door de opdrachtgever (BOFAS) om niet alle verontreinigingskernen, die veroorzaakt werden door andere activiteiten dan deze gerelateerd aan de uitbating van een tankstation, waarvoor een saneringsplicht bestaat, verder te onderzoeken. In dit geval dient te worden aangegeven of het afperkend bodemonderzoek bodemonderzoek betreft waarbij alle kernen waarvoor een saneringsplicht bestaat werden onderzocht, dan wel het bodemonderzoekeen partieel ABO is waarbij er saneringsplicht bestaat voor kernen die hun oorsprong vinden in andere risico-activiteiten maar die niet werden onderzocht. Bij de bepaling van de inhoud van het onderzoek wordt gebruik gemaakt van een aantal onderzoeksstrategieën die in eerste instantie vastgelegd worden door de informatie bekomen in het kader van het afdoend oriënterend bodemonderzoek. Deze strategieën worden in hoofdstuk 3.2 besproken. De wijze van rapportage en op welke manier de informatie, verzameld tijdens het ABO, in het rapport dient opgegeven te worden, wordt in hoofdstuk Error! Reference source not found. besproken. 3.2 Onderzoeksstrategieën voor het afperkend bodemonderzoek Inleiding Binnen de richtlijn voor het ABO is het niet haalbaar om hoeveelheden op te geven inzake uit te voeren boringen en analyses. De strategie binnen het ABO moet erop gericht zijn aan te geven welke de minimumvereisten zijn om een voldoende kwaliteitsniveau te kunnen garanderen. Rekening houdend met de gegevens van het Afdoend bevonden oriënterend bodemonderzoek enerzijds, en de doelstellingen van het ABO anderzijds, dient door de bodemsaneringsdeskundige, per concreet geval, de onderzoeksstrategie gedetailleerd uitgewerkt te worden. Hierbij dient voldoende aandacht besteed te worden aan het geplande geologische en hydrogeologische onderzoek. Er wordt bij het opstellen van de onderzoeksstrategie van uitgegaan dat op basis van de resultaten van een afdoend bevonden oriënterend bodemonderzoek en de aan de aanvraag voor tussenkomst van het BOFAS toegevoegde verklaring met de aan de bevoegde overheid gemelde incidenten, die hebben plaatsgevonden sinds de uitvoering van het Afdoend bevonden oriënterend bodemonderzoek, de plaats van voorkomen (verticaal en horizontaal) van de verontreiniging bij benadering bekend is. Met andere woorden dat het aantal verontreinigingskernen en de plaats hiervan bij benadering bekend is. Indien de plaats van voorkomen (horizontaal en verticaal) en de noodzaak om tot de uitvoering van een ABO op basis van de reeds gekende gegevens niet voldoende gekend is, wordt er vóór de aanvang van het ABO een aanvullend onderzoek uitgevoerd en dit gebruikmakend van de standaardprocedure voor een oriënterend bodemonderzoek/étude indicative/étude prospective. Dit aanvullend onderzoek maakt echter deel uit van het ABO en dient als dusdanig dan ook opgenomen te worden in het eindverslag van het ABO. Op deze manier kan een duidelijke inventarisatie gebeuren van de schadegevallen die hebben Pagina 19 van 152

20 plaatsgevonden sinds de uitvoering van het afdoend bevonden oriënterend bodemonderzoek. De onderzoeksstrategie moet op een dergelijke wijze opgesteld worden dat er aan de inhoud van het ABO kan voldaan worden. Het resultaat van het onderzoek moet toelaten dat er een rapport, conform de in de richtlijn opgenomen inhoud, kan opgemaakt worden Voorstel voor afperkend bodemonderzoek Een voorstel tot afperkend bodemonderzoek dient voorafgaandelijk ter evaluatie aan de bevoegde overheid (OVAM, BIM) te worden voorgelegd. Indien dit het geval is, dient het voorstel voor ABO te voldoen aan de administratieve vereisten van deze bevoegde overheid. Het voorstel voor afperkend bodemonderzoek dient minimaal te omvatten: de nodige administratieve gegevens, zoals gegeven in Bijlage 2: Administratieve informatie Voorstel ABO; een korte samenvatting van de conclusies van de reeds uitgevoerde bodemonderzoeken waarbij een duidelijke motivatie wordt gegeven voor de uitvoering van het ABO. Tevens wordt melding gemaakt van eventuele incidenten die zijn opgetreden na de uitvoering van het afdoend bevonden oriënterend bodemonderzoek; de toegepaste methoden, technieken en aantallen (analyses, boringen, ) worden door middel van gestructureerde tabellen omschreven; een plan van het tijdens het ABO geplande onderzoek waarbij de ligging en de nummers van de peilbuizen, de ligging en de nummers van de boringen (eventueel ook uit ander uitgevoerd onderzoek) aangeduid worden (schaal 1/100 1/2.500). Een schematische achtergrond is toegelaten zolang het mogelijk is om locaties op het terrein terug te vinden; een beschrijving van de maatregelen die tijdens de uitvoering van het onderzoek zullen genomen worden om de veiligheid te garanderen; een planning van het onderzoek met data voor (tussentijdse) rapportage; tenslotte dient aangegeven te worden of het afperkend bodemonderzoek een bodemonderzoek betreft waarbij alle kernen waarvoor een saneringsplicht bestaat werden onderzocht, dan wel het bodemonderzoek een een partieel ABO is waarbij er saneringsplicht bestaat voor kernen die hun oorsprong vinden in andere risico-activiteiten maar die niet werden onderzocht Bemonsteringsstrategieën voor het afperkend bodemonderzoek Inleiding Een belangrijk onderdeel van de onderzoeksstrategie is het bepalen van de bemonsteringsstrategie die zal gehanteerd worden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen strategieën voor bodem en voor grondwater, een strategie voor het gebruik van andere onderzoekstechnieken en een strategie voor verontreinigingen waarvoor reeds een ABO werd uitgevoerd dat werd goedgekeurd door de overheid. Een verontreiniging die gerelateerd is aan de installaties van een tankstation, is heterogeen vermits er duidelijk te omschrijven kern(en) op het terrein aangetroffen worden. De concentratie aan verontreinigende stof zal steevast functie zijn van de afstand Pagina 20 van 152

21 tot de verontreinigingsbron. In bepaalde gevallen kan eveneens een homogene verontreiniging worden aangetroffen, bijvoorbeeld bij de aanwezigheid van ophoogmateriaal. In bepaalde gevallen kan het noodzakelijk zijn om, op basis van de aard en ruimtelijke verdeling van de verschillende verontreinigende stoffen, op een terrein meerdere strategieën te combineren (waarbij telkens de meest uitgebreide dient gehanteerd te worden). Om een terrein of een deelterrein te onderzoeken worden volgende onderzoeksstrategieën onderscheiden: strategie A: strategie waarbij er aanwijzingen zijn dat er in het vaste deel van de aarde en/of in het grondwater verontreiniging wordt aangetroffen; strategie B: strategie voor de toepassing van andere onderzoekstechnieken bij de afperking van de bodem en grondwaterverontreiniging; strategie C: terreinen waarop reeds een ABO heeft plaatsgevonden dat werd goedgekeurd door de overheid; strategie D: strategie waarbij er aanwijzingen zijn dat in de toekomst mogelijk een restverontreiniging zal achterblijven; strategie E: strategie waarbij er aanwijzingen zijn van een homogene verontreiniging in het vaste deel van de aarde. Bij de verticale afperking van de grondverontreiniging dient ook aandacht gegeven te worden aan de grondverontreiniging die zich onder het grondwaterniveau bevindt. De grondverontreiniging die zich daar bevindt is namelijk van groot belang i.v.m. de mogelijke uitloging naar het grondwater. Bij de uitwerking van het latere bodemsaneringsproject dient er zorg voor gedragen te worden dat deze grondverontreiniging optimaal gesaneerd wordt, om de aansluitende grondwatersanering niet te compromitteren. De richtlijnen voor het opstellen van een onderzoeksstrategie, zoals hierna uitgewerkt, dienen opgevolgd te worden, met dien verstande dat enkel een gemotiveerde afwijking kan aanvaard worden. Zo krijgt de bodemsaneringsdeskundige wel de vrijheid om de voorgestelde onderzoeksstrategieën ten behoeve van de doelstelling van het ABO, binnen een concrete situatie en op een gemotiveerde wijze, aan te passen. De doorgevoerde wijzigingen moeten in het eindrapport van het afperkend bodemonderzoek wel duidelijk aangegeven en geargumenteerd worden Algemene richtlijnen geldig voor alle strategieën Het is steeds nuttig om de resultaten van het afdoend oriënterend onderzoek en/of andere eerder uitgevoerde, relevante onderzoeken mee op te nemen in het ABO. Wel dient te worden opgepast voor systematische verschillen ten gevolge van de tijd verstreken tussen de uitvoering van het afdoend bevonden oriënterend bodemonderzoek en het ABO. Dit is hoofdzakelijk afhankelijk van de dynamiek van het te onderzoeken systeem en zal vooral relevant zijn voor het grondwateronderzoek. Indien in het kader van eerdere onderzoeken geen (of onvoldoende) peilbuizen voorzien werden, dienen tijdens het ABO in principe minstens 3 peilbuizen geplaatst te worden zodat, op basis van de stijghoogten, de lokale stromingsrichting van het freatisch grondwater bepaald kan worden. Pagina 21 van 152

22 Indien er hiaten zijn in de kennis dienen deze nader onderzocht te wordenin het kader van het ABO. De bodemsaneringsdeskundige dient in het eindverslag van het ABO duidelijk te omschrijven op welke wijze het boorprogramma en de plaatsing van peilbuizen tot stand kwam indien sterk wordt afgeweken van het voorstel van ABO Indien de analyseresultaten van de verontreinigende stoffen in het grondwater ouder zijn dan 1 jaar, dient een selectie van relevante parameters en analyses geactualiseerd te worden. De actualisatie dient voornamelijk gericht te zijn op de grondwaterkwaliteit in contourbepalende peilbuizen. In het kader van de ondersteuning van de risico-evaluatie kan het nuttig zijn dat andere testen (luchtmetingen, bodemluchtmetingen, drinkwatermetingen ) worden uitgevoerd. De bodemsaneringsdeskundige dient hiervan een omschrijving te geven evenals de reden waarom deze toegepast worden. De toegepaste bemonsteringsstrategie moet toelaten om concentraties van de verontreinigende stoffen per compartiment (vaste deel van de aarde, grondwater) in een dergelijke mate te kennen dat een afbakening in horizontaal en verticaal vlak mogelijk is en dat volumes kunnen afgeleid worden. Voor de bepaling van de isoconcentratielijnen (contouren) dient voldaan te worden aan de specifieke vereisten van de bevoegde gewestelijke instanties. De bodemsaneringsnormen voor het vaste deel van de aarde worden in functie van klei- en organisch materiaalgehalte aangepast. De bepaling van het klei- en organische stofgehalte dient te gebeuren op niet verdachte grondstalen en dit op verschillende horizonten. Bij de bepaling van deze gehalten dient de deskundige volgende richtlijnen te hanteren: Voldoende monsters moeten geanalyseerd worden op klei en organische stof voor een correcte bepaling van de saneringsnormen. 1. Voor een gemiddeld tankstation (2 à 3 pompeilanden, ca à liter brandstofopslag) zijn minimaal 2 analyses op klei en minimaal 2 analyses op organische stof vereist. 2. Op grotere tankstations, in vergraven gronden, of in complexe geologische situaties, kunnen meer analyses aangewezen zijn. Indien het aantal stalen waarop de bepaling uitgevoerd werd, geen voldoende duidelijk beeld geven van de klei- en organische stof gehaltes van de bodem, dient naar best vermogen een gemotiveerde waarde te worden voorgesteld. Indien op het studiegebied een duidelijke pedologische of lithologische opdeling verantwoord is, kan er per deelzone een andere set van klei en organische stof gehanteerd worden bij omrekening van de bodemsaneringsnormen. Bij de keuze van de grondstalen waarop het percentage klei en het gehalte aan organische stof worden bepaald, moet de deskundige een goede ruimtelijke spreiding over het terrein voorzien zodat een representatief beeld van de samenstelling bekomen wordt. Voor zover de Gewestelijke wetgeving dit toelaat zal bij omrekening van de bodemsaneringsnormen de deskundige altijd een motivatie geven m.b.t. de gehanteerde klei- en organische stof gehaltes. Zoals reeds opgemerkt, wordt het afperkend bodemonderzoek niet begrensd door administratieve grenzen doch door de verspreiding van de verontreiniging die op het Pagina 22 van 152

23 terrein zelf is ontstaan. Daaruit volgt dat er bij grensoverschrijding van de verontreiniging (naar andere percelen die geen deel uitmaakten van het initieel onderzochte terrein) het onderzoek uitgebreid moet worden naar deze percelen en dit in het kader van hetzelfde ABO. Indien er volgens de deskundige tijdens het ABO duidelijke aanwijzingen zijn dat de vastgestelde verontreiniging maatregelen vereist om mens of milieu tijdelijk te beschermen tegen de gevaren van de verontreiniging in afwachting van de bodemsanering (afgeleid uit terreinwaarnemingen, analyseresultaten, ), dan moeten er dadelijk voorzorgsmaatregelen geformuleerd worden. Deze voorzorgsmaatregelen worden aan de bevoegde gewestelijke instantie voorgelegd. Dit is ook van toepassing indien het afperkend bodemonderzoek nog niet is afgewerkt. Specifiek voor onderzoeken in het Vlaams Gewest, dient de bodemsaneringsdeskundige er op te letten dat bij het opstellen van de onderzoeksstrategie voor het ABO ook rekening wordt gehouden met het feit dat finaal een uitspraak zal moeten worden geformuleerd per kadastraal perceel. Dit houdt in dat indien een verontreiniging zich heeft verspreid over meerdere percelen, er door de bodemsaneringsdeskundige via: interpolatie resultaten dienen doorgetrokken te worden op de tussenliggende percelen; extrapolatie kan niet worden toegepast; op de percelen welke zich op de rand van de pluim bevinden of waar er een overgang van de ernst van de verontreiniging is (vb opname register, ernstige bedreiging) dient een éénduidig analyseresultaat van bodem of grondwater voorhanden te zijn om de besluitvorming te onderbouwen. Een gedetailleerde beschrijving van de onderzoeksstrategieën A t.e.m. E is opgenomen in Bijlage 1: Onderzoeksstrategieën A t.e.m. E. 3.3 Veldwerkzaamheden Veldwerkaamheden dienen in de drie gewesten te worden uitgevoerd conform de Code van goede praktijk voor het uitvoeren van milieuboringen en het plaatsen van peilbuizen, versie september 2001 en de Code van goede praktijk voor bemonstering van grond, grondwater, bodemvocht, bodemlucht en waterbodems, OVAM, versie september 2001 en de Code van goede praktijk voor mechanische boringen en plaatsing van filters in het kader van bodemonderzoek en bodemsanering, Bofas. Daar waar richtlijnen ontbreken, dient aangesloten te worden bij bestaande NNI-normen en richtlijnen. Indien er regionale wettelijke specificaties bestaan voor Brussel en Wallonië, hebben deze regionale eisen voorrang op de Vlaamse normen en codes Algemene richtlijnen Vóór het uitvoeren van het veldwerk neemt de bodemsaneringsdeskundige contact op met de verantwoordelijke op het onderzoeksterrein (eigenaar, exploitant, ). Met hem worden de praktische afspraken gemaakt voor het veldwerk. Indien beschikbaar op het terrein kan de deskundige gebruik maken van water en elektriciteit. De deskundige voorziet in ieder geval zelf water en stroom. Voor het uitvoeren van elk veldwerk wordt minimaal een projectleider en een veldwerker voorzien. Pagina 23 van 152

24 3.3.2 Uitzetten van de boringen Vóór het uitzetten van de boringen dient de ligging van de leidingen nagegaan te worden via een kabeldetector (met zender voor detectie van metalen leidingen). Indien op het terrein blijkt dat in belangrijke mate afgeweken dient te worden van het boorplan, dient de plaats van de vervangende boring in overleg met de opdrachtgever te gebeuren. Voor het starten met de uitvoering van de boring dienen de nodige maatregelen genomen te worden om de veiligheid van zowel de uitvoerders van de boring als van de gebruikers van het terrein te verzekeren. Indien veldwerkzaamheden dienen te worden uitgevoerd op het openbaar domein, staat de deskundige in voor het verkrijgen van de nodige vergunningen en de plannen met de ligging van de nutsleidingen Uitvoeren van een kernboring Indien de boring dient te worden uitgevoerd in een verharding (beton, klinkers, asfalt) dient een kernboring uitgevoerd te worden. Indien het een boring betreft die wordt uitgevoerd in een klinkerverharding en die niet wordt afgewerkt tot peilbuis, kunnen de klinkers worden uitgebroken op voorwaarde dat verzekerd kan worden dat deze ordelijk teruggeplaatst worden. Tijdens het uitvoeren van een kernboring dienen machines steeds vastgezet te worden. Een uitzondering kan gemaakt worden in volgende gevallen: boringen in asfalt: de dikte van het asfalt (vaak slechts enkele centimeters) geeft te weinig garanties voor een goede verankering; voor een kleine machine met regelbaar koppel, mits de technische fiche ervan aanvaard wordt door de opdrachtgever. Om beschadiging aan leidingen te vermijden wordt in het geval van een verharding steeds voorgeboord met een kleinere diameter (4 à 5 keer boren met een gewone betonboor binnen de omtrek van de kernboring) Uitvoeren van een machinale boring Voor mechanische boringen dient steeds een afweging gemaakt te worden tussen de vooropgestelde methode en het doel van de boring. Indien grondmonsters genomen dienen te worden is in geen geval het gebruik van de volle avegaarboor toegestaan. Indien gebruik gemaakt wordt van de holle avegaarboor dienen grondmonsters genomen te worden d.m.v. steekbussen. Avegaarboringen zijn niet geschikt voor het opstellen van boorbeschrijvingen. Bij het uitvoeren van machinale boringen wordt na de eventuele kernboring steeds manueel voorgeboord met minstens eenzelfde diameter als de uit te voeren mechanische boring tot een diepte van minimum 1 m. Opvolging en toezicht van mechanische boringen gebeurt op het terrein door een milieukundig begeleider Uitvoeren van manuele boringen De standaardboring is een handboring met een diameter van 110 mm. Pagina 24 van 152