Reactie 1 De leerling komt voor zichzelf op door wat hij zegt. In het begin maakt de

Transcriptie

1 Vraag 19 Laat jij over je heen lopen? Over assertiviteit Je zit in de bioscoop en achter je zitten twee mensen onophoudelijk te praten. Je ergert je daaraan, maar durft hen niet aan te spreken. Heb jij soms ook het gevoel dat je over je heen laat lopen? Het is niet leuk om mensen op hun gedrag aan te spreken, maar toch kan zo n gesprek op een aangename en beleefde manier verlopen, als je het maar op een assertieve manier aanpakt. 1 Doe de test! 2 Wat is assertief reageren? 3 Enkele tips 4 Doe het met flair! 1 Doe de test! Opdracht 1 Kom jij voor jezelf op en op welke manier doe jij dat? Of laat je eerder over je heen lopen en zit je daarna met de gebakken peren? Wil je weten hoe assertief je bent? Doe de assertiviteitstest op 2 Wat is assertief reageren? Opdracht 2 Bekijk de situaties en beantwoord de vragen. Situatie 1 Noteer de plus- en de minpunten van de verschillende reacties. Reactie 1 De leerling komt voor zichzelf op door wat hij zegt. In het begin maakt de Pluspunten: leerling oogcontact. Minpunten: De leerling spreekt te snel en te stil. Na een tijdje kijkt hij de anderen niet meer in de ogen. Daardoor komt de boodschap niet overtuigend over. 138 Deel 3 Woordverklaring assertief = bereid en in staat om voor zichzelf op te komen; zelfverzekerd

2 Reactie 2 Pluspunten: De leerling laat zich niet doen en staat op. Minpunten: De leerling begint luider te praten. Dat haalt niets uit en maakt de tegenpartij alleen maar bang of boos. Door zijn felle reactie durven de anderen amper te reageren. Reactie 3 Pluspunten: / Minpunten: De leerling komt niet voor zichzelf op, laat zich doen. Hij zegt amper iets, stottert wat en lijkt wel bang van de andere drie. Reactie 4 Pluspunten: De leerling doet een poging om zich te verdedigen. Minpunten: De leerling protesteert amper en laat zich te gemakkelijk doen. Bovendien blijft hij zitten en staan de anderen recht. Daardoor lijkt hij kleiner en minder overtuigend. Reactie 5 Pluspunten: De leerling neemt een open houding aan. Hij kijkt de anderen in de ogen en Minpunten: / brengt rustig en met krachtige stem de boodschap over. Hij laat de anderen reageren, maar geeft ook daar een antwoord op. 2 Welke reacties zijn onderdanig, assertief en agressief? Onderdanig: reactie 3 en 4 Assertief: reactie 5 en 1 (reactie 1 is slechts een begin, nog niet voldoende) Agressief: reactie 2 3 Zijn deze uitspraken juist of fout? Verbeter de foute uitspraken. 1 Bij assertiviteit speelt lichaamstaal een belangrijke rol. Juist 2 Zitten is een assertievere houding dan staan. Fout: Staan is beter dan zitten, tenzij je erg klein bent. Als de anderen zitten, is 3 Vouw je armen over elkaar, dan kom je zelfverzekerder over. gaan staan bedreigend. Fout: Dat komt arrogant of betweterig over. 4 Wat je zegt, is belangrijker dan de wijze waarop je het zegt. Fout: Beide zijn even belangrijk. Als je bv. heel snel gaat spreken, wijst dat op gespannenheid of haast. Vraag 19 - Laat jij over je heen lopen? 139

3 Opdracht 3 Noteer bij deze reacties telkens of ze assertief (AS), onderdanig (ON) of agressief (AG) zijn. Tijdens de grote vakantie nodig je een aantal goede vrienden uit om een weekendje te komen logeren. Het plan is om twee dagen allerlei leuke activiteiten te doen en op maandagochtend als afsluiter nog samen te ontbijten. Daarna gaat iedereen terug naar huis. Je zit samen aan de ontbijttafel op maandagochtend en je had een heel leuk weekend. Je bent tevreden, maar ook blij dat iedereen weer weggaat omdat je je erop verheugt weer wat tijd voor jezelf te hebben. Tijdens het ontbijt zeggen je vrienden echter: We zouden graag nog wat blijven. We hebben toch nog vakantie en het was hier zo leuk. Je vindt het toch wel goed zeker? Je zegt meteen ja, maar ergert je de komende dagen enorm. Je zegt boos dat het genoeg is geweest en dat je eindelijk met rust gelaten wilt worden. Je zegt dat je er niet echt op had gerekend, maar als iedereen zo graag wil blijven, het niet anders zal kunnen Je zegt dat je het fijn vond, maar dat je nu wat tijd nodig hebt voor jezelf en voor andere zaken. Het komt je dus eigenlijk slecht uit dat je vrienden nog wat langer willen blijven. Een ander keertje? à ON à AG à ON à AS In een probleemsituatie kun je op drie verschillende manieren reageren: Onderdanig Je probeert het conflict te ontlopen en blijft gefrustreerd achter. De andere kiest in jouw plaats. Agressief Je krijgt je zin ten koste van anderen. Je bent bot en dominant. Assertief Je komt op voor je rechten én respecteert ook de rechten van anderen. Zo vermijd je ongewenste conflicten met jezelf of met je omgeving en bereik je gemakkelijker wat je wilt. Bij de eerste twee reacties heb je telkens een winnaar en een verliezer. Wanneer je op een assertieve manier reageert, voelen beide partijen zich achteraf goed. 3 Enkele tips Opdracht 4 Lees deze dialoog. Tine brengt in een boetiek een truitje terug dat ze daar gisteren kocht. Het truitje dat ze in de winkel paste, zat goed en zag er goed uit. Ze kreeg een truitje mee dat nog in de verpakking zat. Toen ze die thuis opende, bleek dat er een paar grote vlekken op het truitje zaten. 140 Deel 3 Woordverklaring dominant = overheersend, als iets of iemand meer invloed of macht heeft dan de rest

4 Tine: Ik heb hier gisteren dit truitje gekocht en thuis zag ik dat er een paar grote vlekken op zitten. Ik wil graag een ander truitje zonder vlekken of ik wil mijn geld terug. Winkelierster: Daar weet ik niks van, want ik was hier gisteren niet. Tine: Kijk, mevrouw, ik heb dit truitje hier gisteren gekocht. Ik heb het bonnetje nog. Het truitje is vuil en dat wil ik natuurlijk niet. Winkelierster: Maar die vlekken horen op het truitje mevrouw, dat zijn geen vlekken, maar een motief. Dat had u gisteren al moeten zien. Als u dat niet mooi vindt, waarom hebt u het dan gekocht? Tine: Ik weet heus wel wat ik koop. Ik ben helemaal niet blij dat dit gebeurd is, ik voel me er ook niet lekker bij, maar dit truitje is vuil en ik wil mijn geld terug. Winkelierster: Luister, er staan nog andere mensen in mijn boetiek die hulp nodig hebben. Wilt u alstublieft plaats voor ze maken? Het is niet eerlijk dat ze allemaal op u moeten wachten. Tine: Ik zie ook wel dat er mensen staan te wachten, maar zolang ik mijn geld niet terugkrijg, ga ik niet weg. Winkelierster: Oké, goed dan. Kan ik het bonnetje zien? 1 De winkelierster praat erop los zodat ze Tine niet zou moeten terugbetalen. Welke argumenten geeft ze en wat voor argumenten zijn dat? Zoek: manipulerend, onzinnig, afleidend. Manipulerend: er staan nog andere mensen te wachten. Onzinnig: ik was hier gisteren niet. Afleidend: dat hoort zo met die vlekken, het is een motief 2 Tine reageert op een assertieve manier. Noteer vier tips die jou kunnen helpen in soortgelijke situaties door je te baseren op Tines aanpak Spreek vanuit de ik-persoon. Weer slechte argumenten af. Houd voet bij stuk. Wees duidelijk en precies: wat wil je precies? Gebruik ik-boodschappen waarin je je eigen gevoelens en problemen weergeeft en val de ander dus niet aan door jij-uitspraken te doen. Zeg niet: Jij houdt geen rekening met mij, maar zeg: Ik vind het niet leuk dat je me onderbreekt. Houd altijd voet bij stuk. Maak duidelijk wat je precies wilt of wat het exacte probleem is. Verwerp zinloze argumenten en herhaal nog eens wat je al had gezegd. Woordverklaring manipuleren = anderen ongemerkt beïnvloeden Vraag 19 - Laat jij over je heen lopen? 141

5 tip Enkele zinnetjes die je kunnen helpen om assertiever te worden: Ik zou willen dat je luistert naar wat ik je te zeggen heb. Sorry, maar ik heb daar nu geen tijd voor. Ik ben het niet met jullie eens. Ik wil niet dat je dat doet. Ik verwacht meer van je. Dat kun je zelf wel. Ik heb het gevoel dat je me voor de gek houdt. Ik zou willen dat je rekening houdt met mijn wensen. Ik vind dat vervelend. Ik heb liever dat u zich daar niet mee bemoeit. 4 Doe het met flair! Opdracht 5 Lees deze vervelende situaties. Reageer assertief. Wat zou jij zeggen? 1 Aan de kassa Je staat aan te schuiven aan de kassa en achter jou staat een moeder met haar twee kinderen. Het jongetje rijdt constant met het winkelwagentje tegen je hielen. De moeder merkt het niet op omdat zij in een tijdschrift bladert. 2 In de rij Je staat aan te schuiven in de bioscoop om een ticket te kopen. Achter jou staat een man die voortdurend tegen je aan duwt en probeert voor te gaan. 3 Op de trein Je zit op de trein en tegenover jou komt een meisje zitten. Ze legt haar voeten op de zetel voor zich, zet haar laptop aan en begint een film te bekijken (zonder oortjes). 4 Verjaardagscadeau Je hebt het nieuwe meisje uit je klas uitgenodigd voor je verjaardagsfeestje. Zij heeft een cd mee van een groep die jij niet graag hoort. Het is een exclusieve editie en moet dus aardig wat geld gekost hebben. 5 Op restaurant Je luncht samen met een vriendin. Je werkt net het laatste hapje naar binnen als de ober komt vragen of je kunt betalen en vertrekken. Wat moet je kennen? Je kent verschillende manieren om op een probleemsituatie te reageren. Je weet dat assertief reageren een positieve manier van reageren is. Wat moet je kunnen? Je kunt reflecteren op gepaste/ongepaste reacties in probleemsituaties. Je kunt in bepaalde probleemsituaties op een gepaste, assertieve manier reageren. 142 Deel 3

6 Vraag 20 Geef je mij een goede recensie? Herhaling: tekststructuren Bij vraag 15 maakte je opnieuw kennis met enkele tekststructuren en verbanden. Je kent de chronologische, de opsommende, de vergelijkende en de oorzaak-gevolgstructuur. In deze les leer je een nieuwe structuur: de evaluatiestructuur. Je oefent die meteen in en maakt daarbij gebruik van de gepaste structuuraanduiders. 1 Het oordeel over Judas 2 De muziekjournalist aan het werk 3 Je bent aan zet 1 Het oordeel over Judas Opdracht 1 Lees de tekst en beantwoord de vragen. Recensie Judas Helen Vreeswijk Nadia verhuist met haar vader van België naar Nederland omdat haar vader daar zijn nieuwe liefde Desiree gevonden heeft. Desirees zoon Ron ziet hen liever niet komen. Ook op school loopt het moeilijk. Nadia raakt nog dieper in de put wanneer ze per sms en per mail vervelende berichten krijgt Helen Vreeswijk slaagt er telkens in om een actueel probleem in een spannend en intrigerend verhaal te gieten. Een verhuis kan aanpassingsproblemen geven, maar de zorgen stapelen zich pas echt op wanneer je zoals Nadia naar het buitenland verhuist en plots met een huisgenoot opgescheept zit die je liever meteen weg wilt omdat hij met onfrisse zaakjes bezig is. Als je bovendien gepest wordt, krijg je het wel erg hard te verduren. Bij pestproblemen op school en thuis, wordt de politie vaak laat ingeschakeld en in Judas komt de politie er helemaal niet aan te pas. Er wordt wel een politieonderzoek gevoerd in het verhaal: naar een overval op een oude dame. Dat die overval uiteindelijk ook iets met Nadia s problemen te maken heeft, is louter toeval. Dat maakt Judas minder sterk dan Helen Vreeswijks vorige verhalen waar het politieonderzoek wel op de hoofdverhaallijn van toepassing was. Nadia s probleem wordt ook niet erkend of in de juiste verhoudingen gezien. Het raakt bovendien niet opgelost, er wordt niet duidelijk weergegeven hoe de situatie het best aangepakt kan worden. Toch leest het verhaal vlot en raakt het je, je voelt je even machteloos als Nadia en raakt daardoor gefrustreerd wanneer er geen oplossing uit de bus komt. Jammer. Naar: 1 Wat wordt er geëvalueerd? Het boek Judas van Helen Vreeswijk Vraag 20 - Geef je mij een goede recensie? 143

7 2 Markeer de positieve punten. Het is een spannend en intrigerend verhaal en het onderwerp is actueel. 3 Onderstreep de negatieve elementen. 4 Wat is het eindoordeel? Het verhaal leest vlot en het raakt je, maar je blijft gefrustreerd achter omdat er geen oplossing volgt aan het eind van het verhaal. Als er in een tekst een oordeel, mening of uiteenzetting gegeven wordt over een gebeurtenis, boek, toneelstuk, film, concert of tentoonstelling, dan heb je te maken met een evaluatiestructuur. Het thema is altijd iets wat geëvalueerd of beoordeeld moet worden. Voor recensies van boeken en films wordt die structuur altijd gebruikt. Een vast schema voor de structuur is er niet, maar je kunt de tekst samenvatten aan de hand van vier basisvragen: Wat wordt er geëvalueerd? Wat zijn de positieve punten? Wat zijn de negatieve punten? Wat is het eindoordeel? 2 De muziekjournalist aan het werk Opdracht 2 Lees de recensie. One Direction Take Me Home De zogenaamde British Invasion werd in jaren zestig aangevoerd door The Beatles, maar de inval van Britse popmuziek wordt anno 2012 geleid door Mumford & Sons, Muse en Coldplay, op de hielen gevolgd door One Direction. Take Me Home is het tweede album van de door Simon Cowell samengestelde jongensgroep One Direction, een jaar na het debuut Up All Night. In de finale van het zevende seizoen van de Britse variant van The X Factor eindigde de groep als derde, maar inmiddels veroveren de nog maar net uitgepuberde heren de wereld. De productie is voor een groot deel in handen van de Zweed Rami Yacoub, die uitgebreide ervaring heeft opgedaan met Westlife, Backstreet Boys en Britney Spears. Die ervaring hoor je terug in een zestal feilloze, maar wat onavontuurlijke popliedjes. Ook de ervaring van boyband McFly wordt geraadpleegd voor het nogal kleurloze I Would. 144 Deel 3 Woordverklaring recensie = schriftelijke beoordeling van een boek, film uitgepuberd = de puberteit voorbij

8 Hoewel de leden hier en daar een handje meehielpen, heeft One Direction nog niet zo n onmiddellijk herkenbaar geluid als de bovengenoemde groepen. Met ervaren hitschrijvers maakten ze de twee beste nummers van de plaat (Summer Love en They Don t Know About Us) en Ed Sheeran levert met Little Things een aardige ballad af. Stoer Het enige door Dr. Luke geschreven en geproduceerde nummer, Rock Me, klinkt alsof het eigenlijk bedoeld was voor het laatste album van Pink. Voor de jongens van One Direction is het net iets te stoer. Het is niet helemaal het imago waar de groep voor gaat, getuige foto s van de braaf uitziende jochies met hun Disney-oogjes. Zelfs ondanks het van The Clash gejatte gitaarriffje in de eerste single Live While We re Young lopen de vijf Britse boys in het gareel. Het lijkt wel alsof jongensgroepen na New Kids On The Block en Take That steeds liever zijn geworden. Naar: Nu.nl, Pierre Oitmann 1 Vul het schema aan. Titel: One Direction Take Me Home Teksttype: recensie Tekstbron: NU.nl/Pierre Oitmann Groep: One Direction Ander album: Up All Night Productieleiding: de Zweed Rami Yacoub Positieve punten 2 beste nummers: Summer Love en They Don t Know About Us Little things is een aardige ballad Negatieve punten Lied I Would klinkt kleurloos Onavontuurlijke popmuziek Lied Rock Me klinkt net iets te stoer voor de band. 2 De drie laatst ingevulde tekenende woorden in de tabel verraden de mening van de recensent. Een recensie is dus objectief/subjectief. 3 Welke structuuraanduiders (signaal- en verbindingswoorden) gebruikt de auteur om de structuur duidelijk te maken? Markeer ze in de tekst. Woordverklaring riff = begrip in de muziekwereld, waarmee een ritmisch basispatroon bedoeld wordt ballad = rustig nummer met een melancholische tekst uit de pop of de jazz Vraag 20 - Geef je mij een goede recensie? 145

9 3 Je bent aan zet Oriënteren Je zult in deze opdracht een film beoordelen. Welke structuur kies je het best? de evaluatiestructuur Wat is je schrijfdoel? overtuigen Wie is je doelpubliek? leeftijdsgenoten, jongeren Voorbereiden Wat is het doel van een evaluatieve tekst? Iets beoordelen, de positieve en negatieve elementen benoemen en een eindoordeel formuleren. Kies een leuke film die je nog niet hebt gezien. Vul het eerste deel van de tabel in. Bekijk de film en vul tijdens of kort na het bekijken het schema aan met positieve en negatieve punten en formuleer ook het eindoordeel. Film: Thema: Positieve punten Negatieve punten Eindoordeel: Uitvoeren Zet de tabel die je maakte in de vorige stap om in een vlotte tekst. Typ die tekst en voeg hem toe aan je portfolio. Gebruik de spelcorrector. Bouw je tekst op volgens de IMS-structuur en verdeel hem in alinea s, met gepaste structuuraanduiders. Vergeet je titel niet. Zorg voor een correct taalgebruik. Dat betekent: correcte spelling van alle werkwoorden en andere woorden, correcte zinsconstructies, 146 Deel 3

10 correcte lidwoorden, correct gebruik van de leestekens. Maak een tekst van minstens 25 zinnen. Raadpleeg het woordenboek of het internet bij twijfel. Reflecteren Checklist Vergeet de checklist en je vorderingsfiche niet. In de inleiding vermeld je het onderwerp van de schrijfoefening. Met de alinea s geef je voldoende positieve en negatieve punten over je onderwerp. Je gebruikt het gepaste register. Je gebruikt geen afkortingen of smileys. Je alinea vertrekt vanuit een kernzin. Binnen een alinea staan alle zinnen achter elkaar. Elke zin heeft een onderwerp en een wwg of nwg. Elke zin begint met een hoofdletter. Je zorgt voor afwisseling in de zinsbouw: niet elke zin begint met het onderwerp. In het slot maak je een besluit. Je keek je tekst grondig na op spelfouten. Je hebt je opmerkingen bij de vorige schrijfopdracht(en) nagelezen en daarmee rekening gehouden. Vind jij het gemakkelijker als je een model of schema hebt dat je kunt gebruiken terwijl je schrijft? Verduidelijk. Wat moet je kennen? Je kent de opbouw van de evaluatiestructuur. Je kent bij die structuur de basisvragen. Wat moet je kunnen? Je kunt teksten schematiseren volgens een gepaste structuur. Je kunt teksten schrijven met een tekststructuur als bouwplan. Je kunt gepaste structuuraanduiders (signaal- en verbindingswoorden) gebruiken. Je kunt het centraal thema formuleren van een tekst die je las. Je kunt een eigen tekst evalueren aan de hand van criteria. Vraag 20 - Geef je mij een goede recensie? 147

11 Vorderingsfiche Noteer hier je eigen vorderingen. Je wordt beoordeeld op vier aandachtspunten en je zorg voor taal. Beginner Gevorderde Expert Afstemmen op doel De lezer krijgt onvoldoende informatie bij het onderwerp. De lezer kan de tekst bij het onderwerp volgen. Het volgende heeft misschien meer uitleg nodig: De tekst bevat voldoende informatie en is duidelijk voor de lezer. / Afstemmen op situatie De stijl is onvoldoende aangepast aan de situatie: te plechtig/te informeel/ De stijl past bij de situatie. Een enkele keer is het taalgebruik te plechtig/te informeel. Bijvoorbeeld: De stijl is perfect aangepast aan de situatie. / Positieve en negatieve argumenten De positieve en negatieve punten van de tekst waren niet duidelijk en je eigen mening was onvoldoende gemotiveerd. De positieve en negatieve punten van de tekst waren redelijk duidelijk en je eigen mening was voldoende gemotiveerd, maar het kon beter. De positieve en negatieve punten van de tekst waren heel duidelijk en je eigen mening was goed en correct gemotiveerd. / Deel 3

12 Opbouw van alinea s De indeling (inleiding, midden en slot) is niet terug te vinden in de tekst. Niet elke alinea haalt een nieuw deelonderwerp van het hoofdonderwerp aan. Er is geen eindoordeel. De indeling (inleiding, midden en slot) is gedeeltelijk terug te vinden in de tekst. Bijna elke alinea haalt een nieuw deelonderwerp van het hoofdonderwerp aan. Het eindoordeel is niet duidelijk. De indeling (inleiding, midden en slot) is volledig terug te vinden in de tekst. Elke alinea haalt een nieuw deelonderwerp van het hoofdonderwerp aan. Er is een gepast eindoordeel. / Zorg voor taal Er is te weinig afwisseling in de zinsconstructies. De tekst bevat opvallende spel- en taalfouten, ook in zeer eenvoudige woorden of zinnen. De tekst is vlot geschreven. Zinsconstructies zijn afwisselend. De tekst bevat spelfouten of opvallende taalfouten. De tekst is vlot geschreven. Zinsconstructies zijn afwisselend. De tekst bevat geen spelfouten of opvallende taalfouten. / Evolutie Heb je rekening gehouden met opmerkingen bij vorige schrijfopdrachten? Attitude Leverde je de taak tijdig in? Leverde je de taak netjes in? Je bent een beginner. Je hebt nog een aantal werkpunten: Je bent goed op weg. Dit heb je erg goed gedaan: Knappe prestatie: je bent een expert! TOTAAL /30 Misschien kun je de volgende keer op dit werkpuntje letten: Vraag 20 - Geef je mij een goede recensie? 149

13 Vraag 21 Vind jij mijn scherm aantrekkelijk? Over passende taal bij een presentatie Wanneer je een presentatie geeft, houd je rekening met je ontvangers. Wat vindt je doelpubliek interessant, hoe zal het reageren op je informatie? Je past niet alleen de inhoud van je presentatie aan je doelpubliek aan, maar ook je taal. Je weet dat wanneer je een presentatie voor de klas geeft, je het best Standaardnederlands spreekt. Wat je zegt en hoe je dat zegt, is van belang, dat weet je. Ook wat je toont en hoe je dat toont is belangrijk. In deze vraag leer je hoe je een overzichtelijke en aantrekkelijke diapresentatie maakt (bv. PowerPoint, Keynote). Ook presenteren met Prezi komt aan bod. 1 Tips & tricks 2 Het lukt! 3 Kan het ook anders? 1 Tips & tricks Opdracht 1 1 Vorig jaar kreeg je al enkele tips om een goede presentatie te maken. Welke? 2 Bekijk de PowerPointpresentatie waarin je nog meer tips krijgt. Een aantal tips ken je al van vorige jaren. Noteer vijf zaken uit de presentatie die nieuw zijn voor jou en die je zeker zult toepassen wanneer je een diapresentatie geeft. Is er niets nieuws, noteer dan wat jij vooral belangrijk vindt. Mogelijke persoonlijke antwoorden zijn: max. 7 regels van elk max. 7 woorden = 7 7 regel / sobere achtergrondkleur / geen diaeffecten (bv. woorden die rondvliegen) / geen geluiden (bv. het geluid van brekend glas) / kernwoorden i.p.v. volzinnen / beginnen met een overzicht / werken met korte opsommingen / kijken naar het publiek, niet naar het scherm / de dia s niet letterlijk voorlezen Wanneer je een presentatie maakt, zorg je er best voor dat je presentatie: sober blijft; overzichtelijk is; duidelijk opgemaakt is; bij elke dia dezelfde lay-out heeft. 150 Deel 3

14 2 Het lukt! Opdracht 2 Na deze tips en tricks is het aan jou. Je begint eenvoudig. Je krijgt een aantal dia s die fout opgemaakt zijn. Bespreek klassikaal wat je zou veranderen. Noteer op de blanco dia telkens drie aanpassingen. Inhoudstabel Loverboys Helen Vreeswjk eigen mening karaktertrekken hoofdpersonage ruimte tijd verhaal moeilijk leesbaar / te veel verschillende kleuren / de gele achtergrondkleur is veel te fel / de cover van het boek is veel te groot en daardoor is de tekst niet meer leesbaar Biografie van de schrijfster Naam: Helen Vreeswijk Leeftijd: 51 op 1 maart Woonplaats: Gelderland Eerste boek: Het geheim van Brute Han 2de boek: Stuurloos te veel verschillende kleuren en lettertypes / tekst te dicht op elkaar Persoonlijke gegevens van Lisa Familie Haar vader en moeder zijn gescheiden Ze heeft één broertje dat jonger is Woonplaats: Ze woont ergens in een klein appartement in Antwerpen Leeftijd: Ze is 15 jaar Uiterlijk: ze heeft zwart lang haar ze draagt kleren die niet meer in de mode zijn Karakter: ze is zeer verlegen en onzeker ze is zeer volgzaam en naïef niet overzichtelijk / een slordige indruk / lijkt meer een tekst, geen kernwoorden Vraag 21 - Vind jij mijn scherm aantrekkelijk? 151

15 Opdracht 3 Je krijgt een informatieve tekst over een nieuw onderwatervoertuig. Maak van de tekst een diapresentatie met minimaal 5 en maximaal 8 dia s. Houd rekening met de tips die je net kreeg en maak er iets aantrekkelijks van. Galatea is een project van acht studenten aan de technische universiteit Delft. Het behelst het ontwerpen, bouwen en testen van een bio-inspired autonomous underwater vehicle, een zogenaamde AUV. Er is grote behoefte aan een betaalbaar, flexibel en onbemand onderwatervoertuig. Echter, behalve een toepassingsgerichte ontwerpopdracht is Galatea ook een onderzoeksproject dat de techniek die geïnspireerd is op het sierlijke zwemmen van een rog probeert te begrijpen. Over die techniek is nog maar weinig bekend, maar de voordelen die ervan verwacht worden, zijn een stillere, stabielere, wendbaardere en efficiëntere voortstuwing. Zoals een rog zwemt, door rustig met de zijkanten van zijn platte lichaam te golven, zo moet ook de robotrog vooruit. Waar een propeller al snel aan troep of waterplanten blijft hangen, wappert de robot twee keer met zijn vinnen en zwemt weer weg. Met zijn snelheid van een tot twee meter per seconde wint de robotrog het niet van bestaande onderwaterrobots maar hij heeft grote voordelen: Galatea kan rustig en stabiel door het water zweven en dat is precies wat hem nuttig maakt voor inspecties onder water. Bovendien is hij heel wendbaar. De robotrog moet een lege doos worden, waar verschillende sensoren in kunnen. Een simpele camera, een sonarsysteem of een chemische sensor bijvoorbeeld. Inspecties die nu met schepen vol dure apparatuur en bemanning worden uitgevoerd, kunnen straks wellicht een stuk goedkoper en efficiënter. Met een sonar kan de robotrog de marine helpen bij de opsporing van de vele zeemijnen die na de Tweede Wereldoorlog in de Noordzee zijn blijven liggen. Ook kan hij de bodem van een rivier in kaart brengen, zodat Rijkswaterstaat weet waar moet worden gebaggerd. Vissers kunnen uit de eigenschappen van de waterbodem afleiden waar bepaalde vissen hun habitat hebben. Een robotrog met een chemische sensor kan voor Rijkswaterstaat de groei van blauwalg in recreatieplassen in de gaten houden en voor Fugro kan hij met een camera op de zeebodem pijpleidingen inspecteren. De douane hoopt met de robotrog drugstransporten op te sporen. Smokkelaars bevestigen de drugs soms aan de buitenkant van hun boot. Naar: E. Verdult, Ingenieus 3 Kan het ook anders? Niet alleen diapresentaties geven een boeiende ondersteuning. Prezi.com maakt een andere werkwijze voor visuele ondersteuning mogelijk. Opdracht 4 Ga op zoek naar informatie over Prezi. 1 Noteer de sites die je gebruikt. 2 Bespreek met je buur hoe Prezi werkt. 152 Deel 3

16 Opdracht 5 Je hebt een supergoed idee voor de volgende sportdag, studiereis, opendeurdag of leerlingenraad. Je hebt je buur ook al enthousiast gemaakt en nu willen jullie je project voorstellen aan de klas, de directie of de leerlingenraad. 1 Maak samen een boeiende presentatie met Prezi. 2 Zorg voor leuke illustraties en duidelijke informatie en bewaak het evenwicht tussen beide. 3 Toon je presentatie: de info hierover krijg je van je leraar. Opdracht 6 Reflecteer op je werk. 1 Vul de tabel in. 2 Wat goed is, onthoud je voor een volgende presentatie. 3 Voor wat minder goed of onvoldoende was, ga je op zoek naar de oorzaak. Noteer onder de tabel hoe je het de volgende keer zult aanpakken. Checklist + +/ Had je de presentatie goed voorbereid? Vonden je klasgenoten de presentatie boeiend? Was de informatie duidelijk? Vond je deze manier van presenteren leuk? Dit onthoud je voor de volgende keer. Wat moet je kennen? Je kent het belang van duidelijke en overzichtelijke dia's. Je kent de afspraken om een diapresentatie op te stellen. Je kent de werkwijze om via internet informatie op te zoeken. Wat moet je kunnen? Je kunt duidelijke en overzichtelijke dia s maken. Je kunt een diapresentatie maken met de tips die je kreeg. Je kunt via internet informatie over andere visuele ondersteuning opzoeken en de werkwijze en de voordelen samenvatten. Je kunt een presentatie opmaken met visuele ondersteuning (Prezi). Je kunt op je eigen presentatie reflecteren. Vraag 21 - Vind jij mijn scherm aantrekkelijk? 153

17 Vraag 22 Hoe snel krijg jij kippenvel? Over moderne verhalen Spannende verhalen en films zijn heel populair. Het lijkt ergens in de genen te zitten: hoe meer bloed, hoe meer achtervolgingen, hoe liever. Voeg daar nog een vleugje magie of een beetje technisch vernuft aan toe en je hebt de perfecte ingrediënten voor een boeiend sciencefiction- of fantasyverhaal. Ook moderne sages maken gretig gebruik van onze angsten. In deze les bekijk je die drie genres van dichterbij. 1 Stap je mee in de tijdmachine? 2 Geloof jij in draken en dwergen? 3 Het gerucht doet de ronde dat 1 Stap je mee in de tijdmachine? Opdracht 1 Lees een fragment uit Starters van Lissa Price en beantwoord de vragen. Ik griezel van Enders. De portier die me bij de bodybank binnenliet, lachte routineus zijn tanden bloot. Hij was niet zo gek oud, een jaar of honderdtien, maar toch liepen de rillingen me over de rug. Zoals de meeste Enders had hij zilvergrijs haar, een nepperig ereteken van zijn leeftijd. De ultramoderne, hoge 5 ruimte binnen maakte dat ik me heel klein voelde. Ik liep door de ontvangsthal alsof ik door een droom gleed, op voeten die de marmeren vloer amper aanraakten. De portier bracht me naar de receptioniste, die wit haar had. Toen ze naar me glimlachte, plakte haar matrode lippenstift aan haar voortanden. Ze moesten 10 wel aardig tegen me doen, hier in de bodybank, maar op straat zouden ze dwars door me heen kijken. Het maakte niet uit dat ik de beste van de klas was geweest toen er nog scholen waren. Ik was zestien. Een baby, in hun ogen. De receptioniste bracht me op hakken waarvan het getik weerkaatste in de kale ruimte naar een wachtkamertje dat leeg was op de zilverbrokaten stoelen in de hoeken na. Ze deden antiek aan, 15 maar de chemische geur in de lucht was afkomstig van verse verf en synthetische materialen. De zogenaamde natuurgeluiden met bosvogels waren al net zo nep. Ik keek naar mijn rafelige sweatshirt en afgetrapte schoenen. Ik had ze zo goed mogelijk gepoetst, maar ik kreeg de vlekken er niet uit. En doordat ik helemaal door de motregen naar Beverly Hills was gesjouwd, zag ik er ook nog eens uit als een verzopen kat. 20 Mijn voeten deden zeer. Ik wilde niets liever dan op een stoel ploffen, maar was bang dat ik een natte kontafdruk op de zitting zou achterlaten. Mijn beleefdheidsdilemma werd verstoord door de komst van een lange Ender. Callie Woodland? Hij keek op zijn horloge. Wat ben je laat. Sorry. De regen 25 Geeft niet. Je bent er nu toch? Hij reikte me de hand. Zijn zilverwitte haar leek nog witter door het contrast met zijn kunstmatig bruine huid. Hoe breder zijn glimlach werd, hoe verder hij zijn ogen opensperde, wat me nog nerveuzer maakte dan 154 Deel 3 Woordverklaring vernuft = vindingrijkheid, snufjes gretig = happig/tuk zijn op, verlangend naar

18 anders met Enders. Ze verdienden het niet senioren genoemd te worden, zoals ze graag wilden, die hebberige ouwe sokken op het randje van de dood. Ik dwong mezelf zijn gerimpelde hand te 30 schudden. Ik ben meneer Tinnenbaum. Welkom bij TopBestemmingen. Hij legde zijn andere hand op de mijne. Ik kom alleen kijken Ik keek om me heen alsof ik was gekomen om de inrichting te inspecteren. hoe het allemaal werkt? Natuurlijk. Kijken kost niets. Hij grinnikte en liet mijn hand eindelijk los. Loop je met me mee? Hij wenkte alsof ik zelf de deur niet zou kunnen vinden. Zijn tanden waren zo 35 spierwit dat ik in elkaar kromp als hij glimlachte. We liepen door een korte gang naar zijn kantoor. Treed binnen, Callie. Ga maar aan het bureau zitten. Hij deed de deur achter zich dicht. Toen ik de krankzinnige luxe in de kamer zag, moest ik op mijn tong bijten om niet naar adem te snakken. Langs een van de wanden klaterde het heldere, schone water eindeloos uit een enorme koperen fontein naar beneden alsof het niets kostte. 40 In het midden van de kamer stond een groot, glazen bureau met ledlichtjes in het blad. Een halve meter erboven zweefde een luchtscherm waarop een meisje van mijn leeftijd te zien was, met lang rood haar en een sportbroekje aan. Ze glimlachte, maar doordat ze frontaal was gefotografeerd leek het net een arrestatiefoto. Ze leek lief. Hoopvol. Ik ging op een moderne metalen stoel zitten en meneer Tinnenbaum posteerde zich achter het 45 bureau en wees naar het luchtscherm. Een van onze nieuwste leden. Ze had via een kennis van ons gehoord, net als jij. Haar huurders waren heel tevreden. Hij raakte een hoek van het scherm aan en er verscheen een foto van een jongen van mijn leeftijd in een wedstrijdzwembroek met superstrak wasbordje. Ze was doorverwezen door deze jongen, Adam. Hij kan snowboarden, skiën en bergbeklimmen. Hij is populair onder buitenmannen die dergelijke sporten al tientallen jaren niet 50 meer hebben kunnen beoefenen. Zijn woorden maakten het allemaal veel te echt. Enge oude Enders met stramme ledematen die het lichaam van deze tiener een week overnamen, letterlijk in zijn huid gekropen. Mijn maag keerde zich bijna om. Ik wilde het op een rennen zetten, maar iets hield me tegen. Tyler. 55 Ik omklemde de zitting van mijn stoel met beide handen. Mijn maag knorde. Tinnenbaum hield me een tinnen schaaltje met supertruffels in papieren cupjes voor. Mijn ouders hadden net zo n schaaltje gehad, ooit. Wil je er een? vroeg hij. Ik pakte zwijgend een bovenmaatse truffel. Toen dacht ik aan mijn goede manieren van vroeger. 60 Dank u wel. Tast toe. Hij zwaaide met het schaaltje om me te verleiden. Ik nam een tweede en een derde truffel, aangezien het schaaltje bij mijn hand bleef zweven. Ik vouwde de papieren cupjes dicht en stopte ze in de zak van mijn sweatshirt. Het leek Tinnenbaum teleur te stellen dat hij me niet kon zien eten, alsof ik zijn vermaak van die dag was. De fontein achter 65 me borrelde en klaterde plagerig. Als hij me niet snel iets te drinken aanbood, zou hij me met mijn hoofd onder die fontein te zien kunnen krijgen, slurpend als een hond. Zou ik een glaasje water mogen? Alstublieft? Maar natuurlijk. Hij knipte met zijn vingers. Glas water voor de jongedame, zei hij met stemverheffing, alsof hij het tegen een verborgen microfoon had. 70 Even later kwam er een vrouwelijke Ender met een modellenfiguur binnen met een glas water op een dienblad. Er was een linnen servet omheen gewikkeld. Ik pakte het glas en zag blokjes die schitterden als diamanten. IJs. Ze zette het blad bij me neer en ging weg. Ik legde mijn hoofd in mijn nek en sloeg het heerlijke water in één teug achterover. Ik voelde de koude vloeistof door mijn keel stromen, deed mijn ogen dicht en genoot van het schoonste water dat ik had 75 geproefd sinds het eind van de oorlog. Toen ik klaar was, liet ik een ijsblokje in mijn mond vallen. Het knarste terwijl ik erin beet. Toen ik mijn ogen weer opende, zag ik Tinnenbaum naar me kijken. Wil je nog een glas? vroeg hij. Dat wilde ik, maar zijn ogen zeiden me dat hij het niet meende. Ik schudde mijn hoofd en slikte de rest van het ijsblokje door. Mijn nagels leken nog smeriger tegen Vraag 22 - Hoe snel krijg jij kippenvel? 155

19 80 het glas toen ik het weer op het dienblad zette. Het smeltende ijs in het glas herinnerde me aan de laatste keer dat ik ijswater had gedronken. Het leek een eeuwigheid geleden, maar het was maar een jaar, de laatste dag in ons huis voordat de politie was gekomen. Wil je weten hoe het allemaal werkt? vroeg meneer Tinnenbaum. Hier bij de TopBestemmingen? Ik hield mijn gezicht met moeite in de plooi. Enders. Wat zou ik hier anders komen doen? Ik 85 glimlachte scheef en knikte. Tinnenbaum tikte tegen een hoek van het luchtscherm om het te legen en toen nog een keer om holoanimaties op te roepen. Op de eerste lag een senior op een soort relaxfauteuil. Uit een kapje op haar achterhoofd kwamen gekleurde snoertjes die naar een computer liepen. De huurder wordt aangesloten op een BCI, een Body Computer Interface, in een kamer met ervaren 90 verpleegkundigen, legde hij uit. Dan krijgt ze een roesje. Zoals bij de tandarts? Juist. Haar ademhaling, hartslag, temperatuur en bloeddruk worden gedurende de hele reis bewaakt. Aan de andere kant van het scherm lag een tienermeisje op een lange gecapitonneerde stoel. Jij wordt onder narcose gebracht. Het is volkomen pijnloos en ongevaarlijk. Een week later 95 word je wakker, een beetje suf, maar een stuk rijker. Hij lachte die tanden weer bloot. Ik kromp bijna in elkaar, maar bedwong me. Wat gebeurt er in die week? Zij mag jou zijn. Hij stak zijn handen op en draaide ze vanuit de polsen. Ken je die computergestuurde hulpmiddelen waarmee mensen kunsthanden kunnen bewegen? Ze hoeven er maar aan te denken of ze bewegen. Daar heeft het veel van weg. Dus zij stelt zich voor dat ze mij is en als ze iets wil pakken, denkt ze eraan en mijn hand 100 gehoorzaamt? Alsof ze echt in je lichaam zit. Ze gebruikt haar geest om je lichaam hier weg te laten lopen, en dan is ze weer jong. Hij zette zijn ene elleboog in zijn andere hand. Voor eventjes. Maar hoe Hij knikte naar de andere kant van het scherm. De donor, dat ben jij dus, wordt hier in een andere 105 kamer via een draadloze BCI aan de computer gekoppeld. Draadloos? We implanteren een minuscule neurochip in je achterhoofd. Je voelt er niets van. Absoluut pijnloos. Zo kunnen we je op elk moment aan de computer koppelen. Vervolgens sluiten we jouw hersengolven aan op de computer, en de computer verbindt jullie tweeën. 115 Verbindt. Ik probeerde me voor te stellen hoe twee geesten op die manier verbonden kunnen zijn en fronste mijn voorhoofd. BCI. Neurochip. Implanteren. Het werd met de minuut griezeliger. De drang om het op een lopen te zetten diende zich weer sterk aan, maar tegelijkertijd wilde ik ook meer weten. Uit: Lissa Price, Starters 1 In welke tijd speelt het fragment zich af? In de toekomst 2 Waaruit besluit je dat? Zoek drie voorbeelden uit de tekst. de bodybank, mensen die gemakkelijk meer dan 100 jaar worden, de ultramoderne ruimte (nepmeubelen en -geluiden), holoanimaties, BCI (Body Computer Interface), computergestuurd, neurochip-implantaten 3 Is het verhaal realistisch? Wat maakt het (on)realistisch? Nee: Enders mensen die heel oud zijn kunnen iemands lichaam huren en het motorische geheugen via een computersysteem overnemen zodat ze opnieuw hun favoriete sport kunnen beoefenen. De donor krijgt zijn hersenfuncties terug via een computer. Dergelijke technieken zijn in onze huidige maatschappij ondenkbaar: het is en blijft voorlopig een verzonnen wetenschap. 156 Deel 3

20 4 Houd je van dit soort verhalen? Waarom wel/niet? Persoonlijk antwoord 5 Zou je willen verder lezen? Wat verwacht je van het vervolg? Persoonlijk antwoord Sciencefiction betekent letterlijk verzonnen wetenschap. SF-verhalen spelen zich af in een onbepaalde toekomst. Technisch vernuft, zoals ruimtereizen en robots, speelt een centrale rol. Ook ruimtewezens maken dikwijls hun opwachting in sciencefictionverhalen. 2 Geloof jij in draken en dwergen? Opdracht 2 Lees een fragment uit het boek De vloek van de schaduw van Alexey Pehov en beantwoord daarna de vragen. Het was stil. Zo stil dat je de motten in de koelte van de nacht met hun broze vleugeltjes kon horen ritselen. Het was alweer een tijdje geleden dat de wacht langsgemarcheerd was en het werd hoog tijd dat ik aan de slag ging, maar om de een of andere reden voelde ik me die nacht extra waakzaam Een voorgevoel bracht me ertoe in mijn 5 schuilplaats te blijven, naast de muur van het gebouw dat in het duister was gehuld. Er waren geen verdachte geluiden te horen in het smalle straatje met de oude stenen huizen die zich de Rustige Tijd nog konden herinneren. Niets, afgezien van een beschilderd blikken uithangbord boven de bakkerij dat rammelde in de zwakke wind. De langzaam voortkruipende geelgrijze mist waar onze hoofdstad beroemd om was lag in een dichte bank over de kinderkopjes van de straat, 10 beschadigd en gebarsten door de wagenwielen. Men zegt dat de mist in een ver verleden door een stuntel van een tovenaar was veroorzaakt. Maar sindsdien was niet een van de aartsmagiërs van het koninkrijk erin geslaagd de stad van de gevolgen van deze onschuldige schelmenstreek te bevrijden. De stilte verontrustte me. De enige plek waar het net zo stil is, is de schatkamer van een rijkaard na een bezoek van een van de dievenbendes uit de stad. 15 Het uithangbord piepte, de zachte wind woei speels, wolken gleden traag langs de nachtelijke hemel. Maar hier stond ik, versmolten met de schaduw van het gebouw, terwijl ik probeerde geen vin te verroeren. Mijn intuïtie en mijn levenservaring dwongen me naar de nachtelijke stilte in de stad te luisteren. Geen enkele straat, al was die nog zo verlaten, kon zo doods zijn als deze. Er zouden nachtelijke geluiden moeten klinken. Ratten die in het vuilnis ritselden. Een zatlap 20 die ernaast lag te snurken, zijn zakken geleegd door dieven die allang in een donker hoekje een schuilplaats voor de nacht hadden gezocht. Gesnurk van achter de ramen van de grijze huizen. Een schurftige hond die door de duisternis sloop. De hijgende ademhaling van een beginnende dief die op de loer lag voor een slachtoffer, met in een handpalm, die bezweet was van de spanning, Woordverklaring zijn opwachting maken = voorkomen, opduiken Vraag 22 - Hoe snel krijg jij kippenvel? 157