- PE. Donateurs gezocht TIJDSCHRIFT VOOR DE SOCIALE SECTOR ELKE MAAND* ZORG* POLITIEK* WELZIJN * ARBEID * BELEID * HULPVERLENING * IN

Transcriptie

1

2 J A A R G A N G NUMMER :3 ~El/JUNI l <) 8 8 Donateurs gezocht Het afgelopen jaar gaf Xmin Y ruim een half miljoen aan subsidies. Te weinig naar onze mening. We willen meer donateurs (m/v) erbij hebben. We willen mensen, die het heel belangrijk vinden, dat progressieve basisbewegingen waar ook ter wereld daadwerkelijk gesteund worden. We willen mensen, die daarvoor een (klein) gedeelte van hun inkomen overhebben. XminY is een progressieve en onafhankelijke fondsorganisatie. Zij stelt haar geld ter beschikking aan groepen en bewegingen in Derde-Wereldlanden en in 'rijke' landen, die gericht zijn op maatschappelijke veranderingen in politieke, sociale, economische en/ of culturele zin. Rechtvaardigheid, gelijkwaardigheid, zelfbeschikking en emancipatie zijn daarbij voor XminY sleutelbegrippen. Het geld van Xmin Y gaat veelal naar groepen en bewegingen, die vanwege hun links-politieke opstelling niet bij andere (gevestigde) fondsorganisaties terecht kunnen, omdat hun aktiviteiten (nog) niet breed maatschappelijk aanvaard zijn. XminY opereert onafhankelijk van de Nederlandse overheid, in het bijzonder van haar buitenlandse beleid, en van slechts enkele grote donateurs. XminY heeft enige duizenden donateurs (v/m) die relatief kleine bedragen overmaken. Daarom kan XminY volkomen ongebonden steun geven aan politieke basisbewegingen. Zonder invloed van de overheid, het bedrijfsleven of politieke partijen. Xmin Y werkt met een kleine betaalde staf en een grote groep vrijwilligers/deskundigen (v/m) om de apparaatskosten zo laag mogelijk te houden. XminY is basisdemocratisch georganiseerd. Noordermarkt 16, Amsterdam. Voor telefonische informatie: Voor donaties: giro ELKE MAAND* ZORG* POLITIEK* WELZIJN * ARBEID * BELEID * HULPVERLENING * IN TIJDSCHRIFT VOOR DE SOCIALE SECTOR een opiniirend vaktijdschrift met een traditie van diepgang. met gevoel voor leesbaarheid met intuïtie voor trends met oog voor geschiedenis met tweemaandelijkse themadelen die jaren meegaan met achtergronden, reportages, interviews, commentaar, recensies kortom: 44 pagina's onmisbaar eigentijds sociaal élan Tijdschrift voor de Sociale Sector, elke maand 44 pagina's voorsprong.~. bel: D E H E - PE Artikelen in 11/1 (februari 1988) Peter van den Besselaar: Technologische innovatie Maarten Veraart Ekonomisch struktuurbeleid Pauly Ossenblok Huishoudelijke technologie Thieu Vaessen: Wereldbank: recente ontwikkelingen Leo van Eerden: Financiële innovaties In nummer 11/2 (mei 1988): Boe Thio: Lonen en werkloosheid Afred Kleinknecht De vakbeweging en de krisis Een aantal artikelen naar aanleiding van het congres: Technologie en Ekonomie TPE is verkrijgbaar in de betere boekhandel en door overmaking van f 15,- per nummer op giro t.n.v. Stichting Politieke Economie, Postbus 3777, 1001 AN Amsterdam Abonnementen: f 50,- per jaargang (vier nummers) tijdschrift voor politieke ekonomie L L N G

3 JAARGANG 1 NUMMER 3 M E I J U N Colofon Uitgever St1cht1ng Tijdschnft voor L1nkse Politiek DE HELLING verschijnt VIJfmaal per J3ar: pnjs losse nummers I 6.95, Jaarabonnement I 30. Gironummer o v.v. DE HELLING Redactie Frank van den Berg, Mananne van den Boomen, W1llem de Bru1n, Wout Bu1telaar, Els D1ekerhof, Flonan D1epenbrock, Jan D1rx. Chns Hu1nder. Henk KnJnen (redactlesecretans), Paul Ku1Jpers, Alexander de Roo, Kann Spa1nk en Jos Vernoo11 Eindredactie Henk Kn1nen Vormgeving Marcel Bakker : Hollandse Hoogte Zetwerk Ruparo, Amsterdam Druk Macula, Boskoop Distributie Bêtapress, R11en Advertentietaneven f 300,- per 1/2 pagm f 150,- per 1/4 pagm. f 75,- per 1/8 pag:na Abonnementenadministratie en zakelijke correspondentie De Hell1ng I T11dschnft voor L1nkse Pol1t1ek Postbus ME Amsterdam Redactiesecretariaat Henk KnJnen Utrechtsedwarsstraat WB Amsterdam (020) OOCYUiNTATtEceNTAUM N.EOEftLANDSE POLITIEKE PAfrrtJ!N I N H C» U D De memoires van Jan Elburg tegen het licht DAGBOEK De Palestijnen hebben een adres gekregen - 1\ndteé vanli$/ Joosîe Lakmaker Op werkbezoek in bezet gebied. commentaar Een half jaar na de beurskrach - Sander Kooistra RE c EN s 1 E Geen letterheren - Ko Dieleman IMPRESSIE Zoeken naar de crisis van de vakbeweging - Wout Buitelaar Peptalks en warrigheid op een zinnig congres. BEscHouwiNG Het carrièreperspectiefvan de tribune - Arie van Dalen De sociale voordelen van het voetbalvandalisme. RECENSIE Kopstukken en dwarskoppen- Paul Lucardie 'Oral history'-boeken over PSP en VVD- een vergelijking. IMPRESSIE Fakkeldragers, denkers en douwers tegen domheid - Reinout Koperdraal Leuk avondje dat in tumult eindigde. MIDDENKATERN 18 BALANS Basisinkomen en 'minimale staat' Een nieuw decor - Jos Vernooij 1 Paulus de Wilt Politieke schets van een kleine maar rechtvaardige staat Vrouwen en basisinkomen- ute Breithaupt De onterechte koudwatervrees van het feminisme. auchouwtno De core business van de OVerheid - Rudle van der Vekla Lînks en de onvermijdelijkheid van het privatiseren. column Privatisering- Ton Regtien HET BETooG De ellendespiraal van de milieubeweging - Willem de Bruin Het apocalyptisch denken van de milieuactivisten. Een pleidooi voor meer pragmatisme. column Wat willen ze nog meer... - Astrid Roemer LINKs & SURINAME Mensenrechten, politiek en pijnlijke verlegenheid - Chris Huinder I Siep van der Werf Mensenrechten op sterk water. TIJDSCHRIFTEN Bladeren Korte signalementen en besprekingen van binnenen buitenlandse wetenschappelijke en politieke tijdschriften van progressieve signatuur. INTERVIEW Rebel en patriarch- Frank van den Berg Pim Fortuyn, geslaagd en geplaagd geesteskind van de 'jaren zestig'. De Helling 1s een onafhankelijk pol1t1ek IIJdSchnft met belangstelling voor ontw1kkel1ngen op het soc1ale en culturele vlak Het ll)dschnft w1l een algemeen med1um ZIJn voor l1nkse pol1t1eke men1ngsvorm1ng en w11 publieke debatten be1nvloeden ISSN INTERVIEW 'Basisinkomen zonder ATV hetekent gedwongen werkloosheid' - Alexander de Roo Greetje Lubbi hardnekkig pleitbezorgster van ATV en basisinkomen. D E H E L L N G 3

4 ----~ ~~~~~~ JAARGANG NUMMER :3 MEI/JUNI De Palestijnen hebben ee foto Gerard Wessei!HH Enige tijd terug brachten ANDREE VAN ES en JOOSJE LAKMAKER een 'werkbezoek' aan de Gaza-strook en de West-Bank. Hieronder enkele fragmenten uit hun dagboeknotities. DONDERDAG Onze tweede dag in Jeruzalem. Als we ontbijten op de eenentwintigste verdieping van ons hotel - tussen de krijsende Amerikaanse toeristen - hebben we uitzicht over de hele stad. Ze is verrassend mooi. De Jerusalem Post schrijft dat negen Palestijnen- vermeende leiders van de opstand in de bezette gebieden - het land zullen worden uitgezet. Om half elf gaan we met de taxi naar het American Colony Hotel in Oost-Jeruzalem, het vroegere Arabische paleis met zijn Zwitserse hoteldirectie, dat tegenwoordig ontmoetingsplek is voor buitenlandse journalisten en Palestijnen. Daar wacht Jan de Jong, medewerker aan het Arabic Institute, die ons naar het Medica! Relief Committee brengt. De overgang tussen de modieuze winkelstraten van het westelijk stadsdeel, waar ons hotel zich bevindt, en de wijk met de vervallen Arabische villa's, waar het comité 4 D E H E L L N G

5 J A A R G A N G NUMMER 3 MEI/JUNI adres gekregen Andrée van Es I Joosje Lakmaker is gehuisvest, is gigantisch. Ook in West-Jerusalem lopen veel soldaten, maar hier zijn ze intimiderend aanwezig: controleren op straathoeken, patrouilleren in jeeps. Bij het Medica! Relief Camruittee praten we met een arts, één van de oprichters in 1979 van deze Palestijnse gezondheidsorganisatie. Hij vertelt over de slechte medische voorzieningen op de Westbank en (vooral) in de Gaza-strook, maar ook over het hoge sterftecijfer onder meisjesbabies - door verwaarlozing en ondervoeding. (Moeders zijn nu eenmaal trotser op hun zonen, vertellen Palestijnse vrouwen ons later). 'Wat de Palestijnen nodig hebben', zegt hij, 'is een eigen infrastructuur. Net als de joodse bevolking aan het begin van deze eeuw moeten wij nu basisbewegingen opzetten.' Sprekend over de opstand in de bezette gebieden, geeft hij een tamelijk kritische typering van de positie van de PLO. 'Iedereen is verrast, ook de PLO-leiding. En hoewel alle Palestijnen achter de PLO staan, heeft deze opstand Arafat en de zijnen wel duidelijk gemaakt, dat zij de Palestijnen in de bezette gebieden niet langer als schaakstukken kunnen beschouwen.' Na dit gesprek rijden we in een VW-busje - één van de mobiele klinieken van het comité - naar Jericho. Voor het eerst komen we in bezet gebied. We rijden door een schitterend landschap dat er wild en kaal uitziet. Als een plaatje in de Bijbel: de wereld zoals ze er vóór de Schepping uitzag. In Jericho merken we niets van onrust. Een Amerikaanse toeriste staat op het punt een kameel te beklimmen; dit moet het gewone beeld zijn. In onze plaats van bestemming ontmoeten we drie jongens van het Agricultural Relief Committee. Weer een grassroots movement, gericht op het stichten van landbouwcoöperaties voor kleine Palestijnse boeren. De drie landbouwkundige ingenieurs - twee van hen hebben in de Sovjet-Unie gestudeerd - rijden ons langs hun verschillende projecten. Een vierde Palestijn - erg stil - blijkt sociaal-wetenschapper. 'Hij is werkloos', leggen de anderen uit, 'he needs a state.' Het restaurant - waar we onder zonovergoten sinaasappelbomen een uitgebreide Arabische maaltijd eten - is versierd. Het is Arabisch Kerstmis. Maar niemand viert Kerstmis dit jaar. Daar is geen enkele reden voor. VRIJDAG Ons bezoek aan de mensenrechtenorganisatie Al Haq in Ramallah op de Westbank wordt uitgesteld. De Nederlandse pers is uitgerukt en ons contact bij Al Haq, Joost Hilterman, begeleidt vandaag de VARA-tv. We spreken nu af met Rob Simons, NCRV-correspondent in Jeruzalem. Vanaf het moment dat we in zijn auto stappen - waar altijd net de Israëlische nieuwsberichten keihard aanstaan - zitten we middenin 'het conflict'. Terwijl we door Jeruzalem scheuren, vertaalt Rob de berichten over de laatste incidenten in de bezette gebieden, over de woede bij de Israëlische regering over het optreden van een Engelse onderminister. Hij neemt ons mee naar een discussiebijeenkomst in Oost-Jeruzalem, waar de winkelstaking bijna volledig is. Palestijnse en buitenla-ndse journalisten praten over de rol van de media in de huidige opstand. Al snel gaat het over de plotselinge positieve belangstelling van de pers voor de acties van de Palestijnen - in het buitenland. maar ook in Israël zelf. 'Wij Palestijnen zijn gek op samenzweringstheorieën, zegt iemand, 'maar toch -er is iets ingrijpends veranderd. Al denkt de Westerse pers veelal in stereotypen en mag ze 'de Arabier' graag als griezelig afschilderen - zoals ze ook aanvankelijk het fundamentalisme als aanstichter van de opstand aanvoerde - de tv-beelden die al weken achtereen dagelijks spontane acties laten zien, maken het denken in complottermen onmogelijk. Wat nu gebeurt, kan niet meer als terrorisme worden gebrandmerkt. De Palestijnen hebben een adres gekregen.' Niet iedereen is optimistisch. Na de schok van Sabra en Sjatilla verdween de sympathie voor de Palestijnse zaak in de Amerikaanse media weer snel. Om twaalf uur verontschuldigt de voorzitter van de Vereniging van Arabische Journalisten zich. Elke dag op dit uur moet hij zich bij de politie melden. Er wordt een beetje lacherig gedaan. Dit behoort blijkbaar tot de meer bizarre aspecten van het dagelijks leven in Oost Jeruzalem. Alle Palestijnse journalisten hebben te maken met censuur van de militaire autoriteiten en de ongekende harde artikelen die nu in de Israëlische pers verschijnen mogen in Arabische kranten niet vertaald worden. (De dag vóór ons vertrek lezen we dat deze voorzitter van de persvereniging 's nachts door de politie van zijn bed is gelicht bij welke gelegenheid zijn meubilair kort en klein is geslagen. Ook de meeste van de andere op de bijeenkomst aanwezige journalisten zijn gearresteerd. Reden: verdenking van PLO-lidmaatschap.) 's Middags lopen we door de overdekte straatjes van de oude stad naar het Tempelplein. waar de Al Aqsa-moskee staat. De moskee gaat net uit. De atmosfeer van een enigszins kitscherige toeristenwijk verandert abrupt als moskeegangers - honderden oudere Arabische mannen - ons tegemoetkomen. Militairen hebben de toegang tot het plein afgesloten. We zien jongeren in goh en de trap naar het moskeeplein opgaan. Ze roepen leuzen. maken V-tekens. Ineens zijn we de enige westerlingen in een grote Palestijnse massa. Zonder precies te begrijpen wat er gebeurt. blijven we staan kijken - met de \ ertrouwde opwinding van grote demonstraties èn met het gevoel dat we hier niets te maken hebben. Twee straatjes verder kijken we plotseling op de D E H E L L N G 5

6 ~~~~~~----~---' J A A R G A N G NUMMER 3 MEI/JUNI Klaagmuur. Krankzinnig die tegenstelling, tussen moskee en Klaagmuur, tussen de Islamitische begraafplaats en de Via Dolorosa, de plaats waar Jesus gegeseld werd. En wij die daar maar een beetje slordig lopen, ongeletterd waar het de Bijbel betreft. Bij elke overgang tussen joodse en Islamitische heilige plaatsen is een militaire controlepost, even de tasjes open. Zou je wennen aan deze inspecties? Ze zien er niet onaardig uit, de soldaten. Tegen ons maken ze geintjes, terwijl ze de transistorradio wat zachter zetten. Vanaf drie uur wordt het langzaamaan doodstil: de sjahbath begint. Als we teruglopen naar het hotel rijdt er al geen enkele bus meer. Vanuit onze kamer, op de achttiende verdieping, zien we hoe boven de uitgestorven stad het licht gaandeweg verandert en het eerst even fel donkerblauw en dan donker wordt. Het licht is prachtig en de sfeer bijzonder. Maar wat een beklemming wekt deze superzondag die nog een etmaal duurt. DONDERDAG We raken hoe langer hoe meer ondergedompeld in de politieke situatie in dit land. We hebben het over niets anders meer dan 'het conflict'. De Jerusalem Post meldt dat vier van de negen mensen die gedeporteerd zouden worden vannacht zijn overgebracht naar de Syrisch Libanese grens. In het diepste geheim, zonder de advocaten of de familie erin te kennen, zonder afscheid. Ondanks internationale protesten en VN-resoluties. Vandaag gaan we dan echt naar Ramallah. Joost Hitterman en een Engelse collega, werkzaam voor de mensenrechtenorganisatie Al Haq, halen ons op bij het American Colony waarvoor vandaag nu ook al soldaten rondhangen. In Jeruzalem zien we elke dag meer militairen, maar in Ramallah zien we voor het eerst letterlijk 'bezet gebied'. De hoofdstraat is afgesloten voor gewoon verkeer, opdat de militaire voertuigen vrije doorgang hebben. (En dus heerst elders in het stadje een nog meer dan normale verkeerschaos). Bij Al Haq aangekomen, zien we alle medewerkers naar het balkon stormen. Soldaten breken met geweld de vanwege de staking gesloten winkels open. De eigenaars, wat oudere Palestijnen met witte sjaals, staan gelaten op straat, maar sluiten een uur later snel hun winkels opnieuw. Waarop de scène met de soldaten zich herhaalt. Het is vernederend om te zien. Iemand zegt: 'De jongeren die nu in opstand komen, doen eigenlijk hetzelfde als de joodse jongeren van ongeveer veertig jaar geleden. Ze hebben genoeg van de gelatenheid van de oudere generatie.' Aan het eind van de dag neemt Joost ons mee naar een Palestijns gezin. Twaalf mensen: vrouwen en kinderen, die allemaal in één ruimte slapen. Alle mannen uit het gezin zijn opgepakt. De echtgenoot van de oudste vrouw werd gearresteerd terwijl de militairen een pistool tegen haar slaap hielden. De jongere vrouwen zijn ongelofelijk fel. Vertellen hoe razend ze zijn, dat niemand hen hun eisen kan afpakken. Trots wijzen ze naar naar kleine jongens die al stenen gegooid hebben. Als wij vertellen dat we van een pacifistische partij zijn, zeggen ze stralend: 'Net als onze PLO.' Terwijl we grote glazen mintthee drinken, vraagt één van hen of Andrée getrouwd is. 'Nee', vertaalt Joost, 'maar ze woont samen en ze is zwanger.' Er valt een diepe stilte. 'Dat is onmogelijk', zegt een jongere vrouw, een studente. 'Toch is het zo.' Stilte. 'Maar dat is fantastisch!', roept ze uit. 'Wij, wij vechten wel voor een eigen staat, maar we zijn onze eigen vrijheid vergeten. Jullie zijn veel verder dan wij.' Opgelucht lachen we mee, blij dat dit heikele moment overgaat in een feministisch leerstukje. Het volgende moment gaat het weer over de situatie van het ogenblik. 'Weet je wat hij tegen de soldaten zegt?', zegt een vrouw, wijzend op een jongen van een jaar of tien. 'Hij zegt: als Hitier hier was, zou hij jullie allemaal in de oven stoppen.' We worden allebei koud van binnen. Als we weer buiten staan, zeggen we geruststellend tegen elkaar: 'Wat weten zij nou van de Tweede Wereldoorlog? Ze voelen natuurlijk feilloos aan wat het meest kwetsend is.' Rob, 's avonds, lijkt niet echt geschokt door dit verhaal. Dit is een land waar Knesseth-leden elkaar regelmatig uitschelden met : 'Hitler, je bent duizendmaal erger dan Hitler!' Morgen gaan we terug naar Tel A viv. Andrée zal een kibboets bekijken. Joosje heeft een afspraak met Amira, actief in een radicaal- linkse organisatie. Amira - kind van twee Holocaustoverlevenden - lijkt een schoolvoorbeeld van de 'tweede generatie'. Ze is somber en verdrietig door de situatie die haar machteloos maakt. Machtelozer, zo te zien, dan de Palestijnen die we ontmoeten, ondanks het verdriet aan deze kant. De organisatie waarvan Amira lid is, noemt zich non-zionist, wat iets heel anders is dan anti-zionist - legt ze uit. Wat een land... een land waarvan het bestaansrecht voortdurend ter discussie staat. Is het een wonder dat - volgens een krantebericht - vier miljoen Israëli (waar in dit ene geval denkelijk ook de Palestijnse bevolking onder gerekend moet worden) per dag één miljoen pakjes sigaretten roken?o ANDREE VAN ES JOOSJE LAKMAKER Joosje Lakmaker is medewerkster bij de parlementsfractie van de PSP. Andrée van Es zit voor deze partij in de Tweede Kamer. ZIJN WE NOU ALLEMAAL YUPPIES GEWORDEN? Neem nou De Helling. Een prachtig nieuw 'tijdschrift voor linkse politiek'. Magazine-formule. Mooi uitgevoerd. Te weinig advertenties. Boeiende betogen, analyses, polemieken, columns, commentaren, reportages, dossiers, dagboeken en recensies. Links, leesbaar en toch leefbaar. Heel wat beter dan de bladen van de wetenschappelijke bureau's van CPN, PSP en PPR waaruit 't is voortgekomen - moest zelfs De Waarheid bekennen (voor we ze kritisch gingen toespreken). Maar denk maar niet dat de abonnees toestromen. De moderne linkse rakker (m/v) koopt 't liever los, tegelijk met z'n full-colorlijfblad dat 'm precies vertelt waar-ie dat mooie halogeenlampje kopen kan. Aan de ene kant is dat natuurlijk een compliment. Zeker als je voortkomt uit een traditie waarin het goede leven gereserveerd is voor het socialistische paradijs hiernamaals. Maar, kameraden! Jullie weten inmiddels toch uit eigen ervaring dat kwaliteit zijn prijs heeft in het reëel bestaande kapitalisme. En dat er heel wat aan de strijkstok van de tussenhandel blijft hangen voor je dit fantastische produkt, dat 't zo goed doet in je Philippe Starck-stoel, in huis hebt. Wordt wakker! Koop prijsbewust! Sta op uit die stoel! ZET JE KOOPGEDRAG OP DE HELLING. NEEM EEN ABONNEMENT. Noteer mij als abonnee; stuur mij een acceptgiro. Naam:.... Adres:.... Postcode en woonplaats:.... De bon in gefrankeerde envelop sturen naar: DE HELLING- Postbus ME Amsterdam 6 D E H E L L N G

7 MEI/JUNI l half jaar na de beurskrach Sander Kooistra 0 p 19 oktobec 1987 stortten de aandelenkoersen op de beurs van WallStreet in. In enkele dagen daalden de koersen met meer dan een kwart. De klap kwam nog harder aan dan bij die andere fameuze krach, in De waarde van de in WallStreet genoteerde aandelen verminderde met ongeveer vijfhonderd miljard dollar. En in het kielzog van de Amerikaanse beurs kelderden de koersen overal in de Westerse wereld. Een beurskrach is een fraai spektakel, vooral voor degenen die hun luttele spaargeld netjes op een plusrekening hebben staan. Eventjes lijkt zichtbaar te worden wat zich afspeelt in de abstracte wereld van de aandelenhandel en de haute finance. Hectische beelden van de beursvloer. Bezwete handelaren - met drie telefoons in de handen - die over hun beeldschermen heen staan te schreeuwen. Bezorgde beleggers die - God weet waarom - samendrommen voor het beursgebouw. Grafieken in het NOSjournaal die de pijlsnelle koersval op visueel aantrekkelijke wijze weergeven. En dan de commentaren. Het meest opmerkelijk aan de reacties op de beurskrach - uit welke politieke hoek ze ook kwamen - vond ik de universele neiging om een of andere rationaliteit te zoeken achter dit grotendeels irrationele gebeuren. President Reagan bestond het te beweren 'dat na deze noodzakelijke aanpassing de aandelenkoersen weer op een realistisch niveau zijn gekomen.' Dergelijke geluiden kunnen sindsdien ook worden gehoord uit de mond van een aantal economen en beursanalisten. Het wordt dan voorgesteld alsof mensen en beleggingsinstellingen die aandelen kopen vooral letten op de hoogte van het dividend per aandeel, en eventueel op de omvang van het eigen vermogen per aandeel (de zogeheten 'intrinsieke waarde'). Kortom, alsof mensen die aandelen kopen een zelfde soort rekensommetjes maken als degenen die hun geld risicoloos op een spaarrekening zetten. Dat is natuurlijk niet waar. Mensen kopen aandelen omdat ze hopen op een snelle waardestijging. En ze worden in dat speculatief gedrag sterk gestimuleerd door een wetgeving die ontvangen rente en dividend bij het belastbare inkomen optelt, maar vermogenswinst (bijvoorbeeld koersstijging van aandelen) praktisch altijd buiten schot laat. Het interesseert beleggers niet hoe groot of klein het dividend per aandeel is, zolang de koers maar omhoog blijft gaan. En de koers blijft stijgen, zolang de meerderheid van de beleggers denkt dat de anderen denken dat de koersen omhoog zullen blijven gaan. Dat is geen rationeel proces, het is een spelletje. Een andere reactie op de beurskrach is 'populistisch'. De Nederlandse vertegenwoordigster van deze stroming is Pauline van der Ven. In haar boekje over de beurskrach suggereert zij dat de kleine aandelenbeleggers en masse in de val zijn gelokt door de grote beleggers. Die zagen de ineenstorting al van verre aankomen maar hielden wijselijk hun mond en verkochten zoveel mogelijk stukken aan de kortzichtige kleine man. Het is een mooi verhaal, dat bovendien tegemoetkomt aan het begrijpelijke verlangen om een schurk aan te wijzen. Immers, waar zijn die miljarden dollars en guldens gebleven? Die kunnen toch niet zomaar in rook zijn opgegaan? Ja, dat kan bij aandelen nou juist heel makkelijk. De boekwaarde van beleggingen in aandelen is met een kwart tot een derde gedaald, bij de institutionele beleggers en bij de kleintjes. Nou en? Het papier is geduldig. De mensen die nu aandelen moeten verkopen tegen prijzen ver beneden de aankoopsom, die lijden inderdaad een financieel verlies. De overigen kunnen hun stukken gewoon in portefeuille houden en wachten tot het weer opklaart. Klein deukje Wereldwijd gezien heeft de recente beurskrach nog maar een klein deukje geslagen in de waardestijging van de aandelen. De zogeheten 'wereldindex' van aandelen staat ook na de krach nog altijd op een tweemaal zo hoog niveau als in begin In Nederland is de klap relatief harder aangekomen. Maar ja, vanuit beleggersoogpunt is ons land - dat zich in een soort economische winterslaap lijkt te bevinden - al een aantal jaren niet interessant meer. Wi'3 begin 1985 (via bijvoorbeeld een beleggingsfonds) internationaal gespreid heeft belegd, kan steeds nog op een fors - en grotendeels belastingvrij - rendement bogen. Het meest ontroerend vond ik de reactie van de langzaam vergrijzende marxist Ernest Mandel. Zonder blikken of blozen presenteert hij vanuit zijn nog altijd even rommelige studeerkamer (maar let op: tussen de stapels knipsels en boeken staat nu een Personal Computer te blinken) de zoveelste variatie op de aloude toverformules: de 'steeds scherper wordende tegenstellingen', de 'toenemende onevenwichtigheden', het gloren van een nieuw radicalisme in de arbeidersklasse, 'bezig zich te ontworstelen aan de verraderlijke sociaal-democratische leiding.' Ach ja. zie verder pagina 8 D E H E L L N G 7

8 JAARGANG NUMMER 3 MEI/JUNI I Nog steeds op zoek naar de bewegingswetten van het kapitaal, die oude marxisten. Ik vrees dat ze meer vertrouwen op de rationaliteit van het kapitalisme dan enig kapitalist ooit zal doen. Maar ik ben één van die verraderlijke sociaal-democraten, dus waarschijnlijk niet bevoegd tot oordelen. Natuurlijk is zoiets als een beurskrach geen volstrekt irrationeel gebeuren. De directe aanleiding tot de krach was dat de buitenlandse beleggers plotseling het vertrouwen verlpren in de binnenlandse economische politiek van president Reagan. Het is een raadsel waarom dat opeens in oktober gebeurde, en niet een half jaar eerder. Maar rationeel was het wel. En de beurskoersen hebben zich sinds die hectische week nauwelijks of niet hersteld. Onzekerheid op de beursen is vanaf dat moment troef. Men waagt geen grote investeringen. Opnieuw zeer rationeel gedacht. Vervelend is natuurlijk wel dat deze sfeer zelf weer een rem op de economische activiteit wordt. Je hoeft niet te geloven in de Doomsday-fantasieën uit bestsellers als The Crash of 1992 om te weten dat op het moment alle pijlen in de richting van een langdurige recessie wijzen.o De noodklok luidde. De Groene Amsterdammer dreigde failliet te gaan. De reactie was stormachtig: ruim nieuwe abonnees, die de krant in één klap weer kostendekkend maakten. Wij weten sinds kort: Wie niet in wonderen gelooft is geen realist ~~--~---~~~--~ Er is thans één gevaar dat het voortbestaan van De Groene bedreigt. Dat is ons succes. Ons ogenschijnlijke succes. Die nieuwe abonnees hebben ons uit de rode cijfers geholpen. Om echt van alle financiële kopzorg verlost te raken zal onze basis nog wat breder moeten worden. Duswees even verstandig als de andere nieuwkomers en neem een abonnement. De Groene is een eigenzinnig weekblad, dat mikt op een hoog kwaliteitsniveau. De door ons gekozen onderwerpen zijn niet altijd populair en vergen van onze lezers een zekere intellectuele inspanning. Daarom zal onze krant ook nooit een massablad worden- en dat is ook niet erg lllj Maar zö klein hoeven wij ook weer niet te blijven. Help de basis van De Groene te verbreden. Doe u daarom het genoegen van een abonnement op het oudste en puurste opinieweekblad van Nederland. Vul de aangehechte bon in en doe die op de bus. U kunt ook (gratis) bellen: SANDER KOOISTRA Sander Kooistra is econoom. BON Noteer mij als nieuwe abonnee Naam Adres Postcode Plaats Groene OJ I a. 3!e. I ~ g I g I I 1 Ik krijg De Groene de eerste zeven weken gratis en wil dan een 0 haltjaarabonnement (f67,50)..., I 0 jaarabonnement ( fl30,-) Invullen en uitknippen en in open envelop sturen: De Groene Amsterdammer, Antwoordnummer 26, 1000 PA Amsterdam. Of bel (gratis): (tot ftl (')]f] I uur, ook in het weekend). ----c:cji.. I L-- --j Rectficatie In het vorige nummer is vergeten te vermelden dat het artikel 'Strijd om de tijd' van Theo Beekers een bewerkte versie is van een lezing die hij voor een NIVON-conferentie over 'flexibiliteit en vorming' hield in november I 8 D E H E L L N G

9 .JAAR<;ANG NU!\11\!EH :l 1\1 E.I u \ <) 8 8 Geen letterheren Ko Dieleman Ko Dieleman werkt als redacteur bij uitgeverij De Woelrat. Bedoeld als aanvulling op de voorgeschiedenis van de 'experimentele revolutie' van de Vijftigers verscheen eind 1987 het eerste deel van de memoires van de dichter Jan G. Elburg. Vele boeiende anekdotes - over de gang van zaken in tijdschriftredacties, over de uitermate produktieve Lucebert, over '!aaispelen' - maken het boek tot een soort journaal van de poëtische tegenstroom, die zich in de naoorlogse jaren aan de benauwenis van een vooral symbolistische cultuurtraditie begint te ontworstelen. Het is het verhaal geworden van literaire en politieke vriendschappen, ook scheidslijnen, van waaruit de pogingen een frisse wind door het poëtische klimaat te laten waaien vorm krijgen. Vooral onder invloed van de Cobra-beweging leidde dit op het vlak van de taalkunst tot vernieuwing. De vroege Vijftigers wisten zich een nieuwe uitdrukkingswijze eigen te maken. Wie door Elburgs bril meekijkt, proeft de sfeer van een - op dat moment ook maatschappelijk geïnspireerde - authenticiteit. Want 'letterheren' - de spottende aanduiding komt van Lucebert - waren er op dat moment al genoeg. Natuurlijk in de eerste plaats de dichters die het pad der traditie volgden en bij uitstek esthetisch gericht waren. In een interview in VN noemt Elburg ook enkele gevestigde heren, die hun sporen in de wetenschap inmiddels hadden verdiend, maar van wie hij een grondige afkeer kreeg. Zo ook twee leden van de redactie van De Nieuwe Stem, Jan Romein en Nico Donkersloot. Ondanks hun 'rijke geest' en mooie idealen waren zij voor hem toch vooral 'ethische', 'saaie en deftige' personen. Hij verlaat het tijdschrift omdat hij 'beroerd werd van de plichtplegingen en het gedrag waar je je kennelijk aan diende aan te passen.' Cel Majakovski De oprichting van de Cel Majakovski was tegen het licht van het geza- pige culturele klimaat van die jaren een unieke gebeurtenis, niet in de laatste plaats omdat deze groep een verbintenis tussen poëzie en politiek beoogde tot stand te brengen. Vcrsterking komt er van de zijde van de Experimentele Groep - schilders, met wie de samenwerking resulteert in Reflex, waarin Constanis beginselverklaring, zij het niet in volledige onderlinge overeenstemming tussen de schilders over de strekking, die toch té politiek zou zijn, en Luceberts Minnebrief aan onze gemartelde bruid Indonesia verschijnen. De gevestigde kunstwereld reageert nauwelijks. En de 'letterheren' zagen pas veel later in dat hier 'een belangwekkend potje op het vuur' (Kouwenaar) stond. Van de soms aanzienlijke verschillen die er tussen degenen bestonden, die het pad der traditie bewandelden en degenen, die hier op uitgekeken waren geraakt, doet Elburg in zijn boek hiervan nauwgezet verslag. Hoewel sommigen aanvankelijk warm liepen, nam men het nieuwe poëtische streven niet geheel serieus. Ook de sluimerende verschillen in het samenwerkingsverband met Cobra komen aan de orde; bij de inrichting van de Cobratentoonstelling werden onder meer anti-klerikale collages in de Dichterskooi door deelnemers verwijderd. Elburg spreekt in dit verband van een "keerpunt' in de naoorlogse literatuur, want wat de dichters wilden presenteren was té geëngageerd, té politiek getint. Bij de latere Vijftigers zou - in de plaats van dit politieke engagement - meer een "eigentijds levensgevoel" voorop komen te staan. Elburgs sluit zijn relaas af met de dichtersmanifestatie in het Stedelijk Museum, eind De bijeenkomst - waar Dotremont een in de ogen van Elburg saaie toespraak houdt, in weinig gelijkend op een dichterlijke proclamatie - eindigt helaas in onenigheid en verwarring onder de aanwezigen. 's Anderendaags doen de dagbladen het nog eens ruimschoots over: de politieke sfeer in die dagen leek door de verdachtmakingen over en weer de ruimte - die de dichters middels hun manifestatie hoopten te veroveren - klem te zetten. De samenwerking met de schilders - die daarvóór ook al verre van optimaal of eensgezind was geweest - houdt op. Niettemin hadden de avantgardistische vroege Vijftigers toch de nodige rimpels in de culturele ViJver veroorzaakt en was hun naam via deze geruchtmakende 'rel" plots onder de aandacht gekomen. De invloed van de expressionistische beeldtaal van Cobra op de poëzie van hen, die daardoor eenmaal geïnspireerd waren geraakt. bleef gelukkig werkzaam.d KO DIELEMAN Jan G. Elburg. Geen lettemeren. Uit de voorgeschiedenis van de vijftigers. Meulenhoff 1987 D E H E L L N G 9

10 JAARGANG NUMMER 3 MEI/JUN l Fal{.l{.eldragerst} denl{.ers en douwers tegen D 0 M Reinout Koperdraat H E I D heb je natuurlijk in elk decennium. In de ourties, de fifties, de sixties, de seventies en de eighies. Maar voor theater De Balie en De Groene Amsterdammer moest het zondagavond 7 februari op het F:kkeldragers symposium Lampadeforia vooral gaan over de sixties en de eighties. Althans, daar draaide het rumoerige debat die avond nogal op uit. Politieke en culturele vernieuwingsdrift zijn van de sixties, waar zijn ze vandaag gebleven? - vroeg men zich af. No-nonsense en efficiency zijn van de eighties, maar zijn die wel zö rechts? Dat vroeg men zich ook af. Het Sociaal en Cultureel Planbureau onderzocht onlangs Nederlandse yuppen. Eén dag vóór Lampadeforia stond de conclusie in de kranten. Yuppen zijn progressief, op allerlei fronten. Wél zullen ze misschien eerdaags het oude socialisme begraven, maar hoe tegenstrijdig is die daad vandaag nog met progressieve vernieuwing? Tien 'vertegenwoordigers van de jaren tachtig' zaten in De Balie op het podium (terwijl 's middags de sixties - Van der Keuken, Van Mierlo en Müller - al aan de beurt waren geweest). Tachtiger jaren-vertegenwoordigers van de literatuur, de politiek, de massacultuur, de journalistiek, de werkloosheid en de zakenwereld, ze zaten er, opgezweept door een strenge vragensteller en voorzitter (Baliedirecteur) Felix Rottenberg. Ter plekke moest er van de organisatoren een Manifest van '88 uitgeperst worden. Maar daar kwam natuurlijk niets van. Een tumult kwam er, dat duidelijk door de jónge jongeren werd aangestoken. De zoemende overheadprojector van Martin van Amerongen (Groene-hoofdredacteur), die met zijn piepende viltstift-geschrijf tijdens het debat zo'n 'SS-Manifest moest zien te 'concipiëren', vormde een aanleiding. Zaal: 'Er moeten weer stencils komen!' En: 'Hier zijn alleen maar sixties aanwezig!' 'Autoritaire bal!' - naar Rottenberg. Vanuit het forum verzuchtte Wim van der Camp, CDAkamerlid: 'Wat een elitaire avond met al die hokjes die De Groene zo graag ziet.' En schrijver/performer Diana Ozon: 'Ik proef hier een tegenstelling tussen de jaren zestig en tachtig. Moet dat nou? Kijk, wij gedragen ons nog, maar we hadden natuurlijk allang op de tafel kunnen gaan staan, of weg kunnen lopen.' Stephan Sanders (De Groene en medeorganisator van Lampadeforia) trachtte met zijn filosofisch stemgeluid enige rust te brengen. 'Wij gaan niet meer in de ijk-paden der opstandigheid staan. Maar dat zegt niet dat wij a-creatief of volgzaam zouden zijn.' Die uitspraak bleek - gezien het verloop van de avond - in elk geval te kloppen: de organisatoren werd massaal 'voorgekooktheid' verweten. Felix Rottenberg besloot nu temidden van de verbale warboel over puistjes, brommers en meisjes (jeugdonderwerpen) fors in te grijpen. 'Ik stel voor om dat Manifest van 'SS maar af te schaffen', waarmee hij zijn latere besluit van de avond alvast handig prepareerde. Dat besluit leidde namelijk tot de aanname van de eerste stelling: 'Manifesten zijn niet van deze tijd.' Bewijsvoering: het tumult waarin het debat eindigde. Er vielen vermaarde sixties te bekijken in De Balie; immer leergierig trokken ze door ijzige wind en striemende regen naar 'het cultureel laboratorium'. Een ex-studentenactivist (nu VN en VARA's Rooie Haan) verschool zich enigszins achter zijn Herald Tribune, temidden van de lange rij wachtenden. Een andere ex-studentenactivist (nu Wiardi Beckmanstichting) kon men - met zijn immer lange zwarte haren - in de pauze aan de bar zien grijnzen: 'Weet je dat het trouwens over een tijdje vijfentwintig jaar geleden is dat de SVB met haar manifest kwam?' (doelend op het oprichtingsmanifest van de Studenten Vakbeweging, juni 1963, van Ton Regtien en de zijnen). Ja, ook het type van 'de CPN-vernieuwer' was er. Een jong maar toch al wat knoestig uitziend gemeenteraadslid, onlangs zijn partijlidmaatschap opgezegd hebbende. Ik voelde me noch bij de sixties van deze avond betrokken (de lange haren, de Herald Tribune), noch bij de eighties, wie dat dan ook mochten zijn. Omdat het op Lampadeforia veel eerder de eighties waren die de karikaturen neersabelden dan de sixties (die voornamelijk zwegen), kan ik het nog het beste met hén vinden, denk ik. Maar waar waren de seventies nou eigenlijk? Door de regen thuisgebleven? Ik miste mijn generatiegenoten een beetje. Of waren ze er wel, en holden ze achter de eighties aan, zoals sommige zestigers óók wel eens doen, met hun reet op een Commodore ter cammouflage? Hier dan het geluid van een seventy, alsnog. Wiens hart uitgaat naar doordenkers en doordouwers, die lichtpuntjes maken, gedreven, lachend, betaald of onbetaald. Zonder zich te storen aan verloren gegane, klein-links geworden illusies.o REINOUT KOPERDRAAT Reinout Koperdraal is politicoloog en free lance-journalist. 10 D E H E L L N G

11 J A A R G A N G NUMMER.i MEI/JUNI I Het Carrièreperspectief van de tribune Arie van Dalen foto Harry Meljer/HH Het EK moet niet alleen 'het beste voetbaltoernooi uit de historie' wor den - dit vanwege de inderdaad zeer sterke bezetting met zeven top voetballanden - het wordt ook als een beslissende 'testcase' voor het beteugelen van het vandalisme he schouwd. Zal de voetbalsport aan zijn eigen supporters ten ondergaan? H et is vooral vanwege de deelname van Engeland dat de Europese voetbalwereld zijn hart vasthoudt. Voor het eerst sedert het Heizei-drama van mei 1985 komen Engelse voetbalfans weer in groten getale naar het vasteland. De herinnering aan die tragedie, die enkele tientallen Juventus-supporters en een zestal Liverpool-aanhangers het leven kostte, wordt versterkt door het in april dan eindelijk begonnen proces tegen de zesentwintig Engelse 'hooligans', die als hoofdschuldigen worden gezien. Engeland geldt als de bakermat van het voetbalvandalisme en het heeft ook de meeste, de grootste en de hechtst georganiseerde 'sides'. Maar ook Nederland heeft een slechte internationale reputatie. Was het toeval of justitieel gevoel voor timing dat het proces tegen de 'bomgooier' uit Oss pal voor de vriendschappelijke interland Nederland Engeland werd gehouden, zoals het Brusselse proces als 'opwarmer' voor het EK functioneerde? De 'bom' bij Nederland-Cyprus was feitelijk niet meer dan een incident, dat zulke grote proporties kreeg aangemeten omdat het Nederland de EK-deelname dreigde te kosten. Vijfentwintig 'strijkers' in een tennisbal, gevaarlijk, maar voor de Ossche jongeman een leuk stukje vuurwerk om het voetbalfeestje mee op te luisteren. Italië kende dit seizoen vergelijkbare incidenten die daar zelfs een beslissende wending aan de nationale titelstrijd gaven. Napoli werd er twee punten beter van en AC Milan twee punten armer. De voetbalsport is daarmee een probleem rijker, want de straffen voor de 'verantwoordelijke', thuisspelende teams openen de weg naar opzettelijke beïnvloeding van het wedstrijdverloop. Maar dat is een gevaar van een heel andere orde dan het gewelddadig optreden van hele supportersgroepen, zoals in het Heizel-stadion. Cosmetica Het is natuurlijk verstandig van de betrokken voetbalfunctionarissen en politiekorpsen dat zij zich terdege op het EK voorbereiden en op de meeste veiligheidsmaatregelen valt weinig af te dingen. De keus voor stadions met een atletiekbaan tussen tribune en veld maakt de wedstrijden er niet sfeervoller op, maar de kans op verstoring van het sportieve verloop wel kleiner. Dat men supportersgroepen maar beter gescheiden kan houden, is ook een feit. De nalatigheid van de Belgische autoriteiten op dit punt was een belangrijke oorzaak van de gruwelijke veldslag in het Heizel-stadion. Een alcoholverbod tijdens supportersreizen en in en rond stadions, D E H E L L N G 1 1

12 J A A H <; A "i (; N ll M M E R 3 MEI/JU:"ll 1 9!l 8 Bronnen De eerste helft, een tussenberrcht van het Landelijk Overleg Voetbalvandalrsme in het eerste jaar. Verenigrng van Nederlandse Gemeenten, lnside Z-side 'voetbalvandalen' in woord en beeld. Xeno, Lrfe and careers on the soccer terraces. Peter Marsh. In: Faotball Hoolrganism. Redactre: Roger Inham e.a. Inter-Action Imprint, Voetbalvandalrsme: een speurtocht naar verklarende factoren. Proefschrrft van H.H. van der Burg. De Vrieseborch, pasjesregelingen', op tribunes genchte politiecamera's en fouillering maken een wedstrijdbezoek er voor de argeloze voetballiefhebber niet vrolijker op. Maar het zijn maatregelen die enig effect sorteren en - voor zover ze geen inbreuk op de privacy maken - dus te billijken zijn. Ook het contact tussen de Westduitse, Engelse en Nederlandse politie zou positieve gevolgen kunnen hebben, bijvoorbeeld als de Nederlandse politie ervan leert dat fouilleren goed en uitvoerig moet gebeuren en niet zodanig dat mensenmassa's samengeperst worden, want dat dát agressie opwekt is een psychologisch ABC-tje. Immense tribunes met weinig steunpunten hebben als zij volgepakt zijn - zie het Heizei-stadion - hetzelfde effect. Van de Engelse politie zou de Nederlandse misschien ook kunnen leren dat men beter 'platte petten' in 'relgevoelige vakken' kan zetten, die onruststokers vroegtijdig kunnen signaleren en verwijderen, dan de ME erop af te sturen als de zaak al uit de hand gelopen is. Leuk zijn al die maatregelen niet, maar ze hebben wel meer zin dan de koers die KNVB-veiligheidsfunctionaris Oe Bakker en zijn stichting 'Het is weer fijn langs de lijn' zijn ingeslagen. De leus van de stichting is van zuiver cosmetische aard en deze poging tot imagoverbetering liep eigenlijk al op de eerste dag van de huidige vaderlandse competitie spaak. En: de probleemsupporters voelden zich er toch al niet door aangesproken. Ook het idee van de sociale controle berust op een vergissing. Deze werkt wellicht ten opzichte van eenlingen die zich misdragen, maar niet ten opzichte van de 'sides'. Binnen die supportersgroepen bestaat wel degelijk sociale controle, maar dan een die uitgaat van heel andere normen en waarden dan De Bakker c.s. zouden wensen. Van de maatregelen rond het EK-toernooi in Duitsland valt rneer te verwachten, hoewel het natuurlijk niet waar is dat dáár een allesbeslissende strijd rnet het vandalisme wordt uitgevochten. De maatregelen zijn zuiver repressief: korte termijn-werk, dat de oorzaken van het vandalisme onverlet laat. Hersenloze jongeren? Wie het vandalisme definieert als een voetbaljxobleem kan zich beperken tot repressieve maatregelen. Bovendien: als de sport verantwoordelijk is, kan men ook van haar vergen zelf voor de kosten van ordehandhaving op te draaien. In deze door de meeste media- en voetbalautoriteiten gedeelde visie roept het voetbal de agressie op en is het geweld rond het veld 'zinloos'. Ook in wetenschappelijke kringen, de criminoloog Hoefnagels bijvoorbeeld, vindt deze opvatting steun. De vandalen zijn tuig, dat hard aangepakt rnoet worden (de Engelse pers schrijft graag over 'beesten, die een aframmeling verdienen'). Vanuit de sport wil men nog weleens roepen dat het toch eigenlijk orn een maatschappelijk probleem gaat, maar dat gebeurt vooral omdat men vreest veel geld te moeten gaan betalen voor de diensten van de politie. Ook in sportkringen leeft de overtuiging dat 'hersenloze' jongeren 'zinloos' geweld plegen. Het zou niet om supporters in de ware zin van het woord gaan, want anders zouden ze toch de belangen van hun club niet schaden? Strenge straffen zullen in geen geval uitkomst bieden. Een groep criminologen uit Leuven stelt in een begin maart verschenen onderzoeksverslag: 'De meest verstokte sideleden hebben reeds alle voeling rnet de conforme samenleving verloren en blijken immuun te zijn geworden voor elke vorm van strafrechtelijke afschrikking.' Laten we nu eens aannemen dat elk gedrag betekenis heeft en dat het voetbalvandalisme niet zinloos is máár - integendeel - zingeving biedt aan een verder perspectiefloos bestaan. Dat het eerder een uiting is van een tè sterke betrokkenheid bij en identificatie met een club. Tal van onderzoek wijst in die richting. Dat rnaakt het probleem gecompliceerder en het vinden van een remedie eveneens. 'Instabiele arbeidersgezinnen' Het recente Leuvense onderzoek bevestigt de uitkomsten van eerder Engels en Nederlands onderzoek: de 'sides' bestaan in meerderheid uit jongens uit 'instabiele arbeidersgezinnen'. Voor zeventig procent, aldus de Belgische criminologen, al rnoet men daarbij bedenken dat het buitengewoon moeilijk is betrouwbaar statistisch materiaal te verzamelen over de supportersgroepen, die er immers geen ledenadministratie op na houden. Het gaat niet om gesloten verzamelingen en voor de Nederlandse situatie geldt volgens de socioloog Van der Burg dat er een minder duidelijke scheiding tussen arbeiders- en middenklasse bestaat. Maar de grootste en fanatiekste 'sides' vindt men in steden of stadsdelen met een hoge werkloosheid onder arbeiders, zoals Liverpool, Manchester, Glasgow, een Londense wijk als Fulham, de grote Nederlandse steden. We hebben dus te maken met jongeren uit gezinnen met lage inkomens en vaak huiselijke spanningen - door relationele problemen, werkloosheid en weinig ouderlijke controle -, jongeren die zich op school slecht thuisvoelen, saai werk doen zonder veel ontplooiingskansen of vaak geen werk hebben en met wernig kans het ooit te krijgen. Deze jongeren vinden elkaar op de voetbaltribune (de goedkoopste) - en dat ligt voor de hand. Voetbal heeft in hun omgeving traditioneel een hoge emotionele waarde, het heeft continuïteit (dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld grote schaatsevenementen), de 'sides' zijn omvangrijk en bieden dus veel kans op sociale contacten en een gelegenheid zich te profileren, status te verwerven. Welk 'carrièreperspectief' biedt de voetbaltribune? Een al oud onderzoek van de Oxfordse psycholoog Marsh geeft daar nog steeds het helderste beeld van. Hij onderscheidt leeftijdsgroepen en rollen die samen een carrièrestructuur opleveren, met weliswaar geen financiële, rnaartoch tastbare en reële voordelen. De tribune biedt de aantrekkelijke mogelijkheid iemand te worden. Jongens van negen, tien of elf - meisjes vormen in de 'sides' een minieme minderheid - worden ernaar toegetrokken door het vooruitzicht deel te kunnen uitmaken van een genootschap dat opwinding, gevaar en een gevoel erbij te horen, geeft. Ze doen stoer, maar apen vooral de ouderen na. Doordat ze niet echt weten wat ze doen, zorgen ze sorns voor panieksituaties. De harde kern van de 'sides' bestaat uit jongens van veert'ren tot zeventien Jaar (Van der Burg vond voor Nederland zestien tot achttien jaar), die vooral hun moed willen tonen, omdat dat hen een gewaardeerde positie in de groep oplevert. De meeste status bieden bepaalde leidersrollen; durf in het uitdagen of bevechten van andere 'sides', maar ook het kiezen en inzetten van 'gezangen'. Bij het vechten gaat het er om geen lafaard te zijn en te laten zien dat men voor zichzelf en de groep opkomt, niet om anderen ernstig te verwonden. Op een zeker mornent, meestal zo rond hun achttiende, krijgen deze jongens er genoeg van zich steeds maar weer te moeten bewijzen en bepaalde kledij te moeten dragen. Ze blijven tot de 'side' behoren, maar gedragen zich 12 D E H E L L N G

13 J A A R G A N G NUMMER 3 MEI/JUNI rustiger, kiezen ook positie meer aan de zijkant van de groep. In crisissituaties - confrontaties met andere supportersgroepen of de politie - komen ze weer wel voor de groep op, soms door te vechten, vaak ook door een verstandige, deëscalerende strategie aan te geven. Tenslotte is er nog een minder leeftijdsgebonden categorie, bestaande uit mensen die binnen de 'side' zelf als 'gekken' worden beschouwd. Kennelijk zonder enige angst begeven zij zich in gevaarlijke situaties, bijvoorbeeld door in hun eentje een groep rivaliserende supporters uit te dagen. In een gevecht kennen zij geen grenzen. Meestal echter worden ze door anderen van de 'side' uit de gevarenzone gehaald of weggetrokken van een rivaal 'die genoeg heeft gehad'. Hun carrière duurt meestal kort, omdat zij eruit springen en een gemakkelijk doelwit voor de politie vormen, maar zij worden gewaardeerd omdat ze voor entertainment zorgen. Afgezien van deze 'nutters' zijn de 'sides' niet uit op werkelijk uit de hand lopende situaties, in feite wensen zij 'veilige gevechten', al kun je daaraan weinig glorie verdienen. Volgens Marsh ontkomt men aan dit dilemma door een collectieve overdrijving van de gevaren. Er moeten geen doden vallen, maar er wordt over gepraat of het wel had of zou kunnen gebeuren. Marsh'stelling dat dit 'aggro'-gedrag tot minder agressief gedrag elders leidt, wordt overigens tegengesproken door allerhande psychologisch onderzoek. Van der Burg vond dat zij zich ook in andere situaties 'nonconformistisch' tot 'delinquent' gedroegen. Hoe dan ook, er is een sociale orde binnen de 'sides' en zelfs een vorm van sociale controle. Wie al te fantastische verhalen vertelt of er werkelijk op uit is rivalen ernstig te verwonden, wordt door anderen gecorrigeerd, zo ontdekte Marsh. Dat neemt niet weg dat door allerlei oorzaken situaties explosief kunnen worden. Door het gedrag van de jonkies of de 'nutters', door overvloedig alcoholgebruik (een duidelijk aangetoond verband), door onverhoedse botsingen met rivaliserende groepen, door agressieopwekkend politieoptreden, doordat de supporters het gevoel krijgen als beesten vervoerd te worden, doordat zij tussen dranghekken of op gammele tribunes worden geperst. Media en clubs De 'sides' trachten ook daadwerkelijk het wedstrijdverloop te beïnvloeden, zoals alle ware supporters dat proberen. Door aanmo8digingen, gezangen, maar desnoods door intimidatie van de tegenpartij of het arbitrale trio. Hiervan levert onze vaderlandse competitie van dit seizoen tal van voorbeelden: de bekogeling van Van Breukelen bij Ajax PSV, van een grensrechter bij FC Den Haag-Volendam, enzovoort. Op dit punt kan trouwens een duidelijke link naar het voetbal zelf gelegd worden, waarin intimidatie (Michels: voetbal is oorlog) een onderdeel van de tactiek is geworden, met goedkeuring van de Evert ten Napels en Eddie Poelmannen. Realistisch voetbal heet dat, en het is niet vreemd dat de 'sides' hierin hun idolen volgen. Ze willen meespelen en gaan 'tot de grens', om populair voetballersjargon te gebruiken, of - net als sommige spelers - er overheen, met straffen tot gevolg, zoals hun idolen soms ook tegen rode kaarten aanlopen. De houding van media en clubs tegenover de 'probleemsupporters' is in het algemeen tw68siachtig. Het belang van fanatieke ondersteuning, van 'sfeer' in het stadion, voor de prestaties wordt onderstreept en vooraf wordt spanning en sfeer ook opgebouwd. Aan de andere kant mag de betrokkenheid ook niet weer te sterk zijn. Zing en foto Guus oubbelman/hh juich, maar hinder anderen niet. Kom in groten getale, maar kom niet met een grote groep. Kies partij, maar wees afstandelijk. Raak opgewonden, maar ont~ dat het een spelletje is. Is het een wonder dat de fans, die niet alleen naar de wedstrijden komen, maar er ook uitvoerig over praten en alles lezen en bekijken wat met hun club te maken heeft, niet aan deze dubbelzinnige set van normen en waarden kunnen voldoen? Bedenk eens dat grote groepen een eigen dynamiek hebben, die boven het individuele r1iveau uitstijgt. Daar komt bij dat de - in principe positieve - band met de club op de proef wordt gesteld door de ontwikkeling naar een zogenaamd bedrijfsmatige, professionale aanpak van de voetbalsport. Spelers en coaches komen en gaan, vaak om ondoorgrondelijke redenen (Cruyff!), aloude clubs fuseren, terwille van het beter uitkomen van de sponsornaam moeten traditionele clubkleuren wijken. Wat de media betreft, niet alleen simplificeren ze de oorzaken van het probleem, stigmatiseren ze de betrokkenen en zaaien ze paniek - in de jacht om de publieksgunst blazen ze het nieuws op (sensatiezucht), zonder zich hun eigen invloed op het probleem te realiseren. Wie reageert er nu eigenlijk niet als er t.v.-camera's op hem of haar gericht zijn? Natuurlijk stellen 'sides' er een eer in om voor de 'ruigste' van het land door te gaan, natuurlijk heeft iemand het gemaakt als-ie groot in beeld of in de krant komt. Het vandalisme is een complex probleem en er zijn dan ook geen eenvoudige oplossingen voor. Klagen over de 'teloorgang' van morele waarden en eisen dat de 'zweep erover moet', helpen niets. Wat nodig is, is een hele reeks van maatregelen. 'Schoner' voetbal zou iets kunnen helpen, maar daartoe lijken de belangen van clubs, coaches en spelers te groot. Wat helpt, zijn beter stadions en het levendig maken van de band met de fans door hen bij de club te betrekken, ze een rol te geven, een supportershome waarin ook de spelers - die als idolen de meeste grip op de supporters kunnen hebben, maar er vaak ook te beroerd voor zijn - zich laten zien. FC Utrecht, dat in de jaren zeventig als de meest problematische club gold, heeft deze weg met succes gevolgd. Uiteindelijk gaat het er echter om nieuwe perspectieven te creëren in de samenleving. Want wie zinledigheid zaait, zal vandalisme oogsten. En is het niet op de voetbaltribune, dan wel ergens anders.o ARIE VAN DALEN Arle van Dalen werkte tot voor kort op de sportredactie van De Waarheid. D E H E L L N G 13

14 J A A R G A N G NUMMER 3 MEI/JUNI l Kopstul~l~en en dwarsl~oppen Paul Lucardie ONSTUIMIG MAAR GEDULDIG Paul Lucardie is wetenschappelijk medewerker bij het Documentatiecentrum voor Nederlandse Politieke Partijen. Voor de niet-confessionele kiezer in Nederland vormen PSP en VVD de meest extreme keuzemogelijkheden; in een schaal van 1 = uiterst links tot 10 = uiterst rechts geven PSPkiezers zichzelf gemiddeld 2,4 en VVD-kiezers zichzelf 7,2 punten. Nu zeggen de Fransen 'les extrèmes se touchent' - zouden deze uitersten ook iets gemeen hebben? Omstreeks het begin van dit jaar gaven beide partijen een boek uit met biografische schetsen en interviews, naar aanleiding van hun dertig- respectievelijk veertigjarig bestaan. Vergelijkt men de twee bundels, dan vallen meteen enkele verschillen op. En dan doel ik niet op de vorm: beide boeken zien er goed verzorgd uit en zijn rijk met foto's geïllustreerd. Ook aan het feit dat de PSP glanzend en de VVD dof papier gebruikt, zou ik niet veel betekenis willen hechten - de VVD heeft weliswaar de laatste jaren veel doffe ellende meegemaakt, maar het gaat te ver om de PSP een zoveel glansrijker verleden toe te dichten. Dat doet het PSPboek dan ook niet. De PSP-ers bezien hun partij en zichzelf juist opvallend kritisch en met distantie, terwijl de VVD-ers de plooien in hun geschiedenis zoveel mogelijk gladstrijken. Dat hangt misschien samen met de keuze van de auteurs en van hun onderwerpen. De kopstukken van de VVD zijn geselecteerd naar een streng institutioneel criterium: alle voorzitters van de partij en van de fracties in Eerste en Tweede Kamer en in het Europees Parlement tussen 1948 en 1988 komen aan bod (behalve de zittende). De meeste schetsen zijn geschreven door bijna even prominente partijgenoten die affiniteit voelden met de kopstukken in kwestie, slechts enkele door een betrekkelijke buitenstaander, zoals de oud-redacteur van Elseviers Magazine, Lafort. De auteurs van de PSP-bundel zijn eveneens lid of sympathisant van die partij, maar schreven meer vanuit hun historische of politicologische achtergrond. Zij kozen niet alleen kopstukken, maar ook 'doorsnee'-partijleden in gemeenteraden, vertegenwoordigers van bepaalde stromingen en oudleden die de partij om verschillende redenen de rug toekeerden. Deze selectie is moeilijk op objectieve gronden te maken en dus aanvechtbaar. Zo miste ik bijvoorbeeld Huib Riethof, niet alleen als vertegenwoordiger van wat ik de reformistisch-marxistische stroming zou willen noemen, maar ook als een van de weinige wethouders die de PSP gekend heeft - en zodoende een zeer omstreden figuur binnen de partij. Niettemin levert de keuze van de redactie een boeiende dwarsdoorsnee van pacifistisch-socialistische ervaringen op. De werkwijze van de PSP-auteurs verschilt nogal van die der VVDers. De VVD-redactie liet haar auteurs volledig vrij, zodat hun bijdragen ver uiteenlopen in stijl, omvang en kwaliteit. Auteurs als partijsecretaris Van den Berg en Commissaris der Koningin Vonhoff verloochenen hun historische achtergrond niet in hun doorwrochte portretten van Van der Pols, Oud en Toxopeus; de oud-journalist Lafort biedt de lezer een kijkje in de politieke keuken van Nijpels en Korthals Altes, laatstgenoemde doet dat zelf ook in zijn portret van Haya van Someren; Bruggeman schrijft een boeiend maar fragmentarisch essay over Van Riel; anderen echter geven slechts een droge opsomming van feiten (zoals Westers over Stikker en Molenaar) of alleen een handvollosse impressies (Thalhammer over Geertsema). De redactie verdedigt haar tolerantie nogal makkelijk met een beroep op liberale principes. Zij zou de strakke richtlijnen van de PSP-redactie ongetwijfeld als socialistisch dirigisme en knevelarij afdoen- maar zou dan moeten toegeven dat die in dit geval tot gemiddeld hogere prestaties en betere produkte11 leidt! Conformisme en kritisch individualisme De auteurs van Onstuimig maar geduldig- tegelijkertijd redacteurenhebben iets meer pretenties: ze noemen hun studie weliswaar niet wetenschappelijk maar wel een vorm van 'oral history' die 'de toets der kritiek kan doorstaan' (blz.9). Welke kritiek, dat laten ze in het midden. Als socioloog/politicoloog kan ik hun gestructureerde vragenlijst wel waarderen; als nieuwsgierig lezer had ik soms wel iets meer willen weten over de geïnterviewde personen. Die blijken zonder uitzondering boeiende lieden, heel vaak non-conformistische dwarskoppen die zich met of zonder strijd los wisten te maken van hun milieu en op grond van idealen of principes voor de PSP kozen. Opvallend veel van hen waren van huis uit protestants-christelijk, sommigen burgerlijk-liberaal of sociaaldemocratisch. Zelfs de twee die PSP-stemmende ouders hadden, kwamen met hun milieu in moeilijkheden- de een toen hij dienst weigerde en actief werd in de homobeweging, de ander omdat hij de PSP te lief en te futloos vond. Merkwaardig genoeg komt dit kritische individualisme onder de VVDers nauwelijks voor. Zoutendijk, via D66 pas laat bij de VVD terecht gekomen en meteen in de Eerste Kamer gekozen, noemt zich weliswaar een individualist, maar geeft zelf toe: 'Achteraf ben ik verbaasd hoezeer ik me toch geconformeerd heb' (blz.l61). Geertsema mag af en toe zijn partij wat provoceren, maar blijft daarbij trouw aan partijprogram en partijcultuur. Thalhammer merkt over hem op: 'Gevolg van zijn handelen is voor vele andere liberalen tot de dag van vandaag - anderen, die minder prominent en veelal beduchter V(!n aard zijn- dat zij de mogelijkheid kregen in de VVD, de JOVD en daarbuiten meer voor hun eigen mening uit te durven komen. Geertsema had het immers ook gezegd.' (blz.83) Dus 14 D E H E L L N G

15 .JAARGANG NUMMER 3 MEI/JUNI l durfden zij anders niet voor hun eigen mening uit te komen - en dát in een liberale partij! Ook Geertsema's tegenvoeter ter rechterzijde, Van Riel, wist de partijtop af en toe de gordijnen in te jagen, maar bleef loyaal en bereid zich weer te conformeren. Geen van de kopstukken heeft echt met zijn of haar milieu hoeven breken - behalve misschien Nijpels. Nu kent zelfs de VVD wel rebellen die bijvoorbeeld uit een rood nest ontsnapten- Vonhoff en Joekes bijvoorbeeld - maar die bleven figuren op het tweede plan. Hiermee wil ik niet beweren dat de VVD een soort ouderwetse CPN is, waar iedereen zich aan de partijlijn conformeert. Dat beeld past misschien wel bij de VVD in de jaren vijftig - trouwens ook bij de PvdA in die tijd - maar beslist niet in de jaren tachtig. VVD-leden stellen wel degelijk kritische vragen aan hun kopstukken en stemmen ook voorstellen van hun partijbestuur weg. Discussies en conflicten gaan echter om personen of om details van het program, zelden om beginselen of ideologische kwesties. Die kwesties komen dan ook in Kopstukken nauwelijks voor; in Onstuimig en geduldig wel, als pacifistischsocialisten uitleggen waarom ze tot de partij toetraden of er weer uitstapten. VVD-ers doen dat niet: die vinden hun lidma~tschap meestal vanzelfsprekend, vanuit hun liberale achtergrond; en ze geven het waarschijnlijk niet zo gauw op. Gruijters lijkt een uitzondering, maar die wordt alleen indirect vermeld. Zo kan men aan de hand van deze publikaties veel leren over het leven binnen twee zeer verschillende partijen: een liberale partij waarin de kopstukken individualisme prediken maar saamhorigheid en conformisme In praktijk brengen; en een pacifistisch-socialistische partij van dwarskoppen die saamhorigheid en samenwerking als ideaal zien maar intussen het ene principiële conflict na het andere uitvechten. Geen wonder dat de eerste al tien jaar regeringspartij is en de laatste al dertig jaar in de oppositie zit.d PAUL LUCARDIE Onstuimig maar geduld,g. 1nterv1ews en b1ograf1sche schetsen u1t de gesch1eden1s van de PSP. Redactie Paul Denekamp e.a.. De Bovenbouw, Kopstukken van de WO 16 blografische schetsen. Redact1e WJA van den Berg e.a. Unieboek, Eind januari organiseer den enkele linkse vak tijdschriften~ het tijd schrift Zeggenschap en De Waarheid in De Balie een congres onder de ti tel ~vakbeweging in per speetiep. Hoewel het niet met zoveel woorden werd gezegd~ hogen de con gresgangers zich eigen lijk over de vraag of de vakbeweging nou wel of niet in crisis ligt. Zoeken naar de crisis van de vakbeweging Wout Buitelaar foto P1et den Blanken/HH Een leuk congres was het, maar vooral ook warrig. Het vierkoppige forum, dat het sluitstuk van het congres vormde, kwam - zoals altijd - niet tot een gemeenschappelijk standpunt. Twee forumleden, de Belgische vakbondsfunctionaris Debunne en Vervoersbondbestuurder Vreeman, verdedigden 'de optimistische visie'. De twee andere, de kersverse promovendus Visser en Industriebondkaderlid Droppert, lieten 'het pessimistische geluid' horen. Voor elk wat wils boden de discussianten, maar gelet op de peptalks uit de zaal won de optimistische dus met 2-2. Wat opviel is dat de vragen die men zichzelf stelde alle toekomstgericht waren, oeverloze historische terugblikken bleven ons bespaard. Moet de vakbeweging met een breed of een smal concept werken? - zo luidde één van de hoofdvragen. Met andere woorden: moeten ook de belangen van de uitkerings- gerechtigden behartigd worden, moet er naast een bedrijfsgericht ook een sectoraal beleid gevoerd worden en moet er niet alleen binnen maar ook buiten de bedrijfsmuren voor het milieu opgekomen worden? Een tweede belangrijk discussiepunt was de keuze voor een 'zakelijke' dan wel een 'politieke vakbeweging'. Moet de vakbeweging zich richten op de directe belangen van haar leden en op het versterken van de individuele dienstverlening ('het verkopen van vakbondsprodukten ') of moet er geopereerd worden vanuit een omlijnde ideologie, een maatschappijopvatting ('democratisering van de economie')? Een derde thema dat ik kon ontdekken was dat van de status van het vakbondsbedrijvenwerk. Moet dat nu dienen als actie- en bindmiddel voor de leden of heeft het een functie om de huidige beperkte democratie binnen de onderneming te vergroten? D E H E L L N G

16 -~=== J A A R G ~ ~N~- t "t..-. NUMMER 3 MEI/JUNI Een brede vakbeweging, daar was iedereen volmondig voor. Maar hoe 'breed' dan?- aan de beantwoording van die vraag kwam men nauwelijks toe. Over de strategie vafl de vakcentrale werd terecht niet uitgebreid gepraat. Daarover hoort binnen de vakbeweging gediscussieerd te worden en niet op een 'Balie-breed' congresje. De kwesties van 'zakelijke' versus 'politieke vakbeweging' en de status van het bedrijvenwerk werden niet uitputtend besproken. Verder dan waarschuwingen tegen 'een vakbeweging zonder ideologie' kwam men niet. Dit is het algemene beeld. Mijn gang langs diverse 'workshops' leverde de volgende krenten uit de congrespap op. Alweer terug naar het bedrijvenwerk? De vakbond moet weer terug naar het bedrijf; (potentiële) leden moeten niet zozeer naar de vakbond maar deze moet juist naar de leden gebracht worden. Stan Poppe was zelfs van mening dat 'de vakbonden de ondernemingsraden moeten veroveren.' Dat vakbondswerk in het bedrijf kwam echter in zijn verscheidenheid onvoldoende aan bod. De Industriebond is bijvoorbeeld in 'de traditionele sectoren' (denk eens aan de metaalindustrie waar de organisatiegraad ongeveer vijftig procent is) veel sterker dan - pakweg - in de electronischa industrie (ter vergelijking: de organisatiegraad bij Philips is tien procent). Ook zijn er grote verschillen tussen de positie van de vakbeweging bij de overheid en in de commerciële dienstverlening. Door de globale aanpak drong men zichzelf de crisisvraag op. De dalende ledentallen van de verschillende bonden hingen als een schaduw over het congres heen. Je/Ie Vissers middagbijdrage- 'de ledenafkalving is structureel' - versterkte deze hypochondrische sfeer nog eens. Er ontspon zich een hijgerig pingponggevecht met 'de zaal': 'de daling van het ledental is tijdelijk'. Ruud Vreemans pleidooi voor 'een koppeling van continuïteit en vernieuwing' (zie ook zijn opstel in het eerste nummer van DE HELLING) kon het ontbreken van een systematisch en historisch perspectief niet verhelen. Als het bedrijvenwerk al in de jaren vijftig (de ABVA) en in de jaren zestig (de Metaalbond) ontwikkeld werd, hoe komt het dan dat thans 'de bond weer het bedrijf in moet'? Wat is er al die tijd wel of niet gedaan? Inmiddels kent Nederland 7500 ondernemingsraden met leden. Die mensen doen toch wat, neem ik aan. Werknemers zijn toch 'mondiger' geworden? In vergelijking met vroeger beschikken ze - zonder te overdrijven - toch over veel meer informatie? Ze kennen toch beter het reilen en zeilen van hun bedrijf, dienst of instelling? Misschien moeten we het anders formuleren. Er is genoeg werknemersdynamiek; dat er te weinig vakbandsdynamiek geconstateerd wordt, staat nog niet gelijk aan 'een crisis van de vakbeweging'. Er is een soort 'onder-water-vakbond', die in de praktijk van alledag functioneert. Dit laatste kwam naar voren in het verhaal van Arie Winkelaar, kaderlid bij AKZO. 'De FNV teltongever vijf à tien procent kaderleden', zo betoogde hij. 'Dat zijn er dus zo'n vijfenveertig- à negentigduizend.' Die dóen wat, variërend van het voeren van acties voor verbetering van arbeidsomstandigheden bij ALDEL in Delfzijl, het tegenhouden van een sluitingsplanbij Howson-Aigraphy in Baarn tot het zich buigen over de zoveelste reorganisatie bij Wilton Fijenoord in Schiedam. 'Zo'n twintig tot vijfentwintig uur per week zijn de kaderleden naast hun werktijd in touw', memoreerde hij. Misschien moet de conclusie luiden dat er niet zozeer te weinig gebeurt in de vakbeweging maar teveel. Dat tenminste hield Ad Teulings, hoogleraar organisatiesociologie, zijn gehoor voor. Hij deed dat in andere termen door te spreken over de noodzaak van 'een vakbandspolitiek nieuwe stijl': minder versnipppering, meer strategische samenhang tussen beleidsterreinen, meer samenwerking tussen bonden. Jammer, de golfslag van het oude vakbondswerk in het bedrijf was wel te horen op het congres maar niet duidelijk te zien, ook al werd er in het ochtendprogramma veel beeld en geluid over de vakbeweging geproduceerd. Vakbondsconservatisme? Een interessante stelling werd door Alfred Kleinknecht, universitair docent economie, naar voren gebracht: 'Door het verlies aan banen, verband houdend met de neergang van oude industrieën en technologieën in de crisis, verdwijnt tevens een belangrijk gedeelte van de sociale basis van de vakbeweging. Indien de vakbonden proberen deze tendens tegen te hou- den en puur de belangen van hun leden verdedigen, dan kan dit gemakkelijk gedenuncieerd worden als - wat de politicoloog Dahrendorf noemt - 'het conservatisme van de vakbonden'. Er ontstaat zodoende een verkeerde wereld, waarin uitgerekend de ideologen van het kapitaal zich als progressieve, innovatieve pioniers profileren, terwijl de vakbonden als anachronistische vijanden van de technische vernieuwing figureren, die de broodnodige aanpassing van de economische structuur belemmeren.' Vakbondsfunctionarissen moeten gewoon lobbyisten van hun industriebranche worden.' Het conflict binnen de Industriebond werd overigens krampachtig buiten de congresagenda gehouden. De bij die bond vertrekkende bestuurders hanteerden de stelregel: 'Bonden bedrijven, Den Haag FNV' Deze zo door hen genoemde 'vijf woordenstrategie' houdt in dat een bond zich op bedrijfsniveau beweegt en dat de vakcentrale er slechts is voor het lobbyen in de Haagse politiek.'de vakbond achter de muur van het bedrijf' - dit concept staat in de Industriebond nu op losse schroeven. Volgens de psychologe Lenie Beukerna moet de vakbeweging zich anders organiseren. 'Beweeglijker', zei zij, zodat de vakbond op kan komen 'voor meer individueel getinte wensen en behoeften van werknemers'. Wim van Seeters, van de Voedingsbond FNV, wierp zich hiervoor als pleitbezorger op, vanuit de zaal. De 'combine' van oude en nieuwe aanpak van het vakbondswerk is in de toekomst onontbeerlijk. De vakbond zal bij technologische vernieuwingen over de grenzen van het bedrijf en de bond zelf heen moeten kijken, én tegelijkertijd oog moeten hebben voor 'het individu in het collectief'. Misschien is dit het huiswerk dat de vakbeweging moet maken en het congres had daar méér bij moeten helpen. Nu werd alles door elkaar gehusseld, de termen vakbond, vakbeweging, vakcentrale, arbeidersbeweging, werknemers, werkneemsters vlogen over de tafel. Dat leidde niet alleen tot spraakverwarring maar ook tot een elkaar aanpraten van een 'crisis'.o WOUT BUITELAAR Wout Buitelaar is redacteur van DE HELLING. 16 D E H E L L N G

17 BasisinkoTnen en "TniniTnale st a at'' Rechts lijkt het patent op maatschappelijke vernieuwing te tegenwoo<dlg hebben. Vooral de verzorgingsstaat moet het ontgelden. Privatisering, deregulering, individualisering - dat zijn de toverwoorden en die slaan, paradoxaal genoeg, ook bij linkse mensen aan. De populariteit van deze thema's duldt op een herwaardering van 'individuele vrijheid' tegenover de behoefte aan maatschappelijke geborgenheid. Men kan deze omslag in de politieke cultuur verharding noemen - dat gebeurt. Maar men kan evengoed beweren dat de politiek gevoelig wordt voor de voortgaande sociale en culturele emancipatie. Met enige welwillendheid kan men er zelfs de echo van de roep om 'emancipatie' uit de jaren zestig en zeventig in zien. We gaan toch niet meemaken dat rechts efficiênter op dat erfgoed Inspeelt dan links? Links heeft voortdurend een tweeslachtige verhouding tot de staat gehad. Aan de ene kant werd de staat gezien als een burgerlijk machtsbolwerk, als een bureaucratische machine. Aan de andere kant werd de toeêigening van staatsmacht altijd als een belangrijk politiek doel beschouwd; de staat was een bruikbare instantie ter hervorming van de maatschappij. De verdringing van deze ambivalentie zorgt ervoor dat links zich geen raad weet met het rechtse geloofsartikel van 'de terugtredende overheid'. Eigenlijk is links het er stiekem wel een beetje mee eens. Het besef begint te groeien dat een geforceerd vasthouden aan (centrale) sturing van zoveel mogelijk maatschappelijke processen een onhaalbare kaart Is, averechts werkt en conflicteert met andere belangrijke principes. Waarom niet pleiten voor een overheid die niet steeds op de eerste rang wil zitten en toch borg staat voor een sociaal basispakket? Het zou de activiteiten van de overheid helderder en controleerbaarder maken en haar meer krediet bij de bevolking kunnen geven. Een nieuw decor- zo heet de politieke schets die het eerste gedeelte van dit middenkatern vult. Jos Vernooij en Paulus de Wilt geven de contouren van een 'minimale staat' die aan zijn sociale verplichtingen voldoet zonder in eigen hulpeloosheid vertrikt te raken. Greetje Lubbi vertelt waarom ATV en basisinkomen bij elkaar horen. Ute Breithaupt maakt duidelijk dat basisinkomen en feminisme niet met elkaar botsen. Rudie van der Velde onderbouwt de bewering dat privatiseren niet strijdig is met linkse uitgangspunten. De idealen over centrale economische en maatschappelijke planning hebben hun langste tijd gehad. Zoveel is duidelijk. Welbeschouwd hebben ze binnen links ook nooit ècht de boventoon gevoerd. Wèl het sterke gevoel voor solidariteit met zwakkeren en minderheidsgroepen. En ook de wil tot onafhankelijkheid en vrijheid - veroverd in het gevecht met onze ouders om de lange haren en vrijere morele opvattingen. Solidariteit en zelfbeschikking moeten toch op een of andere manier gecombineerd kunnen wor- foto Jan Lankveld/HH D E H E G

18 J A A R <; A N G NUMMER Jos Vernooy I Paulus de Wilt De twee politieke doctrines waarop de Westerse maatschappij zijn gegrondvest, zijn het liberalisme en het socialisme. In de vorige eeuw ontstaan, symboliseren ze de twee polen waartussen sociale en politieke conflicten zich sindsdien afgespeeld hebben: de 'vrijheid van het individu' versus 'gelijkheid' en 'sociale rechtvaardigheid'. In de organisatie van demoderne maatschappij vinden we de principes van deze twee politieke stromingen terug. Aan de basis van onze samenleving ligt het klassiekliberale uitgangspunt van de 'individuele vrijheid', maar deze wordt ingeperkt door een complex van regels en instituties. Beide doctrines hebben goede en slechte kanten. Waarom niet het béste uit beide genomen? Aan het socialisme ontlenen we het grote belang wat gehecht wordt aan sociale rechtvaardigheid, het streven naar maatschappelijke gelijkheid, aan gezamenlijke verantwoordelijkheid voor maatschappelijke instellingen en aan de democratisering van met name de economische sector. Aan het liberalisme ontlenen we het recht op vrijheid en zelfbeschikking en de nadruk op 'de markt' als sturingsmechanisme van maatschappelijke (vooral economische) processen. Voor socialistische centrale planning en voor liberaal particulier eigendom ruimen we echter geen plaats in. Zoals maatschappelijke gelijkwaardigheid bij rechts altijd een ondergeschikte rol heeft gespeeld, zo heeft de individuele vrijheid dat bij links. Het dilemma vrijheid versus sociale rechtvaardigheid moet overwonnen worden. Waarom niet de ideologie van de Westerse samenleving omkeren? Niet meer de persoonlijke vrijheid is de basis, aangevuld met regels ter bescherming van de sociale rechtvaardigheid. Nee, de sociale rechtvaardigheid is de basis waarop persoonlijke vrijheid en maatschappelijke medeverantwoordelijkheid mogelijk zijn. Gevolg van en voorwaarde voor dit uitgangspunt is een terughoudende opstelling van de overheid. Direct overheidsingrijpen 18 D E H

19 G A N G NUMMER 3 :v!ei/ju:\1 l INKOMEN eerstebasisvoorziening Het ziet er zo fraai uit. In naam garandeert het sociale stelsel in ons land iedereen een inkomen dat voldoende is om van te leven. In de meeste gevallen is dat ook wel zo, hoewel sommige groepen buiten de boot vallen. Velen kunnen slechts - met veel hulp - een uitkering krijgen uit de juiste, voor hem of haar passende, voorziening. Het grootste probleem zit 'm in de ingewikkeldheid en inefficiëntie van het sociale zekerheidsstelsel. Wie kent de weg nog? Bijstandswet, WAO, NWW, AOW, AWW, kinderbijslag, studiebeurs, VUT, etcetera, etcetera. Vaak zorgen deze regelingen - zelfs in onderlinge combinatie - toch nog maar voor een minimaal inkomen. Een hele reeks indirecte en vaak inkomensafhankelijke voorzieningen moet extra ruggesteun geven: huursubsidie, welzijnsvoorzieningen, 60+-kaarten. De filosofie achter deze regelingen is dat de 'financieel-zwakkeren' hierdoor kunnen profiteren van anders voor hen onbereikbare voorzieningen. Onvoorwaardelijk zijn deze regelingen doorgaans niet; aan een aantal is - ondanks de hoge werkloosheid - een sollicitatieplicht verbonden. De ingewikkeldheid van het stelsel maakt het nodig uitgebreide controlesystemen in het leven te roepen om na te gaan of het geld bij de bedoelde categorieën terecht komt en of er geen fraude gepleegd wordt. Recent ingevoerde maatregelen, die kostenbeperkend moeten werken, hebben de jungle alleen nog maar ondoordringbaarder gemaakt: voordeurdelerskorting, tweeverdienerswet, nieuwe studiebeursregelingen, verhaalsplicht - om er enkele te noemen. Ingewikkeldheid en inefficiency maken het huidige stelsel veel te kostbaar. Vereenvoudiging kan een forse kostenbesparing opleveren, maar dan moet regelgeving wel tot een minimum beperkt worden. De besparing op de kosten van de bureaucratie kan gebruikt worden om het sociale stelsel te individualiseren. De persoonlijke vrijheid is ermee gediend en discutabele controlepraktijken kunnen verdwijnen. De meest eenvoudige - en ook meest rechtvaardige - manier om financiële zelfstandigheid te garanderen, is de invoering van een algemeen basisinkomen. Elke inwoner zou elke maand een bedrag kunnen krijgen dat ligt op het huidige bijstandsniveau voor alleenstaanden (voor andere groepen zou het minimum-jeugdloon of de kinderbijslag als norm genomen kunnen worden). Daarmee is de basis gelegd voor een gelijke materiële uitgangspositie voor iedereen. De erkenning van het principe van 'vrijheid en zelfbeschikking' leidt ertoe dat controle op extra verdiend inkomen tot het verleden gaat behoren. Het snuffelen in het leven van bijstandsmoeders - één van de meest afkeurenswaardige praktijken.:... is dan bijvoorbeeld niet meer nodig. Door betaalde arbeid kan men het basisinkomen aanvullen - dat màg dan. Men geeft keuzevrijheid; mensen die een hogere materiële levensstandaard op prijs stellen, kunnen zich op de arbeidsmarkt begeven. Eén van de ingrijpende consequenties is dat de bestaande - verplichte - verzekeringen tegen inkomensverlies afgeschaft kunnen worden. ledereen die dat wil, kan zich indekken tegen plotseling inkomensverlies: door te sparen of door een vrijwillige verzekering af te sluiten. Ook hier staat de keuzevrijheid voorop. Men kan zich individueel verzekeren of gebruik maken van een collectieve verzekering (via bijvoorbeeld de CAO's). De werkgeversbijdragen kunnen in het loon worden opgenomen. Het verzekerde bedrag en de premie kunnen relatief laag zijn. Men hoeft zich slechts bij te verzekeren voor het inkomensverlies boven het basisinkomen. Ook in het woud van de huidige pensioenverzekeringen kan fors gekapt worden. Men gaat foto Michel Pellanders/HH E L L N G 1

20 ====~------~- JAARGANG NUMMER 3 MEI/JUNI naar de verzekeringsmaatschappij van eigen voorkeur en sluit een verzekering 'op maat' af. Van de last van de pensioenbreuk zijn we daarmee in één klap bevrijd. Men kan van baan veranderen zonder van pensioenverzekering te veranderen. De voordelen van een algemeen basisinkomen strekken zich uit tot buiten het terrein van de sociale zekerheid. Een belangrijk effect is de versterking van de individuele machtspositie van de werknemer tegenover de werkgever. Door de verminderde afhankelijkheid van looninkomsten kan de werknemer makkelijker opstappen. De werkgever zal daardoor gedwongen worden betere arbeidsomstandigheden in te voeren. Vooral het onaangename werk zal beter beloond moeten worden en ook de druk om sneller te automatiseren zal toenemen. De huidige arbeidswetgeving kan tevens flink worden uitgedund. De wettelijke beperkingen van het ontslagrecht kunnen worden verzacht. De stringente arbeidswetgeving van dit moment is noodzakelijk omdat inkomsten uit arbeid voor werknemers vaak de enige inkomstenbron zijn. Lichtvaardig daaraan tornen is in die omstandigheden een slechte zaak, maar bij de invoering van een algemeen basisinkomen is versoepeling van de wetgeving mogelijk. Natuurlijk moet de werkgever gebonden blijven aan een eenmaal gesloten arbeidscontract, of dat nu individueel of per CAO is afgesloten. Het netto-arbeidsloon per uur zal dalen, want het arbeidsinkomen heeft slechts een aanvullend karakter. Voor de overheid kan dit een aardige kostenbesparing zijn. Het salaris van ambtenaren kan met het bedrag van het basisinkomen gekort worden. Is er een betere manier om 'inverdieneffecten' te bereiken? Het bedrijfsleven zal op de voet volgen. Zeer positief is de stimulans op arbeidstijdverkorting die van het basisinkomen uitgaat. De werkgevers kunnen de arbeid op uurbasis financieel lager honoreren. De bemoeienis van de overheid met voor meer WERK foto Werry Crone/HH 20 D E H E