Van deze cantate wordt een Cd/Dvd-opname gemaakt. medewerkenden:

Transcriptie

1 Deze cantatedienst wordt mogelijk gemaakt door een samenwerking van de St. Janskerk en Driestar educatief. Muziekdocenten van de hogeschool voeren elk jaar een cantate van J.S. Bach uit met 3 e jaars studenten en ook een cantate met een projectkoor van zangliefhebbers (waaronder veel oud-studenten) die na drie repetities een cantate uitvoeren en enkele kleine andere koorwerken. De diensten worden begeleid door professionele musici van het Delphi-consort en met medewerking van solisten. Van deze cantate wordt een Cd/Dvd-opname gemaakt. medewerkenden: Ds. A.J. Kunz, predikant Project koor, Driestar educatief Geraldine van Gelder, organist Delphi-consort, orkest Loes van Schothorst, sopraan Arjen Uitbeijerse, tenor Niels Kuijers, bas Ton van Driel, dirigent

2 Toelichting Dit jaar staat in deze cantatedienst de Cantate Der Herr denket an uns BWV 196 centraal. Bachs negentiende-eeuwse biograaf Spitta beschouwt BWV 196 als een huwelijkscantate. De verwijzing naar Aäron, de eerste hogepriester en daarmee symbool voor het priesterschap, zou erop wijzen dat de bruidegom een pastor was. Die gegevens passen precies op het huwelijk (5 juni 1708) van Johann Lorenz Stauber ( ) met Regina Wedemann ( ). Een huwelijk in Bachs Mühlhausener periode (waarin de compositie op stilistische gronden ongeveer te dateren is) tussen de dan sinds enkele maanden weduwnaar geworden pastor te Dornheim, die in het kleine (en thans wereldberoemde) kerkje aldaar acht maanden eerder Bachs huwelijk met Maria Barbara voltrok, met een tante (moeders zus) van Maria Barbara. Het is goed voorstelbaar dat Bach Staubers toetreden tot de Bach-clan vanaf het kleine orgelbalcon te Dornheim, samen met wat familieleden, heeft willen opluisteren met een bijna huiselijke cantate, van veel bescheidener schaal dan gebruikelijke, in opdracht vervaardigde huwelijkscantates. Uitvoering van BWV 196 vergt slechts vier zangers, strijkers en continuo, en tien à twaalf minuten. Maar wat we tekortkomen aan lengte en diepgang wordt gecompenseerd door toegankelijkheid, eenvoud en jeugdige frisheid. Als de eerste uitvoering dus op 5 juni 1708 plaatsvond, horen we hier een jonge Johann Sebastian Bach op 23 jarige leeftijd. 2

3 De cantate heeft vijf delen: 1. Sinfonia 2. Koor Der Heer denket an uns 3. Aria voor sopraan Er segnet, die den Herrn fürchten 4. Duet voor tenor en bas Der Herr segne euch 5. Koor Ihr seid die Gesegneten des Herrn 1. De sinfonia van 24 maten heeft een statig karakter door het gepuncteerde ritme van de eerste en tweede viool en een contrasterend middendeel waarbij de eerste viool opvalt door de triolen. 2. In het openingskoor wordt de tekst van Psalm 115 vers 12 door Bach getoonzet. Der Herr denket an uns und segnet uns. Er segnet das Haus Israel, er segnet das Haus Aaron. De sopraan, tenor, alt en bas imiteren elkaar waarbij in de begeleiding het vreugde-ritme (figura corta) opvalt. De tekst und segnet uns bestaat maar uit één maat van vier kwartnoten. Dit is aan de ene kant dus heel sober, maar aan de andere kant ook heel verstaanbaar en indringend. 3. De sopraanaria is eigenlijk ook een duet met de viool. De sopraan zingt Er segnet, die den Herrn fürchten, beide, Kleine und Groβe. Psalm 115 vers 13. Terwijl de sopraanmelodie veel stijgende melodieën zingt antwoord de viool met dalende reeksen triolen, die we mogen zien als de zegen van God die neerdaalt. 4. Het duet van de tenor en de bas is geschreven in de stijl van Gabrieli. De tekst Der Herr segne euch je mehr und mehr, euch und eure Kinder. Der Herr segne euch. (Psalm 115: 14) wordt door Bach ook extra uitgebeeld in de voortdurende herhaling van het erg korte hoofdthema steeds een stukje hoger mehr und mehr. 3

4 5. Aan het slotkoor Ihr seid die Gesegneten des Herrn, der Himmel und Erde gemacht hat Amen uit Psalm 115: 15 heeft Bach een groot Amen toegevoegd. Daardoor wordt het slotkoor eigenlijk tweedelig als een preludium en fuga. Himmel en Erde zijn voor Bach natuurlijk hoog en laag getoonzet. Het amen is een zeer nadrukkelijke streep onder de tekst van deze cantate. Alle partijen zingen korte fragmenten die samen tot een lange frase samensmelten in een dubbelfuga. Hoewel dit lijkt uit te lopen op een fors slotakkoord volgt er een verrassende wending die Bach wel vaker gebruikt: de laatste akkoorden met het voorschrift piano zijn dus zacht en zeker niet minder indrukwekkend! 4

5 Programma 1. Opening door Drs. A. Kraaiveld, manager Pabo van Driestar educatief 2. Orgel: Sinfonia uit Cantate Wir danken dir, Gott, wir danken dir BWV 29 van J.S. Bach ( ) in een orgelbewerking van M. Dupré ( ) Op 27 augustus 1731 werd de onlangs gekozen gemeenteraad van Leipzig feestelijk geïnstalleerd. Bach luisterde de gelegenheid op met cantate 29. Deze heeft een obligate orgelpartij, wat wil zeggen dat het orgel een bijna solistische rol krijgt ten opzichte van de andere instrumenten. Mogelijk liet hij zijn oudste zoon Friedemann spelen, maar omdat de orgelpartij onvolledig uitgeschreven is, is het waarschijnlijker dat Bach zelf speelde terwijl een koorlid dirigeerde. De Franse organist Marcel Dupré ( ) bewerkte het eerste deel, de sinfonia, voor orgelsolo. Als componist van orgelwerken zette Dupré enerzijds de 19de-eeuwse traditie van Guilmant en Widor voort, die werd gekenmerkt door een sterk orkestrale techniek, maar oefende anderzijds invloed uit op de componist Olivier Messiaen, die zijn leerling was. Andere bekende orgelleerlingen van hem waren Jehan Alain, Jeanne Demessieux, Marie-Claire Alain en Olivier Messiaen. Veel van zijn composities zijn voortgekomen uit improvisaties waarin sterke vormbeheersing ('architectuur') leidend blijkt. 5

6 3. Koor en samenzang Psalm 115 van Louis Bourgeois / Ton van Driel 6 Koor 1. Niet ons, o HEER, niet ons, Uw naam alleen zij, om Uw trouw en goedertierenheên, all' eer en roem gegeven. Waarom, o HEER, zou 't heidendom, met spot, dan zeggen: "Waar, waar is toch nu hun God, bij hen zo hoog verheven?" Allen 2. Nochtans is God het doel van onzen lof, Hij, onze God, Hij woont in 't hemelhof, en doet al Zijn behagen. Hun afgoôn zijn van zilver en van goud; slechts mensenwerk, waaraan, zo snood als stout, Gods eer wordt opgedragen. Vers 3 en 4 worden onberijmd door de solisten gezongen. Allen 5. Maar, Israël, vertrouw gij op den HEER; Hij is hun hulp, hun sterkt' en al hun eer, hun schild, dat nooit zal wijken. Vertrouw op God, gij Arons nageslacht; Hij is hun schild, hun hulp, die hun Zijn macht zo menigwerf deed blijken. Koor 6. Vertrouwt op God, gij allen, die Hem vreest; Hij is altoos hun schild, hun hulp geweest. De HEER was ons gedachtig. Zijn zegen blijft op Israël verspreid; Aärons huis is die ook toebereid; God is getrouw en machtig. Allen 7. Elk, die Hem vreest, hoe klein hij zij of groot, wordt van dat heil, die weldaân, deelgenoot. Hij zal ze groter maken, en z' u, zowel als 't kroost, dat gij bemint, dat nevens u, zich aan Gods wet verbindt, in dubb'le maat doen smaken.

7 Koor 8. D' algoede God, die, door Zijn grote kracht, den hemel schiep, deez' aard' heeft voortgebracht, beschenkt u met Zijn zegen. De hemel is Zijn eigendom, Zijn troon; maar 't mensdom heeft de vruchtbaar' aard', ter woon van onzen God verkregen. Allen 9. In 't stille graf zingt niemand 's HEEREN lof; het zielloos lijf, gedompeld in het stof, kan Hem geen glorie geven; maar onze tong zingt, tot in eeuwigheid, des HEEREN lof, Zijn roem en majesteit. Looft God, de bron van 't leven! 4. Schriftlezing Psalm Niet ons, o HEERE! niet ons, maar Uw Naam geef eer, om Uwer goedertierenheid, om Uwer waarheid wil. 2 Waarom zouden de heidenen zeggen: Waar is nu hun God? 3 Onze God is toch in den hemel, Hij doet al wat Hem behaagt. 4 Hunlieder afgoden zijn zilver en goud, het werk van des mensen handen; 5 Zij hebben een mond, maar spreken niet; zij hebben ogen, maar zien niet; 6 Oren hebben zij, maar horen niet; zij hebben een neus, maar zij rieken niet; 7 Hun handen hebben zij, maar tasten niet; hun voeten, maar gaan niet; zij geven geen geluid door hun keel. 8 Dat die hen maken hun gelijk worden, en al wie op hen vertrouwt. 9 Israël! vertrouw gij op den HEERE; Hij is hun Hulp en hun Schild. 7

8 10 Gij huis van Aäron! vertrouw op den HEERE; Hij is hun Hulp en hun Schild. 11 Gijlieden, die den HEERE vreest! vertrouwt op den HEERE; Hij is hun Hulp en hun Schild. 12 De HEERE is onzer gedachtig geweest, Hij zal zegenen; Hij zal het huis van Israël zegenen, Hij zal het huis van Aäron zegenen. 13 Hij zal zegenen, die den HEERE vrezen, de kleinen met de groten. 14 De HEERE zal den zegen over ulieden vermeerderen, over ulieden en over uw kinderen. 15 Gijlieden zijt den HEERE gezegend, Die den hemel en de aarde gemaakt heeft. 16 Aangaande den hemel, de hemel is des HEEREN; maar de aarde heeft Hij den mensenkinderen gegeven. 17 De doden zullen den HEERE niet prijzen, noch die in de stilte nedergedaald zijn. 18 Maar wij zullen den HEERE loven van nu aan tot in der eeuwigheid. Hallelujah! 5. Kyrie van Ton van Driel (1952) 8 Dit Kyrie is geschreven voor deze cantatedienst volgens de standaard formule: Kyrie eleison (3x), Christe eleison (3x), Kyrie eleison (3x). De compositie is een vier en vijfstemmige zetting voor drie solisten en koor volgens de formule van een triple chant uit de Anglicaanse traditie. Elke tekst is getoonzet op 7 maten. De solisten zingen de eerste zeven maten en het koor antwoord met 14 maten. Het Kyrie eleison begint met een stijgende lijn door de tenor. Het Christe eleison begint met een dalende lijn vanuit de sopraan. De muzikale vorm van dit Kyrie is een ABA vorm. Vertaling: Heer ontferm U, Christus ontferm U, Heer ontferm U.

9 6. Schriftlezing Filippenzen 2: Laat daarom die gezindheid in u zijn die ook in Christus Jezus was, 6 Die, terwijl Hij in de gestalte van God was, het niet als roof beschouwd heeft aan God gelijk te zijn, 7 maar Zichzelf ontledigd heeft door de gestalte van een slaaf aan te nemen en aan de mensen gelijk te worden. 8 En in gedaante als een mens bevonden, heeft Hij Zichzelf vernederd en is gehoorzaam geworden, tot de dood, ja, tot de kruisdood. 9 Daarom heeft God Hem ook bovenmate verhoogd en heeft Hem een Naam geschonken boven alle naam, 10 opdat in de Naam van Jezus zich zou buigen elke knie van hen die in de hemel, en die op de aarde, en die onder de aarde zijn, 11 en elke tong zou belijden dat Jezus Christus de Heere is, tot heerlijkheid van God de Vader. 7. Gloria uit Dixit Dominus (psalm 110) van G.F. Händel ( ) Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto sicut erat in principio et semper. Et in saecula saeculorum. Amen. Vertaling: Eer aan de Vader en de Zoon en de heilige Geest. Zoals het was in het begin, en nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen. In april 1707 voltooide Handel dit werk toen hij in Italië was. De eerste uitvoering was op 16 juli 1707 toen hij 22 jaar oud was. Deze korte Latijnse tekst wordt ook wel het klein Gloria genoemd en vaak als afsluiting van een psalm gebruikt. Händel heeft deze tekst van zeer veel snelle noten voorzien waarbij sommige partijen in lange noten de tekst laten horen. Voor de jonge Händel was dit de manier om zijn gaven als componist te demonstreren. Hier valt de overdadigheid en rijke versiering van de barokmuziek te beluisteren. 9

10 8. Overdenking door Ds. A.J. Kunz 9. Cantate: Der Herr denket an uns BWV 196 van J. S. Bach ( ) Deel 1 Sinfonia Violino I/II, Viola, Violoncello, Organo, Continuo Deel 2 Coro Violino I/II, Viola, Violoncello, Organo, Continuo Der Herr denket an uns und segnet uns. Er segnet das Haus Israel, er segnet das Haus Aaron. Vertaling: De HEERE is onzer gedachtig geweest, Hij zal zegenen; Hij zal het huis van Israël zegenen, Hij zal het huis van Aaron zegenen. (Psalm 115: 12) Deel 3 Aria voor sopraan Violino I/II all' unisono, Organo e Continuo Er segnet, die den Herrn fürchten, beide, Kleine und Große. Vertaling: Hij zal zegenen, die den HEERE vrezen, de kleinen met de groten. (Psalm 115: 13) Deel 4 Duet voor tenor en bas Violino I/II, Viola, Organo e Continuo Der Herr segne euch je mehr und mehr, euch und eure Kinder. Der Herr segne euch. Vertaling: De HEERE zal den zegen over ulieden vermeerderen, over ulieden en over uw kinderen. 10

11 Deel 5 Coro Violino I/II, Viola, Organo e Continuo Ihr seid die Gesegneten des Herrn, der Himmel und Erde gemacht hat. Amen. Vertaling: Gijlieden zijt den HEERE gezegend, Die den hemel en de aarde gemaakt heeft. Amen. 10. Gebed 11

12 11. Liedboek 475/914 (staande) tekst A. Wapenaar ( ) melodie A.C. Schuurman ( ) het voorspel is gecomponeerd door Wim Lindhout 12

13 12. Nun danket alle Gott BWV 657 van J.S. Bach ( ) Het orgelkoraal Nun danket alle Gott maakt deel uit van een verzameling van achttien koralen, die de Leipziger koralen worden genoemd. Bach schreef deze in de jaren Hij geeft bij dit koraal aan dat het op twee klavieren en pedaal gespeeld moet worden. Het is een zogenaamd cantus firmus-koraal, wat betekent dat de melodie uitkomend klinkt; in dit geval in de sopraan. Voor er een uitkomende melodieregel begint in halve noten, klinken er voorimitaties in kleinere notenwaarden in de alt, tenor en bas. Wij danken u hartelijk voor uw belangstelling. Bij de uitgang is er een collecte voor Radiance. Al zo n twintig jaar hebben we een relatie met deze christelijke school in Oekraïne, die wij o.a. financieel steunen. De volgende cantatedienst is D.V. 25 mei 2019 om uur door het koor van Pabo 3 studenten o.l.v. Arnold Blok. 13

14 14 In verband met zijn pensionering kunt u muziekdocent en dirigent Ton van Driel en zijn echtgenote na afloop een hand geven.

15 15