5,3. Profielwerkstuk door E woorden 14 februari keer beoordeeld. Maatschappijleer Thema's maatschappijleer

Transcriptie

1 Profielwerkstuk door E woorden 14 februari ,3 8 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer 1. Inleiding Vandaag de dag zijn mensen voortdurend bezig met onderzoeken. We willen steeds verder evolueren op medisch vlak. We willen voortdurend nieuwe producten op de markt brengen om bijvoorbeeld ziektes te bestrijden. Die moeten natuurlijk getest worden om de veiligheid en werkzaamheid van deze producten te garanderen voordat ze mogen verkocht worden. Deze proeven worden op dieren getest. België staat in de top 6 van Europese landen die dieren gebruikt om zowel chemische producten als medische producten te testen. In 2012 daalde het aantal dierproeven lichtjes. We kunnen besluiten dat dit de grootste daling is sinds (De cijfers van 2013 zijn nog niet bekend). Dierproeven zijn door de jaren heen steeds meer populair geworden in het nieuws. Doordat er zoveel te vinden is over dierproeven, zowel in de media als op het internet, krijgen mensen meer en meer kennis over dit onderwerp. Met de kennis die mensen hebben, gaan ze hun eigen mening vormen. Er bestaan verschillende organisaties die strijden tegen de dierproeven. Een bekende organisatie die strijd tegen de dierproeven is de ADC (Anti Dierproef Coalitie). Afgelopen jaar kwamen zij nog in protest. Er waren maar liefst 100 activisten die deelnamen aan het protest dat plaats vond voor het Erasmus MC, het academisch ziekenhuis van Rotterdam en het grootste proefdiercentrum van de Benelux. Ze namen twee spandoeken van 100 meter met zich mee. Op deze spandoeken stond een citaat van Mahatma Ghandi: "Ik verafschuw dierproeven met mijn hele ziel; elke wetenschappelijke ontdekking die bevlekt is met onschuldig bloed is voor mij van geen enkel belang." Dierproeven worden in de wetgeving ook behandeld. Sinds enkele jaren zijn dierproeven in de cosmetische sector verboden. Toch zijn dierproeven in België wettelijk toegestaan. Deze dierproeven zijn dan vooral gericht op wetenschappelijk onderzoek en chemisch vlak. Ook worden dierproeven beperkt toegestaan in het onderwijs. Men is de laatste jaren op zoek gegaan naar alternatieven voor dierproeven. Er zijn al verschillende alternatieven gevonden maar nog steeds zijn deze alternatieven geen ideale vervanging voor bepaalde dierproeven. De wetenschappers keuren dierproeven voornamelijk goed. Zij vinden dat het noodzakelijk is om dierproeven uit te voeren. Door middel van dierproeven krijgen wetenschappers kennis over ziekten en hoe ze deze kunnen voorkomen of genezen. Pagina 1 van 16

2 Maar er is 1 grote vraag: Zijn dierproeven ethisch verantwoord? Om deze vraag te kunnen beantwoorden zullen wij de volgende aspecten bespreken: wat zijn dierproeven?, waarvoor worden dierproeven gebruikt?, wie voert dierproeven uit, onderscheid tussen zoogdieren en andere dieren, de Nationale wetgeving, lijden dieren pijn?, alternatieven en nieuwe technieken, de voorstanders van dierproeven en de tegenstanders. 1. Wat is een dierproef? Een dierproef is doorgaans een experiment op een gewerveld dier, een dier met een wervelkolom of ruggengraat. Deze proeven hebben als doel kennis te vergaren over hoe mens en dier in elkaar zitten, de effecten van medicijnen op mens en dier, de veiligheid van medicijnen, Er wordt steeds getracht de zo laag mogelijke diersoort te gebruiken, bijvoorbeeld: sprinkhanen of rondwormen (zie ook verder: Onderscheid tussen zoogdieren en andere dieren?) Bij dierproeven is er een kans dat het dier tijdens of na de proef leidt aan pijn of stress. Toch is niet elk experiment op dieren een dierproef. Wanneer we honden een ander merk van voedsel voorschotelen en de reactie hierop gaan waarnemen, kunnen we niet spreken van een dierproef. Maar wanneer we deze honden een stof toedienen, gaan we niet meer op een normale manier om met deze dieren en dan kunnen we dus wel spreken van een dierproef. 3. Waarvoor worden dierproeven gebruikt? Om dierproeven te mogen doen, moet er altijd een doel zijn. Je kan een onderscheid maken tussen deze drie doelen: wetenschappelijk- onderzoek, toegepast onderzoek en proeven in kader van het onderwijs. 3.1.Wetenschappelijk onderzoek Met wetenschappelijk onderzoek wilt men kennis krijgen over de ziektes van mens en dier en over hoe mens en dier in elkaar zitten. Dierproeven worden hier het meest voor gebruikt. Men doet hierbij onderzoek naar het herkennen en opsporen van een ziekte, de oorsprong van de ziekte en het verloop ervan, behandelmethoden en medicijnen voor de ziekte en het voorkomen van de ziekte door het maken van een vaccin. Een aantal voorbeelden van biomedisch onderzoek aan de KU Leuven: Kanker: Er wordt in de KU Leuven onderzoek gedaan naar het ontstaan van de verschillende types van Leukemie. De proefdieren die voor deze onderzoeken worden gebruikt zijn muizen. Ze worden gebruikt in twee fasen van het kankeronderzoek: bij de zoektocht naar de genen die ontwikkeld worden bij leukemie en bij het testen van de geneesmiddelen. Men weet dat bij Leukemie bepaalde witte bloedcellen ongecontroleerd gaan groeien. Deze witte bloedcellen gaan zich ook verplaatsen naar bijvoorbeeld de hersenen, plekken waar ze dus niet horen. Door onderzoek te doen op muizen komen wetenschappers er achter welke cellen dat zijn en de processen die er in die bloedcellen fout gaan. Na deze fase gaat er verder onderzoek gebeuren met cellen die in proefbuizen gemaakt zijn. Men gaat bijvoorbeeld onderzoeken welke eiwitten er voorkomen en de defecten in de eiwitten. Celtherapie: In de KU Leuven doen ze ook onderzoek naar celtherapie. Celtherapie is een therapie waarbij mensen levende cellen toegediend krijgen van zowel menselijk als niet menselijke oorsprong. De therapie gebeurd in 4 stappen: De cellen in proefbuizen gekweekt Cellen in het levende organisme: muizen Pagina 2 van 16

3 Cellen in grotere dieren Klinische testen met mensen Ze gebruiken hier niet enkel muizen maar schakelen ook over naar grotere dieren. De grootte van het gewricht van het dier en de dikte van de kraakbeen laag moesten vergelijkbaar zijn met die van mensen en daarom kozen ze voor geiten. Door de veiligheid hebben wetenschappers veel bijgeleerd over de veiligheid van de procedures. De resultaten bij de mens zijn veel beter dan bij de geiten. Dit heeft te maken met de revalidatie. Mensen revalideren veel beter dan geiten die nauwelijks te begeleiden zijn. Transplantaties: Wetenschappers willen een verbetering maken op een van de grootste problemen in de wetenschap: transplantaties. We zitten met een groot tekort aan donoren vandaag de dag en ook zeer veel van de donoren worden af gestoten. Wetenschappers doen nu onderzoeken op dieren om aan donors te geraken. Waarom gebruiken we nu dieren hiervoor? Ons immuunsysteem heeft verscheidene types cellen die elkaars activiteiten besturen. In proefbuizen kunnen onderzoekers nakijken of een stof wel of niet effect heeft op een reactie van witte bloedcellen. Het probleem is dat men de complexe netwerken en interacties die in een levend organisme werken, niet kan nabootsen in een reageerbuis. De veiligheid van geneesmiddelen valt ook moeilijk te controleren in een reageerbuis en daarom zijn er testen met dieren nodig. In de KU Leuven doen ze zo n testen met varkens. Men heeft varkens gekozen omdat de anatomie van varkens grotendeels overeenkomt met die van de mens. Hartchirurgie: De KU Leuven doet onder meer ook onderzoek naar verkalking van hartkleppen. Voor het testen van biologische kunstkleppen voor verkalkte hartkleppen zijn jonge schapen de ideale proefdieren. Ook zijn weer de anatomie en afmetingen vergelijkbaar met die van de mens. Bij jonge schapen gaat de verkalking ook veel sneller dan bij de mens, waardoor lange termijn metingen kunnen gedaan worden: na zes maanden is de verkalking bij jonge schapen vergelijkbaar met de verkalking bij de mens na tien jaar. Ook voor het onderzoek naar het gebruik van mechanische hartpompen worden schapen als proefdieren ingezet. Onderzoek naar hersenfuncties: Aan de KU Leuven gebeurt al enkele jaren onderzoek naar complexe hersenfuncties. Deze onderzoeken worden gedaan met Rhesusapen omdat zij de enige dieren zijn die zo n complexe hersenfuncties als wij hebben. Het zijn vooral essentiële onderzoeken die worden gedaan. De opvattingen kunnen later worden toegepast om bijvoorbeeld mensen met hersenletsels te helpen of kunstmatige zichtsystemen te ontwikkelen voor blinden en slechtzienden. 3.2.Toegepast onderzoek Voordat medicijnen op de markt mogen komen moeten ze eerst getest worden. De medicijnen moeten ons namelijk garanderen dat ze veilig zijn en dat ze werken. Deze testen worden ook weer gedaan op proefdieren. Proefdieren worden in de eerste fase gebruikt om de veiligheid van een medicijn te testen. De volgorde van dit type proeven wordt bepaald aan de hand van het 'opbouwend-principe': Eerst worden eenvoudige en kortdurende proeven gedaan met weinig dieren Daarna volgen langlopende proeven die langdurig medicijngebruik testen met meer dieren Wanneer we een medicijn testen worden er heel veel effecten getest zoals: Pagina 3 van 16

4 De belangrijke lichaamsfuncties (zoals hartslag, bloeddruk en ademhaling) Ontwikkeling van kanker Afwijkingen bij volgende generaties Voedingsinname en gewicht Gedrag en lichaamstemperatuur Het afweersysteem Erfelijk materiaal De vruchtbaarheid, de ontwikkeling van het embryo en de ontwikkeling van het jong na de geboorte Ook wordt er onderzocht: Of het medicijn giftig is Welke dosis welk effect heeft Hoe het medicijn wordt opgenomen in het lichaam (in bloed en weefsel) en hoe het wordt verspreid (in weefsel en organen) Hoe het medicijn wordt afgebroken en welke afbraakstoffen vrijkomen Hoe het medicijn wordt omgezet en uitgescheiden (urine, ontlasting en uitgeademde lucht) 3.3.Onderwijs Op zeer kleine schaal worden proefdieren ook ingezet voor het onderwijs. Vooral dan voor biomedische studenten en de training van medisch specialisten, onderzoekers en biotechnici. Tegenwoordig is dit wel veel verminderd omdat het overgrote deel van het onderwijs gebruik maakt van alternatieve methoden zoals computernabootsingen. Maar er bestaan niet voor alle specifieke onderdelen van een opleiding al volwaardige alternatieven. Kijk maar naar het oefenen van ingewikkelde operaties. Hiervoor zijn nog steeds proefdieren nodig. 4. Wie voert de dierproeven uit? Voordat men een proef op een dier mag uitvoeren, moet men een opleiding hebben gevolgd. Deze opleiding heet proefdierkunde en is een verplicht onderdeel van de studie Biomedische wetenschappen. Deze opleiding omvat wetgeving, veiligheid, huisvesting, ziektes, belang van genetische achtergrond en dierenwelzijn. Er zijn 3 soorten opleidingen : Dierverzorger, biotechnicus en proefleider. De eerste groep bestaat uit personen die instaan voor de dagelijkse verzorging en manipulatie van proefdieren. Deze opleiding heeft 25 uur theorie (Historiek van dierproeven; Elementaire kennis van anatomie en fysiologie; Noties van genetica en fokkerij; Concepten inzake inrichting van proefdierenverblijven; Huisvesting en hygiëne van proefdieren; Beheer van afval van proefdierenverblijven; Klinische observatie, noties van pathologie en dierenziekten) en enkele praktische oefeningen. De tweede groep, biotechnicus, bestaat uit een groep personen die instaan voor de praktische uitvoering van technische ingrepen en experimenten op proefdieren. Hierbij heeft men 40 uren theorie en praktische proeven en de cursus wordt afgesloten met een examen. De laatste opleiding, proefleider, bestaat uit 80 uren theorie en praktische proeven. Deze groep tekent het experiment uit en superviseert ze. Zonder een van deze opleidingen gevolgd te hebben mag men volgens de wet geen dierproef uitvoeren. Naast deze opleidingen heeft men ook een vergunning nodig, deze moet worden aangevraagd bij de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Pagina 4 van 16

5 5. Onderscheid tussen zoogdieren en andere dieren Proefdieren mogen niet willekeurig worden geselecteerd. Men mag bijvoorbeeld geen huisdieren gebruiken voor dierproeven. Proefdieren worden aangekocht bij erkende proefdierleveranciers. Deze leveranciers hebben een vergunning voor het fokken van proefdieren. Het is dus van belang dat de proefdieren zoveel mogelijk op elkaar lijken om betrouwbare resultaten te krijgen. De gefokte dieren lijken op elkaar en zo weet je dus dat de resultaten uit de proeven te vertrouwen zijn. 5.1 Op welke basis wordt een proefdier gekozen? Wetenschappers streven naar een zo groot mogelijke fysiologische en anatomische overeenkomt tussen het proefdier en de mens. Bij dierproeven hangt de keuze van een soort dier niet enkel af van het soort onderzoek. Wetenschappers proberen steeds een zo laag mogelijke diersoort te gebruiken. Sprinkhanen worden vaak bijvoorbeeld gebruikt voor onderzoek naar de zenuwen. Daarnaast kunnen we ook nematoden (dit zijn rondwormen) en fruitvliegjes gebruiken voor erfelijkheidsstudies. Daarnaast worden er ook dieren van hogere diersoort gebruikt. Hiermee bedoelen we dan zoogdieren. De meerderheid van proefdieren zijn dan ook zoogdieren. Vooral muizen, ratten en konijnen worden het meest als proefdier gebruikt. Waarom? Omdat ze weinig plaats in nemen, ze zijn goedkoop om aan te schaffen en planten snel voort. Kippen worden ook vaak gebruikt als proefdier. We kunnen ook onderscheid maken tussen kleine zoogdieren en grotere zoogdieren. 5.2 Zoogdieren a) Kleine zoogdieren: Muizen: Hét meest gebruikte zoogdier is een muis. Waarom? Muizen hebben een vergelijkbaar afweersysteem als dat van de mens. Een zeer groot deel (9O %) van onze genen die gekoppeld zijn aan ziektes zijn te vergelijken met die van deze kleine knaagdieren. Nog meer redenen waarom zij zeer veel gebruikt worden: muizen kunnen zich snel voortplanten, ze hebben een snelle stofwisseling en zijn makkelijk te verzorgen. Muizen worden vooral gebruikt bij onderzoek naar de genezing van de ziekten: kanker, verouderingsziekten en suikerziekte. Ratten: Het tweede knaagdier dat zeer veel gebruikt wordt als proefdier is de rat. Ze is geschikt voor gedragsonderzoeken. Waarom? Ratten kunnen handelingen snel aanleren in tegenstelling tot muizen die dit veel trager aanleren. Nog een verschil tussen ratten en muizen is dat de hersenen van ratten groter zijn dan die van muizen. Daarom worden ze meer in detail bestudeerd. Ratten worden gebruikt voor onderzoek naar geneesmiddelen, mogelijk giftige stoffen en verslavende stoffen. Ze worden ook ingeschakeld voor medische onderzoeken zoals onderzoek naar suikerziekte, transplantaties en hart- en vaatziekten. Nog een voordeel aan ratten is dat het rustige dieren zijn en ze zijn dus gemakkelijk te houden. Cavia s: Deze knaagdieren worden minder gebruikt maar zijn toch ook belangrijke proefdieren. Ze hebben veel biologische overeenkomsten met de mens. Ze worden gebruikt bij studies naar voedsel. Dankzij de cavia s is de Pagina 5 van 16

6 vitamine C ontdekt. Ze worden ook gebruikt voor medische onderzoeken naar allergische reacties, bijvoorbeeld van de luchtwegen om remedies voor astma te vinden of te verbeteren. Konijnen: Jammer genoeg wordt het konijn ook gebruikt als proefdier. Net zoals ratten en muizen lijden zij aan ziektes die ook bij de mens voorkomen. Konijnen worden veel gebruikt voor onderzoek naar hart- en vaatziekten en bij het ontwikkelen van vaccins. b) Grote zoogdieren: Varkens: Bij de grote zoogdieren worden varkens het meeste gebruikt voor dierproeven. Waarom? Varkens worden veel gebruikt omdat hun lichaamsgrootte vergelijkbaar is met die van de mens. Dat maakt varkens geschikt voor het ontwikkelen van medische ingrepen en het trainen daarvan. Varkens zijn geschikt voor studies naar voeding en stofwisseling door hun eetgewoonten. Varkens worden ook nog gebruikt voor de training van dierenartsen en medische specialisten. Apen: Nieuwe en oude wereldapen worden gebruikt in proeven. Nieuwe wereldapen zijn de breedneusapen zoals witoorpenseelaap, uilaap, lisztaap. Oude wereldapen zijn de smalneusapen zoals de rhesusaap, beermakaak, javaaap Er zijn verschillende redenen om een biomedisch experiment in een aap te doen i.p.v. in een andere diersoort. Een belangrijke reden om veiligheidsstudies en risico- evaluaties van nieuwe medicijnen in apen uit te voeren is omdat er een grote gelijkenis is tussen de mens en aap (dezelfde voorouders). Medicijnen worden bijna altijd eerst getest op de lagere diersoorten. Er is een regel die zegt dat voordat er mag overgegaan worden tot testen in de mens, er eerst testen moeten gedaan worden bij twee voor de mens relevante diersoorten. Heel vaak is de aap één van deze twee relevante diersoorten. Een andere belangrijke reden om apen te gebruiken is om medicijnen te ontwikkelen en te testen tegen microorganismen die geen andere diersoorten dan primaten infecteren (zoals bijvoorbeeld HIV). Verder worden apen ook gebruikt in studies naar werkingsmechanismen van chronische menselijke ziekten. Naast deze twee meest gebruikte grote zoogdieren worden ook nog katten, honden, geiten, schapen en runderen gebruikt. Deze dieren worden veel minder gebruikt voor dierproeven en dit zie je ook in de onderstaande tabel. 5.3 Vogels Kippen: De meest gebruikte vogels zijn de kippen. Ze testen op deze vogels vaak schadelijke stoffen van de landbouw maar ze worden ook gebruikt om een vaccin te kunnen maken voor de vogelgriep. Men gebruikt kippen omdat veel genen van een kip overeen komen met de genen van een mens. Er komen soms ook proeven voor met vogels zoals: merels, koolmeesjes, kanaries, papegaaien, zebravinken, pimpelmeesjes en eenden. 5.4 Vissen Zebravissen worden in de wetenschap steeds meer gebruikt. De zebravis is goedkoop doordat ze gemakkelijk te houden is. Waarom de zebravis? De vis heeft grote overeenkomsten met andere proefdieren zoals de muis.. Door stoffen in het water toe te voegen neemt de vis de stoffen op. Zo testen ze bijvoorbeeld medicijnen voor dat ze op een Pagina 6 van 16

7 muis worden getest. Dit is een oplossing om proeven op muizen te laten minderen. 5.5 Amfibieën Er worden kikkers, Afrikaanse klauwkikkers en klauwpadden gebruikt. Er worden amfibieën voor verschillende doeleinden gebruikt: zoals het onderwijs, voor onderzoek naar hart- en vaatziekten bij mensen, voor geestziektes of ziekten van het zenuwstelsel bij mensen. Het aantal amfibieën dat gebruikt wordt voor dierproeven ligt wel zeer laag. 5.6 Reptielen Reptielen die gebruikt worden voor dierproeven zijn de hazelworm, bepaalde slangen, leguanen, hagedissen en schildpadden. Ze worden alleen gebruikt in het onderwijs. Ook het aantal reptielen dat gebruikt wordt voor dierproeven ligt véél lager in vergelijking met bijvoorbeeld zoogdieren. 6. Nationale wetgeving m.b.t. dierproeven De volgende wetgeving is van toepassing in België: Wet van 14 augustus 1986 betreffende de bescherming en het welzijn der dieren Koninklijk besluit van 14 november 1993 betreffende de bescherming van proefdieren. In deze regelgeving wordt het volgende bepaald: 1. Aangifte en erkenning Laboratoria Voor elk experiment dat pijn of letsels veroorzaakt, moet een aanvraag tot erkenning worden ingediend. De minister moet de erkenning toestaan of weigeren. Dit gebeurt vaak na advies van het Deontologische Comité. (Comité van deskundigen dat advies uitbrengt inzake dierproeven en in de ontwikkeling en toepassing van de 3V s methode) Wanneer de instelling niet langer voldoet aan de gestelde voorwaarde, kan de minister de erkenning intrekken. De weigering of intrekking van een erkenning moet worden gemotiveerd: Een overzichtsplan van het laboratorium waarop de functie van de diverse lokalen voor proefdieren is aangeduid. Een beschrijving van de lokalen/ruimtes waar dieren verblijven en/of waar eventueel dierproeven plaats vinden. Een lijst van het personeel met naam, voornaam, functie en diploma. Een lijst van alle soorten proefdieren die worden gehouden met vermelding van hun herkomst. Fokinstellingen en toeleverende instellingen Er is een Koninklijk Besluit dat oplegt dat binnen de 90 dagen alle fok- en toeleverende instellingen een aanvraag tot erkenning moeten indienen. Dit erkenningsdossier bevat dezelfde elementen als voor een laboratorium.(zie hierboven) De Minister kan mits motivatie, de erkenning weigeren of intrekken. 6.2 Huisvesting en verzorging van proefdieren Elke directeur of verantwoordelijke van een fok- of toeleverende instelling moet erop toezien dat de dierrechten niet worden geschonden. Proefdieren moeten over de nodige Pagina 7 van 16

8 huisvesting beschikken, omgevingsfactoren, bewegingsvrijheid, voedsel, water en verzorging die nodig is voor de gezondheid en het welzijn van deze dieren. De toestand van de dieren moet dagelijks worden gecontroleerd. Het welzijn, de gezondheidstoestand en de huisvestiging moet regelmatig worden overzocht. De deskundige dienen zelf dierenarts te zijn in geval van paarden, varkens, herkauwers, katten en primaten. 6.3 Herkomst en identificatie van de proefdieren De herkomst Zwervende, verloren of achtergelaten dieren mogen niet worden gebruikt voor dierproeven. Gewervelde dieren moeten afkomstig zijn uit fok- of toeleverende instellingen. Muizen, ratten, cavia's, hamsters, konijnen, primaten, honden, katten en kwartels moeten speciaal gekweekt worden voor dierproeven. Voor bedreigde diersoorten bestaan speciale eisen. De identificatie Honden, katten en primaten moeten na geboorte van een individueel en blijvend merkteken worden voorzien. Register Ieder laboratorium moet een register bijhouden met de volgende zaken: Ø Het aantal Ø De soort Ø De datum van aankomst Ø Naam van leverancier/vorige eigenaar (De fok- of leverende instellingen houden een gelijkaardig register bij van elke verkoop) Voor elke hond, kat of primaat moet een bijkomend identificatie, geslacht, ras en eventueel een geboortedatum worden bijgehouden. 6.4 Statistische informatie Elk jaar dient de directeur van het laboratorium de statistische gegevens over het gebruik van proefdieren in zijn instelling overmaken voor inspectie: Ø Per diersoort het aantal dieren gebruikt. Ø Per type proef het aantal dieren van elke soort gebruikt. 6.5 Opleiding De koning moet bijkomende regels vaststellen met betrekking tot opleiding van het personeel. Men moet verplicht een opleiding volgen voordat men dierproeven mag uitvoeren en verzorgen. (zie: Wie voert dierproeven uit) 6.6 Verantwoord gebruik van Proefdieren Dierproeven moeten worden beperkt tot het strikt noodzakelijke en mogen enkel worden toegepast als er geen alternatieve methoden bestaan. Dierproeven mogen enkel pijn, lijden en letsel veroorzaken als deze niet kunnen vermeden worden. Bij de meeste dierproeven is het toedienen van verdoving verplicht, tenzij de verdoving de proef gaat beïnvloeden. Pagina 8 van 16

9 Wanneer er geen verdoving wordt toegediend moet er een pijnstiller worden toegediend om de pijn te beperkten. Het dier mag in geen geval blootgesteld worden aan hevige pijn, ongemak of leed. De diersoort moet zorgvuldig overwogen worden. Indien er verschillende mogelijkheden zijn moet er gekozen worden voor de proef waarbij het minst aantal dieren aan bod komen of waarbij de dieren het minst mogelijk pijn lijden. Dierproeven in onderwijs zijn alleen toegestaan in hoger onderwijs, voor zover ze onmisbaar zijn voor de vorming van de studenten en niet door alternatieve methoden kunnen worden vervangen. 6.7 Ethische Commissie Een Ethische Commissie is samengesteld uit minstens zes leden: de laboratoriumdirecteur de proefleider biotechnische laboranten de dierenarts of deskundige. een of meer onafhankelijke leden die niet behoren tot het laboratorium. een inspecteur-dierenarts. De taken van een Ethische Commissie zijn: evaluatie van de geplande en uitgevoerde proeven. opstellen van ethische criteria inzake dierproeven. advies verlenen inzake ethische aspecten van dierproeven aan de laboratoriumdirecteur(s), de proefleiders en de medewerkers én aan de toezichthoudende overheid. De leden van de Ethische Commissie zijn verbonden aan beroepsgeheim 7. Hebben dieren pijn / Houden ze er fysieke of mentale letsels aan over? 7.1. Het leiden van pijn. Wat verstaan we onder pijn? In geval van deze dierproeven bedoelen we niet enkel pijn, maar ook stress, alleen-zijn, angst, ziekten en letsels. We noemen dit ongerief, waarvan men de graad op een schaal van 1 tot 6 kan aanduiden. Deze wordt ook wel aangeduid in categorieën: mild, matig of ernstig. Daarnaast is er ook een categorie proeven die uitgevoerd worden onder volledige verdoving en waarbij het dier niet meer zal ontwaken. In deze classificatie wordt er met bepaalde factoren rekening gehouden. (zoals bv. het type van dierproef). Men is wel verplicht de graad zo laag mogelijk te houden. (zie eerder nat. Wet ) Of men gaat het dier doden voordat ernstige pijn optreedt. Enkele voorbeelden van ongerief: Mild: éénmalig dosis van een nieuw geneesmiddel beperkt aantal bloedafnames en/of een röntgenfoto Matig; chirurgie onder algemene verdoving, meerdere bloedafnames Ernstig: testen van een nieuwe behandeling van een agressieve prostaatkanker met uitzaaiingen Meeste dieren overlijden Pagina 9 van 16

10 85 % van de proefdieren sterven tijdens of na afloop van de dierproef. Dit is nodig omdat de meeste informatie die de onderzoeker moet onderzoeken, opgeslagen ligt in het lichaam van het proefdier. Deze informatie is alleen te achterhalen door de weefsels en organen van het dier te bestuderen. Bij het doden van het proefdier streeft de onderzoeker ernaar geen pijn te veroorzaken. Dit gebeurt meestal door het toedienen van verdoving. (narcose, inslapen, breken van de nek, ) Uiteraard kunnen proefdieren ook worden onderzocht zonder ze te doden: Observeren van gedrag, uiterlijk en voedingsinname Metingen van temperatuur, bloed en urine De dieren die na het einde van de proef in leven zijn gelaten, kunnen worden ingezet bij een volgende proef. De meeste dieren gaan terug naar de dierenverblijven. Een klein gedeelte wordt voor adoptie bij particulieren ondergebracht Humane eindpunten Er wordt steeds meer rekening gehouden met het zogenaamde humane eindpunt. Dit betekent dat de dieren moeten gedood worden in het milde stadium. Ernstig lijden bij een dodelijke ziekte of tumor wordt zo voorkomen. Het is nooit echt zeker wanneer het humane eindpunt al dan niet is bereikt en wanneer er dus voldoende aanleiding is om het dier te doden. Enkele voorbeelden voor het vervroegd doden van ratten: sterke vermagering aanzienlijk bloedverlies ademhalingsproblemen flinke groei van de tumor ten opzichte van het lichaamsgewicht van het dier 8. Alternatieven en nieuwe technieken Er zijn ook alternatieven voor dierproeven. Het zijn andere manieren om dezelfde experimentele resultaten te behalen. Ook wel de 3 V s genoemd: vervanging, vermindering en verfijning. Bij vervanging gaat men slachthuismateriaal gebruiken voor de proeven. Bij vermindering gaat men dieren niet eenmaal gebruiken, maar meerdere keren. Men gaat nauwkeuriger te werk gaan zodat men minder dieren moet gebruiken voor eenzelfde proef. Bij verfijning gaat men zorgen dat de dieren zelf minder pijn gaan voelen wanneer ze de dierenproef ondergaan. 8.1 Voorbeelden: Pagina 10 van 16

11 8.1.1 Gebruik van ongewervelde organismen Ongewervelde organismen zoals planten, bacteriën, gisten en schimmels worden gezien als een alternatief voor dierproeven. Ze vallen namelijk niet onder de bescherming van de Wet op de dierproeven. Bij een aantal ongewervelde organismen kan nog sprake zijn van ongerief of pijn. Daarom zijn in de Europese Richtlijn uitzonderingen voor een aantal ongewervelde dieren zoals inktvissen, krabben en kreeften. Op ethisch vlak is het lastig om een onderscheid te maken tussen gewervelde en ongewervelde dieren. We maken het onderscheid tussen dieren die wel of geen zenuwstelsel hebben. Bij dieren die wel een zenuwstelsel hebben, kan wetenschappelijk worden aangetoond of het dier pijn heeft. Een voorbeeld van een test binnen het geneesmiddelen onderzoek waarbij gebruik wordt gemaakt van materiaal (bloed) afkomstig van een ongewerveld organisme (de Degenkrab) is de Limulus Amoebocyte Lysaat (LAL) test. Deze LAL test heeft het afgelopen decennium het gebruik van konijnen vervangen bij het onderzoek op koortsverwekkende stoffen. Binnen enkele jaren zal de LAL test waarschijnlijk door een in vitro test op basis van een cellijn worden vervangen Gebruik van insecten De belangrijke cellen bij de proefdieren (muizen) en insecten reageren op dezelfde manier als ze met een infectie in aanraking komen. De chemische reacties om weerstand te bieden aan de infectie zijn ook hetzelfde. Daardoor zou 80 % van de muizen in de laboratoria door insecten vervangen kunnen worden. Testen op insecten zou volgens de biologen goedkoper en sneller zijn. Bij muizen weten we de testresultaten pas na vier tot zes weken. Bij insecten is 48 uur genoeg. En een muis eten geven tijdens een proef kost de wetenschappers al snel 57 tot 91 euro, terwijl het bijvoorbeeld voor een rups veel goedkoper is : 11 tot 22 eurocent Computertoepassingen Deze toepassingen vormen een zeer divers veld binnen het zoeken naar alternatieven voor dierproeven. De meest bekende vorm van computertoepassingen zijn programma s voor trainings- of opleidingsdoeleinden. Er bestaat een groot aantal interactieve programma's op het gebied van anatomie, fysiologie of farmacologie. De computertoepassingen zijn vooral bedoeld voor het onderwijs Gebruik van slachthuismateriaal Wat ook misschien een goed vervangingsalternatief zou zijn is het gebruik maken van slachthuismateriaal. Dit is namelijk in zeer grote hoeveelheden aanwezig. Maar toch is dit niet altijd zo n goed idee. Men kan maar een bepaald aantal weefsels en organen van het slachtdier gebruiken omdat het gaat over afval. Daarnaast gaat de kwaliteit van de weefsels en organen ook zeer snel achteruit door het slachtproces en door het vervoer. Toch zijn er voorbeelden van toepassingen zoals het gebruik van kippen- en runderogen als alternatief voor de oogirritatietest in konijnenogen of het varkensoor voor onderzoek naar huidirritatie en corrosie In-vitro technieken Met in-vitro-technieken kan je bijvoorbeeld nagaan wat het effect is van een product op individuele cellen. Het probleem is dat je niet kan voorspellen hoe dat product de complexe interacties die in een lichaam plaatsvinden, zal beïnvloeden of er zelf door beïnvloed zal worden. Voor eenvoudige onderzoeksvragen zijn experimenten met cellen in een proefbuis wel handig. We kunnen bijvoorbeeld in een proefbuis testen of een product schadelijk is voor Pagina 11 van 16

12 huidcellen. Maar een product dat geen schade aanricht aan gekweekte cellen in een proefbuis is niet noodzakelijk een veilig product. Het is makkelijk om aan te tonen dat een product toxisch is maar het is ontzettend moeilijk om te bewijzen dat een product veilig is in een volledig organisme. Dit is dus ook geen perfect alternatief. 9. Tegenstanders van dierproeven 9.1 Organisaties tegen dierproeven Over de gehele wereld zijn er organisaties die zich inzetten tegen het gebruik van dierproeven. In België zijn er voornamelijk 2 organisaties die zich hiervoor inzetten: Anti dierproef coalitie (ADC) De Anti Dierproeven Coalitie (ADC) is een belangenorganisatie voor de dieren in laboratoria. Ze zien zichzelf als de advocaat van de proefdieren. Het maakt daarbij niet uit of het gaat om honden, muizen, ratten, apen, katten, konijnen of welke diersoort dan ook, de ADC komt met succes op voor hun belangen door middel van vreedzame protestacties, voorlichting, wetswijzigingen en doordachte campagnes. Daarbij richt ADC zich vooral op Nederland en België waar jaarlijks bijna twee miljoen proefdieren lijden in laboratoria. ADC ziet dieren niet als gebruiksvoorwerpen maar als levende wezens die net zoals mensen recht hebben op een leven zonder angst en pijn. Ze staan voor het respecteren van dieren en het niet misbruiken van deze. Hun slogan is dan ook: Omdat dieren geen gebruiksvoorwerpen zijn. ECEAE (GAIA) Sinds haar oprichting in 1992 is GAIA aangesloten bij de European Coalition to End Animal Experiments. De coalitie voert o.a. campagne voor dierproefvrije cosmetica en voor een verbod op proeven op primaten. De Coalitie heeft ook een afgevaardigde die in het Europees Parlement lobbyt tegen dierproeven Bezwaren Dierproeven hebben ons al veel kennis bijgebracht, maar toch zijn er enkele bezwaren aan het gebruik van proefdieren. Om rekening te houden met deze bezwaren is het dus noodzakelijk om te streven naar een vermindering van proefdieren of ze te vervangen door andere methoden. Ethische bezwaren De ethische bezwaren, zijn de grootste bezwaren tegen dierproeven. Ethiek gaat over de manier waarop mensen zich behoren te gedragen en over waarom we dat vinden. In 1975 is er een boek ('Animal Liberation')gepubliceerd over de ethische aspecten van proefdieren. Door de publicatie van dit boek is het onderwerp goed op gang gebracht. De auteur (P. Singer) gaat uit van het ethische aspect van gelijkheid. We moeten evenveel rekening houden met de belangen van anderen dan we met onszelf doen. Als voorbeeld zegt hij dat we als mens niet mogen discrimineren op basis van huidskleur of geslacht, maar dan mogen we ook niet discrimineren op basis van diersoort. Gelijkheid geldt zowel voor mens als dier omdat we beiden kunnen lijden. Pagina 12 van 16

13 Economische bezwaren Het toepassen van dierproeven is zeer duur. Niet enkel de kosten van de dierproef zelf moet worden betaald, maar ook die van de verzorging van het proefdier. (huisvesting, voeding, verzorging) Methoden zonder dierproeven zijn vaak minder duur. Omdat men personeel moet opleiden om deze proefdieren te onderhouden. Wetenschappelijke bezwaren Er zijn vele overeenkomsten tussen mens en dier, maar toch zijn er enkele grote verschillen. Zo kan een stof die wordt uitgetest op dieren een andere werking vertonen dan bij de mens. Het is dus een vraag of de effecten die waargenomen worden tijdens een proef, ook gelden voor de mens. Dit wordt ook wel het extrapolatie-probleem. De dosering van de stof kan van mens naar dier een onverwacht effect opleveren. Een ander probleem is dat de groep van proefdieren meestal erg op elkaar lijken, ze hebben hetzelfde geslacht, dezelfde leeftijd en krijgen hetzelfde voer. Dit is bij de mens niet het geval. 10. Voorstanders van dierproeven KU LEUVEN (onderwijs en wetenschap) VIB: Vlaams Instituut voor Biotechnologie(wetenschap) De KU Leuven en VIB zijn voorstanders van dierproeven. Ze delen dezelfde mening: Wetenschappelijk onderzoek doen met dieren maar proberen dit zoveel mogelijk te vermijden. Ze kijken eerst of het wel nodig is om proefdieren in te schakelen bij een te verrichten onderzoek dat belang heeft voor de mens. Zij vinden dat de mens meer waard is dan een dier. Dit heeft te maken met het bewustzijnsniveau van de mens dat veel hoger ligt dan dat van een dier. Bij een dierproef wordt het dier uitgekozen met een zo n laag mogelijk bewustzijnsniveau. Als hun proeven kunnen gedaan worden met wormen dan doen ze dit niet bij gewervelde dieren of zoogdieren. Het probleem is dat bij sommige proeven dieren nodig zijn die zoveel mogelijk op de mens gelijken (zoals bijv. apen) De KU Leuven wordt verplicht door de wetgeving om bepaalde proeven eerst uit te voeren bij dieren vooraleer men deze uitvoert op de mens. Ze proberen wel te denken aan het welzijn van de dieren en het aantal proefdieren minimaal te houden. Ze proberen ook zoveel mogelijk rekening te houden met de 3 V s en proberen steeds eerst alternatieven te zoeken. Waarom doen ze dan toch dierproeven? Moesten dierproeven worden afgeschaft dan zou dit de vooruitgang van de geneeskunde en de behandeling van ziekten serieus afremmen en daar zijn wij, de mens, niet mee gebaat. 11. Welke regels moeten we toepassen zodat dierproeven ethisch verantwoord zijn? Ten eerste moet voordat men een dierproef wilt uitvoeren alle alternatieven overwegen. We zijn in een fase gekomen waarbij er al veel alternatieven zijn gevonden om dierproeven te vermijden. Een alternatief kan zijn dat men met behulp van proefbuizen het aantal dierproeven gaat verminderen. Dit alternatief wordt ook wel in vitro-studies genoemd. Dit is geen ideaal alternatief. In proefbuizen kunnen onderzoekers nakijken of een stof wel of niet effect heeft op een reactie maar het probleem is dat de complexe netwerken en interacties die in een levend organisme werken niet kunnen nagebootst worden in een reageerbuis. Pagina 13 van 16

14 Ten tweede moet men altijd het dier kiezen van een zo laag mogelijke diersoort. Hiermee bedoelen wij dat wanneer een dierproef kan gedaan worden met insecten dat men insecten moet gebruiken en geen gewerveld dier. Ten derde moet men rekening houden met de anatomie van een dier voor het bepaalde doel waarvoor men de dierproef doet. Wanneer een proef bedoeld is om kennis te vergaren over onze hersenfuncties moet men het dier kiezen waarbij de hersenfunctie het meeste op dat van de mens lijkt. Ten vierde moeten de uitvoerders van dierproeven opgeleid zijn. Dit betekend dat diegenen die de proef uitvoeren minstens 1 van de drie soorten opleidingen moeten voltooid hebben: namelijk dierverzorger, biotechnicus of proefleider. Ook mag men enkel de functie uitvoeren waarvan men een opleiding heeft gevolgd. Dit wilt zeggen dat een persoon die opgeleid is al dierverzorger geen taken mag uitvoeren van een proefleider. Ten vijfde moet men bij dierproeven rekening houden met de graad van ongerief. We moeten deze zo laag mogelijk houden. Dit kunnen we doen door het toedienen van verdoving. Men kan in plaats van het dier open te snijden het gedrag observeren en de temperatuur, het bloed en de urine te onderzoeken om zo tot dezelfde conclusies te komen. Ten zesde moet men rekening houden met het Humane eindpunt. Dit betekent dat dieren moeten gedood worden in het milde stadium. Dit kan het ernstig lijden voorkomen bij een dodelijke ziekte of bij tumoren. Ten laatste moet men de wetgeving respecteren. (zie Nationale wetgeving). Volgens ons mogen we enkel als men rekening houdt met deze zeven voorwaarden dierproeven toelaten. 12. Argumentatie Wij zijn tegen dierproeven omdat Ten eerste zijn dierproeven niet eerlijk. Het is niet eerlijk tegenover de dieren dat wij hun gebruiken om testen uit te voeren waar de mens beter van wordt maar waar zij geen baat bij hebben. Wij vinden het wel begrijpelijk dat dierproeven worden toegepast voor vorderingen te maken in de geneeskunde. Ook worden proefdieren speciaal gekweekt voor de tests. De dieren krijgen dus geen echte kans op een volwaardig leven. Hun lot is gewoon vanaf hun geboorte voor hun al bepaald: gebruikt worden voor testen tot als ze dood zijn. Bovendien zijn er tegenwoordig al zoveel alternatieven gevonden. Men kan met behulp van robotorganen zoals een glazen maag-darm kanaal zien hoe bepaalde medicijnen worden verteert. Hierdoor moet men niet gebruik maken van mens of dier. Daarnaast kunnen dieren niet zoals mensen goed aangeven wat ze voelen. Mensen geven de betrouwbaarste informatie bij het testen van een proef, zo is het beter om het op mensen uit te voeren dan op dieren. Zij kunnen namelijk aangeven wanneer zij pijn voelen en zij zijn de enige dat dit kunnen zeggen. Eveneens zijn dierproeven helemaal niet zo betrouwbaar. We zijn niet zeker dat het resultaat van een dierproef hetzelfde resultaat zal geven bij de mens. Er zijn wel overeenkomsten tussen mens en dier maar er zijn ook grote verschillen zoals de stofwisseling. Een stof die uitgetest wordt op een dier kan een andere werking hebben bij mens. Dit kan bijvoorbeeld ervoor zorgen dat er bijverschijnselen optreden bij de mens. Dan moeten er weer nieuwe tests gedaan worden op de proefdieren om dat probleem weer op te lossen. En zo kunnen we bezig blijven en voor niets deze dierproeven uitvoeren. Pagina 14 van 16

15 Ook kosten dierproeven zeer veel geld. Wanneer een dierproef plaatsvindt moet er namelijk veel betaald worden : fokken van de dieren, eten, verzorging van het dier, onderdak, Dit moet zowel voor als na het experiment verder betaald worden. De alternatieven zijn vaak veel minder duur. Tevens worden de proefdieren helemaal niet correct behandeld. Ze smijten de dieren in kooien, spuiten ze vol met allerhande stoffen en pillen, bestralen hun en daarna worden ze gewoon gedood. Wat wij ook shockerend vinden is het feit dat de proefdieren niet altijd worden verdoofd. Meestal worden ze wel verdoofd tijdens een proef maar na de proef krijgen ze geen verdere verdoving. Dit betekend dat ze de dieren gewoon met pijn laten rondlopen. Tenslotte zijn de dieren onschuldig en kunnen ze hun niet verweren. Ze kunnen niet protesteren en zeggen dat ze de proef niet willen doen en ze moeten de proef dus lijdzaam ondergaan. Wij zijn voor dierproeven omdat We hebben wel al veel mensenlevens kunnen redden met dierproeven maar toch kunnen we dierproeven in twijfel trekken omdat dieren soms anders reageren als de mens. Dit aantal ligt veel lager dan het aantal mensenlevens die we hebben gered. Daarom vinden wij dat we dierproeven mogen blijven toepassen tot er het juiste alternatief is gevonden om dierproeven af te schaffen. Want onze grootste reden blijft: wanneer we dierproeven afschaffen zullen we dieren redden maar zullen er veel mensen blijven sterven. De ethische commissie zorgt er ook voor dat bij elke aanvraag voor een dierproef eerst de alternatieven worden besproken en wanneer men toch voor een dierproef kiest men de proef kiest waarbij het minst mogelijk aantal proefdieren wordt gebruikt. Dit vinden wij dus ook zeer belangrijk dat men niet onnodige dieren gaat gebruiken. Nog een belangrijke reden waarom dieren beter zijn dan dat we de mens zouden gebruiken is omdat dieren veel sneller gekweekt kunnen worden. Dierproeven zijn niet de beste oplossing maar het is nog altijd beter dan mensen te laten sterven. Wetenschappelijk gezien hebben mensen nu eenmaal het hoogste bewustzijnsniveau dus worden wij als belangrijkste soort gezien. Men moet blijven zoeken naar betere alternatieven tot men dierproeven kan afschaffen maar nu kunnen we gewoon nog niet dierproeven afschaffen omdat onze vooruitgang in de geneeskunde serieus zou geremd worden en daar zijn wij niet mee gebaat. De dieren die de tests ondergaan worden speciaal voor die testen gekweekt en hebben dus nooit iets anders gekend dan proeven ondergaan. Zij weten dus niet hoe het is om een normaal dierenleven te leiden. Dierenproeven zijn minder dramatisch dan vroeger. Ze moeten nu voldoen aan de 3 V s. Hierdoor heeft het uittesten van dierproeven niet noodzakelijk ernstige gevolgen voor de dieren zelf. Er worden op dieren veel verschillende geneesmiddelen uitgetest, die nog eens van groot belang zouden kunnen zijn voor als wij ziek worden. Mensen die tegenstander zijn van dierproeven zullen wanneer ze ernstig ziek zijn ook geen nee zeggen tegen medicatie dat getest is op dieren. Ten slotte lijken sommige dieren wat betreft hun lichaamsbouw, organen of genen zo veel op mensen dat een proef een idee kan geven van hoe een mens kan reageren. Pagina 15 van 16

16 13. Besluit Nu dat we alle kennis hebben over dierproeven kunnen we onze hoofdvraag beantwoorden. Wanneer we al deze zeven voorwaarden die we hebben opgesteld naleven (zie: 10.Welke regels moeten we toepassen zodat dierproeven ethisch verantwoord zijn?) vinden wij dat de dierproeven ethisch verantwoord zijn. Dierproeven helpen ons in de vooruitgang van de geneeskunde en de behandeling van ziekten. Door deze dierproeven zijn er al zeer veel remedies gevonden tegen ziektes en zijn er dus ook al zeer veel mensenlevens gered. Zolang de dierproeven hun doel blijft de mens te redden mogen we dierproeven ethisch beschouwen. Wij vinden het voor de mens ethisch verantwoord omdat door de dierproeven voor ons geneesmiddelen worden gemaakt waardoor ziektes kunnen bestreden worden. Langs de andere kant vinden wij dierproeven niet ethisch verantwoord tegenover de dieren omdat zij niets te beslissen hebben en dit gewoon hun lot is. Dierproeven mogen volgens ons blijven toegepast worden zolang de dieren goed behandeld worden en men blijft zoeken achter andere alternatieven. Dierproeven mogen van ons ook enkel en alleen worden toegepast voor de mens te laten evolueren in de geneeskunde. Pagina 16 van 16