Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Zitting Wijziging van het Wetboek van Strafrecht (te vondeling leggen) Nr.3 ' Gegevens over artikel 256 Sr. (CBS): Veroordeling 1965' ' ' * Sepot ' Artikel 258.» Jo. artikel 259. Gegevens uit latere jaren heeft het CBS niet beschikbaar. Uit gegevens van de raden voor de kinderbescherming blijkt dat in 1977 tweemaal een tevondelinglegging is gesignaleerd. MEMORIE VAN TOELICHTING Vanuit de Tweede Kamer is bij verschillende gelegenheden het standpunt verdedigd, dat het te vondeling leggen niet strafbaar zou mogen worden gesteld, indien de moeder haar pasgeboren kind op een daartoe door de overheid aangewezen plaats afgeeft of neerlegt. Tegen een zodanige regeling, waardoor het te vondeling leggen zou worden geïnstitutionaliseerd, heb ik eerder een aantal bedenkingen naar voren gebracht. Zij zijn neergelegd in mijn brief aan de Tweede Kamer van 9 oktober 1978 (kamerstuk , nr. 11). De bezwaren, die ik in deze brief formuleerde, keren zich vooral tegen een essentieel onderdeel van de voorgestelde institutionalisering, de mogelijkheid namelijk om het kind anoniem te vondeling te leggen, dat wil zeggen zonder dat de identiteit van degene, die daartoe overgaat, althans die van de ouder(s), bekend wordt. Met verwijzing naar enkele adviezen, die daarover aan mijn toenmalige ambtsvoorganger zijn uitgebracht, heb ik betoogd, dat het anoniem afgeven van een kind eraan in de weg staat, dat het later over zijn eigen afstamming wordt ingelicht. Het niet kunnen kennen van de eigen afstamming, waarvan de psychohygiënische betekenis niet mag worden onderschat, kan bij het kind tot een identiteitscrisis leiden. Daarnaast doen zich, wanneer de anonimiteit zou worden gewaarborgd, problemen van bewijsrechtelijke aard voor. In het geval dat een ouder later ophet besluit tot afgifte van het kind wil terugkomen, zal hij toch moeten kunnen aantonen dat het zijn kind is, dat hij terugverlangt. Deze bewijsproblematiek doet zich meer gevoelen, wanneer het een ander dan de ouder is die het kind heeft afgegeven. Ik wees er voorts op, dat bij het anoniem te vondeling leggen geen medische gegevens van het kind noch van de ouders voorhanden zijn. Ook eventuele adoptiefouders of instanties, die de zorg van het kind overnemen, kunnen er belang bij hebben over die gegevens te beschikken. In de hierboven vermelde adviezen is er tevens op gewezen dat, indien het anoniem te vondeling leggen zou worden geïnstitutionaliseerd, de kans toeneemt dat kinderen te vondeling worden gelegd, die geen vondeling zouden worden als het instituut niet bestond. In dit verband noemde ik ook het risico, dat gehandicapte kinderen anoniem zouden worden afgegeven. Eveneens besteedde ik aandacht aan de problematiek rond de praktische uitvoerbaarheid van de institutionalisering van het te vondeling leggen. Op de vragen, die in dit verband rijzen, kan niet licht een afdoend antwoord worden gevonden, mede gelet op het geringe aantal gevallen, waarin het te vondeling leggen in ons land leidt tot een strafrechtelijk onderzoek.' Tweede Kamer, zitting ,16104, nrs

2 Ten slotte haalde ik met instemming enkele adviezen aan, waarin het afstand doen van een kind met volledige verbreking van de familierechtelijke betrekkingen tussen ouder en kind slechts toelaatbaar werd geacht wanneer die gelijktijdig door andere (via adoptie) worden vervangen. Het College van advies voor de kinderbescherming (verder te noemen het college), dat in de gelegenheid is gesteld het hierna te bespreken wetsontwerp van commentaar te voorzien, stemde volledig in met de in mijn brief neergelegde opvattingen. Het advies van het college, dat elders nog ter sprake komt, is als bijlage bij de memorie van toelichting gevoegd. De hierboven summier weergegeven overwegingen hebben mij tot de slotsom gebracht, dat het institutionaliseren van het anoniem te vondeling leggen geen aanbeveling verdient. Wel zegde ik in mijn eerderaangehaalde brief toe te zullen nagaan of niet een handreiking zou kunnen worden geboden vooral aan die moeders, die zich kort na de bevalling in een zodanige crisissituatie bevinden, dat zij zich zo spoedig mogelijk van hun kind willen ontdoen. Het huidige artikel 259 Sr. houdt reeds rekening met een bijzondere omstandigheid, die voor een moeder aanleiding kan zijn haar pasgeboren kind te vondeling te leggen, waarbij de geldende maximumstraf met de helft kan worden verminderd. De voorwaarde, waaronder artikel 259 kan worden toegepast, is evenwel beperkt. Het artikel heeft alleen betrekking op de situatie waarin de zwangerschap van de vrouw voor haar omgeving niet bekend is en zij uit vrees voor de ontdekking van de geboorte kort daarna haar kind te vondeling legt of, met het oogmerk om er zich van te ontdoen, verlaat. Er zijn echter andere gevallen denkbaar, waarin een ouder in een zodanige crisissituatie komt te verkeren dat hij geen andere uitweg ziet dan zich zo snel mogelijk van het kind te ontdoen. In al die gevallen, waarin een ouder vanuit een hevige gemoedsbeweging daartoe gedrongen geen enkele verantwoordelijkheid jegens zijn pasgeboren kind wil of durft te aanvaarden, lijkt het mij uit overwegingen van humaniteit jegens de ouders - en in het belang van het kind dat door niet-tevondelinglegging in die gevallen nog meer kan worden geschaad - aanvaardbaar, dat tegen de ouder geen strafvervolging wordt ingesteld, indien hij het kind kort na de geboorte op zodanige wijze te vondeling legt, dat hij er zeker van is dat anderen zich het lot van het kind aantrekken. Bijgaand wetsontwerp strekt ertoe aan die gedachte uitdrukking te geven. Het voorgestelde nieuwe artikel 258 geeft aan dat denkbeeld vorm. Ik plaats bij dit artikel, waarvan de inhoud na het voorgaande in het algemeen voor zich zelf spreekt, nog de volgende aantekeningen. 2 Zie ook mr. J. Remmelink in zijn bewerking van Noyon-Langemeijer, Het Wetboek van Strafrecht (zevende druk, artikel 259, nr. 3). 1. Er zij op gewezen, dat de omstandigheid, die het van rechtswege achterwege blijven van een strafvervolging rechtvaardigt, dient te bestaan in de emotioneel sterk beleefde vrees van de ouder enige verantwoordelijkheid jegens het kind te moeten dragen, als gevolg waarvan hij zich tot een volstrekte afwijzing van die verantwoordelijkheid gedrongen voelt. De vrees voor die verantwoordelijkheid dient een zodanige bedreiging voor de ouder te vormen, dat hij zich zo snel mogelijk van het kind wil ontdoen. Bovendien geldt als voorwaarde dat de handeling kort na de geboorte moet plaatsvinden, dat wil zeggen op een tijdstip dat de crisissituatie nog bestaat. De tijd voor kalm beraad of rustig overleg moet nog hebben ontbroken. 2 De omstandigheid, die de ouder tot zijn daad bracht, dient tegen de achtergrond van de ongewone gemoedsbeweging na de bevalling te worden beoordeeld. Alsdan krijgt die omstandigheid de betekenis, die de vervolgbaarheid beïnvloedt. De vrees voor ontdekking van de bevalling, die in het tegenwoordige artikel 259 als strafverminderende omstandigheid is genoemd, kan één van de motieven zijn voor het te vondeling leggen. Deze vrees zal daarom, indien ook overigens aan de voorwaarden van het nieuwe artikel 258 is voldaan. leiden tot uitsluiting van strafvervolging. Met het oog hierop is het huidige artikel 259 geschrapt. Tweede Kamer, zitting ,16 104, nrs

3 2. Het artikel is niet uitsluitend van toepassing op de moeder, doch tevens op de andere ouder. Immers ook de vader kan zich in een crisissituatie gedwongen voelen zich van het kind te ontdoen. In het voorgestelde artikel is sprake van «een ouder» en «zijn kind». Onder ouder in artikel 258 dient derhalve te worden verstaan de ouder, die tot het kind in familierechtelijke betrekking staat. Dit kan het geval zijn door geboorte binnen het huwelijk dan wel, indien het om een natuurlijk kind gaat, voor wat betreft de moeder door de geboorte en voor wat betreft de vader door erkenning. Het is het college opgevallen dat in het wetsontwerp straffeloosheid is voorzien ten behoeve van alle ouders die tot het kind in familierechtelijke betrekking staan. Doordat het wetsontwerp betrekking heeft op zowel de moeder als de vader en doordat geen grens is gesteld aan de leeftijd van de ouder die het kind te vondeling legt, vertoont het wetsontwerp naar de mening van het college een incongruentie ten opzichte van het civielrechtelijk wetsontwerp 14167, waarin wordt voorgesteld alleen aan moeders die de zestienjarige leeftijd hebben bereikt een recht tot het doen van afstand van ouderrechten ten aanzien van hun niet erkende onwettige kinderen toe te kennen. Het college zou ervoor willen pleiten dat beide wetsontwerpen op dit punt aan elkaar worden aangepast. De opmerkingen van het college over de leeftijdsgrens en over de categorietot afstand gerechtigden in wetsontwerp raken niet rechtstreeks het thans voorliggend wetsvoorstel. Omtrent deze kwestie zal ik in de memorie van antwoord bij het eerstgenoemde wetsontwerp mijn standpunt nader bepalen. Op deze plaats zou ik ten aanzien van de leeftijdsgrens met de volgende opmerking willen volstaan. Het is niet onbegrijpelijk dat het college op dit punt een verband wil leggen tussen het civielrechtelijk en het strafrechtelijk wetsontwerp. Toch gaat hier naar mijn opvatting de vergelijking tussen beide wetsontwerpen vanwege hun principieel verschillende betekenis niet op. Het civielrechtelijk wetsontwerp beoogt het afstand doen te legaliseren, hetgeen mogelijk wordt gemaakt nadat een daartoe strekkend verzoek aan de rechter is gedaan, terwijl het onderhavige wetsvoorstel er niet toe strekt de afstand te legaliseren, doch slechts bedoelt de ouder, die door psychische nood daartoe gedwongen zijn kind te vondeling legt, onder zekere omstandigheden van strafvervolging uit te sluiten. De aanwezigheid en de ernst van die psychische nood zijn uiteraard niet aan leeftijdsgrenzen gebonden. Aan het ontbreken van een leeftijdsgrens in het onderhavige wetsontwerp kan dan ook geen argument worden ontleend om, zoals het college voorstelt, de beperkingen in het civielrechtelijk wetsontwerp ten aanzien van de leeftijd in heroverweging te nemen. In dat ontwerp heeft de minimumleeftijd van zestien jaar de betekenis van een zekere garantie, dat de afstand door de moeder in het besef van haar verantwoordelijkheid wordt gedaan. 3. Het te vondeling leggen of het verlaten van het kind zal op een niet willekeurige wijze dienen te geschieden, dat wil zeggen op een zodanige wijze dat zekerheid bestaat dat het kind zal worden gevonden. Dit impliceert tevens, gezien de tegenwoordige maatschappelijke voorzieningen, dat het kind zal worden verzorgd. Nu ik mij tegen het denkbeeld van institutionalisering heb gekeerd, zie ik ervan af bepaalde plaatsen aan te wijzen waar kinderen te vondeling kunnen worden gelegd. Aan degene, die een kind te vondeling legt, wordt overgelaten een plaats te kiezen, die hem de zekerheid geeft, dat de gezondheid van het kind daar geen gevaar loopt en dat het spoedig zal worden gevonden. In het algemeen zullen besloten ruimten, waar veel mensen komen en die in de daarvoor in aanmerking komende jaargetijden zijn verwarmd, aan deze eis voldoen. Op de zekerheid omtrent het bestaan van deze verschonende omstandigheden zal het te vondeling leggen of verlaten van een kind gericht moeten zijn. Aan de zekerheid van de ouder kunnen geen hogere eisen worden gesteld dan de crisissituatie toelaat. Die, dus subjectief bepaalde, zekerheid leidt mede tot uitsluiting van strafvervolging. Tweede Kamer, zitting ,16104, nrs

4 4. De ouder is, indien aan de gestelde voorwaarden is voldaan, tegen strafvervolging gevrijwaard. In het wetsvoorstel is voor deze constructie gekozen om daarmee tot uitdrukking te brengen, dat het te vondeling leggen ook in de hier bedoelde omstandigheden een strafwaardige handeling is, doch dat de psychische nood van de dader een reden is het strafrecht niet tegen hem te hanteren. De wet geeft hier dus een categorische uitspraak over de opportuniteit van een strafvervolging in dergelijke gevallen. Een soortgelijke constructie kent het wetboek reeds in artikel 316. Hier wordt strafvervolging tegen de dader van of de medeplichtige aan een diefstal uitgesloten, indien de diefstal is gepleegd tegen de echtgenoot. De bevoegdheid van het openbaar ministerie in de gevallen van te vondeling te leggen, die niet onder deze bepaling vallen, tot seponering over te gaan, indien daartoe gronden zijn, blijft uiteraard onverlet. Men kan daarbij ook denken aan die gevallen, waarin de andere ouder of een derde bij het te vondeling leggen behulpzaam is of een derde het kind met instemming van de ouder(s) te vondeling legt. In het voorontwerp, waarover het college advies heeft uitgebracht, waren ook deze personen van strafvervolging uitgesloten. Bij nadere overweging meen ik dat een wettelijke voorziening in deze gevallen minder goed aansluit bij het uitzonderingskarakter dat aan artikel 258 ten grondslag ligt. De kring personen, die van strafvervolging zouden zijn uitgesloten, zou daarmee wettelijk nogal ver worden uitgebreid buiten degene, die rechtstreeks als ouder bij het te vondeling leggen is betrokken. Een wettelijke regeling is minder geschikt om een voorziening te treffen voor het geringe aantal gevallen waar het hier om gaat en voor de bijzondere omstandigheden die elk concreet geval kenmerken. Naar mijn opvatting kan de beoordeling van de vraag of een strafvervolging tegen anderen dan de ouders al dan niet opportuun moet worden geacht beter dan een categorische uitspraak van de wetgever daarover aan het inzicht van het openbaar ministerie worden overgelaten. De aanwezigheid van een vervolgingsuitsluitingsgrond leidt alleen tot het verval van het recht om tot vervolging over te gaan, dat wil zeggen om de zaak voor de rechter te brengen. Uitsluiting van vervolging betekent niet dat geen opsporingsonderzoek zou mogen worden verricht. Immers, door middel van dit onderzoek dient de eventuele aanwezigheid van een vervolgingsuitsluitingsgrond te worden vastgesteld. Wanneer een kind te vondeling is gelegd, zal de politie, die met dat feit wordt geconfronteerd, eerst de vraag hebben te beantwoorden of hier sprake is van het strafbare feit als omschreven in artikel 256 Sr. en vervolgens of zich daarbij omstandigheden hebben voorgedaan, die ingevolge het voorgestelde artikel 258 Sr. tot uitsluiting van strafvervolging kunnen leiden. De vraag of die omstandigheden alle wettelijk omschreven gronden voor uitsluiting van strafvervolging constitueren, staat uiteindelijk ter beoordeling van het openbaar ministerie. Het ligt voor de hand dat de instantie, die door de wetgever met de strafvervolging is belast, ook dient te beoordelen in welke gevallen haar de bevoegdheid daartoe is ontnomen, zeker nu in de voorgestelde bepaling (anders dan in artikel 316 Sr.) ruimte voor een subjectieve waardering ligt opgesloten. Dit is ook daarom van belang, omdat het openbaar ministerie alsdan in de gelegenheid is te beslissen of, bij afwezigheid of niet voldoende aanwezigheid van vervolgingsuitsluitende omstandigheden, op grond van het basisartikel (256 Sr.) een vervolging zal worden ingesteld dan wel de zaak, indien daartoe gronden zijn, zal worden geseponeerd. Artikel 256 is een speciale bepaling naast artikel 255 (het in hulpeloze toestand brengen of laten van iemand tot wiens onderhoud, verpleging of verzorging men verplicht is). De vraag zou dan ook kunnen rijzen, of een feit, dat niet krachtens artikel 256 vervolgbaar is, toch krachtens artikel 255 zou kunnen worden vervolgd. Om op dit punt volstrekt duidelijk te zijn is in het ontworpen artikel 258 tevens artikel 255 vermeld. Het huidige artikel 258 ziet in het te vondeling leggen door de vader of de moeder een strafverzwarende omstandigheid. Voor een dergelijke strafbedreiging is naar huidig inzicht geen reden meer, zeker niet tegen de achtergrond van de forse strafmaxima in de artikelen 256 en 257. Artikel 258 is daarom geschrapt. Tweede Kamer, zitting ,16104, nrs

5 Door het anoniem te vondeling leggen of, met het oogmerk om er zich van te ontdoen, verlaten van een kind wordt zijn afstamming onzeker gemaakt. Dat zou dan tevens het misdrijf van artikel 236 Sr. (verduistering van staat) opleveren. Wanneer iemand een kind op zodanige wijze te vondeling legt of verlaat, dat hij op grond van het nieuwe artikel 258 niet meer kan worden vervolgd, ligt het niet in de bedoeling dat hij op grond van een ander artikel toch weer wel zou kunnen worden vervolgd. Daartoe is een nieuw lid aan artikel 236 toegevoegd. Het college merkt hierover op dat, wanneer strafvervolging ter zake van artikel 236 Sr. wordt uitgesloten, daarmee inbreuk lijkt te worden gemaakt op het in het Nederlandse familierecht neergelegde beginsel, dat ieder kind recht heeft op een moeder. Zoals dat bij elk beginsel het geval is kan naar mijn opvatting ook het beginsel, dat ieder kind recht heeft op een moeder, geen absolute geldigheid bezitten. Ik meen dat een dergelijk beginsel opzij geschoven dient te worden in die gevallen, waarin het belang van het kind bij een onbeperkte toepassing van dat beginsel niet zou worden gediend. Het wetsontwerp beoogt niet alleen een handreiking te doen aan de in psychische nood verkerende ouder door hem onder bepaalde voorwaarden van strafvervolging uit te sluiten, doch heeft mede het oog op het belang van het kind, dat immers door niet-tevondelinglegging in veel ernstiger mate kan worden geschaad. Ik zou dan ook de door het college voorgestelde wetswijziging waarin vervolging wegens verduistering van staat mogelijk blijft, niet willen overnemen. Ik merk nog op dat, zelfs indien de strafbepaling inzake verduistering van staat gehandhaafd zou worden, in redelijkheid niet kan worden aangenomen dat strafvervolging op grond van die bepaling in de praktijk ook daadwerkelijk zal plaatsvinden. Ook om andere redenen heb ik het voorstel tot wetswijziging van het college niet gevolgd. Met name zou ik niet tot schrapping van artikel 256 Sr., op de wijze als door het college voorgesteld, willen overgaan. Dit artikel heeft als speciesbepaling ten opzichte van artikel 255 Sr. zelfstandige betekenis. Het te vondeling leggen en het, met het oogmerk om er zich van te ontdoen, verlaten van een kind behoeft immers niet te betekenen dat het in hulpeloze toestand wordt gebracht (Hoge Raad 20 april 1925, NJ 1925, 434). Bovendien kan het delict van artikel 256, in tegenstelling tot dat van artikel 255, ook door een niet-ouder worden gepleegd. Naar de opvatting van het college zou in het geval, dat een niet-ouder het kind te vondeling legt, artikel 279 Sr. voorzien. Ik ben evenwel van mening, dat dit artikel geen houvast biedt wanneer het te vondeling leggen geschiedt door de ouder(s) of met instemming van de ouder(s). In dat geval kan van onttrekking aan het wettelijk gezag geen sprake zijn. De Ministervan Justitie, J. de Ruiter Tweede Kamer, zitting ,16104, nrs

6 :