Niet-aangeboren hersenletsel

Transcriptie

1 Niet-aangeboren hersenletsel Heliomare revalidatie Elk mens loopt de kans hersenletsel te krijgen. Een ziekte of (verkeers)ongeval kan hiervan de oorzaak zijn. Dankzij snel voortschrijdende medische technologie en wetenschap blijven mensen die hersenletsel oplopen steeds vaker in leven. Na de ziekenhuisopname kan behandeling in een revalidatiecentrum noodzakelijk zijn. De problematiek is ingewikkeld: Nietaangeboren hersenletsel (NAH) betreft letsel tengevolge van een ongeval (contusio cerebri), een hersenbloeding of infarct (CVA), hersen(vlies)ontsteking of een hersentumor. Veelal ontstaat een combinatie van problemen op het gebied van lichamelijk functioneren, communicatie, cognitief (verstandelijk) functioneren, emotie, gedrag en persoonlijkheid. De klinische revalidatie vindt plaats op de NAH-afdeling (afdeling 1A) waar plaats is voor 15 patiënten. De afdeling is onderverdeeld in twee delen. In een kleine unit wordt aan mensen met zeer ernstige stoornissen veel structuur geboden en wordt de basis gelegd voor verdere revalidatie. Het accent ligt hier op het bewust worden van beperkingen. Het andere deel van de afdeling is bestemd voor mensen met NAH, die met hulp van het revalidatieteam zelf kunnen werken aan hun revalidatie. Hier ligt het accent op het opnieuw leren van dagelijkse en sociale vaardigheden en op terugkeer naar werk en maatschappij. Patiënten met niet-aangeboren hersenletsel door andere oorzaken (b.v. een hersenbloeding, herseninfarct of hersentumor) worden meestal op andere gespecialiseerde verpleegafdelingen (afd. 3 A/B) binnen Heliomare revalidatie opgenomen. Soms is echter hun problematiek van dien aard dat opname op NAH-afdeling de voorkeur verdient. NAH-afdeling De NAH-afdeling biedt structuur aan patiënten die ernstige cognitieve en/ of gedragsmatige problemen hebben. Prikkels en invloeden van buitenaf worden daar zoveel mogelijk gereguleerd. De afdeling bestaat uit één en tweepersoonskamers. Er is een huiskamer annex keuken, sanitaire voorzieningen en een eigen behandelruimte. In de huiskamer is altijd een activiteitenbegeleidster aanwezig. Tussen de behandelingen door biedt deze persoon activiteiten voor de individuele patiënt of de groep. In de eerste periode na opname wordt de patiënt door de therapeuten op de afdeling behandeld en/of onderzocht. De dag van opname Na de eerste formaliteiten rondom de opname haalt de verpleging van afdeling 1A de patiënt en begeleidende familie op. Op de afdeling vindt een opnamegesprek plaats. De patiënt is zelf niet altijd in staat de gewenste informatie te geven; de familie kan deze dan aanvullen.

2 Het behandelteam wil graag een zo goed mogelijk beeld krijgen van de patiënt zoals deze was vóór het ongeval of de ziekte: vragen over hobby s, het karakter, de maatschappelijke positie, relaties, roken, snoepen, gewoonten e.d. komen bij het opnamegesprek met de verpleging aan de orde. Afspraken worden gemaakt over een contactpersoon vanuit de kring van de naastbetrokkenen, over bezoekregelingen (o.a. max. drie bezoekers tegelijk bij de patiënt), over weekendmogelijkheden thuis,meelopen met therapieën e.d. Omdat het contact tussen de verpleging en de naastbetrokkenen intensief is op deze afdeling, is het van groot belang dat een wederzijdse openheid ontstaat voor het stellen en beantwoorden van vragen die gaan over de opname en de behandeling van de patiënt. Op de dag van opname hebben patiënt en begeleiders tevens een eerste contact met de revalidatiearts. Het behandelteam Het NAH-team van Heliomare bestaat uit een revalidatiearts, neuropsychologen, cognitief trainer, verpleegkundigen, fysiotherapeuten, ergotherapeuten, logopedisten, muziektherapeut en maatschappelijk werkenden. Dit team heeft zich in de afgelopen jaren gespecialiseerd in de behandeling van mensen met hersenletsel bij wie cognitieve stoornissen en gedragsveranderingen op de voorgrond staan. Eens per 6-8 weken bespreekt het team het behandelplan uitvoerig tijdens een uitgebreide patiëntenbespreking (UPB). Daarbij wordt gestreefd naar afspraken over een eenduidige benadering van de patiënt die zowel door de teamleden als door de naastbetrokkenen gehanteerd wordt in het contact met de patiënt. Kort na die bespreking wordt er voor de partner/ familie (max. drie personen) een meeloopdag georganiseerd. De revalidatiearts bespreekt dan de vorderingen en revalidatiedoelen met patiënt en partner/ familie, er worden behandelingen bijgewoond en vinden gesprekken met andere teamleden plaats. Daarnaast komt het team wekelijks bijeen in een teamoverleg waarbij patiënten kort besproken worden om na te gaan of het behandelplan verloopt zoals bedoeld. De revalidatiearts De revalidatiearts leidt het behandelteam, coördineert de behandeling en behartigt alle medische zaken die zich in de loop van de revalidatiebehandeling voordoen. De revalidatiearts raadpleegt zo nodig andere medisch specialisten en informeert de huisarts na beëindiging van de behandeling. Na ontslag uit revalidatiebehandeling komt de patiënt veelal nog periodiek bij de revalidatiearts voor controle. De verpleging De verpleging heeft de 24-uurs zorg voor de patiënt en is geschoold in het omgaan met mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Revalidatieverpleging betekent aanvullen, ondersteunen en stimuleren van de zelfzorg van de patiënt. Het doel is zo zelfstandig mogelijk leren functioneren met de beperkingen die er zijn.

3 De vaardigheden die de patiënt in de therapieën leert, worden onder begeleiding van de verpleging binnen de afdeling zoveel mogelijk toegepast. Elke patiënt heeft een eerstverantwoordelijke verplegende (EVV). Deze coördineert de zorg rondom de patiënt en stelt in overleg de zorgdoelen vast. De zorg wordt vastgelegd in het verpleegplan. De EVV is ook de contactpersoon voor de familie. Voor de tussentijdse uitwisseling van vragen en mededelingen tussen het behandelteam en de familie is op de afdeling per patiënt een communicatieschrift aanwezig. Naast de zorg voor de individuele patiënt is de zorg voor een goed leefklimaat een belangrijke taak van de verpleging. Hiertoe worden groepsgesprekken en gezamenlijke activiteiten georganiseerd. De fysiotherapeut De fysiotherapeut onderzoekt en oefent in de eerste plaats de stoornissen op het gebied van de motoriek en het bewegen. Hierbij wordt rekening gehouden met andere stoornissen b.v. in de zintuiglijke waarneming, de communicatie, het geheugen en het concentratie-vermogen. De fysiotherapeut heeft de beschikking over een aantal technieken en hulpmiddelen tijdens de therapie. In de loop van de behandeling stimuleert de fysiotherapeut de patiënt zoveel mogelijk zelf te gaan doen en biedt hem minder hulp. Het uiteindelijk doel van de revalidatiebehandeling is de patiënt weer zo zelfstandig mogelijk te maken. Soms is het gebruik van hulpmiddelen daarbij nodig. De ergotherapeut Ergotherapie helpt mensen met beperkingen of problemen in hun dagelijks functioneren om weer zo optimaal mogelijk de dag door te komen. De activiteiten die problemen opleveren en die voor de patiënt en/ of familie belangrijk zijn, worden zo praktisch mogelijk aangepakt. Het kan hierbij gaan om aankleden of naar het toilet gaan, maar ook om huishoudelijk werk en dagbestedingactiviteiten. Voor mensen met NAH betekent het vaak dat zij opnieuw dagelijkse activiteiten moeten leren plannen en organiseren of dat zij deze activiteiten op aangepaste wijze moeten leren doen. In sommige gevallen zijn (tijdelijke) voorzieningen noodzakelijk, hierover kan de ergotherapeut u adviseren. Een onderdeel van de ergotherapeutische behandeling is thuisbehandelen. Dit houdt in dat u samen met uw ergotherapeut in uw eigen woonomgeving kunt werken aan de doelen die u en/of uw familie heeft op het gebied van praktische activiteiten. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat gericht oefenen van taken in de eigen omgeving leidt tot een verbetering in het dagelijks functioneren. Activiteitenbegeleiding De activiteitenbegeleidster is dagelijks aanwezig in de huiskamer van de high care. Ze begeleidt patiënten bij het ontwikkelen van activiteiten op het gebied van creativiteit, spel en ontspanning.

4 Hierbij kan het gaan om het oppakken van oude of nieuwe hobby s. In eerste instantie gebeurt dit op de afdeling zelf, maar zodra de patiënt meer prikkels aan kan, kan dit ook op de afdeling activiteitenbegeleiding gebeuren. De activiteitenbegeleidster is tevens degene die de patiënt op weg helpt bij het vinden van vrijetijdsactiviteiten in de thuissituatie. Hiertoe heeft zij regelmatig contact met maatschappelijk werk, ergotherapie en het sportbureau. De logopedist De logopedist onderzoekt en behandelt stoornissen op het gebied van de communicatie. Dit kunnen problemen zijn met het begrijpen en uiten van taal (afasie) of met de spraakmotoriek (dysartrie). Door middel van testonderzoek wordt de aard en de ernst van de communicatie-stoornissen vastgesteld zodat een juiste therapie gegeven kan worden. De logopedist geeft advies aan het team en de familie ten behoeve van het omgaan met communicatie-problemen. Voor familieleden van patiënten met afasie organiseert de afdeling logopedie periodiek familiebijeenkomsten waarbij voorlichting over afasie wordt gegeven en ervaringen met het omgaan met communicatieproblemen worden besproken en uitgewisseld. Als de functie van de mondspieren ( tong, lippen, gehemelte, stembanden) niet goed is, kunnen er problemen zijn met eten en drinken. Ook daaraan besteedt de logopedist aandacht. De verpleging volgt bij de verzorging van de patiënt het advies van de logopedist. De maatschappelijk werker Hersenletsel beïnvloedt ook het leven van de familie van de patiënt sterk. Daarom is het belangrijk dat de naasten van de patiënt, in het bijzonder de partner of de ouders met wie de patiënt samenwoont en -leeft, nauw bij de revalidatiebehandeling betrokken worden. De maatschappelijk werker begeleidt de naasten van de patiënt bij de verwerking en bij het omgaan met de beperkingen en gedragsveranderingen. Hij doet dit in overleg en samenwerking met de psycholoog en team die in de eerste plaats de patiënt begeleiden. Ook adviseert de maatschappelijk werker patiënt en familie zo nodig op het gebied van huisvesting, sociale voorzieningen en andere financiële zaken, juridische bijstand e.d. Een uitnodiging voor een gesprek volgt zo spoedig mogelijk na opname. Tijdens de revalidatie zullen er verschillende momenten zijn waarop de familie informatie en ondersteuning krijgt in het leren omgaan met de veranderde situatie na het hersenletsel. Zie hiervoor het kopje familieparticipatie De psycholoog De psycholoog probeert vast te stellen welke gevolgen het hersenletsel heeft in cognitief, emotioneel en gedragsmatig opzicht. Hiertoe vinden er gesprekken plaats en wordt indien mogelijk een neuropsychologisch onderzoek verricht. De onderzoeksresultaten geven gewoonlijk een profiel van de sterke en zwakkere kanten en dit profiel is nodig voor het plannen van de behandeling of begeleiding of bijvoorbeeld voor het vinden van een geschikte school, revalidatie- of woonsetting.

5 Met behulp van de sterke kanten kan gekeken worden welke compensatiemogelijkheden er zijn en wat de meest geschikte aanpak is in het dagelijks leven. De bevindingen van neuropsychologisch onderzoek zijn vaak ook belangrijk voor therapieën zoals fysiotherapie en ergotherapie. Soms wordt iemand herhaaldelijk onderzocht om te zien of er een verandering van de stoornissen is opgetreden (bijvoorbeeld een verbetering door een behandeling). Vaak speelt de psycholoog ook een belangrijke rol in de verdere behandeling en begeleiding van de patiënt met hersenletsel. Dat kan bestaan uit velerlei activiteiten, zoals het leren accepteren van de beperkingen, geheugentraining of begeleiding in de werkhervatting. Naast de patiënt kan ook de familie worden geïnformeerd en begeleid in het proces van aanpassing na hersenletsel. Psychodiagnostisch medewerker De psychodiagnostisch medewerker neemt de (neuro)psychologisch onderzoeken af die door de psycholoog worden aangevraagd. De tests meten onder andere de intelligentie, geheugen, concentratievermogen, werktempo, waarneming, taal en spraak, ruimtelijk inzicht en planning. Welke tests worden afgenomen is afhankelijk van de vraagstelling. Vaak worden ook vragenlijsten afgenomen om de klachten goed in kaart te brengen (bijvoorbeeld klachten over pijn of somberheid) of meer te weten te komen over de patiënt als persoon (persoonlijkheidskenmerken). De tests en eventuele vragenlijsten worden afgenomen aan een tafel of naast het bed in een ziekenhuis als dat niet anders kan. De tests doen geen pijn en er wordt geen gebruik gemaakt van spuiten of elektrodes. Een neuropsychologisch onderzoek neemt meestal een halve tot hele dag in beslag. Het kan zijn dat het onderzoek niet in één keer maar in meerdere keren wordt afgenomen. Dit is bijvoorbeeld het geval als de patiënt snel vermoeid is. Na uitwerking van de resultaten wordt het neuropsychologisch rapport geschreven door de psycholoog. De cognitief trainer De cognitief trainer geeft individuele en groepsgewijze training op het gebied van het geheugen, planmatig werken, aandacht, visuele waarneming, probleemoplossend denken en handelen. Verder kan cognitieve training gericht zijn op het opnieuw leren van praktische vaardigheden zoals rekenen, omgaan met geld en klokkijken. Ook sociale vaardigheidstraining behoort tot het aandachtsgebied. Een belangrijk onderdeel van cognitieve training bestaat echter uit het verbeteren van het ziekte-inzicht en het aanleren van compensatiestrategieën ter vermindering van cognitieve beperkingen. Binnen het team werkt de cognitief trainer nauw samen met de psycholoog. De muziektherapeut Muziek wordt op verschillende manieren ingezet. Belangrijk uitgangspunt van de muziektherapie is dat muziek mensen zowel rust kan geven, als ook in beweging kan brengen. Door bekende muziek te laten horen kan de onrust of de verwardheid van het moment weer even plaats maken voor herkenning; een veiligheid van iets bekends.

6 Muziek kan ook juist stimulerend zijn; niet nadenken over de beweging, over hoe je het precies moet doen, maar je laten leiden door de muziek en het op je gevoel doen. Met actief muziek maken kan iemand ervaren om weer structuur aan te brengen en zodoende controle over eigen handelen te krijgen. Met receptieve muziek (is luisteren, al- dan niet met opdrachten ) kan iemand ervaren om weer ruimte voor zichzelf te kunnen/ mogen innemen. Ruimte om weer wat evenwicht in je nieuwe situatie te krijgen. Behandeling in groepsverband Ook bepaalde groepstherapieën starten binnen de unit. Als de patiënt meer zelfredzaam is, kan hij therapie elders in het gebouw volgen. Deelname aan bewegingsactiviteiten als ochtendgym, zwemmen, rolstoelrijden, lopen en sporten in groepsverband kan dan overwogen worden. Familieparticipatie De patiënt is niet los te zien van zijn of haar familie. Hersenletsel is daarom een zaak van het gehele gezin. Het behandelteam ziet het als een noodzakelijke stap om de zorg af te stemmen op de wensen en behoeften van de familie en de patiënt. De familie wordt na het hersenletsel geconfronteerd met de vaak complexe gevolgen van het hersenletsel en het is een leerproces om met deze gevolgen om te leren gaan. Hierbij is het soms lastig om de balans te vinden tussen het bieden van hulp en het geven van ruimte aan de patiënt om te leren. Ondersteuning in dit leerproces is veelal gewenst. Daarnaast veranderen de taken en rollen die de familie heeft vaak drastisch waar ook opnieuw een evenwicht in gevonden moet worden. Een actieve deelname van de familie aan de behandeling wordt door het behandelteam als noodzakelijk geacht aangezien veel NAH patiënten begeleiding nodig blijven houden bij dagelijkse activiteiten. Middels de volgende activiteiten wordt de deelname van de familie aan de behandeling vormgegeven: Familiebijeenkomst Bijeenkomsten voor familie van patiënten op de afdeling worden tevens periodiek georganiseerd bij voldoende aanbod en belangstelling. Familieleden van CVA-patiënten (patiënten die een beroerte gehad hebben) kunnen deelnemen aan CVA-familie bijeenkomsten waaraan ook vanuit andere verpleegafdelingen binnen Heliomare wordt deelgenomen. Deze worden periodiek georganiseerd bij voldoende aanbod en belangstelling en tijdig bekend gemaakt. Binnen de familiebijeenkomsten komen verschillende onderwerpen naar voren. Er wordt informatie gegeven over de medische aspecten van het hersenletsel, de gevolgen van het hersenletsel en er worden tips gegeven over de omgang met deze gevolgen. Het verwerkingsproces van de familie wordt belicht en de inhoud van de verschillende therapieën wordt besproken. Daarnaast kan het prettig en leerzaam zijn om ervaringen uit te wisselen met de familieleden van andere patiënten, die tegen dezelfde problemen aanlopen of zijn aangelopen.

7 Instructiedag Op verzoek van de familie en/of het behandelteam kan een instructiedag gepland worden voor de familie. Het doel van deze instructiedag is om de familie instructie te geven over de wijze waarop zij de patiënt thuis kunnen begeleiden bij vaardigheden als lopen, traplopen, transfers naar toilet en auto, zelfverzorging, de communicatie, het gebruik van een agenda of dagprogramma en activiteiten in en om huis. Afhankelijk van de problematiek van de patiënt en de vragen van de familie worden contactmomenten ingepland met de verpleging en behandelaars als de fysiotherapeut, ergotherapeut, cognitief trainster en logopedist. De instructiedag kan voor het eerste weekendverlof plaatsvinden en/of later in de revalidatie. Meelopen Er worden structureel meeloopdagen georganiseerd, aansluitend aan de uitgebreide patiëntenbesprekingen. Naast deze meeloopdagen is het mogelijk om ook op andere momenten mee te lopen met bepaalde therapieën of gesprekken te hebben met behandelaars. Het kan zijn dat een therapeut of de psycholoog de familie uitnodigt voor het bekijken/bespreken van een bepaald probleem of een oplossing voor het probleem. Ook kan de familie, via het communicatieschrift of telefonisch, vragen om een gesprek of om mee te komen tijdens een behandeling. Zulke momenten zijn belangrijk om nog eens terug te kunnen komen op bijv. een advies dat is gegeven: hoe is voor de familie om met dit advies te werken, welke begeleiding is daarbij gewenst of hoe kan het advies beter aansluiten bij de situatie thuis? Thuisbehandeling Momenteel hebben de ergotherapeuten structureel in hun programma de mogelijkheid om thuis te behandelen. Binnen deze thuisbehandeling adviseert de ergotherapeut de familie over het omgaan met de beperkingen van de patiënt. De ergotherapeut kan bijv. een activiteit met de patiënt doen waarbij zij laat zien op welke wijze zij hem begeleidt bij bijv. het aankleden of het doen van een boodschap. De ergotherapeut kan ook samen met de patiënt en de familie bekijken hoe de omgeving thuis anders ingericht kan worden om het voor de patiënt makkelijker te maken om zelf iets te kunnen doen. Afhankelijk van de vraagstelling is het ook mogelijk dat een andere discipline vaardigheden observeert en/of traint in de thuissituatie. Weekendverlof Het streven van het behandelteam is om de patiënt het weekend (of een deel daarvan) thuis te laten doorbrengen. De belastbaarheid van de patiënt en de familie moet dit toelaten. De thuissituatie is vertrouwd voor de patiënt en doet hierdoor meer beroep op het automatisch handelen. Het kan hierdoor zijn dat de patiënt thuis meer kan dan in het revalidatiecentrum aangezien dat een vreemde omgeving is. Het is voor het behandelteam belangrijk om te weten hoe de patiënt thuis functioneert. Vaak wordt de patiënt thuis meer geconfronteerd met zijn beperkingen omdat hij daar weer probeert zijn oude activiteiten op te pakken. Deze confrontatie is moeilijk maar noodzakelijk om te leren omgaan met de beperkingen. De verpleging zal u een aantal keer vragen om een weekend-evaluatielijst in te vullen.

8 Op deze lijst kunt u aangeven hoe het weekend voor de patiënt en voor u als familielid is verlopen. Deze lijst geeft u en het behandelteam inzicht in het functioneren thuis en de aspecten waar in het revalidatieproces nog aandacht aan besteed moet worden. Tenslotte De revalidatie van patiënten met niet-aangeboren hersenletsel verloopt niet voor iedereen hetzelfde. De revalidatiearts bespreekt samen met de patiënt en familie regelmatig de resultaten en maakt afspraken over wat er verder gaat gebeuren. Het verblijf in Heliomare is tijdelijk en de patiënten worden zo goed mogelijk voorbereid op het ontslag en de periode daarna. In de brochure: Heliomare revalidatie, informatie voor de kliniek is algemene informatie over Heliomare revalidatie te vinden. Aanvullende informatie over alles wat met dit ziektebeeld en revalideren te maken heeft is te vinden bij het servicebureau van Heliomare.