VLEERMUIZEN TER PLAATSE VAN EEN INBREIDINGS- LOCATIE IN LOENEN, GEMEENTE APELDOORN

Transcriptie

1 VLEERMUIZEN TER PLAATSE VAN EEN INBREIDINGS- LOCATIE IN LOENEN, GEMEENTE APELDOORN In opdracht van: Hegeman Planontwikkeling Hofstraat PD Deventer Adviesbureau Mertens B.V. Bureau voor natuur, ruimtelijke ordening en ecotoxicologie Bezoekadres: Postadres: Dr. Willem Dreeslaan 1 te Bennekom Postbus 367, 6700 AJ te Wageningen T: M: E: info@adviesbureau-mertens.nl I:

2 1 INLEIDING INLEIDING HET PLANG EBIED OPBOUW RAPPORT 3 BIJLAGEN 1. INBREIDINGSLOCATIE OP LUCHTFOTO BEG RIPPEN CHECKLIST PROTOCOL OVERZICHT VELDCONDITIES EN WERKWIJZEN 14

3 Er bestaat het voornemen om een gebied met bebouwing op de hoek van de Horstweg en de Eerbeekseweg in Loenen, gemeente Apeldoorn te slopen en te herbouwen. Deze verandering kan negatief zijn voor beschermde planten- en diersoorten. Op basis van aanwezige ecotopen is ingeschat dat beschermde vleermuizen voor kunnen komen in en direct rond deze inbreidingslocatie. Op grond hiervan heeft Hegeman Planontwikkeling, die het bestemmingsplan opstelt, aan Adviesbureau Mertens BV te Wageningen verzocht om deze beschermde soorten in beeld te brengen. Voor Hegeman is het dan mogelijk om met de beschermde soorten rekening te houden. In onderhavig rapport wordt verslag gedaan van een veldinventarisatie naar deze soortgroepen. In figuur 1 de globale Iigging van de inbreidingslocatie weergegeven. In figuur 2 wordt een foto-impressie gegeven van het plangebied en in bijlage 1 wordt de Iigging weergegeven op luchtfoto. EJ J Engeleoweg m Jouenems r! J! I i

4 Figuur 2. Foto-impressie inbreidingslocatie. van de Na een korte uitleg over vleermuizen komen achtereenvolgens aan de orde: De onderzoeksmethoden. Een beschrijving van de aanwezigheid van vleermuizen. De conclusie over de betekenis van het plangebied voor vleermuizen. In de bijlagen wordt een samenvatting gegeven van het protocol

5 Vleermuizen zijn vliegende zoogdieren die zich voeden met insecten. Per nacht wordt een grote hoeveelheid voedsel gegeten. Vleermuizen zijn aangewezen op een grote diversiteit aan ecotypen, welke een groot en constant voedselaanbod opleveren. Daarnaast zijn vleermuizen afhankelijk van landschapselementen. Door de landschapselementen (bomenlanen, huizenrijen, houtwallen e.d.) kunnen vleermuizen zich orienteren door middel van het uitzenden van geluiden. Open landbouwgebieden zijn daarom bijvoorbeeld onaantrekkelijk voor vleermuizen. Vleermuizen verblijven overdag, gedurende het zomerseizoen, in kleine ruimten als spouwmuren of gaten in bomen. Afhankelijk van de soort, bewonen vleermuizen bomen of gebouwen. Aileen de grootoorvleermuis maakt gebruik van zowel bomen als gebouwen. Vooral vrouwtjes zitten veel bij elkaar, in een kolonie. Hier worden de jongen in groot gebracht. Ais de schemering valt vliegen de vleermuizen uit en gaan via vaste routen, de vliegrouten, naar de foerageerplaatsen. Soms liggen foerageerplaatsen en kolonies wel meer dan 10 km uit elkaar. Op de foerageerplaatsen wordt gedurende de gehele nacht gefoerageerd. Bij het aanbreken van de dag vliegen de vleermuizen via de vliegrouten weer terug naar de kolonie. Tegen de herfst breekt het paarseizoen aan. Vleermuizen leven dan solitair of in kleine groepjes. Enkele maanden later, als de winter aanbreekt, trekken de vleermuizen naar ruimten met een stabiel klimaat als (ijs)kelders, grotten en bunkers om daar door middel van de winterslaap de winter door te brengen. De paring vindt in de herfst plaats, in tegenstelling tot de meeste andere zoogdieren. De jongen worden in het daarop volgende voorjaar geboren. De vleermuizen leven in de herfst nagenoeg niet meer in kolonies, maar solitair. Voor de paring worden paarplaatsen gebruikt die vaak afwijken van de kolonieplaatsen. Vaak worden in de herfst ook andere soorten en aantallen vleermuizen aangetroffen. Een voorbeeld hiervan is de ruige dwergvleermuis. Daarnaast worden in de herfst vaak andere foerageerplaatsen gebruikt. De vleermuizen zijn immers niet meer gebonden aan de kolonieplaats. Vleermuizen gebruiken verblijfplaatsen eveneens in de winter, wanneer zij hun winterslaap houden. De plaatsen zijn donkere, koele ruimten met een constant microklimaat. Afhankelijk van de soort zijn dit gebouwen (bunkers, grotten e.d.) of bomen. Slechts zeer sporadisch komen de winterverblijfplaatsen overeen met de zomerverblijfplaatsen. Doordat vleermuizen voor hun orientatie gebruik maken van echolocatie zijn vleermuizen gevoelig voor ingrepen in het landschap. Orientatie vindt plaats aan de hand van opgaande elementen als bijvoorbeeld bomenlanen en houtwallen. Verlies daarvan resulteert in verminderde orientatiemogelijkheden. Orientatie is noodzakelijk om van kolonieplaats naar foerageergebied te vliegen en om voedsel te vinden. Bij de afweging van de effecten van ruimtelijke ingrepen in natuur en landschap spelen derhalve opgaande elementen een belangrijke rol. Vleermuizen worden meer en meer betrokken bij de besluitvorming rond ingrepen in het landelijk en stedelijk gebied. Dit is ook zeer noodzakelijk: de meeste soorten zijn bedreigd of ernstig bedreigd en aile soorten zijn nationaal en internationaal wettelijk beschermd via de Flora- en faunawet en de Habitatrichtlijn.

6 Ten behoeve van de inventarisatie van vleermuizen zijn vier inventarisatieronden uitgevoerd op 10,22 juli, 9 en 23 september Daarbij is de onderstaande methode gebruikt: De vleermuizen zijn ge'inventariseerd door middel van batdetector-onderzoek (Petterson 0-240). Met de batdetector worden de, voor mensen onhoorbare, ultrasone geluiden van vleermuizen omgezet naar de voor het menselijk oor hoorbare geluiden. Soorten kunnen door de geluiden (frequentie, ritme en klank) en zichtbeelden worden onderscheiden. Door interpretatie hiervan kan tevens het gedrag afgeleid worden en kunnen onder andere foerageerplaatsen, vliegroutes en kolonies worden opgespoord. Er is in de avonden I nachten gelet op uitvliegende vleermuizen uit het gebouw, vliegroutes en foerageerplaatsen. Daarnaast is gelet op zwermende dieren die een indicatie vormen voor een eventuele kolonieplaats. Naast het inventariseren met een batdetector zijn de bomen onderzocht op gaten waarin zich eventueel vleermuizen zouden kunnen ophouden. De methode voor het inventariseren van vleermuizen voldoet aan het overzicht van de veldcondities en werkwijze zoals omschreven in het Inventarisatie Protocol van het Netwerk Groene Bureaus (Netwerk Groene Bureaus, 2009), zoals deze bijgevoegd in de bijlagen. Gedurende aile bezoeken was het droog (al had het overdag soms geregend), waaide het niet (te hard) en was de temperatuur niet beneden de 10 C. Doel van het protocol Het protocol heeft tot doel het belang van de functies van gebieden voor soorten vleermuizen effectief en efficient vast te stellen ten dienste van ontheffingaanvragen voor de Flora en Faunawet. Het is een hulpmiddel voor deskundige vleermuisonderzoekers en de beoordelaars van vleermuisonderzoek om te bepalen wat een juridisch redelijke onderzoeksinspanning is voor een specifieke locatie. Het protocol bundelt daartoe de bestaande kennis over onder meer de beste veldcondities, de perioden voor onderzoek, het aantal en de duur van veldbezoek. Het protocol geeft niet aan onder welke condities vleermuizen kunnen voorkomen maar onder welke condities de aanwezige vleermuizen het best kunnen worden waargenomen. Het protocol is opgesteld om het aanvragen van ontheffingen voor de Flora en Faunawet optimaal te laten verlopen. Wanneer het protocol in essentie is gevolgd, bestaat grote mate van juridische zekerheid dat voldaan is aan een wettelijke en maatschappelijk verantwoorde inspanning om na te gaan of soorten en functies van gebieden in het geding zijn. In het bijzonder wanneer de aanwezigheid van gebiedsfuncties of soorten wordt uitgesloten zou een onderzoek volgens het protocol als juridisch voldoende moeten worden aangemerkt. Het toepassen van het protocol geeft grote mate van zekerheid dat de Dienst Landelijk Gebied geen aanvullend inventarisatieonderzoek verlangt bij een ontheffingsaanvraag en dat een onderzoek stand houdt in een eventuele juridische procedure.

7 Zamer In totaal zijn twee soorten vleermuizen aangetroffen. Het betreft de gewone dwergvleermuis en laatvlieger. Seide soorten zijn foeragerend vastgesteld er zijn geen aanwijzingen van kolonies of vliegroutes. In figuur 3 worden de resultaten weergegeven.

8 Herfst Gedurende de herfst zijn enkele foeragerende gewone dwergvleermuizen vastgesteld. Er zijn geen aanwijzingen van het voorkomen van balts- en/of paarplaatsen. Winter Het is niet aannemelijk dat de gebouwen worden gebruikt als winterverblijf. De gebouwen zijn te droog en er zijn te weinig vleermuizen in de herfst vastgesteld. Gebiedsgebruik In de bijlagen is de checklist van het vleermuisinventarisatieprotocol opgenomen. Status Aile vleermuizen zijn zwaar beschermd onder de Flora- en faunawet. De gewone dwergvleermuis is niet bedreigd volgens de Rode lijst, de laatvlieger staat sinds 2009 op deze lijst.

9 De inbreidingslocatie is (marginaal) foerageergebied voor de gewone dwergvleermuis en laatvlieger. In het gebied ontbreekt het aan verblijfplaatsen, vlieg- of migratieroutes. Het is tevens niet aannemelijk dat er wordt overwinterd. Met de realisatie van de plannen is het aannemelijk dat de vleermuizen gewoon kunnen blijven foerageren. Een effect op de vleermuizen wordt dan ook niet voorzien en derhalve is geen ontheffing van de Flora- en faunawet vereist voor de realisatie en het gebruik van de inbreidingslocatie. resultaat Niet aanwezi Niet aanwezi Niet aanwezi Niet aanwezi Niet aanwezi Niet aanwezi Aanwezig voor de gewone dwer vleermuis en de laatvlie er uitle Ti'dens veldonderzoeken niet aan etroffen Ti'dens veldonderzoeken niet aan etroffen Ti'dens veldonderzoeken niet aan etroffen Ti'dens veldonderzoeken niet aan etroffen Ti'dens veldonderzoeken niet aan etroffen Ti'dens veldonderzoeken niet aan etroffen Tijdens veldonderzoeken aangetroffen in relatief la e dichtheid

10 EEG, Richtlijn 79/43/EEG inzake het behoud van de Vogelstand. Publicatieblad Europese Gemeenschap, nummer L EEG, Richtlijn 92/43/EEG inzake de instandhouding van wilde flora en fauna. Publicatieblad van de Europese Gemeenschap, nummer L. 206/7. Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit. Rode Iijsten diverse soortgroepen. Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit, Wet van 25 mei 1998, houdende regels ter bescherming van in het wild levende planten en diersoorten (Flora en Faunawet). Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden 402,1-37. Netwerk Groene Bureaus, Vleermuisinventarisatie-protocol; Introductie, toelichting en tabel. Odijk.

11 1. Inbreidingslocatie op luchtfoto 2. Begrippen 3. Checklist protocol 4. Tabel veldcondities en werkwijzen Inhoud van het protocol Het protocol bestaat uit: 1. aanwijzingen voor het gebruik van het protocol 2. de definities van de gebiedsfuncties 3. checklist voor het vaststellen voor welke soorten en welke gebiedsfuncties nader onderzoek is vereist: "Inschatten mogelijke aanwezigheid vleermuizen in een Flora- en faunawet vooronderzoek" 4. een tabel met een overzicht van veldcondities en werkwijzen op grond waarvan de aanwezigheid van soorten en gebiedsfuncties met voldoende zekerheid kunnen worden vastgesteld. 1. Aanwijzingen Aanwijzingen voor het gebruik van het protocol. 2. Definities Hieronder een overzicht van de gebiedsfuncties: Verblijfplaats: Zomerverblijfplaats:. Kraamverblijfplaats: Paar(verblijDplaats: Winterverblijfplaats: Vliegroute: Migratieroute: Foerageergebied: (de definitie hiervan is terug te vinden in Bijlage 2 Begrippen) 3. Checklist In bijlage 3 is de checklist van het vleermuisinventarisatieprotocol opgenomen. 4. Tabel veldcondities en werkwijzen In bijlage 4 is de tabel van de veldcondities en werkwijzen opgenomen, zoals deze omschreven is in het Inventarisatie Protocol van het Netwerk Groene Bureaus.

12

13 Foerageergebied Een gebied waar een vleermuis of een groep van vleermuizen foerageert. Oat gebied wordt regelmatig bezocht door vleermuizen om in te foerageren en dat doorgaans meerdere foerageerplaatsen kent die langere tijd worden gebruikt. Foerageerplaats Plek Uachtplek) waar wordt gejaagd door vleermuizen. De plek kan in de directe omgeving van de kolonieplaats liggen maar ook kilometers verderop. Kolonie Groep vleermuizen (kleine groep mannetjes of meestal grotere groep vrouwtjes, soms gemengd (soorten, geslacht)) die in het voorjaar tot de herfst bijeen blijven. De groep kan zich vestigen in gebouwen (in spouwmuren of onder daklijsten e.d.) of bomen (spechtengaten, scheuren). Een groep vrouwelijke vleermuizen wordt ook wel aangeduid als een kraamkolonie. De plaats van zo'n groep wordt een kraamverblijfplaats genoemd. In zo'n groep worden jongen geboren en grootgebracht. Een kolonie maakt vaak gebruik van meerdere verblijfplaatsen die soms gelijktijdig worden gebruikt. Een vaste route van zomerverblijfplaats naar winterverblijfplaats en visa versa (zie ook vliegroute). Territorium van territoriale mannetjes. De plaats zelf wordt een paar(verblij~plaats genoemd. Voor de ruige dwergvleermuis en de rosse vleermuis is dit doorgaans te vinden in boomholten. Voor de laatvlieger en de dwergvleermuis is dit te vinden in gebouwen. Voor de watervleermuis is dit te vinden in bomen en later, tegen de winter, zijn ze te vinden in overwinteringverblijven. Het mannetje vormt een harem met meerdere vrouwtjes. De paartijd valt in de herfst (uitgezonderd de grootoorvleermuis waarbij het in april valt (vroege voorjaar). De hier geschetste situatie van de paring wordt in dit rapport omschreven als "herfst situatie". Een object (huis, boom, bunker, grot, kast en dergelijke) waarin een of meerdere vleermuizen verblijven (overdag of '5 winters permanent). Route die door vleermuizen elke avond wordt gebruikt om van de kolonieplaats naar foerageergebied te vliegen en visa vers (zie ook migratieroute). Vrouwtjes metjongen keren soms midden in de nacht terug om de jongen te zogen en gebruiken dan de route. Vliegroutes Iiggen over het algemeen langs lijnvormige (Iandschaps)elementen als bomenlanen, huizenrijen e.d. De functies zijn beschutting bij winderig en koud weer, orientatie in verband met de echolokatie-geluiden en het vinden van voedsel. Vleermuizen die voorbijvliegen, niet via een vaste route. Het betreft meestal zwervers of trekkers. Winterverblijfplaats Een verblijfplaats waar in de winter een of meerdere vleermuizen in winterslaap (hybernation) gaan. Deze ruimte is doorgaans donker, heeft een hoge luchtvochtigheid en temperatuurwisselingen zijn nihil.

14 niet aangetoond is dat het een kraamverblijfplaats dan wel een paarverblijfplaats is. In sommige gevallen vormen bijvoorbeeld mannetjes kleine groepjes. Direct na het uitvliegen, naar vooral voor het invliegen bij een kolonie zwermt een deel van de kolonie rond de kolonieplaats. Zwermgedrag is derhalve een indicatie voor een eventuele kolonieplaats.

15 CHECKLIST Ja Nee 1. Dikke bornen Is op of grenzend aan het plangebied een (of rneerdere) dikke boom (doorsnede globaal > 3 ja dm op borsthoogte) aanwezig? a. Zijn holtes, spleten, scheuren, losse bast uit te sluiten? nee Zo niet, nader onderzoek naar winter-, kraam-, zomer- en paar verblijfplaatsen van boombewonende soorten. b. Maakt de boom (/bomen) deel uit van een mogelijke route/verbinding nee Nader onderzoek naar vliegroutes van aile (in de omgeving) voorkomende vleermuissoorten. c. Vormt de boom (/bomen) mogelijk foerageergebied? ja Nader onderzoek naar foeraqerende vleermuizen. d. Vormt de boom een beschutting van een naastgelegen foerageergebied? nee Nader onderzoek naar foeraoerende vleermuizen. 2. Opgaande gewassen ja Is op of grenzend aan het plangebied een (of meerdere) dunne boom (doorsnede globaal. < 3 dm) (borsthoogte) en/of struiken/gewassen > 1,5 meter aanwezig? a. Maken de struiken, gewassen, boom (bomen) deel uit van een mogelijke route/verbinding nee (Iijnelement)? Onderzoek naar routes van vleermuizen. b. Zijn er zichtbare holtes spleten, scheuren, losse bast in de boom (bomen)? Ja Nader onderzoek naar zomer- en paarverbliifplaatsen van boombewonende soorten. c. Vormt het opgaand groen mogelijk foerageergebied (let vooral op kleinschalig gebied of ja parkachtige omgeving)? Nader onderzoek naar foeragerende vleermuizen. d. Vormen de opgaande gewassen een beschutting van een naastgelegen foerageergebied? nee Nader onderzoek naar foeraoerende vleermuizen. 3. Open water Is er open water aanwezig? nee a. Is er water? nee Aandacht voor leefgebied (foerageergebied en vlieg- en/of migratieoute), tweekleurige vleermuis, rosse vleermuis ruige dwergvleermuis, watervleermuis (> 1m breed) en meervleermuis (>2m breed). b. Is er water in tenminste iets besloten oebied? nee c. Is er water in open gebied? nee Ook aandacht voor leefgebied (foerageergebied en vlieg- en/of migratieroute) tweekleurige-, rosse vleermuis, ruige dwergvleermuis en laatvlieoer in nader onderzoek. d. Heeft het water een mogelijk essentiele functie als drinkwater? nee Aandacht voor functie voor aile soorten vleermuizen. 4. Open gebied Is er open gebied (> 1 ha)? nee a. Bestaat het plangebied uit moeras, grasland, akker of anderszins (denk bij < 500 meter van nee water breder dan 2 meter extra aan meervleermuis)? Nader onderzoek naar gebruik door rosse vleermuis, meervleermuis, laatvlieger, tweekleurige vleermuis en ruige dwergvleermuis 5. Gebouwen Ziin er oebouwen aanwezio? ia a. Biedt het gebouw(en) mogelijk winter-, kraam-, zomer- en paarverblijfplaatsen voor nee vleermuizen (denk aan de spouwmuur, dakpannen, kelders, luiken aan de muur, gevelbekledino, zolders, daklaoen, kruipruimtes etc.)? (bouwtekeninq ter inzaqe vragen).

16 Nader onderzoek naar winter-, kraam-, zomer- en paar verblijfplaatsen van gebouwbewonende vleermuizen. b. Zijn er sporen van aanwezigheid, poepsporen, keutels, vraatsporen en dergelijke? nee Dan nader onderzoek naar gebouwbewonende vleermuizen. c. Mogelijk foerageer gebied? nee Nader onderzoek naar foeraqerende vleermuizen. 6. Grotten, groeves, kelders en andere objecten Zijn er grotten en/of groeves en/of kelders, bruggen, tunnels en/of andere objecten met nee ruimten? a. Zijn deze geschikt als verblijfplaats voor vleermuizen? nee Onderzoek naar verblijfplaatsen van vleermuizen, met de nadruk op winter-, en paarverblijfplaatsen;

17 functie en onderzoeksconditie Pipistrellus pipistrellus eindversie 18 februari 2009 gewone dwergvleermuis Eptesicus laatvlieger serotinus binnentemperatuur hoger dan temperatuur lager dan luchtstroom luchtvochtigheid hoger dan andere weersomstandig heden hoeveelheid geluid hoeveelheid licht aantal veldbezoeken werkwijze bij determinatie kraamverblijfplaats periode van starttijd t.o.v. zonsondergang eindtijd t.o.v. zonsopkomst temperatuur hoger dan windkracht minder dan maximale neerslag benutting droge periodes hoeveelheid geluid hoeveelheid licht aantal & duur veldbezoeken periode tussen veldbezoeken werkwijze bij determinatie periode van starttijd t.o.v. zonsondergang eindtijd t.o.v. zonsopkomst temperatuur hoger dan temperatuur lager dan windkracht minder dan benutting droge periodes hoeveelheid geluid (15 jul - 1 sep [middernacht zwermen & invasiesj) & (15 okt) 1 dec - 1 mrt (15 apr) 0-15 C relatief warmere en drogere plekken, lichte winterslaper, actief boven 10 C (soms ook overdag) 1 Zichtwaarneming, endoscoop, spiegeltje, camera (10 mei) 15 mei - 15 jul (1 aug) (30 min voor) 0 min na, tussentijds terugkeren (60 min) 0 min voor (7 - g0g) 10 C 5 8ft (68ft) motregen als omgeving opdroogt mijdt mogelijk verlichte invliegopening 2 x 2 uur tenminste (10) 20 dagen heterodyn of tijdverlengen detector & sonogram. foto & handwaarneming vondst juveniel, zichtwaarnemin, (20 feb) 1 mrt - 15 okt (1 dec) (voor- en najaar 45 min voor) 10 - go min na [najaar: invasies] o min voor JOe motregen, kortstondig hagel of regen als omgeving opdroogt mijdt bronnen khz, snelwegen, evenementen, rioolwaterniveaumeters 1 Zichtwaarneming, endoscoop, spiegeltje, boomcamera (15 mei) 1 jun - 15 jul (30 min voor) 0 min na, tussentijds terugkeren (60 min) 0 min voor (10-11) 12 C 6 8ft (78ft), bij wind clustering in luwte korte periode Iichte regen als omgeving opdroogt nauwelijks nauwelijks 2 x 2 uur tenminste (10) 20 dagen detector, zichtwaarneming, sporen 15 mei - 1 aug (30 min voor) 15 min na [zwermt middernacht] (60 min) 0 min voor 12 C 6 8ft (78ft), bij wind clustering in luwte korte periode lichte (mot)regen als omgeving nauwelijks opdroogt

18 periode tussen veldbezoeken werkwijze bij determinatie mijdt mogelijk verlichte invliegopening 2 x 2 uur, waarvan eventueel 1 ochtend tenminste (10) 20 dagen heterodyn of tijdverlengen & sonogram. foto & handwaarneming vondst, zichtwaarnemin, detector 2 x 2 uur, waarvan eventueel 1 ochtend tenminste 2 maanden detector, zichtwaarneming, sporen starttijd t.o.v. zonsondergang tijdstip] eindtijd t.o.v. zonsopkomst temperatuur hoger dan temperatuur lager dan windkracht minder dan maximale neerslag benutting droge periodes hoeveelheid geluid hoeveelheid licht aantal & duur veldbezoeken periode tussen veldbezoeken werkwijze bij determinatie vliegroute periode van starttijd t.o.v. zonsondergang [of (15 jul- 14 aug) 15 aug - 15 sep (16 sep - 1 dec) o uur na o uur voor 6 e 5 (tot 6) Bft motregen als omgeving opdraogd rustige beschutte plek weinig gevoelig 2 x 3 uur 5-60 dagen detector [man baltst ook vliegend en rustend] (1 apr) 15 mei - 15 okt (15 nov) 45-0 min voor (voor- en najaar), 10 min na (rand aangaan straatverlichting) (1 mrt) 15 apr 1 okt (1 nov) o min na eindtijd t.o.v. zonsopkomst temperatuur hoger dan temperatuur lager dan windkracht minder dan maximale neerslag benutting droge periodes hoeveelheid geluid hoeveelheid licht aantal & duur veldbezoeken periode tussen veldbezoeken werkwijze bij determinatie & vaststellen 20 min voor (6 tot) 10 0 e 5 (tot 6) Bft, bij wind clustering in luwte motregen als omgeving enigszins 2 x 2 uur opdroogt Iichtgevoelig 1-3 week detector. camera, zichtwaarneming, luisterset handwaarneming eventueel 15 minuten na 5 e (12 C) nauwelijks nauwelijks in periode, om dagen 2 uur, tot zekerheid tenminste 2 maanden detector, zichtwaarneming, sporen foerageergebied periode van starttijd t.o.v. zonsondergang eindtijd t.o.v. zonsopkomst temperatuur hoger dan windkracht minder dan (1 apr) 15 mei -15 okt (15 nov) 30-0 min voor (voor- en najaar), min na o uur voor (6 tot) 10 0 e 3 (tot 6)Bft, bij wind clustering in luwte motregen, kortstondig hagel of (1 mrt) 15 apr 1 okt (1 nov) 15-60minna 105 minuten voor 5 e (12 C) 6 Bft (7 Bft), bij wind in luwte

19 benutting droge periodes hoeveelheid geluid hoeveelheid licht aantal & duur veldbezoeken periode tussen veldbezoeken werkwijze bij determinatie regen als omgeving opdroogt mijdt bronnen khz, snelwegen, evenementen, rioolwaterniveaumeters niet van belang 2 x 1,5 uur tenminste 20 dagen detector, camera & handwaarneming, zichtwaarneming, nauwelijks 2 x 2 uur tenminste 2 maanden detector, zichtwaarneming, sporen