Ewoud Sanders DE TAAL VAN HET JAAR De nieuwe woorden en uitdrukkingen van 2003

Transcriptie

1 Ewoud Sanders DE TAAL VAN HET JAAR De nieuwe woorden en uitdrukkingen van 2003 R&vT

2 leder jaar komen er in het Nederlands nieuwe woorden en uitdrukkingen bij. In 2003 waren dat onder meer: allochtonenstop, biobenzine, claimbaron, dildokabouter, flash mob, hittedode, ietsisme, jackassen, kidhunter, kippenkliklijn, limobier, Mabelgate, niksisme, opseksen, preventieve oorlog, reservekoningin, ruimtehuwelijk, runshoppen, sahafisme, sars, seniorenterreur, stadspooier, Stayokay, taikonaut, verklikkip, zandsurfen en zorgshoppers. In dit boekje leest u waar, wanneer en onder welke omstandigheden deze woorden - en nog ruim honderdvijftig andere - de kop opstaken. Samen geven deze neologismen een overzicht van de meest markante gebeurtenissen van het afgelopen jaar. Een selectie uit De taal van het jaar verscheen in verkorte vorm in NRC Handelsblad. Ewoud Sanders (1958) is taalhistoricus en journalist. Hij is vaste medewerker van o.a. NRC Handelsblad en Onze Taal. Hij heeft verschillende taalboeken op zijn naam staan, waaronder Jemig de pemig! De invloed van Van Kooten en De Bie op het Nederlands, het Eponiemenwoordenboek, het Geoniemenwoordenboek en Voor een dubbeltje op de eerste rang: 1001 spreekwoorden en zegswijzen over Nederlands geld. Dit is de vijfde editie van De taal van het jaar. ISBN

3 De taal van het jaar

4

5 Ewoud Sanders DE TAAL VAN HET JAAR De nieuwe woorden en uitdrukkingen van Uitgeverij Prometheus / NRC Handelsblad Amsterdam / Rotterdam

6 2004 Ewoud Sanders Eindredactie Jaap Engelsman Omslagontwerp Marieke Oele Illustraties Fokke & Sukke 2004 Reid, Geleijnse & Van Tol ISBN o

7 Inhoud Woord vooraf 7 Van aandachtsminuut tot zwartekoppenziekte 11 Literatuur 117 Alfabetisch register 121

8

9 Woord vooraf Dit boekje geeft een overzicht van de nieuwe woorden en uitdrukkingen van In 148 lemma's of stukjes wordt het doopceel gelicht van ruim 280 neologismen. Daarnaast komen een paar honderd oudere woorden aan bod. Zo noem ik bij tankcam enkele andere samenstellingen met cam. Dat worden er steeds meer, met webcam (een woord dat in 1996 debuteerde) als bekendste. Webcam is inmiddels een algemeen bekend woord. Of alle woorden in dit boekje algemeen bekend zullen worden of blijven, weet ik niet. Zonder twijfel zitten er eendagsvliegen tussen - woorden die tijdelijk nodig waren om iets te beschrijven wat na een poosje weer verdwijnt. In 2003 waren er bijvoorbeeld nogal wat woorden nodig om de oorlog in Irak te beschrijven, de nieuwe wapens die werden geïntroduceerd, of de nieuwe technische foefjes, zoals die tankcam, waardoor je de opmars van de Amerikaanse tanks in Irak rechtstreeks op televisie kon volgen. Ook de uitbraak van de vogelpest riep allerlei nieuwe woorden in het leven, zoals het eufemistische ruimingscapaciteit ('Vanaf vandaag geldt een ruimingscapaciteit van dieren per dag'). Maar de vogelpestepidemie is voorbij, en als het meezit kunnen daarmee ook de woorden verklikkip en kippenkliklijn in de mottenballen. Toch zijn die woorden hier opgenomen, net als bijvoorbeeld het vocabulaire dat te maken had met Mabelgate. Soms omdat ze bepalend waren voor het jaar 2003, maar soms ook omdat ze vanuit maatschappelijk oogpunt veelzeggend zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor kippenkliklijn. Hoewel de meeste kinderen nog altijd wordt geleerd 'je mag niet klikken', stimuleert de overheid in toenemende mate om misstanden anoniem te melden via een kliklijn, een woord dat we pas sinds 1994 kennen. De nieuwste loot aan deze stam was de kip- 7

10 penkliklijn, maar in de afgelopen tien jaar werden onder meer de volgende kliklijnen geïntroduceerd: de armoedekliklijn, de bouwfraudekliklijn, de dopingkliklijn, de kliklijn (tegen illegale kopieerders van spelletjes), de horkenlijn, de hooliganlijn, de misdaadkliklijn ('Meld Misdaad Anoniem, Bel M'), de pedojiliekliklijn, de vuurwerkkliklijn en de wegpiratenkliklijn. Vanuit taalkundig oogpunt mag kippenkliklijn dus een eendagsvlieg zijn, maatschappelijk gezien is deze wildgroei aan kliklijnen mijn inziens het opmerken waard. In het algemeen kun je zeggen dat een periode van twaalf maanden te kort is om de levensverwachting van een woord te kunnen voorspellen. Woorden die staan voor zaken die lang blijven, hebben een hoge levensverwachting, andere zullen hoogstwaarschijnlijk jong het loodje leggen. Hoe dan ook zijn de interessantste, leukste, gekste en veelzeggendste hier bij elkaar gebracht. Zoeken Hoe verzamel je nieuwe woorden? Daar bestaat nog geen kant-enklare software voor, dus de jager op neologismen is nog altijd aangewezen op lezen met pen of cursor in de aanslag. Dat heb ik het afgelopen jaar weer gedaan, gesteund door Hans Beerekamp, Jaap Engelsman, Marie-José Klaver, Koos Metselaar en Rob Tempelaars - waarvoor zeer veel dank. De leeftijd en de frequentie van woorden kun je nagaan door ze na te zien in boeken en in grote digitale tekstbestanden. De voornaamste boeken worden in de literatuurlijst genoemd, de belangrijkste digitale bestanden zijn Edda, Picarta en internet. In Edda, dat per i januari 2004 onderdeel wordt van het internationale krantenarchief Lexis Nexis, waren dit jaar de digitale leggers te doorzoeken van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), achttien Nederlandse en Vlaamse kranten, en twee tijdschriften." Picarta is een bibliografisch bestand waaraan wekelijks de inhoudsopga- * Het gaat om het Algemeen Dagblad, Het Belang van Limburg, Cobouw, De Dordtenaar, Elle, Het Financieele Dagblad, De Financieel-Economische Tijd, De Gazet van Antwerpen, het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad, NRC Handelsblad, De Morgen, Het Parool, Quote, De Standaard, het Rotterdams Dagblad, de Rijn en Gouwe, de Staatscourant, Trouw en de Volkskrant. 8

11 ven van ruim twaalfduizend tijdschriften worden toegevoegd. Bij het zoeken op het Nederlandstalige gedeelte van internet heb ik gebruikgemaakt van de bekende zoekmachine Google. Daarnaast heb ik gezocht in een archief met nagenoeg alle Usenet-berichten sinds In totaal zijn ruim zeshonderd woorden en verbindingen nagezocht die mij en mijn medeverzamelaars nieuw voorkwamen. Net als bij de vier voorgaande edities van dit boekje viel een flink deel af, omdat ze ouder bleken te zijn. Zo dacht ik bijvoorbeeld dat biohenzine nieuw was, terwijl de kranten daar al sinds 1994 over schrijven. En biodiesel bleek al sinds 1990 te bestaan. Top-25 Welke debutanten kwamen in 2003 nu in de doorzochte dagbladen en op de Nederlandstalige webpagina's het vaakst voor? En uit welke maatschappelijke domeinen waren ze afkomstig? Eerst de top-25. Het totale aantal vindplaatsen in Edda, Google en Groupsgoogle staat tussen haakjes. Voor de preciezen onder u: helemaal zuiver zijn die aantallen niet, want sommige krantenstukken staan zowel in Edda als op internet (waar berichten soms weer op verschillende pagina's terechtkomen), maar beide bestanden zijn bij dit soort onderzoekjes onmisbaar. Het spreekt verder vanzelf dat een woord dat vroeg in het jaar ten tonele verscheen, alleen al daardoor een groter aantal vermeldingen heeft kunnen scoren dan een laat' woord. 1. SARS (31.767) 2. googelen (4162) 3. routekaart (4070) 4. Mabelgate (3055) 5. toedeledokie (2019) 6. Stayokay (1868) 7. ama-campus (1117) 8. taikonaut (1044) 9. allochtonenstop (1015) 10. cameratelefoon (896) 11. coronavirus (865) 12. flash mob (810) 13. shock and awe (722) 14. Robin Hood-rekening (651) 15. beurtbalkje (602) 16. AEx-menu (368) 17. aansluitmaster (367) 18. olieschaats (366) 19. zinloos politiegeweld (328) 20. Extreme Makeover (314) 21. fotofucken (297) 22. webpiraat (294) 23. blauwe diensten (293) 24. hittedode (286) 25. dramademocratie (273) 9

12 Net als in 2002 heeft de binnenlandse politiek het in 2003 als leverancier van nieuwe woorden gewonnen, met 34 nieuwe woorden, van allochtonenstop tot zinloos politiegeweld. De gezondheidszorg staat met 17 nieuwe woorden op de tweede plaats, met onder meer aandachtsminuut, pyjamadag en zorgtoerisme. Internet komt op de derde plaats, met nieuwkomers als bouncebericht, Google-bomben en webpiraat. Verschenen er in 2003 ook opvallend mooie of lelijke woorden? Taalkundigen beweren op goede gronden dat mooie en lelijke woorden objectief gezien niet bestaan - een woord is een woord, meer niet. Toch heb ik een keuze gemaakt. Als lelijkste woord van 2003 geef ik u in overweging: aansluitmaster. Als belachelijkste: vrijheidsfriet (zie bij freedom fries). En als mooiste: sahafisme. Dat laatste woord betekent 'groteske leugen', dan wel 'het verkondigen van een aperte leugen met een zodanige stelligheid dat de toehoorder of lezer wel gedwongen is zich af te vragen of de leugenaar zijn verstand verloren heeft of dat hij zelf gek geworden is'. Sahafisme dankt zijn bestaan aan Mohammed Saïd al-sahaf, de Iraakse minister van Informatie, die nog bleef ontkennen dat de Amerikanen in Bagdad waren toen je op de achtergrond de Amerikaanse tanks al zag rijden. Of dit woord het gaat redden weet ik niet, maar zelf zal ik het in ieder geval zo vaak mogelijk blijven gebruiken. Tot slot: evidente taalfouten in citaten zijn stilzwijgend verbeterd. Dat geldt ook voor de interpunctie. Als altijd houd ik mij aanbevolen voor aanvullingen, correcties en commentaar. Ewoud Sanders 4 januari

13 aandachtsminuut Treurig nieuws: door de bezuinigingen van Balkenende n heeft de Nederlandse taal er twee woorden bij: pyjamadagen en aandachtsminuten' Aldus de Volkskrant op 12 november Voor pyjamadag zie elders in dit boekje. Met aandachtsminuut bedoelt men de tijd die er in de zorg besteed kan worden aan een patiënt. Net als pyjamadag leidde aandachtsminuut tot veel verontwaardiging. Zo schreef iemand in een discussiegroep op internet: Als ik die beelden zie, van oude mensen die bijna smekend moeten vragen of ze naar het toilet kunnen, hoop ik dat ik nooit in een verpleeghuis terecht kom. De bewoners daar worden in feite geleefd. Er gelden standaard aandachtsminuten per bewoner. Alleen het woord alleen al, aandachtsminuten. Er is dus amper tijd voor de bewoners. P«ecie 20NPSR GéUiKT.' AAlMCiCAT 2APPÉM.' Aandachtsminuut 11

14 zo... HO^ Heeue eiaemuuk? En iemand anders schreef: 'De nadruk op effectiviteit en efficiency, de aandachtsminuten in de thuiszorg bijvoorbeeld, haalt de warmte uit het werk en roept bij werknemers twijfel over zichzelf op door gebrek aan erkenning.' aansluitmaster De dagbladen hebben zich het afgelopen jaar verre gehouden van het woord aansluitmaster en dat is wel te begrijpen, want het is te lelijk om aan te pakken. Maar niet te lelijk voor de Universiteit van Amsterdam, die het volop gebruikt. Een aansluitmaster is een eenjarige opleiding die aansluit bij de driejarige bacheloropleiding aan HBO of universiteit. Andere universiteiten en hogescholen gebruiken vaker het synoniem doorstroommaster. De invoering van de zogenoemde bachelor-masterstructuur (kortweg BAMA) in het hoger onderwijs heeft dit jaar meer nieuwe woorden opgeleverd. Als een aansluitmaster langer dan een jaar duurt, spreekt men van een duale master (voor een beroepsgerichte opleiding van gemiddeld anderhalf jaar na je bachelors). Je kunt ook worden geselecteerd voor een onderzoeksmaster (een vervolgopleiding van twee jaar speciaal voor mensen die dóór willen in de wetenschap). Voor liefhebbers van zinnen met het woord aansluitmaster valt er op internet heel wat te genieten. 12

15 VOL66MD6 K6ÊR TOCH AAAAR AAM SLCAITAA ASTeR ER&U GEHAALD. hcqr-7 Aansluitmaster AEX-menu Nee, het gaat al een tijdje niet goed met de beurs en daarom introduceerde een Tilburgs restaurant in februari 2003 het zogenoemde AEX-menu. De prijs van dit menu is direct gekoppeld aan de actuele slotkoers van de AEx-index. Toen restauranthouder P. Verbunt het menu bedacht, stond de AEX op 330 punten (omgerekend 40 euro), niet lang daarna nog maar op 270 punten (28 euro). 'Zo'n koersdaling had ik niet voorzien,' gaf Verbunt toe. 'Op deze prijs leg ik nog net geen geld toe.' Hoe slechter het ging met de beurs, hoe meer er werd gegeten. aidsambassadeur Een vredesamhassadeur doet zijn best om de vrede te bevorderen, een muziekambassadeur probeert mensen enthousiast te maken voor muziek, maar de aidsambassadeur doet juist het tegenovergestelde: hij moet iets bestrijden. Of preciezer: hij moet de wereld rondtrekken om de dialoog over het voorkomen en bestrijden van aids aan te zwengelen. Aldus minister Van Ardenne voor Ontwikkelingssamenwerking, die in november 2003 in de Kamer aankondigde dat de eerste Nederlandse aidsambassadeur begin volgend jaar aan de slag gaat.!3

16 NIÉT To VgfcweNP, pe vriesfff ACCOCJMTAAA MAGERS IRM PG WERELD zouperv HieR eesj MOORD VOOR. PO N AEX-menu allochtonenstop Al decennia wordt door sommige mensen geroepen dat het nou eens uit moet zijn met de toestroom van allochtonen, maar gek genoeg is daar pas in augustus 2003 het woord allochtonenstop voor bedacht. Het komt uit de koker van Leefbaar Rotterdam (LR), de partij van Pim. In augustus maakte de partij bekend dat ze een limiet wil stellen aan het aantal kansarme allochtonen dat zich in Rotterdam kan vestigen: een allochtonenstop (ook wel kansarmenstop). Dit leidde tot verwoede discussies. Een greep uit de krantenkoppen: 'Amsterdam doet niet mee aan "allochtonenstop"', 'Delfshaven noemt allochtonenstop "gruwel"' en 'Ruzie over allochtonenstop achter dichte deuren verder'. Het nieuwe woord voer wel bij al dit rumoer en was binnen een paar maanden ruim duizend keer in kranten en op internet te vinden. Allochtonenstop ligt in het verlengde van asielzoekersstop. Dat woord bestaat al sinds altermondialist Een altermondialist is een activist voor een andere wereldorde, waarin de politieke en economische invloed van een kleine groep machtige landen beperkt blijft. Het woord debuteerde in april 2003 in de Vlaamse krant De Morgen als opvolger van antiglobalist, een woord 14

17 MO WEÏ WOORD TX ALLOCMTOM&MSTOP " IS M668CM if^l QOTTERDAAA W660 WACT NIEUWS SgDACHT.... ~ ALLOCHTOMBhJ - STOPKOGCL "? Allochtonenstop dat we sinds 1997 kennen. 'In de berichtgeving rond de wereldtop van de G8 in Evian', aldus de elektronische nieuwsbrief Taalpost op 11 juni 2003, 'werd altermondialist voor het eerst vernederlandst tot andere-werelder (iemand die in een andere wereld wil wonen). Dat woord sluit op zijn beurt qua vorm aan bij het al langer bekende derde-werelder. Of altermondialist het inmiddels overbekende antiglobalist kan verdringen, is onzeker.' Altermondialist is uit het Frans overgenomen. Op Franstalige websites komt het inmiddels al zo'n keer voor. Het woord is ook aangetroffen in het Engels, Duits en Turks. De antiglobalisten noemen zichzelf ook wel antimondialisten - een woord dat in 2000 debuteerde. Over deze nieuwe naamswijziging schreef NRC Handelsblad op 31 mei: Pragmatisch zijn ook de demonstranten zelf. Voorheen waren ze bekend als anti-mondialisten. Nu hebben ze zichzelf her doopt tot 'altermondialisten', sinds het besef is doorgedrongen dat globalisering niet per se slecht is voor de Derde Wereld. Men spreekt ook van altermondialisme en altermondialistisch. 15

18 ama-campus In Amerika en in diverse andere landen wonen studenten doorgaans op de campus: het terrein rond de universiteit. Daar is het vaak een gezellige boel. Dat zal de reden zijn geweest om het opvangcentrum dat eind 2002 in Vught werd ingericht voor ama's (alleenstaande minderjarige asielzoekers), een ama-campus te noemen. In feite gaat het om een opvangcentrum waar 360 ama's in zes tot negen maanden worden voorbereid op terugkeer naar hun land van herkomst. De jonge asielzoekers moeten er uniformen dragen en een verplicht en intensief dagprogramma volgen. Doordat de ama's het programma en de behandeling veel te streng vonden, kreeg de ama-campus in Vught, en later die in Deelen (Gelderland), in 2003 veel aandacht in de media. Enkele krantenkoppen: 'Regime in ama-campus versoepeld', 'Grote vechtpartij op ama-campus in Deelen', 'Onrust op ama-campus Deelen duurt voort', 'Weer onrust op ama-campus Deelen'. Veel ama's liepen weg, hoewel sommigen terugkwamen nadat het campusregime (ook een nieuw woord) was versoepeld. antirookfundamentalist De afgelopen decennia heeft het woord fundamentalist zo'n beetje de betekenis gekregen van 'intolerante fanatiekeling'. Het woord antirookfundamentalist is dan ook niet als compliment bedoeld. Het woord dook onder meer op in NRC Handelsblad, in een artikel over de schadelijke gevolgen van meeroken - een woord dat we zeker sinds 1987 kennen. 'Ik heb vroeger ook gerookt,' zegt Ben Bronsema, docent installatietechniek aan de Technische Universiteit Delft en voorzitter van een internationale werkgroep die onderzoek doet naar ventilatie tegen rookoverlast in binnenruimtes, in dit artikel. 'Ik begrijp de antirookfundamentalisten goed als zij aansturen op een rookverbod in de horeca. Maar nodig is dat niet.' Het woord is ook enkele malen aangetroffen op internet. Eén voorbeeld, uit een discussiegroep: 'Juist door de stichting Rokersbelangen, die een plaat van gewapend beton op hun voorhoofd hebben, ben ik antirookfundamentalist geworden.' Vergelijk rookpaal 16

19 /WVM=2 ÉÉT^I Antirookfundamentalist as van de wezels Op 29 januari 2002 hield president Bush van de Verenigde Staten zijn eerste State of the Union, een soort Troonrede. Over landen als Irak, Iran, Noord-Korea en hun 'terroristische bondgenoten' zei hij: 'States like these, and their terrorist allies, constitute an axis of evil, arming to threaten the peace of the world.' In de Nederlandse kranten werd axis of evil vertaald als '(de) as van het kwaad'. In de aanloop naar de oorlog in Irak, die in maart 2003 uitbrak, spraken de Amerikanen van een andere as: de Axis of weasel (s), wat in de Nederlandse pers werd vertaald als As van de wezels. Weasel betekent hier niet alleen '(bange) wezel', maar ook 'onderkruiper'. Met deze smalende naam doelden de Amerikanen op landen die geen politieke en/of militaire steun wilden geven aan de Amerikaans-Britse aanval op Irak. De aanduiding debuteerde op 15 februari 2003 in De Morgen: Misschien wel het meest gebruikt is de term 'axis of weasel', 'de as van de wezels'. Daar schrok zelfs de kwaliteitspers niet voor terug. 'Frankrijk, Duitsland en [...] België hebben hun oppositie tegen het vs-beleid 17

20 over Irak verruild voor formele, consequente obstructie', schreef The Wall Street Journal. 'Als er een oorlog is, worden de Turken rechtstreeks bedreigd, maar dat wordt blijkbaar niet gevreesd in de Brusselse chocoladewinkels.' Vergelijk Bagdadograd, embedded journalist, freedom fries, Irakificatie, magnetronbom, militainment, MOAB, mvw, onthoofdingsaanval, Sahafisme, shock and awe en tankcam Bagdadograd De slag om Stalingrad, die werd uitgevochten tussen augustus 1942 en februari 1943, geldt als het begin van het einde van het Duitse nazi-rijk. Tijdens de Golfoorlog meenden sommigen dat Bush zijn 'Stalingrad' in Bagdad zou vinden, vandaar de samentrekking Bagdadograd. Ook Saddam Hussein, een groot bewonderaar van Stalin, dacht dat het met de Amerikanen gedaan zou zijn zodra hij ze Bagdad kon binnenlokken. Men sprak ook wel van Saddamgrad en van Stalingrad aan de Tigris. Kop in Trouw van 26 maart 2003: 'Bagdadograd is Saddams beste optie'. Bagdadograd is ook aangetroffen in het Frans en het Russisch. Vergelijk Balkenendië en Enron aan de Zaan Balkenendië Naar aanleiding van het vijftigjarig 'jubileum' van de watersnoodramp, op i februari 2003, schreef Maarten Huygen in NRC Handelsblad: 'Het is daar Balkenendië, dus de premier komt ook.' Balkenendië wordt hier dus gebruikt als bijnaam voor Zeeland; Balkenende komt uit Kapelle. Vergelijk Bagdadograd en Enron aan de Zaan bekschurft 'Meer dan schapen die al vijf weken vastzitten op een Australisch schip moeten worden afgemaakt om een eind te maken aan hun lijden. Dat vindt de Australische dierenbescherming. De lading schapen was bedoeld voor een Saudische veehandelaar, maar mocht van de Saudische autoriteiten niet het land in [omdat] te veel beesten op het schip bekschurft zouden hebben.' Dat schreef het 18

21 65AUK si fsic>\é:' Rotterdams Dagblad op 12 september De dieren hadden volgens sommigen last van een ziekte die in Australië en Nieuw-Zeeland bekendstaat als scabby mouth. Het gaat om een virusziekte die bij schapen blaren op de lippen veroorzaakt. In het Engelse taalgebied is scabby mouth al sinds het begin van de 20ste eeuw bekend. In het Nederlands sprak men al in de 19de eeuw van schapen die leden aan muïlschurjt, maar de vertaling bekschurjt was vóór 2003 nergens aangetroffen - althans niet in de hedendaagse en historische woordenboeken, niet in de doorzochte krantenarchieven en niet in bibliografische zoeksystemen. Ondertussen behandelden de kranten het woord bekschurjt alsof het van meet af aan volkomen ingeburgerd was. Terwijl dierenartsen vaststelden of de schapen nu wel of geen bekschurft hadden, stierven die met duizenden tegelijk van de hitte en de stress. Uiteindelijk betaalde Australië aan Eritrea euro om de schapen daar uit te mogen laden, wat leidde tot de kop 'Eritrea krijgt "bootschapen" cadeau'. beurtbalkje Een woord dat in 2003 nogal wat aandacht kreeg in de media is beurtbalkje. Hiermee bedoelt men het balkje dat bij de supermarkt-!9

22 kassa tussen de boodschappen van verschillende klanten wordt geplaatst. Voor dat balkje bestond nog geen woord en daarom riep TV Gelderland haar kijkers in oktober 2003 op om er eentje te verzinnen. Winnaar werd beurtbalkje, dat door verschillende mensen werd ingezonden. De jury bestond uit de Nederlandse hoofdredacteur van de Grote Van Dale, die van het supermarkttijdschrift Distrifood, een caissière en een taaladviseur van het Genootschap Onze Taal. Dat laatste is saillant, want in 1996 riep dit genootschap zijn lezers ook al op om een woord te verzinnen voor het volgendeklantbalkje, zoals het ook wel wordt genoemd. En ook toen werd beurtbalkje de winnaar. Laten we zeggen dat beurtbalkje twee keer is uitgevonden en dat het nu maar eens moet beklijven. bijstandsbusje Hoe bevorder je dat mensen in de bijstand alsnog een baan vinden? De gemeente Amsterdam bedacht hier het volgende op: vervoer kansrijke bijstandsontvangers zelf naar werkgevers met een vacature, en straf degenen die niet mee willen met een korting van tien tot twintig procent op hun uitkering. Dat vervoer ging per bijstands busje en de eerste rit was niet erg succesvol. 'Het eerste busje dat deze week zou gaan rijden om bijstandsgerechtigden naar een gesubsidieerde werkplek te brengen,' meldde de Volkskrant op 11 november 2003, 'rijdt niet. De vier bijstandsontvangers die er deze week mee zouden worden opgehaald, hebben een baan geaccepteerd. [...] Volgende week gaan er wel busjes rijden.' bilspleetdecolleté 'De nieuwste modetrend', aldus Margreet Fogteloo op 10 mei 2003 in De Groene Amsterdammer, 'is het billendecolleté. De broek is inmiddels ver afgezakt en de onderbroek visueel verdwenen.' In plaats van billendecolleté sprak zij ook van 1bilspleetdecolleté. Vooral dat laatste woord werd opgepikt door anderen. Zo schreef Het Parool in augustus, in een artikel getiteld 'De historie der blootheid': Bestaat er ook bloot zonder knipoog? Met een zenuwtrek of een sombere blik? In NRC Handelsblad wordt een tipje van de sluier opgelicht: 'Je ziet de pik niet, wel de billen.' Maar dat is niets bijzonders nu bij dames 20

23 het bilspleetdecolleté in de mode is. 'Iemand met een sok om zijn lui' komt, dunkt mij, dichter bij bloot met een knipoog. blauwe diensten Sinds 1996 spreekt men in agrarische kringen van groene diensten. Daarmee bedoelt men gesubsidieerde of betaalde dienstverlening door boeren op het gebied van natuur- en landschapsbeheer of recreatie. In navolging hiervan spreekt men sinds kort over blauwe diensten voor werkzaamheden verricht op het gebied van waterbeheer, zoals waterberging of verwerking van afvalwater. Voorzover bekend is de aanduiding blauwe diensten afkomstig uit een studie van het Landbouweconomisch Instituut en het Centrum voor Landbouw uit Op 13 november 2002 schreef de Staatscourant over dit rapport: Zij noemen in hun rapport vijf'blauwe' diensten: water vasthouden als voorraad voor drogere tijden, water bergen in tijden van hoosbuien, water leveren aan industrie en drinkwaterbedrijven, verwerking van afvalwater en landschapsbeheer (peilverhoging omwille van natuur en authentiek landschap). De onderzoekers onderstrepen de noodzaak van inkomenszekerheid: voor blauwe diensten zullen langlopende contracten moeten worden afgesloten. [...] De vergoeding voor een blauwe dienst zou ergens moeten liggen tussen schadeloosstelling van de boer in kwestie en de baten van de overheid die voor het waterbeheer verantwoordelijk is. De aanduiding blauwe diensten brak door in Sommige kranten typeerden 'natuur- en waterbeheer' simpelweg als de zogenoemde groene en blauwe diensten. Vergelijk duurzaamheidsheffing BM Een BM is een zeiljachtje voor amateurs, in 1928 door de ontwerper Hendrik Bulthuis ( ) uit Bergum genoemd naar het Bergumermeer in Friesland. Maar dit jaar kreeg BM er een betekenis bij, namelijk: Bekende Marokkaan. Dit in navolging van BN voor 'Bekende Nederlander' en BV voor 'Bekende Vlaming'. Tot de BM'S 21

24 ALL6ÊM ROB OÜDKÊR«N»0&AAT Z.& MJTIJP "BKAA BM'er behoren: rapper Ali B., voetballer Nordin Boukhari, acteur Mohamed Chaara, Kamerlid Naima Azough en de schrijvers Hafid Bouazza en Abdelkader Benali. bodemrust 'Slakken hebben voedsel en "bodemrust" nodig,' schreef NRC Handelsblad op 9 oktober 2003, 'en dat is er steeds minder.' Bodemrust was niet eerder in de dagbladen te vinden. Op internet kom je het tegen in berichten over planten, paddestoelen en, inderdaad, slakken. Zo staat op een website: Terwijl de vale clausilia een voorkeur heeft voor vochtige plekjes onder of op hout bij wilgen, zou de grote clausilia een uitgesproken voorkeur hebben voor basalt en graniet, jarenlange bodemrust en terreinen met ruigtekruiden. bookazine Een bookazine is een kruising tussen een boek en een magazine (vroeger doorgaans tijdschrift genoemd). De stad Rotterdam bracht in juni 2003 een bookazine getiteld Container op de markt, dat 22

25 moest laten zien hoeveel leuks de havenstad te bieden heeft. Bij de publiciteit rond de lancering van dit tijdschrift maakte het woord bookazine z'n debuut, en een paar maanden later kwam het alweer van pas bij de verschijning van een ander nieuw tijdschrift, getiteld Dif. Over dit 450 pagina's dikke tijdschrift schreef de Volkskrant: 'Het is een eenmaal per jaar verschijnend bookazine met de omvang van een telefoonboek, vol opvallende fotografie en diepgaande journalistieke verhalen, waarvoor de makers flink de ruimte nemen en krijgen.' Voor de exemplaren van Dif was kilo papier nodig, want het bookazine woog 2,3 kilo per exemplaar - véél meer dan een gemiddeld boek of magazine. botoxen 'De overheid heeft dinsdag,' meldde het ANP op 6 april 1993, 'een nieuw medicament, Botox genoemd, in Nederland toegelaten dat uitkomst biedt voor mensen die hun oogleden niet meer normaal kunnen openen.' Inmiddels is Botox (een samentrekking van botulinum toxine) algemeen bekend geworden als een middel dat in schoonheidsklinieken wordt gebruikt, bijvoorbeeld bij antirimpelbehandelingen. Vanwege de weerzin die dit bij sommige mensen oproept, zijn er diverse, neerbuigend bedoelde samenstellingen met botox- ontstaan, zoals botoxlippen (voor dikke, volgespoten lippen) en botoxgezicht, zeg maar voor een 'gezicht dat duidelijk jonger is dan de rest van het lichaam'. Daarnaast spreekt men in toenemende mate van botoxen. Zo schreef Trouw op 31 oktober 2003: 'Een frons laten botoxen kost 350 euro.' En in het Algemeen Dagblad stond op 17 december 2003: Ze botoxte haar gezicht glad, spoot haar lippen op en meldde zich opgewekt op de set van In the Cut, een thriller die moet laten zien dat de nieuwe Meg Ryan ook zeer wel in staat is om overtuigend een op seks beluste vrouw te spelen. Steeds vaker lees en hoor je bovendien: daar helpt (zelfs) geen Botox tegen of daar is (zelfs) geen Botox tegen (op jgewassen voor 'daar is niets tegen te doen, daar sta je machteloos tegenover'. Het gaat hier natuurlijk om een variant op daar is geen kruid tegen gewassen. In toe- 23

26 nemende mate wordt Botox overigens zonder hoofdletter geschreven, alsof het een soortnaam is in plaats van een merknaam van Allergan, de Californische producent. bouncebericht Een van de grote problemen van is spam: ongevraagde reclame per . Sommige bedrijven sturen zo veel plaagpost (zie aldaar) dat de servers van de providers - om het in goed Nederlands te zeggen - overbelast raken. Om die reden is de laatste jaren allerlei antispamsoftware ontwikkeld, een woord dat we sinds 2001 kennen. Sommige van die antispamprogramma's (een woord uit 2002) werken met zogenoemde bounceberichten. Hierover schreef Marie- José Klaver op 6 november 2003 in NRC Handelsblad: Antispamprogramma's blokkeren de adressen van notoire spammers. Behalve naar de afzender van berichten kijken ze naar domeinen (IPadressen) waarvandaan de mails verzonden zijn, onderwerpregel en inhoud. Sommige filters, onder meer Mailwasher, sturen een zogeheten bounce-bericht naar verzenders van spam. Spam wordt als onbestelbaar teruggestuurd naar de afzender. Het idee daarachter is dat spammers en makers van databanken met adressen doorkrijgen dat het adres van de gebruiker niet meer bestaat. Op den duur moet het adres uit de spamdatabanken verdwijnen zodat de eigenaar minder junkmail krijgt. In 2003 werd ook, in de vs, de eerste antispamwet aangenomen. Hierover schreef NRC Handelsblad op 17 december: President Bush van de Verenigde Staten heeft gisteren de eerste nationale antispamwet ondertekend. Met de wet wordt junkmail verboden en staat er op het overschrijden van de wet een celstraf en boetes van miljoenen dollars. De wet is de laatste wettelijke stap in de zes jaar durende strijd tegen ongewenste s. Deskundigen verwachten niet dat de stroom van ongewenste s nu meteen zal stoppen. Breezertaal We hadden al chattaal en sms-taal, maar in 2003 is er een nieuwe taal bij gekomen: Breezertaal, genoemd naar het populaire, zoete 24