Upanishads met Wim van de Laar

Transcriptie

1 Upanishads met Wim van de Laar Voorjaarsdag 12 maart 2017 Het Zelf wordt niet geboren en het sterft niet. Het is door niets voortgebracht en brengt zelf niets voort. Het is ongeboren, eeuwig, onveranderlijk en gaat aan alles vooraf. Het sterft niet als het lichaam sterft. Zondag 12 maart verzorgde Wim van de Laar voor de Theosofische Vereniging in Nederland een dag over de oude wijsheidsteksten van het hindoeïsme, De Upanishads. In het worstelen met de kernvragen van het leven kun je eigenlijk alleen maar dankbaar zijn dat er door de eeuwen geschriften zijn 'verschenen' die de weg van de mens verhelderen. Ze bevatten een kennis die door en over alles heen gaat, die de tijdelijkheid van de tijd overstijgt. De Upanishads behoren daar zonder meer toe. De taal en beeldspraak van deze oerboeken zijn rijk en wonderlijk en soms, op het oog, ontoegankelijk. Blijkbaar dient er voor het begrijpen ervan innerlijk iets geraakt te worden, iets dat resoneert op hetzelfde 'niveau'. De Upanishads richten zich direct op het meest wezenlijke, op wat werkelijk is en blijvend, en belichten een vrijheid en totale niet geconditioneerde vervulling. Ze onderwijzen over een ongeziene, maar uiteindelijke werkelijkheid, schuilgaand achter de ons vertrouwde 'schijnwerkelijkheid'. De 'hoogste' werkelijkheid wordt Brahman, het Absolute, of Ātman, het Zelf, genoemd. Het verblijft in je als Bewustzijn. Dat is je essentie, je eigenlijke Ik. Het is iets wat onmiddellijk en evident is, maar wat toch steeds wordt 'gemist' en uit zicht blijft. Het onderricht is bedoeld voor de mens die een onbedwingbaar verlangen heeft dat vrije te worden, om 'in de echt te gaan' met zichzelf, en het onechte en ketenende door te prikken. Op deze dag gaat Wim van de Laar in op de context van De Upanishads in de Indiase filosofie, en hoe je de teksten praktisch kunt lezen. Bovenal echter zal het gaan over de kernthema s van het onderricht: de herkenning van jezelf als Bewustzijn, de aard van de wereld en het individuele bestaan, onwetendheid en het 'pad' naar bevrijding. Wim van de Laar (1961) is sinds 1987 yogaleraar. Hij verdiepte zich daarna ook in sjamanisme, boeddhisme en meditatie. Hij zegt: Ik tracht twee dingen tevoorschijn te brengen: contact met het lichaam, met de vitaliteit en weerstanden ervan en, vervlochten daarmee, contact met de stromingen van het hart. Het is mijn ervaring dat vervulling, levensvreugde en de wijsheid die bij je past je dan vanzelf volgen. Ik houd ervan gewoon te zijn, de vaak lastige maar wonderlijke eenvoud van hier en nu aanwezig zijn. 1 De Upanishads, lezing van Wim van Laar

2 Want een heldere gedachte die verloren raakt in de lange rij van de supermarkt, zal je in andere moeilijke tijden ook niet veel helpen. Dan ben je meer gebaat bij een gelijkmoedige geest die je frustratie met zachte hand tot bedaren brengt. De Upanishads maken deel uit van de Veda s, de oudste heilige geschriften, die de mensheid kent, afkomstig uit een tijd, eonen geleden, toen er op aarde slechts één religie bestond, aangeduid met de spraak der Goden. De mystiek van de Upanishads is als kern terug te vinden in de geschriften van alle wereldgodsdiensten. Het is een universele en tijdloze wijsbegeerte. De Upanishads leren de mens de hoogste Wijsheid, die alle verstand te boven gaat, maar toch binnen het bereik van ieder mens ligt. Deze kennis noemen we Brahman-vidhya, de kennis omtrent Brahman of God. De Upanishads spreken over het Absolute, dat tegelijk Transcendent (hoog boven alles verheven) en Immanent (de Godheid die als Licht, Liefde en Kracht al het bestaande doortrilt) is. Zoals de zon onveranderlijk zijn licht laat schijnen over de wereld, maar niet wordt aangedaan door al wat hier is te zien aan kommer en zorgen, zo wordt ook het Zelf niet door het aardse gebonden. Het blijft vrij; levend in alle vormen is Het onveranderlijk en altijd één. De Upanishads wijzen op het Pad van Yoga. Het is het Pad om bevrijd te worden uit de werelden van onwetendheid. Dit Pad leidt tot bevrijding. Op dit Pad offert de ware zoeker het hoogste wat hij bezit, namelijk zichzelf. Er is geen andere weg. Patanjali de grote Yogi uit de Himalayatraditie, Boeddha, Jezus van Nazareth en ook een hedendaagse Yogi als Swami Veda Bharati wijzen ons op dit achtvoudig Pad. Dit achtvoudig Pad vinden we onder andere uitgewerkt in de zogeheten Yoga-sutras. Het is geen boekenwijsheid, maar wijsheid overgedragen van Meester op leerling. Yoga is dan ook een ervaringswetenschap, zoals blijkt uit de Upanishads. Dit Zelf wordt niet gevonden door studie of diep denken alleen, ook niet door spreken, luisteren of horen, aan hem die niets anders kent dan het verlangen naar het Zelf, aan hem toont Zich dat goddelijk Zelf in Zijn verheven aard. Dat Zelf te vinden vergt van de zoeker naar waarheid absolute toewijding, gerichtheid op dat Ene Doel, hij die eenpuntig, doelgericht, zichzelf volledig geeft, weet met volstrekte zekerheid dat het Zelf diep in hem leeft. Hij die het goddelijke Zelf vindt in het eigen hart, vindt in zichzelf de rust en vrede die hij zoekt, hij ziet het hoogste zelf in alles wat leeft en beweegt, deze Dienaar van dat Zelf, gaat op in het goddelijk Al. 2 De Upanishads, lezing van Wim van Laar

3 Mijn verslag n.a.v. de lezing De Upanishads geven kennis over wie je uiteindelijk bent. Het moeilijke is dat je het niet in enigerlei vorm van een verwoording kunt zetten. Het is ongrijpbaar. Als je iets kent, dan ben je als mens geneigd om het begrijpbaar te maken. In de Kenau-upanishads gaat het over het onkenbare zelf, de vraag wordt geopperd hoe dat te kennen. Het antwoord is: Hoe weinig weet je om te weten wat je goed kent? M.a.w. het wordt begrepen door hen die het niet begrijpen. Want wanneer het gekend wordt, zie je het in alles terug, dan ben je een kenner. Als je het kent, dan ben je het ook. Er zijn hierin 3 aspecten te onderscheiden: 1. De kenner 2. Hetgeen dat gekend wordt 3. Het proces van kennen Onze neiging is, dat je in het object zit, je identificeert je met het object. Het is van belang om geïnteresseerd te zijn in hoe en wat er gezegd wordt. Dus m.b.t. de kenner: hoe denk je dat je kent, dan ken je het ook. Degene die kent, is dezelfde als het object. Het grote onderwerp is de leegte van het onderwerp. Wie ben je, zonder dat er grip op zit. De Upanishads zijn teksten die wijsheid als onderwerp hebben. Het onderwerp is het Zelf. De Upanishads zitten vol met paradoxen en mysteriën. Er wordt steeds gezegd: Dát ben je. Wees je bewust dat je luistert naar iets dat je niet bent! De Upanishads zijn overgedragen teksten, waarin wijsheid is neergelegd. Je laat het oude denken los. Dan hoor je een wonderlijke taal, mysterieus. Die taal gaat doorklinken in je en daardoor krijg je nieuwe inzichten. Telkens wordt de vraag opgeroepen: Wie ben ik? In oudere versies van de Upanishads werd de vraag gesteld: Wat maakt dat dit alles is? Met deze vraag werd alles buiten je als persoon gezocht als een onzichtbare bron, de wereld werd buiten jezelf tot aanschijn gebracht. In deze manier van ervaren kreeg je inzicht in het bestaan van onzichtbare krachten, die buiten je lagen. In de oude Veda s stellen de brahmanen de vraag; Hoe maakbaar is het leven? Dit zijn offerteksten, waarin je als persoon vervulling kan geven aan een soort hemels bestaan. Er werden rituelen gebezigd die de mens gelukkig zouden maken en je richten naar de hemel. Hierna kwam er een beweging die zich naar binnen keerde, uitgaande van het idee dat wat buiten is, ook binnen is, dus als er iets als Oergrond is, zit die ook binnen in je. Er wordt onderscheid gemaakt in een uiterlijk zelf en een innerlijk Zelf. Dit was een belangrijk omslagpunt in de Upanishads. Er ontstond een afstand naar de rituelen van de Upanishads en daarmee keerde men zich naar binnen. Dat werd langzaamaan gemeengoed. Dit wordt de ontdekking van de werkelijkheid genoemd, want de werkelijkheid zit in jezelf. Er is in principe geen scheiding van werkelijkheid. Ongeveer 800 jaar voor Chr. zijn de Upanishads op schrift gesteld. In de loop der eeuwen zijn er meerdere Upanishads geschreven. De oudsten zijn van voor het Boeddhisme dat 500 jaar voor Chr. ontstond. De oudste Upanishads gelden als de Oer-Upanishads. Die worden gezien als de absolute waarheid. Later kwamen er stromingen op met een gemengde vorm van Upanishads, zoals die met het boeddhisme en die met yoga. Reïncarnatie komt in de oudste vorm van de Upanishads niet voor, die kwam pas veel later in de geschriften. 300 jaar na Chr. ontstonden de Vedanta en de Advaita. 3 De Upanishads, lezing van Wim van Laar

4 De Bhagavad Gītā bestond toen al wel, maar de Vedanta Advaita bracht er toen een nieuw aspect in: zoals we hier op aarde in dualiteit zijn, zitten we in een illusie. Zoals we denken te bestaan is alleen maar een idee. Er bestaat in feite geen dualiteit. Maar zoals we hier op aarde leven, geloven we dit toch stiekem niet en houden we ons toch bezig met politiek en zetten veel zaken in gang. Deze acties komen voort uit voorstellingen uit onszelf die in wezen alleen uit lucht bestaat. Als je dit echt gaat beseffen dan vallen die voorstellingen helemaal weg. De Upanishads zijn zo n groot onderwerp. Uiteindelijk doe je er geen kennis uit op, ondanks deze lezing. De Upanishads vragen dat je contact maakt met jezelf, wat je niet kunt benoemen. Als je dat zelf niet in jezelf herkend dan blijft het buiten jezelf. Het gaat over iets wat je eigenlijk niet weet. Het is als ergens naartoe reizen maar je weet niet waarheen, maar je neemt altijd jezelf mee. Er is iets in je dat zich nergens in laat vangen. Wat is dat Zelf? De Upanishads zeggen: De hemel, de aarde en alles daartussen en tegelijk in ruimte en tijd vervat. Het is kort noch klein, het is grof noch fijn, het is schaduw, noch licht. Het eet niet en wordt door niets gegeten. Het is niet in de ruimte, niet in de lucht. Het is geen levensadem. Het is zonder spraak of denkvermogen. Daar moeten we het mee doen. Het is dus niet aan te duiden wat het Zelf is. Het is wel aan te duiden van wat het niet is. Dan komt er iets van inzicht, zoals vreugde, oneindigheid, bewustzijn, grenzeloosheid. Als er geen ruimte was, konden wij niet zijn, dus die ruimte geeft ergens uitdrukking aan. Dit is de moeilijkste hobbel om tot de Upanishads door te dringen. Het is wel bewustzijn, maar geen intelligentie. Want intelligente is een instrument waarmee je het bewustzijn herkent. Om het een verfijnde vorm van meditatie te noemen kan een valstrik zijn, omdat je dan misschien zegt: dat is het! en toch heb je het dan niet gevonden. Het valt buiten alle dingen. Als het gekend wordt via alle kennen, dan wordt het echt gekend, zeggen de Upanishads. Intelligentie heeft geen licht van zichzelf, het krijgt zijn licht van bewustzijn. Dan wordt het waarlijk gekend. Dit maakt het heel lastig om erbij te komen. Het klinkt tegenstrijdig. Zo is de aard van dit onderwerp. Vraag: In de Stem van de stilte wordt verteld dat er onzichtbare krachtens zijn om met de Oerbron in contact te komen. Antwoord: onzichtbare krachten wordt het subtiele genoemd. Misschien zijn dromen en de diepe slaap onzichtbare krachten. Hoe ijler het wordt, hoe dichter je bij de werkelijkheid komt. Wat is dat: binnen jezelf? Wat buiten is, is het gevolg van binnen. Wat de gesteldheid van binnen is, zo is de uitdrukking naar buiten. Dus buiten is het gevolg van binnen. Binnen is hoe je voorstellingen maakt van wie ik is, datgene waar je je mee identificeert en waarmee je projecteert. Wat is illusie? Hiermee verliezen we de eenheid uit het oog, we denken dat er dualiteit is. In de Upanishads wordt er verwezen naar de kenner, want bij hem zit de dualiteit. Het gaat erom hoe je kijkt, wat je ziet. Het is dus de Ziener die niet gezien wordt. Maya is de kracht die de illusie opwerpt. In de Upanishads wordt Maya genoemd als een illusie, als bedrog, maar ook als scheppingskracht. 4 De Upanishads, lezing van Wim van Laar

5 Brahman is de oorsprong van alles wat is. Hij werpt een wereld op en verbergt zichzelf. Je ziet niet meer wat erachter schuilgaat. Maya is begoocheling. Het is te eenvoudig om alles Maya te noemen. Dit kun je pas zeggen als je het Zelf kent. Als je de illusie door hebt, dan houdt het op te bestaan. Het wordt vastgesteld en weerlegd. Illusie is werkelijk voor de onwetenden en onwerkelijk voor Brahman. Er zijn vier toestanden: Dit is een soort kapstok, waar je je in jezelf kunt herkennen als er sprake is van illusie of van werkelijkheid. Zoals de wereld verschijnt, wordt dit verklaard door deze vier toestanden. 1. Waken Dit is de toestand waarin je naar buiten gericht bent. Dit geldt voor iedereen. We zitten allemaal in dezelfde wereld. We kijken nu allemaal naar Wim, maar we beleven hem allemaal anders. In de waaktoestand zit de persoonlijkheid eraan gekoppeld. De persoonlijkheid heeft het idee dat als hij naar buiten gericht is dat hij dan zijn vervulling kan vinden. Dat doet de persoonlijkheid steeds. Zelfs als de persoonlijkheid die Upanishads leest of ondergaat. Dit is de toestand van bijvoorbeeld de uiteindelijke boom. 2. Dromen Dit is datgene dat naar binnengericht is. Je vindt daar ook bevrediging, omdat de mens zijn eigen wereld schept in zijn dromen. Het hoort ook bij de wereld van het ego, het ik, van de persoonlijkheid. Net als in de waaktoestand is het de wereld van dualiteit. Het is als een verlengstuk van jezelf. Het is een subtiele vorm van bestaan; je ziet bijvoorbeeld een boom en je ziet tegelijkertijd waar die boom uit voortkomt. 3. Diepe slaap Hier is je persoonlijkheid helemaal weg. De mens bevindt zich elke nacht in een schat, zonder het door te hebben. Het staat voor gelukzaligheid, want er is geen ik, geen ego meer. In deze toestand is alles in potentie aanwezig. 4. Turia de vierde ( je hebt het voor je, maar je ziet het niet) Dit is een toestand van bewustzijn, een diepe slaap met besef, dus eigenlijk geen diepe slaap meer. Dit is de toestand waarin je werkelijk bent. De wereld van non-dualiteit. Dit is de wereld van Brahman, het overvloedige stromen, de oergrond van alle bestaan. Als je geboren wordt krijg je een naam en je wordt gesocialiseerd als persoon. Als je ouder wordt kan het zijn dat de eerste twee toestanden je niet meer bevredigen en dan ga je op zoek naar ervaringen in toestand 3 en 4. Je ben terechtgekomen in de situatie waarin je nu zit. Dat is het uitgangspunt om er uit te komen. Alle heilige boeken vertellen dat je uit het waken en dromen moet komen en hoe je dat kunt doen, hoe je dat kunt ervaren. De oeroorzaak van het lijden is onwetendheid. Je schept een kunstmatige persoonlijkheid in de hoop daar vervulling en geluk aan te beleven. Dat werkt niet, want je bent vergeten wie je ten diepste bent. Je gaat dingen met elkaar verwarren, je gaat dingen koppelen aan de persoonlijkheid die daar niet horen, omdat je in wezen niet die persoonlijkheid bent. je dicht jezelf een bewustzijn toe die er niet is. Het is namelijk niet te verwerkelijken. 5 De Upanishads, lezing van Wim van Laar

6 Ieder mens heeft een verlangen naar een totale vervulling. Dat is de armoede van ons mens-zijn, omdat we vergeten zijn wie we zijn. Het gaat er om te ontzenuwen wat waken en dromen precies inhoudt en dan kom je bij bewustzijn. Dan kunnen waken en dromen een beleving worden van bewustzijn. God speelt met de beelden die tot ons komen, laat ze komen en laat ze gaan. Dit kan je beamen als je het Zelf kent. Soms heb je die momenten dat je inzicht krijgt van een geluksgevoel dat het klopt. Dit is dan een beleving uit de vierde toestand. Het ik beschrijft zichzelf vanuit dit bewustzijn, dan krijg je wat je bent en niet wie je als persoon bent: Onveranderlijk Doordrenkt van bewustzijn en vreugde Met één gezicht naar alle richtingen Vol Jezelf kennen door het Ene, waarin de wereld is verdwenen. Het is iets anders dan jezelf. Het is geen kennen meer, maar verblijven in de Ware Natuur. Ik ben onveranderlijk en bewustzijn Ik ben eeuwige vreugde. Wat je niet bent: Ik ben niet het lichaam, niet de organen van waarnemen en handelen, niet de intelligentie Er is geen individualiteit in mij, geen denkvermogen Ik ben getuige van wat opkomt en verdwijnt. De Upanishads bezitten een radicale wijsheid. Ze geven antwoord op hoe geboorte en dood kunnen bestaan. Hoe honger en verdriet je kunnen treffen. Hoe je gebonden bent en je je kunt bevrijden. Je hoeft niets te doen, het Is er altijd! Het lijden zit alleen in je hoofd. Er is geen ontstaan of vergaan. Er is niet iemand die streeft naar bevrijding of bevrijd worden. Dit is de hoogste waarheid. AUM De spraak volgens de vier toestanden Als je de toestanden via de spraak wilt verklaren kom je op het volgende: Bij het waken bestaat het uitgesproken woord. Bij de droom is er het idee achter elk woord. Bij de diepe slaap is er de aanzet van de geest om tot een woord te komen. In de vierde toestand is er AUM, het sterkste machtwoord, AUM is het begin en het einde en alles van de spraak komt voort uit AUM. AUM als stilte in de vierde toestand: A is het zichtbaar worden U is het opkomen en verdwijnen van de vorm M is het oplossen van de vorm. Dan volgt de stilte en dat is de vierde toestand. AUM is een hulpmiddel en aanknopingspunt van waken en dromen en je kunt van daaruit zien waar het vandaan komt. De oeropvatting van de Upanishads is, dat je eerst de vorm moet zien, het verliezen en het dan oplossen. Je zou kunnen zeggen dat we via de vorm erachter komen dat we de vorm niet zijn. 6 De Upanishads, lezing van Wim van Laar

7 De Heer der schepselen is verzonken in een diepe slaap, zoals God verzonken is in een diepe slaap. In de Upanishads is God niet de uiteindelijke Bron, maar komt god voort uit de vierde toestand, het scheppende beginsel. Zo, staat er een verhaal in de Upanishads over twee goden, de oppergod en de god Imra. Beiden hoorden iets zeggen over de vierde toestand, over het Zelf. Dat het Zelf vrij van kwaad, smart en vrij van ouderdom is. Dat het Zelf alleen de Werkelijkheid kent en als je die kent dan verwerp je alle werelden omdat je totaal vervuld bent van die ene Werkelijkheid. De beide goden willen het Zelf leren kennen. Degene die achter het oog ziet kent het Zelf. De vraag aan beide goden is: als je in de spiegel kijkt zie je dan jezelf? Als je in een schaal met water kijkt, wat zie je dan? Antwoord: Dan zien we onszelf van top tot teen. Als we fraai aangekleed zijn, getooid met sieraden en juwelen en je kijkt dan in een schaal met water, wat zie je dan? Dan zie je Brahman, je ziet jezelf. Dan scheiden de wegen van de oppergod en die van god Imra. Ze vertellen beiden aan hun achterban wat ze hebben gezien en gehoord. God Imra geeft als uitleg: de weg naar bevrijding zit in de rijkdom van kleding en juwelen, dat alles wordt aangereikt als geluk. Ineens gaat Imra twijfelen of zijn uitleg wel juist is, want wat gebeurt er met een lichaam dat kreupel is of doodgaat. Is het Zelf dan ook kreupel of gestorven? God Imra gaat terug naar de schaal met water en kijkt in het water en ziet dat wat hij ziet ook het Zelf is. Dan weet hij het antwoord. Het gaat niet om de terugtrekking uit de wereld van verlangen en begeerte. De wereld buiten je is ook jezelf. De oppergod zegt tegen god Imra: Hij die vrijelijk opgaat in de droom en blijmoedig opgaat in zichzelf is het Zelf, want de oorsprong van de vorm is het Goddelijke Zelf. God Imra begrijpt dit antwoord en wil dit aan zijn goden vertellen, maar onderweg twijfelt hij toch weer. Het is waar dat als het lichaam kreupel of dood is dat het Zelf niet kreupel of dood is, maar in dromen kan je dit wel ervaren. Hij ontdekt dat de persoonlijkheid zichzelf schept vanuit allerlei voorstellingen en zich daarmee vereenzelvigt. Daar zit hij tussen gevangen. God Imra gaat weer terug naar de oppergod en vertelt zijn bevindingen. De oppergod zegt tegen hem: het is waar wat je zegt, toch ik zal het je nog een keer uitleggen. Deze bevindingen van god Imra correspondeert met de vier toestanden. In de toestand van waken overkomt het je. In de toestand van dromen schep je zelf je werkelijkheid, maar je bent niet vrij van illusies. Pas in de toestand van de diepe slaap ben je vrij van illusies. Elke keer als je twijfelt kun je jezelf niet zien. Het is een hele ontwikkelingsweg om de Vierde toestand te ervaren. Toch kan het in één split second. Volledigheid komt voort uit volledigheid. Als volledigheid uit volledigheid wordt weggenomen, blijft het volledig. Als je de eerste drie toestanden uit de vierde toestand weghaalt blijft het de vierde toestand,,, blijft er volledigheid. Alle bestaan van dingen komt voort uit volledigheid van bewustzijn. Als AUM wegvalt, blijft het bewustzijn bestaan, want AUM is er een uitdrukking van. Het is hetzelfde en tegelijkertijd verschillend. 7 De Upanishads, lezing van Wim van Laar

8 Het denken loslaten Er zijn twee manieren waarop je kunt mediteren: Als geluid Als niet geluid Want geluid ontluikt niet-geluid. Dit is de volledige eenwording en vrede. Vrede houdt in, dat de bewegingen van het denken worden stilgelegd, want het denken wordt door het ik-bewustzijn gewekt. Het gaat om het Eenworden van het grote Zelf. Zoals het water van de rivier stroomt in de zee. Yoga, als meditatie, is gericht op het Zelf. Het kennen wordt als een beleving. Het is als een vuur dat niet van brandstof wordt voorzien en daardoor wordt gedoofd. Zo wordt het denken uitgeblust door het verdwijnen van het ik-bewustzijn; dan verdwijnt ook de oorsprong van het denken. Soms heb je zo n ervaring. Maar dan ben je er nog niet bij de uiteindelijke bevrijding. Zoals het denken is, zo wordt je. Het denken is tweeledig: met verlangen en zonder verlangen. Vrijheid van denken vormt de hoogste staat, maar die moet wel beteugeld worden. Yoga is naar je denken en voelen toegaan. Daar kan je de omslag maken en het denken en voelen beteugelen en corrigeren. Uiteindelijk gaat het om belangeloos handelen in volledige devotie. Het is overgave en inzicht. Of inzicht en overgave. Vraag: Ik heb begrepen dat je in de wereld van de vorm het Nirwana het beste kunt bereiken. Maar kan je als je bent gestorven dan ook het Nirwana bereiken? Is daar ook een ontwikkelingsweg? Antwoord: als je gestorven bent gaat het moeilijker, want het is daar vluchtiger, je hebt er geen gevoel van eindigheid. Het Nirwana is de beleving van de staat van bevrijding. In de Upanishads staat, dat elk mens beweegt naar bevrijding. Je komt weer terug op aarde als je het Zelf niet herkend hebt. Wel neem je in je nieuwe leven de kennis en ervaring mee die je eerder hebt opgedaan. In de Upanishads is de hemel een beperking, waar je uit kunt vallen. Uiteindelijk zijn de Upanishads ook Maya. Er komt een moment dat alles wat je kent losgelaten wordt, dan sterf je in deze Natuur. Dan stopt de weg naar inzicht. 8 De Upanishads, lezing van Wim van Laar