Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. Bouwbesluit

Transcriptie

1 Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license Praktijkgids agreement for us in a network with NEN has been concluded. Bouwbesluit Ventilatie ir. Harm Valk

2 Bouwbesluit Ventilatie

3 Bouwbesluit Ventilatie Nederlands Normalisatie-instituut, Delft, 2007

4 Colofon Auteur ir. Harm Valk, Adviesburo Nieman bv, Zwolle Aan deze uitgave werkten verder mee: Gert Jan Majoor, consulent Bouwnormalisatie ir. Klaas de Winkel, normalisatieadviseur NEN-Bouw Vormgeving Kade 05, Eindhoven Foto omslag Een opengewerkte unit voor gebalanceerde ventilatie, Brink Climate Systems bv, Staphorst Eerste druk: 2005 Tweede, herziene druk: 2007 ISBN NUR 950 UIT 31 ICS Nederlands Normalisatie-instituut, Delft, 2007 Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatieinstituut gepubliceerde uitgaven. Praktijkgidsen van NEN-Uitgeverij komen tot stand buiten verantwoordelijkheid van de betreffende normcommissies. Nederlands Normalisatie-instituut Vlinderweg 6, Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) , Fax (015)

5 Voorwoord Wie in Nederland een bouwplan wil realiseren, moet voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit. Dat klinkt eenvoudig, maar in de praktijk blijkt het nogal eens lastig te zijn. Om te kunnen beoordelen of en hoe aan de eisen kan worden voldaan, verwijst het Bouwbesluit (direct en indirect) naar een groot aantal normen. Gebruikers van bouw - normen (architecten, bouwadviseurs, aannemers, opdrachtgevers en gemeenten) hebben er niet altijd voldoende zicht op welke normen op welke situaties van toepassing zijn. Ook leven er bij hen vaak vragen over wat de juiste versie van een bepaalde norm is of wat de relatie is tussen Nederlandse en Europese normen. Om aan dit soort vragen tegemoet te komen publiceert NEN een reeks praktijkgidsen rond thema's van het Bouwbesluit. De praktijkgidsen Bouwbesluit zijn eenvoudige (laagdrempelige) publicaties die voor een bepaald deelgebied duidelijk maken welke normen gelden, wat daarvan voor de praktijk de belangrijkste zijn en hoe die normen moeten worden toegepast. De praktijkgidsen zijn gericht op de dagelijkse ontwerp- en bouw - praktijk. Daarnaast zijn ze ook zeer goed te gebruiken in het vakonderwijs. Onderwerpen voor deze reeks zijn ontleend aan bekende Bouwbesluitthema's als veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en energiezuinigheid. In de reeks zijn de volgende delen verschenen: Brandveiligheid Constructieve veiligheid Geluid Thermische isolatie en energieprestatie Veiligheid en bruikbaarheid Ventilatie Vocht Mede onder invloed van internationale (vooral Europese) ontwikkelingen is er regelmatig aanleiding de bestaande normen aan te passen. De praktijkgidsen Bouwbesluit worden daarom ook regelmatig beoordeeld op geldigheid van de inhoud en zonodig geactualiseerd. De reeks praktijkgidsen Bouwbesluit staat onder redactie van ing. Eddy van Caulil, Aronsohn Constructies raadgevende ingenieurs, Peter Houtman, Bureau Bouwkunde Rotterdam, drs. ing. Harry Nieman, Adviesburo Nieman, en ir. Pim van der Vliet, EGM adviseurs. De praktijkgidsen worden geschreven door auteurs uit de praktijk met ondersteuning van de afdeling Normontwikkeling NEN-Bouw.

6 Reacties naar aanleiding van de opzet of de inhoud zijn welkom. U kunt ze richten aan: Redactie Praktijkgidsen Bouwbesluit bij NEN of mailen naar info@nen.nl onder vermelding van Praktijkgidsen Bouwbesluit. Delft, juli 2007 Cees Zwinkels, uitgever

7 Inhoud 1 Onderwerp en toepassingsgebied Inleiding NEN 1087 in het kort NEN 8087 in het kort NPR 1088 in het kort Principe van ventilatie en ventilatiesystemen Doel van ventileren Drijvende krachten Systemen volgens NPR Systeem A: natuurlijke ventilatie: natuurlijke toe- en afvoer Systeem B: mechanische toevoer en natuurlijke afvoer Systeem C: mechanische afzuiging: natuurlijke toevoer en mechanische afvoer Systeem D: gebalanceerde ventilatie: mechanische toe- en afvoer Kwalificatie Andere ventilatieprincipes Vocht, ventilatie en energiezuinigheid Vocht en ventilatie Ventilatie en energiezuinigheid Energieprestatienormering Invoergegevens voor de EPC-berekening Systeemselectie Warmteterugwinning Voorverwarming Uitschakeling door bewoners Ventilatoren Regelingen voor energiezuinig ventileren Zelfregelende toevoer; winddrukafhankelijk Zelfregelende toevoer; elektronisch geregeld Vraaggestuurd ventileren; tijdsturing Vraaggestuurd ventileren; sensorsturing Combinaties Gelijkwaardige energiezuinigheid en kwaliteit van ventilatie

8 4 Relatie geluid en ventilatie Invloed buitengeluid Berekening geluidwering van de gevels Geluidbelasting Zonwering binnen woningen door woningontwerp Indeling met betrekking tot externe geluidbronnen Kozijnen Naad- en kierdichting Paneelconstructies Ventilatievoorzieningen op geluidbelaste locaties Geluid van ventilatievoorzieningen Relatie ventilatie en luchtdichtheid Luchtdichtheid en dwarsventilatie Eisen aan de luchtdichtheid Eisen aan de totale woning Eisen aan de begane grondvloer NEN 2687 Luchtdoorlatendheid van woningen Eisen Luchtdichtheid en energieprestatie Luchtdichtheid begane grond theorie Luchtdichtheid begane grond praktijk Eisen Bouwbesluit 2003 aan ventilatie Bouwbesluit Bezettingsgraad Relatie ventilatie met veiligheid, gezondheid en energiezuinigheid Capaciteit van ventilatiesystemen voor verblijfsgebieden, verblijfs-, toilet- en bad ruimten van woningen Luchtverversing in de utiliteitsbouw Spuiventilatie Privaatrechtelijke eisen en aanbevelingen Arbowet Kwalitatieve eisen aan ventilatievoorzieningen Thermisch comfort Regelbaarheid Stromingsrichting Luchtkwaliteit

9 8 Ventilatiecapaciteit en ventilatiebalans van verblijfsgebieden en verblijfsruimten Opstellen ventilatiebalans Berekening op woningniveau: ventilatiebalans Berekening op verblijfsgebiedniveau Gelijkwaardigheidsverklaringen GIW-eisen aan de ventilatieberekening Overstroomvoorzieningen Ventilatie van enkele bijzondere ruimten Luchtverversing van overige ruimten Bergruimten Stallinggarages Spuivoorzieningen Werkwijze Spuien via één gevel Verdunningsfactor Luchtkwaliteit Plaats van de opening berekening verdunningsfactor Installatietechnisch ontwerp Weerstand in het systeem Systeemontwerp Inregeling en uitvoeringscontrole Geluidoverlast Aandachtspunten voor het kanalenstelsel Aandachtspunten voor luchtdichtheid Onderhoud Onderhoud bij mechanische afvoer Onderhoud bij een systeem met gebalanceerde ventilatie Ontwikkelingen Hybride ventilatie Breathing window Leidingsysteem met centrale verdeelkast Combinatie ventilatie en zonwering

10 Begrippen Symbolen Literatuur Over normen en normalisatie

11 1 Onderwerp en toepassingsgebied Inleiding Ventileren is het continu vervangen van binnenlucht door verse lucht in een gebouw. Deze verse lucht komt meestal geheel of gedeeltelijk van buiten. Ventilatie kan worden onderscheiden in bewuste ventilatie (via de daarvoor bestemde gevelopeningen of het ventilatiesysteem) en onbewuste ventilatie via naden en kieren. Bewuste ventilatie kan mechanisch plaatsvinden, of natuurlijk via gevelopeningen zoals roosters. Grote hoeveelheden verse lucht kunnen worden toegevoerd via te openen delen in een gevel, zoals deuren en ramen. Deze laatste vorm van ventilatie wordt spuiventilatie genoemd, een methode om sterk verontreinigde binnenlucht snel te kunnen afvoeren. Onbewuste ventilatie via naden en kieren kan worden gesplitst in infiltratie (luchtstroom naar binnen) en exfiltratie (luchtstroom naar buiten). Onbewuste ventilatie moet zo veel mogelijk worden voorkomen, omdat het ongecontroleerd energieverlies oplevert en aan - leiding geeft tot comfortklachten. Ventilatie is noodzakelijk uit het oogpunt van gezondheid voor de toevoer van zuurstof en de afvoer van verontreinigde lucht. Maatgevend bij de afvoer van verontreinigde lucht is de afvoer van kooldioxide. Daarnaast vindt afvoer plaats van: vocht; stofdeeltjes en schadelijke stoffen zoals formaldehydegas en radon; stank en geurtjes; warmte. Het laatstgenoemde aspect wordt in het zomerseizoen steeds belangrijker. In goed geïsoleerde gebouwen met een hoge interne warmtelast of een grote hoeveelheid glas op het zuiden is het afvoeren van warmte ten gevolge van zonbelasting belangrijk voor het thermisch comfort in de zomer. Veel ventileren is daarom goed voor de kwaliteit van het binnenmilieu. Het totale volume aan ventilatielucht, het ventilatiedebiet, heeft een directe relatie met het energieverbruik. Het vergroten van het ventilatiedebiet leidt tot een betere binnenluchtkwaliteit, maar ook tot een hoger energieverbruik. Het is dus van belang het ventilatiedebiet af te stemmen op de concentratie van verontreiniging zodat geen onnodig energieverlies door ventilatie optreedt. Onderwerp en toepassingsgebied 11

12 De minimumeisen op het gebied van ventilatie zijn vastgelegd in het Bouwbesluit Hierin worden twee relevante normen aangestuurd: NEN 1087 Ventilatie van gebouwen Bepalingsmethoden voor nieuwbouw en NEN 8087 Ventilatie van gebouwen Bepalings - methoden voor bestaande gebouwen. NEN 1087 is verder uitgewerkt in de praktijkrichtlijn NPR 1088 Ventilatie van woningen en woongebouwen Aanwijzingen voor en voorbeelden van de uitvoering van ventilatievoorzieningen. Deze normen en praktijkrichtlijn staan in deze praktijkgids centraal. 1.2 NEN 1087 in het kort NEN 1087: Ventilatie van gebouwen Bepalingsmethoden voor nieuwbouw verschilt op enkele punten ten aanzien van meetcondities van eerdere versies van deze norm: De norm bevat uitsluitend bepalingsmethoden; de eisen zijn opgenomen in het Bouwbesluit De norm is van toepassing op alle gebouwen en niet meer uitsluitend op woningen. In het Bouwbesluit 2003 wordt voor alle gebruiksfuncties NEN 1087 aangestuurd, met uitzondering van: - lichte industriefunctie; - andere overige gebruiksfuncties (niet voor het stallen van motorvoertuigen en niet voor het opslaan van afval); - bouwwerk geen gebouw zijnde. De definitieve norm van 2007, voorafgegaan door het normontwerp van december 2006, vervangt de norm uit In deze nieuwe versie zijn vooral wijzigingen opgenomen die de norm beter laten aansluiten bij een aantal relevante Europese normen. Dit zijn hoofdzakelijk detailwijzigingen. De belangrijkste inhoudelijke wijziging voor de praktijk is een gewijzigde definitie van de leefzone (zie hoofdstuk 7 van deze praktijkgids). Tevens is in de norm een informatieve bijlage toegevoegd over de berekening van de verdunningsfactor (zie hoofdstuk 11 van deze praktijkgids). De norm bevat, naast termen, definities en symbolen, bepalingsmethoden voor: de capaciteit van een ventilatievoorziening; de regelbaarheid van ventilatiecomponenten; het thermisch comfort; de richting van de stroming; de verdunningsfactor. Al deze onderwerpen komen in deze praktijkgids aan de orde. De bepalingsmethoden voor de capaciteit vormen het hart van de norm. Hieronder vallen naast de rekenregels voor de capaciteit, de principes van luchtstromingen, de 12 Onderwerp en toepassingsgebied

13 beproevings methoden en de omstandigheden waaronder beproevingen dienen plaats te vinden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen voorzieningen en componenten voor natuurlijke luchttoe- en afvoer en die voor mechanische luchttoe- en afvoer. Apart worden reken regels gegeven indien de toe- of afvoer niet rechtstreeks naar buiten plaatsvindt. 1 De verse lucht dient van voldoende kwaliteit te zijn. Daarom is in NEN 1087 de berekenings methode voor de verdunningsfactor opgenomen. Daarmee moet worden voorkomen dat hinder optreedt door de aanwezigheid van afvoervoorzieningen voor ventilatielucht of rookgassen. Dit deel van de norm wordt gekenmerkt door een groot aantal figuren die de verschillende praktijksituaties weergeven. Figuur 1 NEN NEN 8087 in het kort NEN 8087: Ventilatie van gebouwen Bepalingsmethoden voor bestaande ge bouwen bevat in hoofdzaak bepalingsmethoden voor de capaciteit van ventilatie - voorzien ingen. Deze bepalingsmethoden zijn inhoudelijk gelijk aan de overeenkomstige methoden in NEN Een belangrijk verschil is dat NEN 8087 geen bepalingsmethode bevat voor een inrichting voor luchtverversing voor bijvoorbeeld garages en bergruimten, aangezien het Bouwbesluit 2003 hieraan geen eisen stelt voor bestaande gebouwen. 1 NEN 1087:2007 is nog niet beschikbaar, maar verschijnt naar verwachting in het najaar van Deze norm zal Ontw. NEN 1087:2006 vervangen. De wijzigingen ten op zichte van het normontwerp zijn van redactionele aard en niet van inhoudelijke aard. 2 NEN 8087:2007 is nog niet beschikbaar, maar verschijnt naar verwachting in het najaar van Deze norm zal Ontw. NEN 8087:2006 vervangen. De wijzigingen ten opzichte van het normontwerp zijn van redactionele aard en niet van inhoudelijke aard. Onderwerp en toepassingsgebied 13

14 Er worden in de norm evenmin bepalingsmethoden gegeven voor: de regelbaarheid van ventilatiecomponenten; het thermisch comfort; de richting van de luchtstroming; de verdunningsfactor. Op onderdelen zijn meer verschillen aan te wijzen. Zo wordt in NEN 8087 bij overstroomvoorzieningen een deur in geopende stand beoordeeld. Conform NEN 1087 mogen slechts de kieren langs een gesloten deur als overstroomvoorziening worden aangemerkt. De consequentie hiervan is dat aan een deur in gesloten stand volgens de eisen voor bestaande bouw geen eisen worden gesteld voor het functioneren als overstroomvoor - ziening. Dat kan betekenen dat er in de praktijk bij een gesloten binnendeur geen overstroomvoorziening aanwezig is, zonder dat er strijdigheid ontstaat met de eisen voor bestaande bouw. Van doelmatige ventilatie zal dan geen sprake kunnen zijn. Dit illustreert dat de eisen voor bestaande bouw een absolute ondergrens vormen van wat aanvaardbaar is. De laatste versie van de norm vervangt de norm uit In deze versie zijn vooral wijzigingen opgenomen die de norm beter laten aansluiten bij een aantal relevante Europese normen. Dit zijn hoofdzakelijk detailwijzigingen. Figuur 2 NEN NPR 1088 in het kort NPR 1088 Ventilatie van woningen en woongebouwen Aanwijzingen voor en voorbeelden van de uitvoering van ventilatievoorzieningen is gebaseerd op NEN Allereerst worden de ventilatiesystemen, die in de norm slechts worden genoemd, hier verder uit - gewerkt en toegelicht. Hieruit blijkt direct de grote praktische waarde van de NPR. 14 Onderwerp en toepassingsgebied

15 De indeling in de systemen A tot en met D wordt in de praktijk algemeen gehanteerd. Per systeem worden de relevante zaken uit NEN 1087 in samenhang behandeld. Dit maakt de NPR tot een praktisch hulpmiddel. 1 In bijlage A worden de verschillende ventilatiesystemen in verschillende varianten praktisch uitgewerkt voor een eenvoudige eengezinswoning. Het veel toegepaste ventilatiesysteem C (natuurlijke toevoer en mechanische afvoer) wordt bovendien uitgewerkt voor een appartement. Tot slot worden de spuiventilatie en de ventilatie van een meterruimte en een liftkooi toegelicht. Figuur 3 NPR Onderwerp en toepassingsgebied 15

16 Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus GB Delft Vlinderweg AX Delft Ja, ik bestel ex. UIT 31:2007 nl Praktijkgids Bouwbesluit - Ventilatie T (015) F (015) Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via Gratis nieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze nieuwsbrieven. Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon , dagelijks van 8.30 tot uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview