Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling A&W-rapport 2200

Transcriptie

1 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling A&W-rapport 2200 in opdracht van

2

3 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling A&W-rapport 2200 P. de Hoop E. van der Heijden

4 Foto Voorplaat Planlocatie, Duinen t.h.v. paal 12 (Terschelling), Foto A&W P. de Hoop, E. van der Heijden 2016 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling. A&W-rapport 2200 Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek, Feanwâlden Opdrachtgever Rijkswaterstaat Noord Nederland Zuidersingel AV Leeuwarden Telefoon Uitvoerder Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek bv Postbus ZR Feanwâlden Telefoon Fax info@altwym.nl Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek bv. Overname van gegevens uit dit rapport is toegestaan met bronvermelding. Projectnummer Projectleider Status 2582zdd E. van der Heijden Definitief V2 Autorisatie Paraaf Datum Goedgekeurd R. Strijkstra 15 juni 2016 Kwaliteitscontrole R. Strijkstra

5 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling Inhoud 1 Inleiding Aanleiding Doel Inhoud van het rapport Aanpak Wijziging wetgeving natuur Overige 2 2 Situatieschets en plannen Plannen Beknopte (ecologische) beschrijving van de plangebieden 5 3 Relevante natuurwaarden Beschermde gebieden Beschermde soorten Flora- an faunawet Samenvattende tabel relevante natuurwaarden 20 4 Effectbepaling en beoordeling Effectbepaling en beoordeling PEHS Effectbepaling en beoordeling Flora- en faunawet 23 5 Conclusies Conclusies m.b.t. beschermde gebieden Conclusies m.b.t. beschermde soorten (Flora- en faunawet) Doorwerking voorwaarden Projectplan Waterwet 28 6 Literatuur 29

6

7 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 1 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Rijkswaterstaat Noord Nederland (RWS-NN) is voornemens om de zandige primaire waterkering op Terschelling op een aantal locaties op te hogen. Het gaat om 22 aanvullingen met een geschatte omvang variërend van ruim 3 tot m 3 (N.B. in figuur 1.1 zijn 12 locaties weergeven omdat een aantal deellocaties zeer dicht bij elkaar liggen en op grotere schaal ruimtelijk niet van elkaar zijn te onderscheiden). Vanwege de ligging in beschermd natuurgebied, kan de zandaanvulling negatieve effecten hebben op natuurwaarden in de directe omgeving van de plangebieden en de aanvoerroutes. Op dit moment bevindt het project zich in de voorbereidingsfase. In dit kader is ecologisch onderzoek gewenst om te bepalen hoe de plannen zich verhouden tot de ecologische wet- en regelgeving. RWS-NN heeft Altenburg & Wymenga opdracht gegeven dit onderzoek uit te voeren. 1.2 Doel Het onderzoek dat aan deze rapportage ten grondslag ligt, is een ecologische beoordeling. Bij een ecologische beoordeling worden de (potentieel) aanwezige wettelijk beschermde natuurwaarden in en nabij het plangebied in kaart gebracht. Vervolgens wordt bepaald of de betreffende natuurwaarden negatieve effecten ondervinden van de voorgenomen inrichting en wordt dit beoordeeld in het kader van de vigerende ecologische wet- en regelgeving. In onderhavig rapport wordt het voornemen getoetst aan het beschermingsregime van de Ecologische Hoofdstructuur (Streekplan) en de Flora- en Faunawet. De toetsing aan de Natuurbeschermingswet is uitgevoerd door een ander bureau. Indien van toepassing worden aanbevelingen gedaan voor mitigatie en eventueel noodzakelijk aanvullend onderzoek. Ten aanzien van mitigerende maatregelen wordt geadviseerd om deze op te nemen in het projectplan Waterwet, voor zover mogelijk binnen het kader van deze wet. 1.3 Inhoud van het rapport Het rapport is opgebouwd uit de volgende hoofdstukken. Situatieschets en plannen: in dit hoofdstuk wordt het onderzoeksgebied afgebakend en beschreven. Tevens wordt een beschrijving gegeven van de plannen, met aandacht voor aspecten als aanleg en toekomstig gebruik (hoofdstuk 2). Beschermde natuurwaarden: in dit hoofdstuk zijn de beschermde natuurwaarden in en nabij het onderzoeksgebied beschreven en is bepaald welke daarvan relevant zijn voor onderhavige beoordeling (hoofdstuk 3). Effectbepaling en beoordeling: hier is bepaald wat het effect is van de ingreep op de relevante natuurwaarden en is een beoordeling gegeven in het kader van de relevante natuurwetgeving (hoofdstuk 4). Conclusies: In dit hoofdstuk is de beoordeling in het kader van de natuurwetgeving kort samengevat en is vermeld welke consequenties daaraan verbonden zijn (hoofdstuk 5).

8 2 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 1.4 Aanpak Voor hoofdstuk 2 is uitgegaan van de informatie die verstrekt is door de opdrachtgever. Het hoofdstuk over de beschermde natuurwaarden (hoofdstuk 3) is gebaseerd op twee benaderingswijzen. Ten eerste zijn recente bronnen geraadpleegd over de aanwezigheid van beschermde gebieden en soorten in en nabij het plangebied (verspreidingsatlassen, overzichtswerken, onderzoeksrapporten en websites). Daarnaast is op 23 maart een oriënterend veldbezoek uitgevoerd, waarbij is gekeken naar de mogelijkheden voor aanwezigheid van wettelijk beschermde soorten. Hoofdstuk 4 is vervolgens uitgewerkt aan de hand van de informatie in de hoofdstukken 2 en Wijziging wetgeving natuur Naar verwachting treedt per 1 januari 2017 de Wet Natuurbescherming in werking. Deze nieuwe wet vervangt de huidige Flora- en faunawet, de Natuurbeschermingswet 1998 en de Boswet. In deze Ecologische beoordeling is uitgegaan van het beoordelingskader volgens de vigerende wet- en regelgeving, dus nog niet volgens de nieuwe Wet Natuurbescherming. Op basis van de huidige informatie ten aanzien van die nieuwe wet, is het denkbaar dat de conclusies van deze quickscan geen aanpassingen behoeven nadat de Wet Natuurbescherming in werking is getreden. Omdat de werkzaamheden worden uitgevoerd in de periode september - november 2017 adviseren wij de opdrachtgever hierover te zijner tijd contact met ons bureau op te nemen. 1.6 Overige Altenburg & Wymenga bv presenteert in dit rapport de resultaten van een onafhankelijk ecologisch onderzoek. Het onderzoek spreekt zich niet uit over de wenselijkheid van het onderhavige plan of een bepaalde ontwikkeling. Archeologische of cultuurhistorische waarden komen niet aan de orde. Aan deze ecologische beoordeling kunnen geen rechten worden ontleend.

9 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 3 Figuur Ligging van de plangebieden op Terschelling. De nummers verwijzen naar de gebruikte nummers in de tekst van dit rapport.

10 4 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 2 Situatieschets en plannen 2.1 Plannen Zandaanvulling De plannen bestaan uit het realiseren van meerdere zandaanvullingen op de primaire waterkering van Terschelling. Uitgaande van een toeslag van 100% gaat het voor de verschillende plekken op Terschelling (tussen de Badweg bij Formerum en het Schipduin bij Oosterend) om totaal m 3. De 22 zandaanvullingen variëren in grootte van ruim 3 tot 3920 m 3 (tabel 2.1). De oppervlaktes variëren van enkele vierkante meters tot ongeveer een hectare. De locaties van de zandaanvullingen zijn aangegeven in figuur 1.1 en 3.1. De zandaanvulling staat gepland voor de periode september - november Tabel Overzicht van de zandaanvullocaties en de volumes zand. De volgnummers verwijzen naar de nummers in figuur 1.1. N.B. in figuur 1.1 en in deze tabel zijn 12 locaties weergeven omdat een aantal van de 22 deellocaties zeer dicht bij elkaar liggen en op grotere schaal ruimtelijk niet van elkaar zijn te onderscheiden. Volgnummer Zandaanvullocaties Volumes m 3 (inclusief toeslag van 100%) 1 Duinen t.h.v. paal Grens Duinen t.h.v. paal 12 & Koegelwieck Koegelwieck Koegelwieck Koegelwieck Koegelwieck Koegelwieck Koegelwieck Koegelwieck Hoornsebos Hoornsebos Schipsduin 100 Totaal De Transportroute Het is niet precies duidelijk van welke locaties het zand afkomstig is dat gebruikt wordt voor de zandaanvullingen. Daarom is vanaf de Hoofdweg over het eiland een mogelijke aanvoerroute weergegeven. Voor plangebied 1 is het logisch richting het Noorden de Badweg-Formerum te volgen. Het laatste deel van deze route naar het plangebied kan mogelijk via een ruiterpad/zandpad, dat richting Oosten het plangebied passeert. Voor plangebied 2 gaat de route vanaf de Hoofdweg over een deel van de lokale weg en vervolgens over een zandpad richting plangebied. Eenzelfde soort route geldt voor de plangebieden 7, 8, 9, 10, 11 en 12. Om de plangebieden 3, 4, 5 en 6 te bereiken, moet er deels door de duinen worden gereden. De bovengenoemde routes zijn aangegeven in figuur 1.1. Een groot deel van het zand kan vervoerd worden met vrachtwagens/dumpers met een laadvermogen van ongeveer 20 m 3 zand. Waar door de duinen gereden moet worden, zal dit met kleinere voertuigen gebeuren, aangezien grotere dumpers deze de plekken wellicht niet

11 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 5 kunnen bereiken. Door het inzetten van kleiner materieel kan bovendien worden voorkomen dat de vegetaties ernstig wordt beschadigd. Totaal zal het gaan om ongeveer 650 verplaatsingen verdeeld over de twaalf locaties. 2.2 Beknopte (ecologische) beschrijving van de plangebieden Hieronder volgt een beknopte beschrijving van de plangebieden. Een aantal plangebieden is hier samen genomen, omdat ze dicht bij elkaar liggen of in hoge mate vergelijkbaar zijn. Plangebied 1 Locatie 1 ligt direct achter de zeereep en bestaat uit de habitattypen Witte duinen, Grijze duinen (kalkrijk en kalkarm) en Duindoornstruwelen. Op figuur 2.1 zijn ook nog plekken met Kraaihei en Kruipwilgstruwelen zichtbaar. Figuur Foto plangebied 1, genomen vanaf een duin in zuidelijke richting. Op de achtergrond zijn Kraaihei en Kruipwilgstruwelen zichtbaar.

12 6 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling Figuur Foto van plangebied 1, genomen in de richting van de aanvoerroute (noordwestelijke richting).

13 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 7 Plangebied 2 Plangebied 2 ligt op de rand van de duinen t.h.v. paal 12 en de Koegelwieck. De locatie bestaat uit het habitattype Grijze duinen (kalkarm), met in de buurt van het plangebied Witte Duinen, droge Duinheiden met Kraaihei, Kruipwilgstruwelen, en ontkalkte vochtige duinvalleien. Het plangebied bestaat voor een groot deel uit Helmgras, maar er zijn ook stukken met Buntgras en korstmossen (Open rendiermos). Figuur Zand- en ruiterpad dat plangebied 2 doorsnijdt. De foto is genomen richting het noorden met op de achtergrond de Koegelwieck.

14 8 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling Plangebieden 3, 4, 5 en 6 Plangebied 3, 4, 5 en 6 zijn wat lastiger te bereiken dan de overige plangebieden, dit omdat de locaties niet direct aan een weg of zandpad liggen. Hier moet het zand dan ook vervoerd worden door de duinen. De locaties zijn in hoge mate vergelijkbaar. Ze liggen grotendeels in het habitattype Grijze duinen (kalkarm) en voor een klein deel ook in het type Witte duinen. De aanvoerroute voert grotendeels door het habitattype Grijze duinen. Dicht langs de route liggen ontkalkte Vochtige duinvalleien (zie figuur 2.4 rechts bovenin). Figuur Deel van de aanvoerroute en plangebied 5, de foto is genomen richting het zuiden.

15 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 9 Figuur Deel van de aanvoerroute bij de plangebieden 3 t/m 6, de foto is genomen richting het oosten, op de achtergrond het Hoornsebos.

16 10 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling Plangebieden 7, 8 en 9 Plangebieden 7, 8 en 9 zijn tamelijk uniform. Ze liggen aan de rand van de Koegelwieck in de habitattypen Witte duinen en Grijze duinen (kalkarm). De locaties liggen langs het zandpad dat bovenlangs de gebieden Lies en Hoorn loopt. Figuur Aanvullocatie 7, de foto is genomen in westelijke richting.

17 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 11 Figuur Aanvullocatie 8, de foto is genomen in oostelijke richting. Figuur Aanvullocatie 9, de foto is genomen in oostelijke richting. Met de kerk van Hoorn op de achtergrond

18 12 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling Plangebied 10 en 11 Deze plangebieden liggen aan de rand van het Hoornsebos, aan de rand van het habitattype droge Duinbossen, grotendeels in het type Grijze duinen (kalkarm). In of dichtbij plangebied 10 bevindt zich een grote horst van waarschijnlijk een Buizerd. Buiten plangebied 11 bevinden zich op enige afstand twee Zwarte kraaiennesten. Het bos lijkt iets dichter bij het fietspad/pad te liggen dan de habitatkaart aangeeft. Figuur Plangebied 10, met opslag van dennen (Pinus). Het gebied ligt aan de rand van het Hoornsebos. De inzet toont het hier aangetroffen Buizerdnest. Het nest bevindt zich ongeveer 15 meter van het fietspad langs het zandpaadje door het bos.

19 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 13 Figuur Plangebied 11, met opslag van dennen (Pinus sp.). Het plangebied bestaat grotendeels uit een soortenarme, sterk betreden vegetatie.

20 14 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling Plangebied 12 Plangebied 12 ligt aan de rand van het Schipsduin. De locatie valt net in het habitattype Grijze duinen (kalkarm), met in de buurt droge Duinheiden met Kraaihei en een natte laagte. Figuur Foto van Plangebied 12, genomen richting westen. Op de achtergrond de rand van het dorp Oosterend.

21 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 15 3 Relevante natuurwaarden In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de wettelijk beschermde natuurwaarden die (mogelijk) aanwezig zijn in de plangebieden, de aanvoerroutes en de omgeving daarvan. Tevens wordt van deze natuurwaarden bepaald of zij beïnvloed kunnen worden door de beoogde ingreep en daardoor relevant zijn voor onderhavige beoordeling. 3.1 Beschermde gebieden Ecologische Hoofdstructuur Het plangebied en delen van de aanvoerroute maken deel uit van de (Provinciale) Ecologische Hoofdstructuur (PEHS) ( De wezenlijke waarden van de Ecologische Hoofdstructuur worden onder andere gekenmerkt door de natuurwaarden zoals die in de Natura 2000-gebieden Duinen van Terschelling kunnen worden aangetroffen. Het betreft hier voornamelijk de habitattypen 'Witte duinen' en 'Grijze duinen' en in mindere mate 'Kruipwilgstruweel' en 'Duinbos'. Daarnaast bestaan de wezenlijk waarden uit de soorten die geschikt biotoop kunnen vinden in de genoemde habitattypen. Verder komen er rond de plangebieden ook planten- en diersoorten voor die in het kader van de Flora- en faunawet zijn beschermd. Deze beschermde soorten kunnen ook worden beschouwd als wezenlijke waarden van de Ecologische Hoofdstructuur. Deze beschermde soorten en hun verspreiding ten opzichte van de plangebieden worden in onderhavig rapport in paragraaf 3.2 beschreven. Andere aspecten die beschouwd kunnen worden als wezenlijke waarden van de PEHS zijn openheid van het landschap, rust en duisternis. Om bovenstaande redenen wordt in hoofdstuk 4 nagegaan welke mogelijke effecten er op kunnen treden op de natuurwaarden van de EHS Overige gebiedsbescherming Behalve de hierboven beschreven wet- en regelgeving kunnen gebieden ook ten aanzien van natuurwaarden worden beschermd via andere regelgeving, bijvoorbeeld in het kader van ganzenbeleid of weidevogelbeleid. Het plangebied en de directe omgeving ervan zijn niet beschermd door deze overige vormen van gebiedsbescherming.

22 16 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling Figuur Ligging van de plangebieden ten opzichte van beschermde gebieden. De plangebieden en deels ook de aanvoerroutes liggen binnen de Ecologische Hoofdstructuur.

23 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling Beschermde soorten Flora- en faunawet De verschillende plangebieden liggen afwisselend in de duinen, aan de rand van de duinen of deels in bos. Hieronder is per soortgroep besproken welke wettelijk beschermde soorten in het kader van de Flora- en faunawet (mogelijk) in de gebieden of in de nabije omgeving van de gebieden en de transportroute voorkomen Planten De plangebieden en de transportroutes door de duinen bestaan hoofdzakelijk uit duingraslanden, duinruigte en droge duinheiden (Everts et al., 2012). Hier worden geen wettelijk beschermde plantensoorten verwacht. Op Terschelling komt in de bosgebieden de middelzwaar beschermde Dennenorchis en Kleine keverorchis voor. Ook in de omgeving van plangebied 10 en 11 zijn beide soorten in het verleden aangetroffen (gegevens NDFF). In beide plangebieden wordt ook in het bos zand aangebracht. Deze locaties zijn in principe geschikt als groeiplaats voor voornoemde soorten. Het veldbezoek voor onderhavig ecologisch onderzoek vond plaats buiten de periode waarin de aanwezigheid van deze plantensoorten goed kan worden vastgesteld. Om die reden wordt geadviseerd om tijdens de groeiperiode van Dennenorchis en Kleine keverorchis een aanvullend veldonderzoek uit te voeren. Dit kan worden uitgevoerd in de maanden eind april - mei Ongewervelde diersoorten Gezien de verspreidingsgegevens en de ecologische randvoorwaarden die wettelijk beschermde ongewervelde diersoorten aan hun omgeving stellen, wordt verwacht dat in en in de directe omgeving van het plangebied geen wettelijk beschermde ongewervelde diersoorten voorkomen (De Bruyne 2004, Kalkman 2004, Peeters et al. 2004, Timmermans et al. 2004, Bos et al. 2006, EIS et al. 2007, Bouwman et al. 2008) Vissen In het plangebied komt geen open water voor. Beschermde vissen komen daarom niet in het plangebied voor Amfibieën Licht beschermde amfibieën Uit verspreidingsgegevens van amfibieën blijkt dat in de omgeving van het plangebied licht beschermde soorten voorkomen, zoals Kleine watersalamander en Bruine kikker (van Delft et al. 2015). Zwaar beschermde amfibieën Op Terschelling komt de zwaar beschermde Rugstreeppad voor (Van Delft et al. 2015). Zandige terreinen met een betrekkelijk hoge dynamiek en open water, zoals duinen, vochtige duinvalleien en duinmeren, vormen geschikt leefgebied. De plangebieden 1 t/m 8 en 12 liggen in de nabijheid van vochtige gebieden met open water. Hier wordt de soort regelmatig waargenomen (gegevens NDFF). In bovengenoemde plangebieden is geen open water aanwezig. Ze zijn daarom niet geschikt als voortplantingsbiotoop voor de Rugstreeppad. Wel zijn de betreffende plangebieden geschikt als landbiotoop voor de soort. Dit geldt ook voor de

24 18 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling aanvoerroute die de plangebieden 3 t/m 7 met elkaar verbindt. De Rugstreeppad is daarom relevant bij de toetsing in hoofdstuk 4. Overige zwaar beschermde amfibieën komen niet op Terschelling voor Reptielen Middelzwaar beschermde Levendbarende hagedis Op Terschelling komt de middelzwaar beschermde Levendbarende hagedis voor (Van Delft et. al. 2015). De hagedis leeft vooral op vochtige en dicht begroeide plaatsen, zoals overgangen tussen bos en duin en oevers van vennen. Dichte vegetatiestructuren worden als dekking gebruikt en open plekken om op te warmen. Voor het opwarmen klimt de soort vaak op boomstronken en dode takken en soms klimt hij hoog de vegetatie in. Overwintering vindt plaats in grote pollen, onder boomstronken of in holen onder de grond. In principe zijn alle plangebieden geschikt als leefgebied voor de soort, met name daar waar er plekken zijn met hoogopgaand struweel. De Levendbarende hagedis is daarom relevant bij de toetsing in hoofdstuk 4. Zwaar beschermde Zandhagedis Op Terschelling komt de zwaar beschermde Zandhagedis voor (Van Delft et al. 2015). Het leefgebied van de soort bestaat uit droge op het zuiden geëxponeerde duinvegetaties. Essentieel is de aanwezigheid van open onbegroeide plekken. Hier warmen de dieren zich op en worden de eieren gelegd. De plangebieden waar de zandaanvullingen worden uitgevoerd zijn over het algemeen dichtbegroeid, met een arme vegetatiestructuur zonder open onbegroeide plekken. Om deze reden kan worden geconcludeerd dat de plangebieden ongeschikt zijn als leefgebied voor de Zandhagedis en dat de soort hier niet aanwezig is. De Zandhagedis is daarom verder niet relevant bij de toetsing en beoordeling in hoofdstuk 4. Overige zwaar beschermde reptielen Overige zwaar beschermde reptielen komen niet op Terschelling voor Vogels Broedvogels algemeen De plangebieden liggen in open duingebied en deels ook in bos. Hier kunnen verscheidene vogelsoorten van bos, struweel en duin tot broeden komen, zoals Graspieper, Heggenmus, Braamsluiper, Grasmus, Houtduif, Merel, etc. Alle broedvogelsoorten die hier voor kunnen komen vallen onder de bescherming van de Flora- en faunawet en zijn derhalve relevant voor onderhavige toetsing. Jaarrond beschermde nestplaatsen Buiten het broedseizoen vallen de meeste nestplaatsen niet onder de bescherming van de Flora- en faunawet. Een aantal vogelsoorten maakt echter gedurende het gehele jaar gebruik van de nestplaats of keert jaarlijks terug op dezelfde plaats. Hun nesten en de functionele leefomgeving daarvan worden daarom het gehele jaar beschermd. Vanaf 2009 geldt een aangepaste, indicatieve lijst van soorten met jaarrond beschermde nestplaatsen. Daarop staan onder andere Huismus, Gierzwaluw, Roek en roofvogel- en uilensoorten. Tijdens het veldbezoek is in plangebied 10 een bewoond nest van Buizerd aangetroffen. De soort is daarom relevant bij de toetsing in hoofdstuk 4.

25 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling Vleermuizen Alle Nederlandse vleermuissoorten zijn zwaar beschermd en tevens opgenomen in bijlage IV Habitatrichtlijn. Een aantal soorten komt op veel plaatsen in Nederland voor, waarschijnlijk ook binnen het plangebied. Om die redenen is in deze notitie aan deze soortgroep een aparte paragraaf gewijd. Overige zoogdiersoorten komen in paragraaf aan bod. Er komen volgens de verspreidingsgegevens vijf verschillende vleermuissoorten voor op Terschelling (Melis 2012). Deze zijn: Gewone dwergvleermuis, Ruige dwergvleermuis, Laatvlieger, Rosse vleermuis en Tweekleurige vleermuis. Voor vleermuizen zijn drie onderdelen van het leefgebied te onderscheiden die van groot belang zijn voor de functionaliteit van het leefgebied. Deze zijn verblijfplaatsen, foerageergebieden en vliegroutes. Hieronder worden deze drie elementen besproken. Verblijfplaatsen In de zomerperiode hebben vleermuizen in Nederland hun verblijfplaatsen voornamelijk in gebouwen en bomen. Tijdens de winter verblijven zij onder andere in gebouwen, bomen, bunkers en kelders. De meeste plangebieden liggen in open duingebied. Hier zijn geen potentieel geschikte locaties voor verblijfplaatsen aanwezig. De plangebieden 10 en 11 liggen in een bosgebied. Tijdens het gebiedsbezoek zijn hier geen bomen aangetroffen die geschikt zijn als verblijfplaats. Foerageergebied Met name de plangebieden 10 en 11 kunnen dienst doen als foerageergebied voor Gewone dwergvleermuis, Ruige dwergvleermuis, Laatvlieger en Tweekleurige vleermuis. De plangebieden die in het open duingebied liggen zijn niet erg geschikt als foerageergebied. Vliegroutes Bij verplaatsingen tussen verblijfplaatsen en foerageergebied maken vleermuizen om zich te oriënteren meestal gebruik van vaste vliegroutes langs lijnvormige structuren, zoals lanen, boomsingels, (oevers van) sloten en straatpatronen. De meest plangebieden liggen in het open duin. Hier zijn geen lijnvormige landschapselementen aanwezig. Mogelijk dat de bosranden bij de plangebieden 10 en 11 functioneren als vliegroute voor Gewone dwergvleermuis, Ruige dwergvleermuis, Laatvlieger en Tweekleurige vleermuis Overige zoogdiersoorten In en rond de plangebieden zijn licht beschermde zoogdiersoorten aanwezig, zoals enkele muizensoorten, Konijn en Haas (Melis 2012). Tijdens het gebiedsbezoek zijn konijnenholen aangetroffen, maar deze waren op dat moment niet bewoond. De overige voornoemde soorten kunnen wel in de plangebieden aanwezig zijn. Er komen geen middelzwaar en zwaar beschermde zoogdiersoorten voor in en in de directe omgeving van de plangebieden (Melis 2012).

26 Aanwezig in omgeving Aanwezig in plangebied Rode Lijst- status Bescherming sregime Relevant voor onderhavige beoordeling Natuurwaarde Afstand tot plangebied Beschermingsregime Relevant voor onderhavige beoordeling 20 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 3.3 Samenvattende tabel relevante natuurwaarden Op basis van dit hoofdstuk is in tabel 3.1 op een rij gezet welke wettelijk beschermde natuurwaarden in de omgeving van het plangebied en/of (mogelijk) in het plangebied voorkomen. Daarnaast is aangegeven of de betreffende natuurwaarden kunnen worden beïnvloed door de uitvoering van de beoogde plannen en daardoor relevant zijn voor het vervolg van de onderhavige beoordeling. Voor deze beschermde natuurwaarden (gebieden en soorten) wordt in het volgende hoofdstuk bepaald welke effecten zij (kunnen) ondervinden en wordt beoordeeld hoe dit zich verhoudt tot de ecologische wet- en regelgeving. De overige natuurwaarden komen (naar verwachting) niet voor in het plangebied en langs de aanvoerroute en/of ondervinden geen negatieve invloed van de beoogde ingreep. Op deze natuurwaarden wordt in de rapportage niet meer teruggekomen. Tabel Overzicht van wettelijk beschermde natuurwaarden in en rond de plangebieden en de aanvoerroute. Ook is aangegeven in welk plangebied de beschermde natuurwaarde kan voorkomen. Van de natuurwaarden wordt aangegeven of zij aanwezig zijn in de (ruime) omgeving en/of in de plangebieden, de status volgens de Rode Lijst, de relevante wet- en regelgeving en of de betreffende natuurwaarde relevant is voor onderhavige beoordeling. Aanwezigheid: + = aanwezig, - = afwezig, (+) = mogelijk aanwezig, maar niet vastgesteld, w = waarschijnlijk aanwezig, (f) = mogelijk foeragerend, (v) = mogelijk vliegroute. Categorieën van de Rode Lijst: niet bedreigd (NB), gevoelig (GE), kwetsbaar (KW), bedreigd (BE) en ernstig bedreigd (EB), +/- = afhankelijk van de soort. Beschermingsregime: Ffw = Flora- en faunawet, waarbij 1 = licht beschermd, 2 = middelzwaar beschermd en 3 = zwaar beschermd. Beschermde gebieden (P)EHS Plangebied Streekplan Ja is onderdeel EHS Overige bescherming van gebieden - - Nee Beschermde soorten Planten + (+) +/- Ffw Ja Plangebied 10 & 11 Ongewervelde diersoorten ( 3.2.2) - - +/- Ffw Nee Licht beschermde amfibieënsoorten ( 3.2.4) + + Alle plangebieden - Ffw 1 Ja Zwaar beschermde Rugstreeppad + + GE Ffw 3 Ja Plangebied 1 t/m 8, 12 Levendbarende hagedis + + Alle plangebieden GE Ffw 2 Ja

27 Natuurwaarde Afstand tot plangebied Beschermingsregime Relevant voor onderhavige beoordeling A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 21 Zandhagedis + - KW Ffw 3 Nee Broedvogels + (+) +/- Ffw Ja Alle plangebieden Jaarrond beschermde nestplaatsen (+) + +/- Ffw Ja vogels Plangebied 10 Vleermuizen + (f) +/- Ffw 3 Ja Alle plangebieden Licht beschermde zoogdiersoorten + + Alle plangebieden +/- Ffw 1 Ja Middelzwaar en zwaar beschermde zoogdieren Ffw 2-3 Nee

28 22 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 4 Effectbepaling en beoordeling Op basis van het overzicht van de beschermde natuurwaarden (hoofdstuk 3), worden in hoofdstuk 4.1 de mogelijke effecten op natuurwaarden en landschappelijke waarden op grond van gebiedsbescherming beoordeeld. In hoofdstuk 4.2 wordt onderzocht of de wettelijk beschermde soorten van de Flora- en faunawet mogelijk negatieve effecten kunnen ondervinden. Het plan omvat het ophogen van laagtes in de waterkerende duinen van Terschelling. Het gaat om 22 locaties die variëren in omvang van enkele vierkante meters tot een halve hectare. Hierbij gaat vegetatie van de Natura 2000-habitattypen Witte duinen, Grijze duinen en Duindoornstruwelen tijdelijk verloren. Onderwerp van onderzoek is in hoeverre daardoor habitatverlies voor soorten optreedt. Tevens kunnen de werkzaamheden leiden tot een verlies van kwaliteit van het beschikbare biotoop als gevolg van verstoring. 4.1 Effectbepaling en beoordeling PEHS Het plangebied maakt onderdeel uit van de (Provinciale) Ecologische Hoofdstructuur (PEHS). Dit betekent dat zowel natuurwaarden als landschappelijke waarden zijn beschermd op grond van het beschermingsregime zoals verwoord in het Streekplan. Hieronder wordt aangegeven of er sprake is van negatieve effecten op de wezenlijke waarden van de PEHS. Hierbij zijn de wezenlijke waarden onderverdeeld in drie categorieën, namelijk wezenlijke natuurwaarden, openheid van het landschap en lichtuitstraling & geluidsbelasting. Wezenlijke natuurwaarden Bij de bepaling in onderhavig rapport of er sprake is van een aantasting van de wezenlijke waarden van de PEHS. Door de zandaanvulling wordt in de plangebieden een zeer beperkt deel van de aanwezige habitattypen aangetast door het aan te brengen zand. Voor een deel is deze aantasting tijdelijk, omdat de gebieden zich na verloop van tijd zullen herstellen tot de oorspronkelijke situatie. Hierdoor zullen ook de overige huidig aanwezige natuurwaarden in het plangebied zich weer kunnen vestigen. Op basis hiervan wordt geconcludeerd, dat er geen sprake is van een significante aantasting van de wezenlijke natuurwaarden van de PEHS. Openheid van het landschap Door de zandaanvullingen wordt de openheid van het landschap niet aangetast. Er zijn dus geen effecten te verwachten op de openheid van het landschap. Lichtuitstraling en geluidsbelasting De aanlegfase zal leiden tot een zeer tijdelijke verstoring van de omgeving. Gezien de huidige mate van verstoring in en rond het plangebied zal dit geen grote mate van extra verstoring opleveren en zal dit niet leiden tot een aantasting van natuurwaarden. Daarnaast is de verstoring die van de zandaanvulling en het transport uitgaat tijdelijk van aard. Het is daarom onwaarschijnlijk dat als gevolg van de aanlegwerkzaamheden de wezenlijke waarden van de PEHS worden aangetast. Conclusie Het ophogen van de verschillende laagtes in de duinen van Terschelling die fungeren als (primaire) waterkering heeft geen significant negatief effect op de wezenlijke waarden en de openheid van het landschap. De aanlegfase zal verstoring met zich meebrengen, maar dit is

29 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 23 van tijdelijke aard en zal niet leiden tot een knelpunt met het beschermingsregime van de PEHS. 4.2 Effectbepaling en beoordeling Flora- en faunawet Op basis van het overzicht van de beschermde natuurwaarden (hoofdstuk 3), worden in dit hoofdstuk de wettelijk beschermde soorten van de Flora- en faunawet besproken die mogelijk negatieve effecten kunnen ondervinden. Wettelijk beschermde soorten die in dit hoofdstuk niet worden genoemd, komen niet voor in het plangebied en/of ondervinden geen negatieve effecten van de beoogde ingreep. Door de zandaanvulling gaat een deel van de vegetatie van de Witte duinen, Grijze duinen en Duindoornstruwelen verloren. Onderwerp van onderzoek is daarom of en in hoeverre daardoor habitatverlies voor beschermde soorten optreedt. Tevens kunnen de werkzaamheden leiden tot een verlies van kwaliteit van het beschikbare biotoop voor beschermde soorten als gevolg van tijdelijke verstoring Planten De plangebieden 10 en 11 zijn geschikt als groeiplaats van de middelzwaar beschermde Dennenorchis en Kleine keverorchis. Het veldbezoek voor de ecologische beoordeling vond plaats buiten de periode waarin de aanwezigheid van orchideeën goed kan worden vastgesteld. Om die reden wordt geadviseerd om tijdens de groeiperiode van orchideeën (meijuni) een aanvullend veldonderzoek uit te voeren om te bepalen of Dennenorchis en Kleine keverorchis hier voorkomen en door de beoogde ingrepen kunnen worden geschaad. Bij aanwezigheid van voornoemde soorten kan als volgt worden gehandeld: voor middelzwaar beschermde soorten geldt bij projecten in het kader van ruimtelijke ontwikkeling een vrijstellingsregeling ten aanzien van enkele verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet, mits de beoogde werkzaamheden aantoonbaar worden uitgevoerd volgens een door het ministerie goedgekeurde en relevante gedragscode. Wanneer daaraan wordt voldaan, is voor verstoring van middelzwaar beschermde soorten geen ontheffing nodig. In een gedragscode staat hoe werkzaamheden moeten worden uitgevoerd om negatieve effecten op planten zo goed mogelijk te beperken. Mogelijke maatregelen zijn bijvoorbeeld het tijdig verplaatsen van de soorten naar alternatieve groeiplaatsen in de omgeving. In onderhavig geval, met name vanwege de uitvoering in de periode september - november 2017, is het noodzakelijk om in de periode april - mei 2017 het onderzoek naar de mogelijke aanwezigheid van beide soorten te laten uitvoeren. In die periode kunnen dan, indien aanwezig, tevens de planten worden verplaatst, omdat dit in de periode van de uitvoering van de zandaanvulling niet mogelijk is Amfibieën Algemene amfibieënsoorten Uit verspreidingsgegevens van amfibieën blijkt dat in en rond de plangebieden licht beschermde soorten voorkomen, zoals Bruine kikker en Kleine watersalamander. Voor licht beschermde soorten geldt bij projecten in het kader van ruimtelijke ontwikkeling een vrijstellingsregeling ten aanzien van enkele verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet. Om

30 24 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling deze reden veroorzaken de beoogde werkzaamheden geen conflict met de Flora- en faunawet ten aanzien van (licht beschermde) amfibieënsoorten. Zwaar beschermde Rugstreeppad De plangebieden 1 t/m 8 en 12 bieden geschikt zomer- en winterbiotoop voor de zwaar beschermde Rugstreeppad. Door de werkzaamheden (aanbrengen van zand en gebruik onverharde aanvoerroute door de duinen) kunnen individuele dieren worden verwond of gedood. In dat geval is er een overtreding van artikel 9 van de Flora- en faunawet. Tevens kunnen door de aantasting van het zomer- en winterbiotoop verblijfplaatsen van deze soort worden verstoord. Dit betekent dat ook artikel 11 van de Flora- en faunawet wordt overtreden. Om deze reden wordt geadviseerd om voor de Rugstreeppad een ontheffing van de Flora- en faunawet bij RVO aan te vragen. De aanvraagprocedure duurt ca. 16 weken Reptielen Middelzwaar beschermde Levendbarende hagedis In principe zijn alle plangebieden geschikt als leefgebied voor de middelzwaar Levendbarende hagedis. De verwachting is dat de soort in de meeste plangebieden ook daadwerkelijk kan worden aangetroffen. Voor middelzwaar beschermde soorten geldt bij projecten in het kader van ruimtelijke ontwikkeling een vrijstellingsregeling ten aanzien van enkele verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet, mits de beoogde werkzaamheden aantoonbaar worden uitgevoerd volgens een door het ministerie goedgekeurde en relevante gedragscode. Wanneer daaraan wordt voldaan, is voor aantasten van middelzwaar beschermde Levendbarende hagedis geen ontheffing nodig. In een gedragscode staat hoe werkzaamheden moeten worden uitgevoerd om negatieve effecten op soorten zo goed mogelijk te beperken. Mogelijke maatregelen ten aanzien van Levendbarende hagedis zijn bijvoorbeeld: het uitvoeren van werkzaamheden buiten de overwinteringsperiode. De overwinteringsperiode voor Levendbarende hagedis is van ongeveer half oktober tot maart. de werkzaamheden zodanig uitvoeren dat mobiele dieren kunnen uitwijken. het voor de machines 'uitlopen' en wegvangen van dieren. het gebied voor aanvang van de werkzaamheden ongeschikt maken (in de periode dat de dieren niet aanwezig zijn), zodat ze zich er niet gaan vestigen. De initiatiefnemer is ervoor verantwoordelijk dat de uitvoering volgens een gedragscode aantoonbaar is, zoals middels verslaglegging. De goedgekeurde gedragscode die kan worden toegepast is de Gedragscode Flora- en faunawet van Rijkswaterstaat (bestemd voor bestendig beheer en onderhoud en kleinschalige ruimtelijke inrichting of ontwikkeling). Er wordt tevens geadviseerd om voor de beoogde werkzaamheden een ecologisch werkprotocol op te laten stellen. Dat protocol is afgestemd op de betreffende ingrepen en geeft alle aanwijzingen die ten aanzien van Levendbarende hagedis nodig zijn, inclusief de maatregelen die de gedragscode voorschrijft. Wanneer volgens een gedragscode wordt gehandeld, veroorzaken de beoogde ingrepen geen conflict met de Flora- en faunawet ten aanzien van de aangetroffen middelzwaar beschermde Levendbarende hagedis. Wanneer niet aan deze voorwaarde wordt voldaan, is voor de uitvoering van de beoogde ingrepen een ontheffing nodig van de betreffende

31 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 25 verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet. Een dergelijke ontheffing dient te worden aangevraagd bij RVO. De aanvraagprocedure duurt ca. 16 weken Broedvogels algemeen Het plangebied en de aanvoerroute alsmede de omgeving worden gebruikt als broedgebied door vogels. Bij werkzaamheden moet volgens de Flora- en faunawet rekening worden gehouden met het broedseizoen van vogels. De Flora- en faunawet kent geen standaardperiode daarvoor. Het gaat erom of er een broedgeval is dat verstoord kan worden. Verstoring van broedgevallen is niet toegestaan en hiervoor wordt in principe ook geen ontheffing verleend. Er zijn in dit geval goede mogelijkheden om de beoogde werkzaamheden uit te voeren zonder een conflict met de Flora- en faunawet te veroorzaken ten aanzien van broedende vogels. De meest zekere aanpak is een planning van de werkzaamheden buiten de periode van half maart tot half juli. Dat is de periode waarin de meeste vogelsoorten broeden, ook de soorten die binnen en nabij het plangebied kunnen broeden. Omdat de initiatiefnemer heeft aangegeven dat de werkzaamheden voor de zandaanvulling buiten het broedseizoen plaatsvinden (septnov. 2017), worden er hoogstwaarschijnlijk geen nesten van vogels verstoord en ontstaat er geen conflict met de Flora- en faunawet ten aanzien van vogels Jaarrond beschermde nestplaatsen In plangebied 10 is een bezet nest van de Buizerd aangetroffen. De boom waar het nest zich in bevindt, wordt niet verwijderd. Indien de werkzaamheden hier worden uitgevoerd binnen de broedperiode van de Buizerd, dan kan het nest worden verstoord en is er een overtreding van de Flora- en faunawet. Om een overtreding te voorkomen wordt geadviseerd om de zandaanvulling in dit plangebied uit te voeren buiten de periode van het broedseizoen van Buizerd. Het broedseizoen van Buizerd is ongeveer van maart t/m augustus. Gezien de planning van de werkzaamheden is het realistisch dat verstoring wordt voorkomen Vleermuizen Verblijfplaatsen In hoofdstuk 3 is geconcludeerd dat de aanwezigheid van verblijfplaatsen van vleermuizen in het plangebied kan worden uitgesloten. Om deze redenen veroorzaken de plannen geen direct effect op verblijfplaatsen van vleermuizen. Er is daarom geen conflict met de Flora- en faunawet ten aanzien van verblijfplaatsen van vleermuizen. Foerageergebied Het plangebied kan in principe dienst doen als foerageergebied voor enkele vleermuissoorten. Door de herinrichting van het plangebied komt de functionaliteit van het foerageergebied niet in gevaar, zodat er geen conflict is met de Flora- en faunawet. Vliegroutes Mogelijk dat de bosranden bij de plangebieden 10 en 11 functioneren als vliegroute voor Gewone dwergvleermuis, Ruige dwergvleermuis, Laatvlieger en Tweekleurige vleermuis. Omdat de bosranden door het voornemen niet worden aangetast. veroorzaken de plannen geen conflict met de Flora- en faunawet ten aanzien van vliegroutes van vleermuizen.

32 26 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling Licht beschermde zoogdiersoorten Door de uitvoering van de plannen gaat voor enkele licht beschermde zoogdiersoorten (tijdelijk) een deel van het leefgebied verloren. Voor de betreffende soorten is in de omgeving van het plangebied voldoende alternatief leefgebied aanwezig. Voor licht beschermde zoogdiersoorten geldt een vrijstelling van enkele verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet bij projecten in het kader van ruimtelijke ingrepen. De realisatie van het voornemen veroorzaakt daarom geen conflict met de Flora- en faunawet ten aanzien van licht beschermde zoogdiersoorten Samenvattende tabel ecologische beoordeling Flora- en faunawet De effectbepaling en beoordeling die in dit hoofdstuk is beschreven, is in tabel 4.1 samengevat. In de tabel is per relevante natuurwaarde weergegeven of deze negatieve effecten ondervindt en of er een conflict is met de betreffende ecologische wet- en regelgeving. Tevens is aangegeven of en welke vervolgstappen noodzakelijk zijn. Tabel Overzicht van de effectbepaling van de beoogde ingreep op de relevante wettelijk beschermde soorten en de beoordeling in het kader van de Flora- en faunawet. Daarnaast is weergegeven of en welke vervolgstappen noodzakelijk zijn en voor welk plangebied de betreffende vervolgstap geldt. De nummers van de plangebieden corresponderen met de nummers zoals aangegeven in figuur 1.1. Natuurwaarde Negatieve Conflict met Vervolgstappen Betreffende effecten wet- en plangebieden regelgeving Beschermde gebieden PEHS Geen Nee Geen Alle plangebieden Beschermde soorten Dennenorchis Niet uitgesloten Mogelijk Aanvullend onderzoek in 10, 11 Kleine keverorchis mei Rugstreeppad Ja Ja Aanvragen ontheffing 1 t/m 8 en 12 Flora- en faunawet Levendbarende hagedis Ja Mogelijk Uitvoeren van Alle plangebieden werkzaamheden volgens goedgekeurde gedragscode Inheemse broedvogels Niet uitgesloten Mogelijk Geen, mits uitvoering Alle plangebieden volgens voorwaarden in Jaarrond beschermde Niet uitgesloten Mogelijke Werken buiten de 10 nestplaats Buizerd broedperiode van Buizerd. Broedperiode is van maart t/m augustus Licht beschermde zoogdiersoorten Niet uitgesloten Nee Geen Alle plangebieden

33 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 27 5 Conclusies 5.1 Conclusies m.b.t. beschermde gebieden Ecologische Hoofdstructuur (EHS) Ten aanzien van de EHS worden geen negatieve effecten verwacht. Er is daarom geen knelpunt met het beschermingsregime ten aanzien van de EHS. Overige vormen van gebiedsbescherming De beoogde werkzaamheden veroorzaken geen conflict met overige vormen van wet- en regelgeving ten aanzien van ganzenfoerageergebied, gebieden van openheid en rust ten behoeve van weidevogels en overige vormen van gebiedsbescherming. Ten aanzien van overige gebiedsbescherming is er geen conflict met het hiervoor geldende beschermingsregime. 5.2 Conclusies m.b.t. beschermde soorten (Flora- en faunawet) Dennenorchis en Kleine keverorchis Om te bepalen hoe de ingrepen zich verhouden tot de Flora- en faunawet ten aanzien van Dennenorchis en Kleine keverorchis, is aanvullend onderzoek in mei - juni 2017 noodzakelijk. Indien één of beide soorten worden aangetroffen, zijn vervolgstappen nodig (paragraaf 4.2.1) Rugstreeppad De werkzaamheden veroorzaken een conflict met de Flora- en faunawet ten aanzien van de zwaar beschermde Rugstreeppad. Voor deze soort dient bij RVO een ontheffing in het kader van de Flora- en faunawet te worden aangevraagd. De aanvraagprocedure duurt ca. 16 weken. Gezien de verspreiding van de soort op Terschelling, het beperkte areaal van het leefgebied dat tijdelijk wordt aangetast en het belang van de ingrepen, is het aannemelijk dat de ontheffing (onder voorwaarden) wordt verleend. Levendbarende hagedis Naar verwachting is in alle plangebieden de Levendbarende hagedis aanwezig. Voor de middelzwaar beschermde Levendbarende hagedis geldt bij projecten in het kader van ruimtelijke ontwikkeling een vrijstellingsregeling ten aanzien van enkele verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet, mits de beoogde werkzaamheden worden uitgevoerd volgens een goedgekeurde gedragscode. Wanneer daaraan wordt voldaan, is voor aantasten van middelzwaar beschermde Levendbarende hagedis geen ontheffing nodig. Wanneer niet aan deze voorwaarde wordt voldaan, is voor de uitvoering van de beoogde ingrepen ten aanzien van Levendbarende hagedis een ontheffing nodig van de Flora- en faunawet. De aanvraagprocedure bij RVO duurt ca. 16 weken. Gezien het belang van het project en de beperkte invloed op de soort, is het verkrijgen van een ontheffing aannemelijk. Broedvogels algemeen Omdat de werkzaamheden voor de zandaanvulling worden uitgevoerd buiten het broedseizoen, wordt de verstoring van nesten en broedende vogels onwaarschijnlijk geacht. Om deze reden veroorzaakt de zandaanvulling geen conflict met de Flora- en faunawet ten aanzien van vogels.

34 28 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling Jaarrond beschermde nestplaatsen vogels In plangebied 10 is een jaarrond beschermd nest van Buizerd aangetroffen. De beoogde werkzaamheden op deze locatie veroorzaken geen conflict met de Flora- en faunawet ten aanzien van jaarrond beschermde nestplaatsen, mits de boom met het nest niet wordt gekapt en het nest niet wordt verstoord. Dit betekent dat de werkzaamheden het beste kunnen worden uitgevoerd buiten de periode van het broedseizoen van Buizerd. Het broedseizoen van Buizerd is ongeveer van maart t/m augustus. Gezien de planning van de werkzaamheden wordt aan deze voorwaarde voldaan. In de overige plangebieden en langs de aanvoerroutes zijn geen jaarrond beschermde nestplaatsen aangetroffen. Hier is er geen knelpunt met de Flora- en faunawet ten aanzien van jaarrond beschermde nestplaatsen van vogels. Overige soorten Wettelijk beschermde soorten die in dit hoofdstuk niet worden genoemd, komen naar verwachting niet voor in het plangebied en/of ondervinden geen negatieve effecten van de beoogde werkzaamheden en/of worden door de plannen verstoord zonder dat daardoor een conflict met de Flora- en faunawet optreedt. De plannen veroorzaken ten aanzien van de betreffende overige soorten geen conflict met de Flora- en faunawet. 5.3 Doorwerking voorwaarden Projectplan Waterwet Geadviseerd wordt om bovengenoemde voorwaarden om knelpunten met de natuurwetgeving te voorkomen op te nemen in het projectplan Waterwet, voor zover mogelijk binnen de kaders van deze wet.

35 A&W-rapport 2200 Ecologisch onderzoek zandaanvullingen primaire waterkering Terschelling 29 6 Literatuur Boonstra, S.H Milieuonderzoek Strandpaviljoen Wagenborg te Schiermonnikoog voor de aspecten geluid en licht. Rapport Stroop raadgevend ingenieurs bv, Leek. Bos, F., M. Bosveld, D. Groenendijk, C. van Swaay, I. Wynhof, De Vlinderstichting, De dagvlinders van Nederland, verspreiding en bescherming (Lepidoptera: Hesperioidea. Papilionoidea. Nederlandse Fauna 7. Leiden. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & European Invertebrate Survey Nederland. Bouwman, J.H., V.J. Kalkman, G. Abbingh, E.P. de Boer, R.P.G. Geraeds, D. Groenendijk, R. Ketelaar, R. Manger & T. Termaat Een actualisatie van de verspreiding van de Nederlandse libellen. Brachytron, jaargang 11(2), augustus Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, Heteren. Bruyne, R. de Inventarisatie-protocol Nauwe korfslak Vertigo moulinsiana t.b.v het HabSlak-project (inventarisatie van mollusken van de Europese Habitatrichtlijn). Inventarisatiejaar ANEMOON-rapport , Stichting ANEMOON, Bennebroek. Delft, J.J.C.W. van, J. Kranenbarg, A. de Bruin & P. Frigge Waarnemingenoverzicht Bijlage bij RAVON 59, jaargang 17 nummer 4. RAVON, Nijmegen. EIS-Nederland, De Vlinderstichting & Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie Waarnemingenverslag dagvlinders, libellen en sprinkhanen. EIS-Nederland, Leiden / De Vlinderstichting, Wageningen / Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, Assen. Everts, M. Jongman, D.P. Pranger, M.E. Tolman, N.P.J. de Vries Vegetatie- en plantensoortenkartering Terschelling Kalkman, V.J. 2004a. Zeggekorfslak Vertigo moulinsiana (Dupuy, 1849). EIS - Nederland, Melis, J Werkatlas Zoogdieren van Friesland. Januari Zoogdieratlas Friesland. Peeters, T.M.J., C. van Achterberg, W.R.B. Heitmans, W.F. Klein, V. Lefeber, A.J. van Loon, A.A. Mabelis, H. Nieuwenhuijsen, M. Reemer, J. de Rond, J. Smit, H.H.W. Velthuis, De wespen en mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata. - Nederlandse Fauna 6. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, Leiden, KNNV Uitgeverij, Utrecht & European Invertebrate Survey - Nederland, Leiden. Timmermans, G., R. Lipmann, M. Melchers & H. Holsteijn De Gewone rivierkreeft Astacus astacus (Linnaeus, 1758). EIS - Nederland, Geraadpleegde internetsites

36

37 Bezoekadres Suderwei TZ Feanwâlden Postadres Postbus ZR Feanwâlden Telefoon Fax info@altwym.nl