Weg met de zesjescultuur? nr. 1, september Magazine van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders

Transcriptie

1 SBM Magazine van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders nr. 1, september 2011 Waarden centraal in maatschappelijke ondernemingen Wij doen in zingeving Dagopeningen 2.0 Ik wil weer vuur zien bij de uitgebluste docent Waardevenster Jaarlijkse apk stimuleert continue verbetering Weg met de zesjescultuur?

2 nr.1, september 2011 Agenda Magazine van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders Datum Activiteit Doelgroep Plaats Contactpersoon Netwerk bovenschools managers regio Utrecht PO Bunschoten uur Wob van Beek Netwerk bovenschools managers Zuid-Holland Zuid/Oost, Zeeland, West-Brabant PO Bergen op Zoom uur Hans Bruggeman Netwerk kleine schoolbesturen Alblasserdam/Vijfheerenlanden PO Giessenburg uur Hans Bruggeman Netwerk bovenschools managers Zuid-Holland PO Naaldwijk uur Ouko Beuving Netwerk Groningen PO Oude Pekela uur Wob van Beek Netwerk bovenschools managers Drenthe PO Hoogeveen uur Wob van Beek Netwerk Noord Nederland PO uur Eastermar Wob van Beek Netwerk bovenschools managers Overijssel PO Nijverdal uur Wob van Beek Netwerk bovenschools managers Noord Gelderland / Flevoland PO Urk uur Wob van Beek Netwerk kleine bestuurlijke schaal Overijssel / Drenthe PO Staphorst uur Wob van Beek Colofon Besturenraad De Besturenraad, centrum voor christelijk onderwijs, verenigt christelijke onderwijsinstellingen en geeft samen met hen stem aan het christelijk onderwijs in onze samenleving. Bij de Besturenraad zijn 540 besturen aangesloten, met meer dan scholen en bijna leerlingen, deelnemers en studenten in alle onderwijssectoren. Redactie Eva van Helden (bladmanager) Guido de Bruin (hoofdredacteur) Corine de Reus (eind- en beeldredactie/ Meer informatie over de bijeenkomsten kunt u krijgen via onze ledenservice. productbegeleiding) Algemene ledenvergadering 25 november 2011 Redactieadres Houttuinlaan 5b, Presentatie van de resultaten van het verkennende onderzoek naar de verdergaande samenwerking van de Besturenraad met de katholieke besturenorganisaties. Postbus 381, 3440 AJ Woerden hvandekaa@besturenraad.nl Vormgeving Ontwerpwerk, Den Haag Vanaf uur bent u welkom in Conferentiehotel Kontakt der Kontinenten in Soesterberg. U kunt zich uitspreken over de uitkomsten van dit onderzoek en de te nemen vervolgstappen. Tegelijk vinden ook de ALV s van de Bonden KBO en KBVO plaats. Nadere informatie volgt zo spoedig mogelijk. Foto omslag istockphoto Druk Drukkerij Ten Brink, Meppel Info Abonnementen (excl. 6% btw) Uitgever SBM/Thema voor leden gratis Besturenraad Postbus 381, 3440 AJ Woerden SBM voor niet-leden 37,00 SBM met Thema voor niet-leden 51,00 Zonder schriftelijke opzegging voor Bezoekadres 1 december van het lopende jaar worden Houttuinlaan 5b, 3447 GM Woerden abonnementen automatisch verlengd voor het daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie en losse nummers: Copyright Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie. Disclaimer Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend. SBM digitaal T E info@besturenraad.nl Besturenraad Academie De artikelen van SBM kunt u als pdf bestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden? T E academie@besturenraad.nl Digitale Nieuwsbrief T F E info@besturenraad.nl Besturenraad Advies Bestellingen Besturenraad Advocaten & Juristen T F E bestellingen@besturenraad.nl inhoud van de advertenties. Mutaties namen/adressen/ abonnementen ISSN: T E tschilperoort@besturenraad.nl De redactie is niet verantwoordelijk voor de Ledenservice T E advies@besturenraad.nl T E jvandersman@besturenraad.nl Juridische helpdesk E helpdesk@besturenraad.nl T ma-vr: uur U kunt zich via onze site opgeven voor de wekelijkse gratis digitale nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie. Producten en diensten Op treft u steeds de meest actuele nieuwsberichten en informatie over onze vereniging, onze diensten, producten, leergangen en cursussen. Ook vindt u hier een overzicht van onze medewerkers.

3 Waarden centraal in maatschappelijke ondernemingen Interview hoogleraar Kees Mouwen 08 In debat: Afrekenen met de zesjescultuur? Forget it! Rendementsdenken 14 Wij doen in zingeving Afscheid Bert Molenkamp 18 Dagopeningen Ik wil weer vuur zien bij de uitgebluste docent Werkdruk leerkrachten 23 Mooi rapport, maar blijven werken aan verbetering Ledenonderzoek Besturenraad 28 Waardevenster Handvat om waarden levend te houden 30 Jaarlijkse apk stimuleert continue verbetering Governance-scan houdt bestuurlijk functioneren tegen het licht Rubrieken 02 Agenda 04 Uitgelicht 04 Column voorzitter 05 Nieuws 11 Column 12 Wat mijn school mijn school maakt 16 Inspiratie 24 Student aan het woord 25 Juridische kwestie 26 Nieuws Besturenraad 30

4 Nieuws 4 Uitgelicht Column Onderwijs: niet voor de winst Gescheiden lessen De bekende Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum luidt de noodklok. Overal ter wereld staat in het onderwijs de brede vorming van leerlingen en studenten op de tocht. Onderwijs is steeds meer in dienst komen te staan van de economie. Nuttige machines Ook in Nederland grijpt het rendementsdenken in het onderwijs om zich heen. Onze suggestie om te experimenteren met gescheiden lessen voor Zie bijvoorbeeld het debat op pagina 8 van deze SBM. Volgens Nussbaum is deze jongens en meisjes heeft veel discussie losgemaakt. Dat is een ontwikkeling een regelrechte bedreiging voor de democratie. Als deze trend zich goede zaak. Ik hoop dat er op scholen meer rekening wordt voortzet, zullen landen overal ter wereld binnen korte tijd generaties nuttige gehouden met de verschillen tussen jongens en meisjes en dat machines afleveren in plaats van volwaardige burgers die in staat zijn om zelfstandig we meer te weten komen over effectieve aanpakken. Vooral in de te denken, zich kritisch op te stellen ten aanzien van de traditie en de betekenis eerste jaren van de middelbare school is sprake van onderpres te doorgronden van het lijden en de prestaties van anderen. De toekomst van de teren van jongens. Omdat de selectie in ons land gewoonlijk erg democratieën van deze wereld ligt in de waagschaal, schrijft ze in haar pamflet vroeg plaatsvindt, zie je dit achterblijven van jongens ook terug in Niet voor de winst. cijfers over de schoolloopbaan. Bovendien weten we steeds meer over verschillen in de hersenontwikkeling en dit soort inzichten Ziel moeten vertaald worden naar de onderwijspraktijk. Ook de grote Voor Nussbaum staat onderwijs dus in dienst van het voortbestaan van de verschillen in leerstijl en motivatie zullen herkenbaar zijn en democratie. Daarbij hanteert ze een brede opvatting van burgerschapsvorming, vragen om een gerichte benadering. Het is interessant om te zien die in het licht van het huidige maatschappelijke en politieke klimaat in Nederland hoe er gereageerd wordt op een genuanceerd voorstel om ook in weldadig aandoet. ons land te experimenteren met iets dat elders heel normaal is, Scholen moeten volgens haar niet alleen het kritisch denken bevorderen om jongeren namelijk gescheiden lessen. Diverse deskundigen onderschrijven weerbaar te maken tegen gezag en omgevingsdruk oftewel een cultuur van deze gedachte, hoewel er natuurlijk ook allerlei mitsen en maren individuele andersdenkenden scheppen maar ook empathie bijbrengen. worden genoemd. Tegelijkertijd kwam er ook een lawine aan zeer Het gaat in het onderwijs om de ziel, betoogt Nussbaum, oftewel het denkver ongenuanceerde, negatieve reacties los op de diverse internetfora. mogen en de verbeeldingskracht die ons tot mens maken, en onze relaties met Wat mij opvalt daarbij is hoe negatief veel mensen alleen al andere mensen tot rijke menselijke relaties in plaats van relaties waarbij we elkaar reageren op het feit dat deze suggestie wordt gedaan vanuit een alleen maar gebruiken en manipuleren. christelijke organisatie. Ik heb steeds weer moeten uitleggen dat mijn christelijke drijfveer in deze kwestie geen andere is dan het Empathie zo goed mogelijk benutten van de talenten die ieder kind heeft Om denkvermogen en verbeeldingskracht te stimuleren, heeft het onderwijs de meegekregen. Het onderpresteren van een grote groep jongens is geesteswetenschappen (vooral filosofie) en de kunsten broodnodig. Juist die vanuit die achtergrond problematisch. Wat mij verder opvalt, is essentiële onderdelen van een evenwichtig curriculum staan in de meeste landen dat het gelijkheidsdenken in ons land dogmatische trekken heeft. onder druk, constateert Nussbaum. Jongens en meisjes ongelijk behandelen omdat ze ook echt heel Helaas heeft ze nauwelijks oog voor het potentieel van levensbeschouwelijke verschillend zijn, juist op het vlak van onderwijs, is voor veel vorming als tegenwicht tegen de economisering van de samenleving. Dat wringt mensen een soort no go area. Dogma s, taboes en vooringeno- des te meer daar ze zo trefzeker de wortel blootlegt van gebrek aan empathie: de men denkwijzen helpen ons niet verder. Goed onderwijs is gebaat angst voor de eigen zwakte en kwetsbaarheid. Dat besef wakker roepen, en daar- bij creativiteit, voortdurende innovatie en als daar aanleiding toe mee een houding van empathie ontwikkelen, is toch bij uitstek een onderdeel van is ook onorthodoxe experimenten. Ik ben benieuwd welke scholen levensbeschouwelijke vorming. de moed en de visie hebben om deze uitdaging aan te gaan. Het vermogen om de wereld te beschouwen vanuit het gezichtspunt van andere mensen staat bij Nussbaum ten dienste van wereldburgerschap. In het geweld van het enge idioom van nationale en culturele identiteit dat overal om zich heen Wim Kuiper Voorzitter Besturenraad grijpt, kan het zeker geen kwaad dat ze dat tegenwoordig omstreden ideaal naar voren haalt. Martha Nussbaum, Niet voor de winst. Waarom de democratie de geesteswetenschappen nodig heeft, Amsterdam: Ambo, Reageren? Mail Wim Kuiper op wkuiper@besturenraad.nl

5 5 Nieuws Te weinig docenten g/hvo Nieuws Nieuwe websites over homoseksualiteit in het onderwijs Er zijn twee nieuwe websites gelan- Kinderen ontwikkelen tussen acht homo zijn. Hun optreden leidde ceerd over homoseksualiteit in het en twaalf jaar de elementaire waar- op deze scholen tot een homovrien onderwijs. Ze gaan allebei in op de den en normen voor hun houding delijker klimaat. Mede daardoor vraag hoe homoseksualiteit op in de puberteit en daarna. Leren durfden diverse leerlingen op school scholen aandacht kan krijgen en kinderen op jonge leeftijd verschillen uit de kast te komen. hebben elk hun eigen doelgroep en tussen mensen kennen en accepteren, Ik merk een grote omslag in de achtergrond. De ene site is gemaakt dan zullen ze later minder snel klassen, zegt Delia Kloekke van het rond een e-learningmodule over discrimineren. Nuborgh College in Elburg. De lessen Er zijn te weinig docenten gods homoseksualiteit op pabo's: De Besturenraad heeft naar aan halen een stuk onwetendheid over dienstig en humanistisch vormings- leiding van een ledenpeiling in juni homoseksualiteit bij de leerlingen onderwijs (g/hvo) op openbare De andere is gemaakt voor leer 2011 meer aandacht voor homo weg. Maar ook de leerlingen die basisscholen. Doordat de huidige lingen, ouders en docenten op seksualiteit in het basisonderwijs directer met homoseksualiteit in 650 docenten niet aan de vraag christelijke scholen in het voortgezet bepleit. aanraking komen, voelen zich nu kunnen voldoen, staan er openbare onderwijs: scholen op een wachtlijst. Beide websites ondersteunen struc- Homoindeklas.nl waarvan de moeder lesbienne is, Openbare basisscholen zijn verplicht turele aandacht voor homoseksuali- De site homoindeklas is gemaakt stond altijd wat aan de kant in de om onder schooltijd g/hvo aan te teit en seksuele diversiteit in het voor christelijke scholen in het klas. Ik merk nu dat ze er door de bieden als ouders daar om vragen. onderwijs. voortgezet onderwijs. Hiermee lessen durft te zijn. meer op hun plek. Een meisje, willen christelijke homo-organisaties Om deze lessen op alle openbare scholen aan te bieden, moet het Homolesbiopschool.nl leerlingen en docenten op christe- Sociale acceptatie bevorderen aantal docenten worden verdubbeld. De site homolesbiopschool.nl heeft lijke scholen helpen bij het bespre- Homo in de klas is een van de pro- Sinds 2009 worden docenten g/hvo als invalshoek dat aankomende leer- ken van homoseksualiteit. jecten van LKP, CHJC en ContrariO. als gewone leraren betaald. Met de krachten kunnen werken aan een De website hoort bij de gelijknamige Deze christelijke organisaties werken Besturenraad in een dragende en prettig schoolklimaat door seksuele lesbrief, die op diverse christelijke sinds 2008 samen aan projecten bindende rol hebben twintig samen- diversiteit een plaats te geven in de scholen gebruikt wordt. Onderdeel om de sociale acceptatie van homo- werkende organisaties jarenlang lessen. Door terloops te laten zien dat van de lesmethode Homo in de seksualiteit in christelijke kring te voor deze rijksbekostiging van er variëteit is in gezinsvormen, door klas is dat christelijke voorlichters bevorderen. docenten g/hvo geijverd. te reageren op scheldwoorden en gastlessen geven waarin zij hun door leermiddelen te kiezen waarin persoonlijke verhaal vertellen. De module homolesbiopschool is homoseksualiteit ook voorkomt. De lesbrief combineert lessen door ondergebracht bij EduDivers, De keuze voor inzet op de basis- de eigen docent met gastlessen door kenniscentrum voor onderwijs en school is pedagogisch ingegeven. voorlichters die zelf christen en seksuele diversiteit. Architectuurprijs voor verbouwing Dr. Rijk Kramerschool Het bureau Kodde Architecten heeft vormen tegelijk een symbiose, Ondanks de gecompliceerde wetten de Arie Keppler Prijs 2011 in de aldus het juryrapport. en regels voor cultuurhistorisch erf- categorie cultuurhistorisch erfgoed Directeur Frank de Wit toonde zich goed in de Amsterdamse binnen- gewonnen voor de verbouwing en in Het Parool trots op de onder- stad, wilden wij een school van de uitbreiding van de dependance van scheiding. De architectuurprijs is toekomst een hele uitdaging. de Dr. Rijk Kramerschool aan de een fraaie bekroning voor de school. Van Oldebarneveldtstraat in Amsterdam. De jury van de Noord-Hollandse architectuurprijs was onder de indruk van de manier waarop het monumentale pand geschikt is gemaakt voor eigentijds onderwijs en buitenschoolse opvang. Oud en nieuw zijn op een zorgvuldige manier van elkaar gescheiden in materiaal, kleur en detail, en

6 Waarden centraal in maatschappelijke ondernemingen 6 Tekst Arjan Broers Fotografie Hollandse Hoogte/Bert Spiertz Interview hoogleraar Kees Mouwen Waarden centraal in maatschappelijke ondernemingen Ooit was het onderwijs van de burgers, toen van de overheid, en nu deels van de markt. De Tilburgse hoogleraar Kees Mouwen vindt dat het tijd is om te erkennen dat scholen maatschappelijke ondernemingen zijn, waarin waarden een grote rol spelen. We zijn erg op technisch beheer gericht geweest, de onderliggende waarden zijn verstopt geraakt. Kees Mouwen overziet de hele moderne geschiedenis van de producten op maat. Ze willen iets te kiezen hebben en hebben non-profitsector. Zijn analyse is even gedetailleerd als zijn daar geld voor over. De overheid kan dat niet bieden en heeft de pleidooi voor waarden open is. Dat belooft wat. Ons gesprek laatste dertig jaar allerlei voorzieningen op afstand gezet door ze vindt plaats in een omgeving die er als vanzelf een leergesprek naar de markt te verschuiven. Maatschappelijke ondernemingen van maakt: het gebouw van de TiasNimbas Business School, richten zich op onderwijs, gezondheidszorg, welzijn en cultuur. verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Prof. dr. ir. Kees Ze dienen maatschappelijke doelen, maar opereren deels als Mouwen werkt er als hoogleraar strategie en innovatie voor de ondernemingen. non-profit sector. Daarnaast heeft hij veel bestuurlijke ervaring in het onderwijs en de gezondheidszorg. Wordt deze sector op waarde geschat? Nederland heeft de grootste non-profitsector in de wereld. Wat zijn maatschappelijke ondernemingen? Het gaat om twintig procent van de werkgelegenheid en twintig Veel organisaties waren vroeger verbonden met de overheid. procent van ons bruto binnenlands product, vooral in de zorg en De KPN bijvoorbeeld was een staatsbedrijf en opereerde vol- het onderwijs. Er zijn volledige banen mee gemoeid en gens de wetten en regels van de overheid. Als je een aansluiting er werken vrijwilligers. Dat is niet niks. Dat is enorm. wilde moest je een formulier invullen en kwamen er mannen Het lastige is dat maatschappelijke ondernemingen balanceren die een gat groeven en er een tentje overheen zetten. Daarna tussen burger, markt en overheid, die alledrie vinden dat ze kon je kiezen of je een bruin of een grijs toestel wilde. eigenlijk de baas zijn. De overheid wil sturend zijn, de markt Voor de wet is iedereen gelijk, maar moderne burgers willen zoekt meer invloed en de burger roert zich flink.

7 7 Waarden centraal in maatschappelijke ondernemingen En dus klagen schoolleiders dat ze zelf weinig te zeggen hebben en vooral moeten reageren. Er zijn wel verschillen. Universiteiten hebben al veel autonomie ten opzichte van de overheid, in het hoger beroepsonderwijs begint het te komen. Dat geldt ook voor het voortgezet onderwijs. Alleen zie ik daar wel de neiging dat grote schoolbesturen zich gaan gedragen als kleine ministeries, die hun scholen weinig zeggenschap geven. Dat komt door het verwarren van effectiviteit en efficiency als organisatieprincipe. Met efficiency door schaalvergroting is niks mis, als er maar ruimte blijft om het primaire proces op scholen kleinschalig in te vullen. Scholen Kees Mouwen moeten hun eigen werk kunnen doen, en niet letterlijk onder de vlag van een koepelorganisatie of schoolbestuur moeten varen. Die zouden zichzelf als backoffice moeten zien. Louter onder- Een derde voorbeeld zijn de waarden van professionals, steunend. die geschoold zijn om op een bepaalde manier te kijken. Een bestuurder kijkt anders naar de werkelijkheid van een Er gaat nogal wat mis bij maatschappelijke ondernemingen: schandalen bij woningcorporaties, ziekenhuizen en een instelling als Inholland. Deze schandalen lijken veel op die bij banken en grote ondernemingen als Ahold. school dan een leerkracht. Dat komt door slecht bestuur en slecht toezicht. We kunnen geen waarden van bovenaf opleggen. Waarden Schaalvergroting levert grotere budgetten op, en hogere salaris- lijken zacht, maar probeer ze als verandermanager maar eens sen voor bestuurders. Die kregen grotere ego s, wilden een auto om te gooien. Dan merk je hoe hard ze zijn. met chauffeur en gingen vaak rommelen met onroerend goed. Ik pleit ervoor dat organisaties, zoals teams in scholen, hun Ik beschouw het als overgangsproblemen van de liberalisering waarden samen onderzoeken en expliciteren. Ze moeten praten in deze sectoren, al zie je inderdaad in het private domein het- over wat ze belangrijk vinden, niet alleen in hoogverheven zelfde soort problemen: megalomanie, protserigheid, slecht termen, maar ook door over heel concrete dilemma s na te bestuur, falend toezicht. denken. Wat zou je kiezen en waarom? Wat zegt dat over wat Uw analyse is gedetailleerd, maar uw pleidooi voor waarden heel open. Hoe komt dat? wij centraal achten in ons werk? Of misschien raakte men het zicht kwijt op de vraag waartoe zijn wij school (of corporatie, bank of ziekenhuis) op aarde? We zijn zo technisch en beheersmatig gaan denken, kunnen we dat nog wel? Vanuit waarden werken? Dat is ook zo. We hebben de laatste twintig jaar vooral We moeten het in zekere zin opnieuw uitvinden: waarden cen- technisch gedacht: in organogrammen, beheerskwesties en traal stellen, in plaats van alleen instrumentele professionaliteit. complexe ict-vraagstukken. We komen nu steeds meer tot de De jonge generatie stelt eisen aan organisaties waar ze werken: conclusie dat de cultuur en de waarden van organisaties op die moet een goed profiel hebben, netjes zijn, en zich bekom- de achtergrond een dominante rol spelen. Zeker bij organisaties meren om hun welzijn. Anders zijn ze zo vertrokken. met een maatschappelijke doelstelling, zoals scholen. Maar het is in wezen niet zo ingewikkeld hoor. Neem alle Uw vraag verwijst naar de eerste vraag van de katholieke cate- aandacht voor het thema leiderschap. Achter elk instrumenteel chismus. Ik vind echter dat we het niet alleen over religieuze debat duiken kernvragen op naar waarden. De kern is: wees een waarden moeten hebben, maar over alle waarden die mensen fatsoenlijk iemand, betrokken, fair, die een ander wat gunt en in een organisatie delen over de inrichting van de samenleving, gaat voor de zaak in plaats van zichzelf. het functioneren van de organisatie, de positie van het individu daarin en de relaties daartussen. Heel ouderwets. Of liever gezegd: heel klassiek, zoals in de oude leer van deug- Kunt u dat wat concreter maken? den en ondeugden. Wees nederig en niet hoogmoedig, gul en Er is bijvoorbeeld de cultuur van een streek of regio de stipt- niet hebzuchtig, zuiver en niet wellustig, zachtmoedig en niet heid van de gemiddelde Fries of het Brabants kwartiertje en jaloers, matig en niet gulzig, liefdevol en niet woedend, ijverig de cultuur van een organisatie: Zo doen wij dat hier. Zo zijn en niet lui. Zulke klassieke begrippen kunnen ons in deze tijd er ook de waarden die het management hanteert. Niet alleen in voeden en ondersteunen. Want je kunt organiseren wat je wilt: woord, maar vooral in gedrag: staat de baas open voor sugges- uiteindelijk zijn gewone humane processen doorslaggevend voor ties of kritiek? Komt hij of zij afspraken na? De invloed daarvan of mensen zich gelukkig voelen in hun werk. Het is goed om op een organisatie is niet te overschatten. daar op een zoekende, uitnodigende manier vorm aan te geven.

8 In debat 8 Tekst Bert van der Kruk Fotografie Ruben Schipper In Rubriek debat Rendementsdenken Afrekenen met de zesjescultuur? Forget it! Rendementsdenken in het onderwijs? Niks mis mee. Maar de grote aandacht voor betere prestaties schiet door en gaat zo ten koste van andere zaken waar de school voor staat. Bestuurders, schoolleiders, een hoogleraar en een vakbondsman gaan erover in debat. Als je maar niet denkt dat je rendement bereikt door steeds aan rendementen te denken. Het Nederlandse onderwijs moet afrekenen met Rendement als thermometer de zesjescultuur. Het kabinet-rutte wordt niet Het is al snel duidelijk dat de mannen aan tafel moe dat steeds weer te benadrukken. Het timmert met dat laatste pleidooi meer kunnen dan met de fors aan de weg om Nederland op te stoten op de stevige taal van het kabinet. Al dat economisch internationale ranglijsten. De actieplannen buitelen gepraat over onderwijs vind ik in strijd met de over elkaar: leerlingen moeten beter presteren, schoolse cultuur, stelt Arjo Klamer, hoogleraar onderbenutting van hun talent leidt volgens de culturele economie aan de Erasmus Universiteit in minister tot maatschappelijke kosten die we ons Rotterdam. In school moet het proces van leren niet kunnen veroorloven. en kennis ontwikkelen centraal staan. Daarbij gaat het niet alleen om lezen, schrijven en rekenen, Tegelijk zijn er heel andere geluiden hoorbaar. maar ook om muziek en andere creatieve vakken. Wout Neutel, adviseur van de Besturenraad die het rondetafelgesprek leidt, wijst op het rapport Zo n cultuur van een echte school herken je Onderwijs vormt van de Onderwijsraad. Allemaal direct als je het gebouw binnenstapt. Daar voel je leuk en aardig, die nadruk op betere cijfers, maar dat leerlingen bezig zijn met leren en dat leraren onderwijs is meer dan dat. Het heeft een sterk op hun leerlingen gericht zijn en het leraarschap vormende werking, die in een tijd waarin traditio- als vak zien. Maar zo n cultuur laat zich niet nele maatschappelijke verbanden zijn weggevallen afdwingen, niet sturen, benadrukt Klamer. nog wel wat extra aandacht kan krijgen. Leraren Cultuur ontstaat. En in een school met een goede spelen in dat proces een cruciale rol; zij moeten cultuur gedijen goede docenten. Zij zijn kritisch niet benauwd zijn leerlingen op dit punt bij de naar elkaar, geven elkaar commentaar en feed- hand te nemen. back. De gesprekken in docentenkamers zijn

9 9 In debat Foto s van boven naar beneden: Deelnemers In debat Olchert Brouwer Gerben Horst Hans Neven Jan van den Berg Arjo Klamer daarvoor maatgevend: als leerkrachten het daar Een goede docent verenigt de lerende en de vor- alleen maar over hun eigen vakanties hebben, is mende kwaliteiten in zich. Die heb ik daar name- dat geen goed teken. lijk op uitgezocht. Ik zeg tegen hem: het gaat niet alleen om taal of wiskunde, je hebt als leraar ook Het sturen en beheren zit de overheid echter een voorbeeldrol voor alle kinderen die voor je in het bloed, zeker als het om onderwijs gaat. zitten. Je bent wel heel dom als je een leerling of Dat het kabinet het rendement van het onderwijs student ziet aanmodderen en daar niks aan doet. wil vergroten, is het probleem niet, betoogt Jan van den Berg, bestuursvoorzitter van stichting Met die leraren is het echter niet zo goed gesteld, Meervoud voor Christelijk Primair Onderwijs in betoogt Olchert Brouwer, die voor zijn pensione- Vlaardingen. Ik heb niks tegen rendementsdenken, ring in april bestuursvoorzitter van de rendement is prima. Als je maar niet denkt dat je Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten was. rendement bereikt door steeds aan rendementen Ze laten zich van alles aanleunen. Professionals te denken. in de zorg zouden het nooit pikken dat de minister van Volksgezondheid zich net zo gedetailleerd met Hij gebruikt een beeld dat op deze snikhete zomer- de gang van zaken in de operatiekamer bemoeit middag nog vaker over tafel zal gaan: Er is niks als de minister van onderwijs dat met de dage- tegen je temperatuur opnemen met een thermo- lijkse praktijk in de schoolklas doet. Ondenkbaar! meter. Het is prima als je in de gaten houdt of het Maar in de medische wereld heb je dan ook echte geen veertig graden of hoger wordt. Maar op het professionals. moment dat je gaat sturen op je temperatuur, krijg je natuurlijk een heel raar proces. De temperatuur Hoe anders is het in het onderwijs. Daar heb je blijft goed omdat je gezond bent. Zo is het in een te maken met gemankeerde professionals die het school ook: het goede resultaat ontstaat door wat accepteren dat bestuurders, managers en de over- leerkrachten en leerlingen doen. heid de onderwijsfilosofie dicteren. Nog erger: ze rekenen het niet tot hun eigen verantwoordelijk- Anders dan Klamer, die vooral de schoolse cultuur heid en trots om ook vakinhoud, didactiek en het benadrukt, verwacht Van den Berg het vooral van leraarsvak te ontwikkelen en ervoor te zorgen dat de relatie tussen leraar en leerlingen. Pas als je niemand daar verder aan kan komen. Zo is er een een goede relatie hebt met leerlingen, komt er vacuüm ontstaan. De overheid probeert met leren tot stand. En door de drive van de leerkracht. managementmaatregelen het onderwijs te veran- Als school moet je investeren in mensen en in het deren, maar dat werkt niet. Het zal ook nog wel onderwijs dat zij geven. Op het moment dat je even zo blijven, want alleen via de lange weg van rendement sleutel tot alles maakt, gaat het fout. de ontwikkeling van het leraarschap kun je de Maar je kunt het wel gebruiken als signaal: lukt situatie wezenlijk veranderen. het om te bereiken wat je wilt? De opmerking over de gemankeerde docent brengt Gemankeerde leerkrachten Gerben Horst, beleidsmedewerker van CNV Met een dergelijke benadering hef je automatisch Onderwijs, op het puntje van zijn stoel. Ik herken de vermeende tegenstelling tussen rendement het. Leraren, maar ook schoolleiders, mogen wel en vorming op, zegt Hans Neven, rector van het wat assertiever zijn in hun houding tegenover de Comenius College in Capelle aan de IJssel. overheid die steeds verder haar invloed uitoefent

10 In debat 10 moet er genoeg tijd zijn voor andere zaken. Maar in het klaslokaal gebeurt. Maar dan nog vind ik we hoeven niet te snel genoegen te nemen. Ik het zijn verantwoordelijkheid om tegen die ver- las onlangs in de krant dat een uitzending van veling op te treden. Als ik een student zie weg- de Simpsons ook goed is voor je Engels. Ja hallo, zakken, spreek ik hem aan, met een grap, of ik denk ik dan, waar gaat dit over? geef hem een moeilijke opdracht. Een goede docent houdt rekening met slechtere studenten Ook Gerben Horst ziet die kentering. Het viel hem en daagt tegelijk betere studenten uit. bij de afgelopen examens op dat veel geslaagde Voor Jan van den Berg ligt die verantwoordelijk- scholieren toch een aantal vakken gingen herkan- heid niet alleen bij de docent, maar vooral ook sen om hun gemiddelde cijfer op te krikken. bij de leiding van de school. Natuurlijk is het Tegelijk wijst hij op het risico dat het kabinet met fantastisch dat leraren van elkaar leren in een zijn voortdurende gehamer op de zesjescultuur soort voortdurende intervisie, zoals Klamer wil. bezig is met een zichzelf vervullende profetie. Maar zo n team ontstaat niet vanzelf, er is altijd En dat het op basis van dat soort beelden het iemand nodig die inzet pleegt om dat te bereiken. beleid fundeert. Daar is het management voor. Dat laatste stoort ook Neven. Op grond van zich Gunstig neveneffect ad hoc voordoende feiten vraagt de overheid het Door alle aandacht voor het rendementsdenken onderwijs steeds weer bepaalde ontwikkelingen op zich niks mee, zo klinkt het herhaaldelijk, aan te pakken. De afgelopen tien jaar waren dat maar het schiet door en je moet niet denken allerlei sociaal georiënteerde doelstellingen, nu dat je erop kunt sturen raakt de vorming in het Foto's van boven naar beneden: gaat het om het zogenaamde denken in rendement. onderwijs ondergesneeuwd. Zoals gezegd breekt Jenne Wierstra Maar dat mechanisme gaat voorbij aan de kern de Onderwijsraad daarvoor een lans. Kinderen en Wout Neutel van het probleem, en dat is gewoon een goede jongeren hebben behoefte aan een brede cultuur- docent. Men draait aan de verkeerde knoppen: overdracht, aan kennis van moraal en tradities. op deze manier zal het rendement niet hoger Scholen moeten daarin voorzien, want op andere worden. plekken in de samenleving heeft die cultuurover- in de klas. Ze laten het makkelijk gebeuren. Ze dracht nauwelijks meer plaats. kunnen ook zeggen: Ho, dit is ons beroep en daar Tegen de verveling gaan wij zelf over. Olchert Brouwer sluit zich daarbij aan. Het is een Met name Olchert Brouwer bekijkt de poging van hype. Ik kan me voorstellen dat je in school iets de Onderwijsraad met scepsis: Ik snap de aan- Alles eruit halen tegen de zesjescultuur kan en wil doen. Maar dat drift en ik begrijp ook dat er op het individueel Jenne Wierstra, algemeen directeur van de minister die cultuur op nationaal niveau wil niveau van de leerkracht heel erg vormend Vereniging Christelijk Onderwijs Oost-Nederland, aanpakken forget it. Wie krijgen de banen als gewerkt kan worden. Maar je kunt zo n algemeen- is wel blij met de kentering in het denken over ze van school of universiteit komen? Niet de men- burgerlijk-fatsoendoelstelling want dat wordt het rendement. Alles eruit halen wat erin zit, kan sen met de hoogste cijfers, maar de mensen met al snel niet aan het onderwijs opleggen. Vorming volgens hem geen kwaad. Onderbenutting van de zesjes die daarnaast veel hebben gedaan in is in mijn ogen eerder een spin-off, een gunstig talent is in het primair onderwijs zeker aan de de praktijk. Voor veel scholieren is het diploma neveneffect van een goede school die zich richt gang. Sinds de jaren zeventig en tachtig zijn de een noodzakelijke voorwaarde voor toelating tot op haar kerntaken. Bovendien: als de kerk, het kinderen aan de onderkant heel goed bediend, de volgende opleiding; dat papiertje moet je zo gezinsverband en de rest zijn weggevallen, dan terwijl de kinderen aan de bovenkant, de talenten, economisch mogelijk verwerven. zal door dezelfde oorzaak ook het onderwijs veel te weinig werden uitgedaagd. Het idee dat het gebrek aan vorming nooit kunnen opvangen. het altijd maar leuk moet zijn op school met Tijdens dat proces ligt voor leerlingen en kringgesprekken en gefröbel is doorgeslagen. studenten altijd de verveling op de vloer. Voor Arjo Klamer bekijkt het anders, hij ziet wel Daarom is het heel goed dat we nu af willen van Arjo Klamer is het een van de grootste uitdagingen degelijk een grote rol weggelegd voor het onder- de zesjescultuur. voor een goede docent om daar tegen te strijden. wijs in het genereren van sociale, culturele en Het speelt op veel niveaus in het onderwijs, ook creatieve waarden voor de samenleving. Dat betekent niet dat op zijn scholen de leerlingen waardoor met name de jongens onderpresteren Ik ben econoom en ik zie dat de economie louter gedrild worden op rekenen en taal en dat en soms totaal ontsporen. Ze voelen zich niet uit- steeds meer om dergelijke waarden draait. Het de vorming daardoor in het gedrang komt. gedaagd. Ze vervelen zich kapot en worden daar ontwikkelen van morele gevoelens is een teken Nee hoor, we besteden ook veel tijd aan sport, doodmoe van. Natuurlijk worstelt de docent met van beschaving en van educatie. In ons onderwijs, cultuur, natuur en milieu. Er moet een goede een apathische cultuur waarin jongeren alle zeker in het hoger onderwijs, wordt dat totaal balans zijn. Naast de focus op de kernvakken andere dingen belangrijker vinden dan wat er verwaarloosd.