Jheronimus Bosch. Antwoorden werkbladen. middeleeuwen. drieluik kerk dicht grijs. open.

Transcriptie

1 Antwoorden werkbladen Naam:... De Hooiwagen, Madrid, Museo Nacional del Prado. Met speciale medewerking van het Museo Nacional del Prado Is het 500ste sterfjaar van. Jullie mogen hem gewoon Jeroen noemen. Zijn geboorteplaats s-hertogenbosch eert hem met een internationale tentoonstelling in Het Noordbrabants Museum. Jij krijgt met je klas een rondleiding in het museum. Het is fijn als je goed voorbereid naar het museum komt. Deze opdrachten helpen je vooral om de werken van Jeroen goed te kunnen analyseren. Hoe meer je er al van weet, hoe leuker het is! Dus doe je best en veel plezier! Bekijk de film en de afbeeldingen via: Bekijk hier de film online Het Noordbrabants Museum Bekijk de video en vul de ontbrekende woorden in op de gaten in de tekst. middeleeuwen In de... schilderden de meeste schilders op hout. Zo n paneel hing aan de muur, maar vormde samen met andere panelen meestal een... Dat kon je op tafel zetten of dichtklappen en meenemen op reis. In de... stonden vaak grote drieluiken die normaal gesproken... waren. Dan zag je open drieluik kerk dicht grijs alleen een schildering op de buitenkant in de kleur... Op feestdagen ging het drieluik...en kreeg je de binnenkant van de panelen monsters/duivels te zien. Jeroen is vooral bekend geworden vanwege de vele in zijn werk. Hij werd al vroeg een ware duivelskunstenaar genoemd. Drieluiken 2. Dit Laatste Oordeel is een goed voorbeeld van een drieluik met veel duivels. Bekijk de afbeelding en kies bij elke vraag 1 aspect van de voorstelling en leg uit hoe Jeroen deze aspecten in zijn schilderwerk heeft gebruikt. a. Kies uit: attribuut blikrichting en face en profil gebaar houding geënsceneerd. Uitleg: eigen antwoord... middenpaneel Het laatste oordeel Stad Brugge, Groeningemuseum. Foto: Rik Klein Gotink voor het BRCP. Beste docent, Niveau en gebruik naar eigen inschatting. Kies voor print, computer of digibord. Pas vragen aan naar werkvormen die passen bij uw klas. Veel plezier en tot ziens in het museum! Tim Veldhuis... b. Kies uit: genre idealiseren kleding landschap naar de fantasie. Uitleg: eigen antwoord c. Kies uit: symbool thema vereenvoudigd vertellend uitdrukking verhaal. Uitleg: eigen antwoord NBM15012_werkbladen VO groep 4 tm 6_antwoordboekje.indd :48

2 Naam:... De Hooiwagen, Madrid, Museo Nacional del Prado. Met speciale medewerking van het Museo Nacional del Prado. Wie was Jheronimus van Aken werd omstreeks 1450 geboren in s-hertogenbosch. Zijn vader, Anthonius van Aken, had een schildersatelier aan de markt. Daar leerde Jheronimus het vak. Na de dood van zijn vader en broers zette Jheronimus het familiebedrijf voort onder de naam Bosch, naar de stad waar hij woonde en werkte. Maar wij mogen Jeroen zeggen. Als Jeroen zijn schilderijen signeerde deed hij dat met de naam. Doordat hij zijn woonplaats als achternaam gebruikte, konden buitenlandse opdrachtgevers hem makkelijker vinden. Anoniem Jheronimus Bos paintre. Portret tekening ca (na zijn dood). De tijd van Stadsrechten De inwoners van het dorpje in het Bosch van de hertog kregen omstreeks 1185 stadsrechten. De hertog gaf toestemming om een muur rond het dorp te bouwen en grachten te graven. De Bosschenaren kregen ook het recht om zichzelf te besturen door wetten te maken en recht te spreken. Zo konden zij zichzelf beschermen en hun eigen zaken regelen. Bovendien stond in het Bossche stadsrecht dat iedereen die dat maar wilde in de nieuwe stad kon komen wonen. Om burger van de stad te worden, hoefde je alleen maar trouw te zweren aan de hertog en de stad zes stuivers te betalen. Het bedrag van zes stuivers kon iedereen betalen. Mensen wilden graag achter de veilige stadsmuren wonen. Bovendien had de hertog bepaald dat de inwoners van s-hertogenbosch in het hele hertogdom geen tol hoefden te betalen. Voor de kooplieden die met hun handelswaren door het hertogdom reisden, was dat een belangrijk belastingvoordeel. Het gevolg was dat veel mensen uit Brabant zich in s-hertogenbosch vestigden. Bron: Het Noordbrabants Museum De Wereld van Bosch s-hertogenbosch Lees de tekst Stadsrechten. Het leven in de stad bracht voor de burgers een aantal voordelen met zich mee ten opzichten van het leven buiten de stad. Noem een sociaal-, een politiek- en een economisch voordeel van het leven in de stad. a. Sociaal: veiligheid door stadsmuren b. Politiek: meer zeggenschap door eigen wetten en rechtspraak c. Economisch: financieel voordeel door uitzondering van tolheffing NBM15012_werkbladen VO groep 4 tm 6_antwoordboekje.indd :48

3 Naam:... De Hooiwagen, Madrid, Museo Nacional del Prado. Met speciale medewerking van het Museo Nacional del Prado. In de Stad s-hertogenbosch woonde toen zo n mensen. Daarmee was het na Utrecht de grootste stad van de Nederlanden. De ontwikkeling van de stad s-hertogenbosch is een schoolvoorbeeld voor het tijdvak Steden en Staten. Wanneer er binnen de stadsmuren geen ruimte meer was, bouwden mensen huizen net buiten de toegangspoorten. Op een gegeven moment werden er nieuwe stadsmuren gebouwd om ook de nieuwe Bosschenaren veiligheid te kunnen bieden. 4. Bekijk en vergelijk de plattegronden van s-hertogenbosch. a. Wat valt je op aan het straatpatroon van het huidige s-hertogenbosch? Op de plattegrond van het huidige s-hertogenbosch is... het middeleeuwse stratenpatroon nog duidelijk te herkennen.... Georg Braun en Frans Hogenberg, plattegrond van s-hertogenbosch ca b. Noem drie straatnamen die je aan de Tijd van Steden en Staten doen denken. Bijv.: Achter het stadhuis, Markt, Westwal,... Schapenmarkt, Ridderstraat, Lombardpad,... Weversplaats, Verwersstraat, Korte putstraat.... Google Maps plattegrond van s-hertogenbosch 2015 Bekijk het originele handschrift online September Gegeven aan Jeroen van Aken, genaamd Bosch die in s-hertogenbosch woont het bedrag 36 pond..dit bedrag is een voorschot voor het maken van een groot schilderij van tweeënhalf bij drie meter..het onderwerp van het schilderij zal zijn het Laatste Oordeel van God over de mensen waarbij ook de hemel en de hel worden afgebeeld..de heer hertog Philips ((de Schone)) heeft deze opdracht met genoegen gegeven. Bewerkte rekening Archives départementales du Nord, Lille, Register B Lees de tekst Rekening, bekijk de afbeelding en beantwoord de vragen. a. Tot ke middeleeuwse stand behoorde de opdrachtgever uit deze bron? Leg je antwoord uit. De adel: heer en hertog zijn adellijke titels b. Van ke andere stand verwacht je dat Jeroen veel opdrachten heeft gekregen? Betrek de afbeelding in je antwoord. Leg je antwoord uit. De geestelijkheid, want op de afbeelding zijn heel veel kerktorens te zien. De geestelijkheid was de belangrijkste opdrachtgever van kunst in de middeleeuwen Braun en Hogenberg Civitates orbis terrarum s-hertogenbosch. Ingekleurde kopergravure ca NBM15012_werkbladen VO groep 4 tm 6_antwoordboekje.indd :48

4 Naam:... Na De Hooiwagen, Madrid, Museo Nacional del Prado. Met speciale medewerking van het Museo Nacional del Prado. De levenspelgrimage De buitenluiken van het werk De Hooiwagen tonen een man met een stok en een grote man op zijn rug. Vaak is deze man een landloper of marskramer genoemd (mars betekend mand, en kramer koopman). Het laatste onderzoek leert ons dat we deze man eerder als een pelgrim moeten zien, die symbool staat voor de gehele mensheid. Het leven van de mensen is als een pelgrimstocht: een lange reis met een heilig doel aan het einde. In de mars op zijn rug draagt de pelgrim zijn zonden. De voorstelling op de buitenluiken heeft een directe relatie op het panorama aan de binnenzijde. Het pad, of de levensweg, loopt door op de drie panelen. De Hooiwagen, circa 1515 Drieluik; olieverf op paneel. Museo Nacional del Prado, Madrid Foto: Rik Klein Gotink voor het BRCP. 6. Welke van deze symbolen zie je / terug op de buitenzijde van De Hooiwagen? bescherming verleiding gelovige duivel gevaar levensweg Geef een analyse van de betekenis van dit werk. Betrek de symbolen die op het werk voorkomen in je antwoord. eigen antwoord NBM15012_werkbladen VO groep 4 tm 6_antwoordboekje.indd :48

5 Naam:... De Hooiwagen, Madrid, Museo Nacional del Prado. Met speciale medewerking van het Museo Nacional del Prado. Heiligen schilderde veel heiligen. Daar waar de mensen zwak zijn en luisteren naar de slechte raad van de duivel, blijven heiligen standvastig in hun geloof. Zij laten zich verleiden tot duivelse zaken. Ondanks grote tegenslagen en duivelse verleidingen blijven zij god trouw. Hieronder zie je drie heiligen. Van links naar rechts: Antonius, Hiëronymus en Egidius. 7. Welke duivelse verleidingen zie je op het linker- en midden paneel? Vrouijk naakt: seks a. Linker paneel:... Heidens beeld, heidense tempel, b. Midden paneel:... vraatzucht Op het rechterpaneel zie je de heilige Egidius. Zoek op internet naar de legende van Sint Egidius. Heremieten drieluik Gallerie dell Accademia, Venetië Foto: Rik Klein Gotink voor het BRCP. 8. Welke elementen uit de legende zie je terug in op het rechterpaneel? hinde, pijl... Hieronder zie je de heilige Christoffel. De plooien van de kleren van Christoffel zijn met opvallend veel aandacht geschilderd. Normaal gesproken bessteede Jheronimus daar nooit zo veel tijd aan. Misschien is het het werk van een assistent die wilde laten zien wat hij kon! Christoffel werd in de middeleeuwen een Pestheilige genoemd. Mensen vroegen hem om bescherming tegen de pest. Het verhaal ging, dat als je een beeltenis van Christoffel zag, hij er voor zou zorgen dat je die dag zonder biecht zou sterven. Handig dus om hem groot en veel af te beelden! 9. Zet het verhaal van de heilige Christoffel in de goede volgorde: I 2:... B 3:... D 4:... E 5:... G 6:... H 7:... A 8:... J 9:... C 10:... F Volgorde 1:... De rivier begon te kolken en het kind werd zo zwaar dat de reus bijna verdronk. Eerst werkte hij voor een koning, maar die was bang voor de duivel. Aan de overkant aangekomen bleek het kind Jezus zelf te zijn. Toen ging hij werken voor de duivel, maar die was bang voor Jezus. De reus ging op zoek naar Jezus, maar kon hem vinden., De heilige Christophorus Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Foto: Rik Klein Gotink voor het BRCP. Het kind was zo zwaar omdat het de zonden van alle mensen van de wereld met zich meedroeg. Een kluizenaar raadde de reus aan om zijn leven in dienst van Jezus te stellen door mensen naar de overkant van een rivier te dragen. Op een dag droeg hij een klein kind naar de overkant. Er was eens een reus uit Kanaän. Hij wilde werken voor de hoogste macht op aarde. Met de grootste moeite bereikte de reus de overkant van de rivier. 5 NBM15012_werkbladen VO groep 4 tm 6_antwoordboekje.indd :48

6 Naam:... De Hooiwagen, Madrid, Museo Nacional del Prado. Met speciale medewerking van het Museo Nacional del Prado. Het lijden van Christus De volgende drie werken die je gaat bekijken, gaan allemaal over het lijden van Christus. Dit is een centraal thema in het werk van Jeroen. Je kunt de werken bijna lezen zoals een stripverhaal. De bijbel beschrijft hoe Jezus er van wordt beschuldigd voor onrust te zorgen: hij laat zich de koning der Joden noemen en ontkent dat hij de zoon van God is. Hij wordt voor de Romeinse landvoogd Pilatus gebracht. Die laat hem geselen en toont hem dan aan het volk. Als je goed kijkt zie je op het schilderij drie teksten staan. De teksten zijn in het latijn. Het zijn een soort tekstwolkjes, zoals in een strip. Pilatus wijst en zegt: Ecce homo. (zie, de mens) Het volk roept Crucifige eum (kruisig hem). De man links onder roept: Salva nos xp(ist)e rede(m)ptor (Verlos ons, Christus, Heiland!) 10. Bekijk Ecce Homo en beantwoord de vragen. a. Pilatus gelooft in de schuld van Jezus. Leg uit hoe je dat ziet aan de voorstelling op het schilderij. b. Het volk gelooft in de schuld van Jezus. Leg uit hoe je dat ziet aan de voorstelling op het schilderij. Ecce Homo ca Frankfurt am Main, Städel Museum, Eigentum des Städelschen Museums-Vereins e. V., 1577 Als zoon van God had Jezus natuurlijk kunnen voorkomen dat hij werd gekruisigd. Maar uit liefde voor de mensen is hij voor hen gestorven. Op die manier heeft Jezus een deel van de zonden van de mensen op zich genomen. Daardoor hoeven mensen, voordat ze naar de hemel gaan, minder lang te branden in het vagevuur om zich van hun zonden te zuiveren. Het lijden van Jezus is een terugkerend thema in het werk van Jheronimus. Daarmee herinnert hij de mensen er aan dat Jezus voor hun zonden is gestorven. Het zou heel ondankbaar zijn als mensen vervolgens weer nieuwe zonden zouden begaan! Johannes op Pathmos Passietaferelen, ca Berlijn, Staalichen Museen zu Berlin, Gemäldegalerie Foto: Rik Klein Gotink voor het BRCP. 11. Bekijk de Passietaferelen. De hieronder beschreven details zijn met de klok mee afgebeeld als een soort stripverhaal. Zet de letters in de juiste volgorde. C H B A G F E D Volgorde 1:... 2:... 3:... 4:... 5:... 6:... 7:... 8:... Er wordt een kroon van doorntaken op zijn hoofd gedrukt. De Joodse hogepriesters brengen Jezus voor de Romeinse landvoogd. Hij laat zich overhalen en veroordeelt Jezus tot de dood. In een olijfboomgaard bidt Jezus tot God. Hij vraagt om steun tijdens het lijden dat hem te wachten staat. De vogel pikt in zijn eigen borst en voedt zijn jongen met zijn eigen bloed. Net als Jezus bloedde voor de zonden van de mensheid. Jezus wordt in zijn graf gelegd. Drie dagen later zou hij opstaan uit de dood. Als Jezus sterft verduistert de lucht boven Jeruzalem. Jezus moet zijn eigen kruis de berg opdragen. Hij bezwijkt onder het gewicht. Judas verraadt Jezus met een kus. Dat is het afgesproken teken waardoor de soldaten weten wie ze gevangen moeten nemen. 6 NBM15012_werkbladen VO groep 4 tm 6_antwoordboekje.indd :48

7 Naam:... De Hooiwagen, Madrid, Museo Nacional del Prado. Met speciale medewerking van het Museo Nacional del Prado. 12. Hier zie je hoe Jezus zijn kruis draagt richting het galgenveld op de berg Golgotha, de plek waar hij gekruisigd zal worden. Bekijk en vergelijk de beide afbeeldingen en beantwoord de vragen: a. Uit ke beeldelementen blijkt het lijden van Christus? Gebogen houding, spijkerplaten, doornenkroon, touwslagen... b. Jeroen vond dat we een voorbeeld aan Christus moesten nemen. Wat kunnen wij volgens hem leren van Christus? Betrek de voorstellingen in je antwoord. Jezus accepteert zijn lot en draagt zijn kruis zonder dragen... Onderaan ligt een bot, dat verwijst naar het galgenveld. Jeroen toont ons hier de voorbereidingen van de kruisiging van twee misdadigers die naast Jezus zullen worden gekruisigd. De Bijbel vertelt hoe Jezus tot de goede misdadiger spreekt: Voorwaar zeg ik u, heden nog zult gij met mij zijn in het paradijs. Christuskind de Kruisdraging van Christus, ca Wenen, Kunsthistorisches Museum, Gemäldegalerie. c. Welke moordenaar is de goede misdadiger? Waar kun je dat aan zien? De goede moordenaar legt de biecht af bij een monnik. Daardoor... gelouterd zal hij in de hemel komen.... Het Bosch Research and Conservation Project (BRCP) Zes jaar geleden is er een groot onderzoek gestart. Het onderzoek heet het Bosch Research and Conservation Project (BRCP). De onderzoekers zijn deskundigen uit verschillende landen. Samen hebben ze bijna alle werken van Jeroen (op dezelfde manier) onderzocht. Daarbij hebben ze een aantal spannende ontdekkingen gedaan! De onderzoekers gebruikten daarvoor de alle modernste camera-technieken. Ook zijn er een flink aantal werken gerestaureerd. De resultaten van het onderzoek zijn te zien op de tentoonstelling in het museum. Op de tentoonstelling kun je dus de geheimen onder de verf ontdekken. Ben je nieuwsgierig naar zo n ontdekking? Ontdek de geheimen van het drieluik van de Gekruisigde martelares. In dit schilderij zijn later twee figuren overgeschilderd! Kun jij ze vinden? 13. Ga naar en zoek de figuren onder de verf en teken ze na. fragment Gekruisigde martelares Drieluik; olieverf op paneel Gallerie dell Accademia, Venetië Foto: Rik Klein Gotink voor het BRCP. 7 NBM15012_werkbladen VO groep 4 tm 6_antwoordboekje.indd :48

8 Naam:... De Hooiwagen De Hooiwagen is één van de beroemdste schilderwerken van Jeroen. Het is erg bijzonder dat het in de tentoonstelling te zien is, want het schilderij is in 450 jaar Spanje nog nooit uit geweest! Heel veel werken van Jeroen zijn eigendom van Spaanse musea. Hoe dat komt? In de zeventiende eeuw waren de Nederlanden eigendom van Spanje. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog moesten de Spanjaarden de Nederlanden opgeven. Toen ze terug naar Spanje trokken, namen ze hun waardevolle eigendommen natuurlijk mee, dat had jij vast ook gedaan. :-) 14. Beschrijf de voorstelling. Is er een achterliggend idee, een persoon, een verhaal? (Tip: het goudgele hooi staat symbool voor geld) Het paradijs, schepping Eva, slang verleid Eva, verbanning uit paradijs. a. Linker paneel: Mensen hebben alleen oog voor en vechten om het goudgele hooi. De mensen gaan naar de brandende steden van de hel. b. Midden paneel: c. Rechter paneel: De Hooiwagen, circa 1515 Drieluik; olieverf op paneel Museo Nacional del Prado, Madrid Foto: Rik Klein Gotink voor het BRCP 15. Geef een beschrijving van de vormgeving. Hoe heeft de kunstenaar de beeldende aspecten gebruikt? a. Vorm: Het... drieluik bestaat uit drie staande rechthoekige panelen. Doordat het middelste paneel breder is ontstaat symetrie. b. Compositie:... De hooiwagen staat in het midden en trekt alle aandacht. Het pad onderaan verbind de drie losse composities met elkaar. c. De ruimte:... Athmosferisch perspectief en voornamenlijk verticale overlapping van verschillende scenes geven diepte aan de voorstelling. d. Licht:... Het goddelijke licht straalt vanaf God in de wolken en verlicht het pad van de mensen. In de hel is het donker. e. Kleur:... Overdaad aan verschillende kleuren. Overheersende kleur links: groen, midden: geel&blauw, rechts: rood. Overal: bruintinten. f. Bedenk en leg uit hoe de drie delen van het drieluik samen één verhaal vertellen. Op het linker paneel zien we hoe Adam en Eva uit het paradijs worden verdreven. Op het middelste paneel zien we hoe mensen vechten om het goudgele, maar waardeloze hooi. Door de valse noten op de trompet van de duivel, horen de mensen op de hooiwagen de waarschuwendewoorden van de biddende engel. Ondertussen trekt een groep duivels de hooiwagen richting de hel op het rechterpaneel: Daar gaan we dus allemaal naar toe als we zo doorgaan! Tot ziens in het museum! 8 NBM15012_werkbladen VO groep 4 tm 6_antwoordboekje.indd :48