Het Noord-Hollands kanaal bij Koedijk met de houten vlotbrug.

Transcriptie

1

2 Koedijk Koedijk ligt aan het Noord-Hollands kanaal noordelijk van Alkmaar. Het is een lintdorp dat ontstaan is na de slag bij Voren, dat lag in het gebied van het huidige Sint Pankras. De slag bij Voren in 1297 was de laatste slag tussen de opstandige West-Friezen en de graven van Holland. Die strijd tussen die twee groepen had zich al generaties voort gesleept en na de moord op Floris V door Gijsbrecht IV van Amstel, Gerard van Velsen en Herman van Woerden in 1296, namen de West-Friezen wraak maar werden bij Voren meedogenloos verslagen. De Hollanders hebben in en na de slag vreselijk huis gehouden, mensen werden niet alleen tijdens de slag dood geslagen maar ook daarna nog opzettelijk verminkt en daarna vermoord. Er zijn ook vrouwelijke slachtoffers gevallen. Uit wraak op de Friezen werd het dorp Voren volledig met de grond gelijk gemaakt en wat er van de bevolking over was gebleven moest zich op de Coedijk vestigen, een dijk langs het riviertje de Coe. In de papieren wordt Coedijk als gemeente voor het eerst genoemd in Koedijk was altijd een arm dorp. Er werd wat nieuw leven ingeblazen toen in het begin van de negentiende eeuw het Noord-Hollands kanaal van Amsterdam naar Den Helder werd gegraven. Arbeiders uit onder andere Koedijk werden voor het graafwerk geworven. Maar toen het werk was gedaan, verviel Koedijk weer in de bekende armoede. Toen ik voet zette in Koedijk, gold het dorp als een van de meest troosteloze van Noord-Holland waar mensen ruzie met elkaar hadden die tot moord en doodslag werden uitgevochten. Ik heb nog mee gemaakt dat personen elkaar op het kerkhof achterna zaten waar messen aan te pas kwamen en naast het huis van de oud-burgemeester werden 's nachts butagasflessen bij een voordeur neer gezet en de slangen door de brievenbus naar binnen gestoken. Van de oud-burgemeester hoorde ik eens het verhaal dat hij ooit was straf-verplaatst naar Koedijk omdat hij werd verdacht van samenwerking met de Duitse bezetter toen hij als burgemeester in Den Helder was aangesteld. Zijn echtgenote deed in het begin van zijn ambtsperiode nog weleens boodschappen in het westelijk gelegen Bergen waar ze bij de bakker werd gevraagd waar zij vandaan kwam en waar ze woonde. Toen ze zij dat haar man burgemeester van Koedijk was geworden, werd het even stil in de winkel en toen zei de bakkersvrouw: "Koedijk? Ach, arme mevrouw!"

3 Het Noord-Hollands kanaal bij Koedijk met de houten vlotbrug. Het begon allemaal met een inleidend gesprek. Mijn eventuele toekomstige onderkomen was de bovenverdieping van een, in 1815 gebouwde, pastorie en de verhuurders waren zelf huurders, een ouder echtpaar van redelijk voorkomen. Hij was timmerman geweest en inmiddels al enige jaren gepensioneerd. Zij was een vrouw met een waardig voorkomen waarvan later bleek dat zij zich eigenlijk te goed voelde voor haar man. Gelukkig had hij een gematigd gevoel voor humor dat hem in staat stelde, deze kant van de situatie schijnbaar te negeren. Hij had enkele standaard uitdrukkingen die hem opgeruimd door de dag loodsten, zoals "Jé is Kris thuis!" of "Al is de leugen nog zo snel, de kleren maken toch de man." Tijdens het gesprek bleek dat zij de ruimte eerder aan een studente hadden verhuurd die inmiddels een goede baan en een eigen woning had. Daarnaast hadden ze slechts 1 duidelijke eis: ze wilden met rust worden gelaten en dat was tevens een belofte. Toen nam ik dat soort beloftes nog serieus maar in de regel betekent dat alleen dat ze het rustig aan wilden doen en eerst de kat uit de boom wilden kijken.

4 De pastorie van Koedijk zag er nog wel zo uit maar was zijn functie kwijt geraakt toen de parochies oecumenisch werden samen gevoegd. Er was een oude kerk geweest in Koedijk maar die was na de oorlog van ellende letterlijk in elkaar gestort. Een tijdlang was Koedijk kerkloos want voor nieuwbouw was net zo min geld beschikbaar als was geweest voor het onderhoud van het oude gebouw Gods. Nu was het geval dat de Wieringermeer uit Scandinavië, naar ik meen, een houten kerk had gekregen, nadat ze daar tijdens de oorlog de polder onder water hadden gezet om de Duitsers te pesten waarbij hun kerk was gesneuveld. Inmiddels had Wieringermeer een nieuwe kerk gebouwd en kon dat straatarme Koedijk de houten kerk overnemen. Om die sauna toch het aanzien van een kerk te geven, bouwde de plaatselijke loodgieter en smid een ijzeren toren waar de originele klok, die de teloorgang van de oude kerk had overleefd, kon worden opgehangen. En inderdaad werden er weer diensten in de sauna gehouden. Maar de pastorie bleef verhuurd aan de twee oudjes die niet eens lid waren van de parochie, van geen enkele parochie en puur per toeval in die pastorie verzeild waren geraakt. De pastorie zelf was eigenlijk in dezelfde staat als de oude kerk. Het ding was in 1815, in de tijd van Napoleon dus, gebouwd als een vluchtoord met een verdieping. Het gebouw lag in een gigantische tuin, omgeven door een gracht, met aan de voorkant een ophaalbrug. In mijn tijd was de gracht aan de voorkant gedempt. In 1848 vond men de pastorie toch te klein en heeft men boven op het bestaande gebouw en fundament klakkeloos een tweede verdieping gebouwd en daar het dak weer op gezet. Die verbouwing is vermoedelijk door een volslagen idioot gepleegd, want men heeft noch de moeite genomen, het fundament aan te passen, noch voor extra steunmuren gezorgd. Zo was een muur van de bovenverdieping op een houten wand beneden opgetrokken. Het hele gewicht van de bovenverdieping rustte grotendeels op de schoorsteen. Huizen werden in die tijd gestut door gemetselde fundamenten waarbij het draagvlak niet groter was dan minimaal twee keer de dikte van de buitenmuur. Onder de schoorsteen was een grondplaat van steen gemetseld die het gewicht van de schoorsteen moest kunnen dragen, een schoorsteen voor één verdieping, niet twee. Betonnen fundamenten bestonden toen nog niet. Alle draagbalken die oorspronkelijk voor de zolder dienst deden, werden deels door de schoorsteen, deels door de buitenmuur gedragen en waren daar vast gezet door muurankers. Toen ik daar uiteindelijk kwam wonen, stond het huis er dus nog wel maar de schoorsteen was

5 dermate verzakt dat de muurankers die de balken op hun plaats moesten houden, inmiddels dubbel waren gevouwen en de muur in waren getrokken. De muren waren dik maar hadden geen spouw. Dat kende men in 1815 en 1848 nog niet. Bij vochtig weer liep het water aan de binnenkant van de muur naar beneden. Aan de binnenkant waren de muren dan ook niet behangen maar betengeld. Dat betekende dat er latten tegen de muur waren gespijkerd die met grof bruin katoen waren bespannen. Een duurdere oplossing was geweest om er hout tegenaan te spijkeren. Maar het tengelwerk had ook een voordeel: de muur werd ook aan de binnenkant gelucht waardoor men er minder last had van het vocht. Beneden in de gang aan de voorkant van het huis was de binnenkant afgewerkt met geschilderd hardbord. Toen, na verkoop van de pastorie, de elektricien kwam kijken en het hardbord weg haalde, dreven de ijzeren elektrobuizen in het water en de leidingen waren nog van met geprepareerde stofisolatie voorziene koperdraad. Het was nog een puur wonder dat het huis niet was afgebrand. Dat had vermoedelijk met God te maken die zijn pastorie toch wilde bewaren ondanks dat deze werd bewoond door een stel goddelozen. Maar toen ik er uiteindelijk kwam wonen, wisten wij, de verhuurders en ik, van niets. De huur was dramatisch laag en hield in dat de kerkgemeente het onderhoud van het gebouw aan de hoofdhuurder liet die er vervolgens niets aan deed. Doordat ik huur betaalde, woonde het echtpaar er voor niets. Daarvoor moest de man des huizes de zaak op orde houden maar, ook al was hij timmerman geweest, vond hij dat niet nodig, zolang de boel niet boven zijn hoofd in elkaar stortte. De Koedijkse mentaliteit in optima forma. Nu moet ik zeggen dat zowel de kerk en haar ijzeren toren als de pastorie nog steeds bestaan. Nadat de hoofdhuurders waren vertrokken en ik de pastorie had gekocht en door verkocht (een apart verhaal waar ik nog uitgebreid op terug kom), was de pastorie opnieuw verkocht aan een gepensioneerde loodgieter die de pastorie heeft opgeknapt maar het fundament had gelaten voor wat het was. En toen ik jaren later even ging kijken, begonnen de nieuwe muurankers alweer in de muur te verdwijnen. Ik weet niet of de pastorie daarna weer van eigenaar is gewisseld maar nu staat de pastorie er prachtig bij, de toegang is verbreed en er staan altijd auto's op het pad. Het was typisch zo'n gebouw dat je niet voor het gebouw zelf kocht maar voor de ligging, of je nou gelovig was of niet.

6 Kerk van Koedijk in de achttiende eeuw naar een tekening van Cornelis Pronk. De kerk en pastorie in het begin van de twintigste eeuw. Zo te zien, stond de kerk niet helemaal op deze;fde plek waar die houten sauna uit de Wieringermeer nu staat.

7 De situatie van kerk en pastorie van Koedijk tegenwoordig. De poort uiterst links is de ingang tot het kerkhof; de houten sauna rechts ervan is de kerk, daarvoor staat de ijzeren toren met de klok. Rechts van die klokkentoren is het oorspronkelijke kosterhuis en uiterst rechts de pastorie.

8 Boven: De pastorie tegenwoordig. Voorbij het raampje rechts begon de woonkamer, tegenover dat raam was de trap naar boven. Uiterst links beneden was de wc. Hieronder: De tuin.

9 Mijn geluk in Koedijk was zo wisselend als het weer in het voorjaar. Rijk werd ik in ieder geval niet in Koedijk, wel beroemd maar voorlopig was ik nog steeds een armoezaaier op de rand van faillissement. Met de hulp van vrienden en familie verhuisde ik mijn spulletjes van Fiifhûs naar Koedijk, vijf kilometer noordelijk van Alkmaar, de stad waar tegen het eind van de tachtigjarige oorlog de victorie was begonnen. Er was een vooruitgang te vermelden: in dit huis was een echte wc. Eentje, dat wel, beneden in de lange gang die dwars langs de voorgevel liep. Ik had geen aparte opgang maar toevallig contact met de verhuurders was nauwelijks gegeven. Als men de voordeur binnen kwam, was rechts hun huiskamer met twee ramen naar het Westen en eentje naar het Zuiden met zicht op de weelderige tuin. Naast hun kamerdeur, haaks op de gang was de trap naar boven. Die trap kwam boven uit op een gang aan de achterkant van het huis, overdag verlicht door een enkel raam. Tegenover het raam was een trap naar de zolder, een grote, hoge droogzolder die als opslagruimte diende maar nauwelijks werd gebruikt. Bij de trap rechts, was mijn kamerdeur. De twee kamers aan de andere kant van de gang werden als logeerkamers gebruikt als de kleinkinderen kwamen logeren maar die kwamen nooit behalve driemaal per jaar op de verjaardagen van het stel en tijdens de jaarlijkse 'gondelvaart', een bootoptocht over het Noord-Hollands kanaal met vrachtboten die waren opgetuigd zoals tijdens een carnavalsviering of bloemencorso. En omdat die optocht in de avond plaats vond, was de boel feestelijk verlicht. Het schijnt dat er mensen zijn die plezier aan dit soort vertoon beleven. Mijn kamer was groot, in lengte besloeg zij de gehele breedte van het huis. Boven de voordeur was een deur met balkon. In dat gedeelte van de bovenverdieping was mijn keuken gesitueerd die van de kamer gescheiden was door een doorgang met gordijn. Er bevond zich een kast in de kamer die in de wand was weg gewerkt. Verder was er naast de doorgang naar de keuken een soort open niche met planken waar spullen konden staan die gezien mochten worden. Ikzelf had een dressoir met glazen bovendeel waar ik mijn voorbeeldmodellen had uitgestald, autootjes, vliegtuigen, rijdend wapentuig en een paar bootjes die bij een stripverhaal hoorden dat ik nooit heb af gemaakt omdat de tekeningen te slecht waren en later de tijd ontbrak. Mijn enorme werkbureau was ook mee gegaan en van Ruud uit Zaandam had ik een gigantische roodhouten art deco tafel gekregen die later altijd vol rommel lag waarvoor ik geen vaste plaats had kunnen vinden. Een slaapkamer

10 was er niet maar mijn bed dat ik al in Haarlem had gehad, diende alweer tot zitbank. Daarnaast had ik twee stoelen en mijn bureaustoel die ik al in Bussum had. Die bureaustoel mis ik nog weleens want hij was praktisch onverwoestbaar nadat dikke Willie er op kantoor doorheen was gezakt en hij aan zijn gewicht was aangepast. Ik heb er later een knielstoel van gemaakt, maar daar kom ik nog op terug. De kamer was drie grote ramen rijk. Veel licht dus maar weinig ruimte voor extra kasten. Er was een kachel in de kamer, niet in de keuken en als het erg koud werd, moest ik een extra deken voor de doorgang naar de keuken ophangen want daar werd het dan steenkoud. Dus ook hier liet de wooncomfort te wensen over maar dat werd door de laagte van de huur weer aardig gecompenseerd. Voor de nodige boodschappen reed ik naar Alkmaar. Dat kon heel goed op de fiets die ik ook uit Friesland had mee verhuisd. Op die manier woonde men dus eigenlijk net zo goed in Koedijk als in Alkmaar. Alkmaar is een prettige winkelstad. Het centrum is niet groot en wel overzichtelijk en veel mensen kwamen zelfs uit Amsterdam in Alkmaar boodschappen doen omdat men daar, zoals werd gezegd, prettiger werd geholpen. Ik vond in Alkmaar in ieder geval alles wat ik nodig had. In het begin kon je luxe levensmiddelen kopen bij de voedselafdeling van Vroom&Dreesman die deze afdeling later sloot omdat er te weinig aan werd verdiend. Daarna miste ik bepaalde soepen en merken en moest het duidelijk met minder doen. Er waren meerdere 'gezondheidswinkels' waar men rijst, speciaal brood en vitamines kocht. Ik was inmiddels over gegaan op vitamine C per gram per dag. Mijn theorie over dat soort bijvoeding had te maken met de toestand van de huidige groenten. Mensen zeiden altijd tegen mij: "Ik eet fruit en groenten elke dag, dus ik heb geen vitamine-producten nodig als bijvoeding." Dat kan best zo zijn. Maar groente en fruit komen tegenwoordig of van ver en worden geplukt en verpakt voordat ze goed rijp zijn of komen uit kassen met hulpmiddelen voor de snelle groei en zijn dus niet meer de producten van vroeger, al zien ze er beter uit. Bovendien is ons leven niet meer te vergelijken met dat van toen. De lucht is al niet meer wat zij is geweest en wij leven in een wereld waar stress de gewoonste zaak van de wereld is geworden. Natuurlijk had ik met mijn macrobiotische achtergrond biologische producten moeten kopen maar die zijn in de regel een stuk duurder, zelfs duurder dan 'gewone' groenten met vitamine-aanvulling en bovendien nam ik het niet meer zo vreselijk nauw. Aan sport deed ik ook al niet; het zag er niet goed

11 voor me uit. Daar kwam ook nog bij dat ik in die tijd de BMW kwijt raakte aan een reparatie die ik niet kon betalen. Voorlopig had ik dus alleen maar de fiets maar verder ging het wel. In dat voorjaarsweer van mijn verblijf in Koedijk zat ik even in de motregen en dat zou ook even zo blijven. Stripverhalen Afijn, ik had een woning gevonden. Er was nog iets van hoop, want ik kreeg nog steeds opdrachten van Wieger Gielstra. Na de eerste voltooide opdracht kocht ik weer een oude Vespa scooter. Niet dat ik zo gek was op die scooters waar ik regelmatig op in slaap viel, zeker als ik er mee helemaal naar Friesland moest reizen. Maar die scootertjes hadden twee voordelen: ze waren toen nog goedkoop want niemand wilde die dingen hebben en ten tweede kon er weinig aan stuk gaan. Ik had hem nu zelfs in Amsterdam bij een dealer gekocht en daar was hij ook in onderhoud. De afstanden tussen de opdrachten werden langer en uiteindelijk ging ik weer naar de plaatselijke gemeente om een uitkering aan te vragen. Koedijk was niet langer een eigen gemeente maar hoorde op dat moment al bij de Gemeente Alkmaar. Daar moest ik voor een hele commissie verschijnen. Ook hier weer alle lof voor mijn werk en een zeker vertrouwen in het feit dat ik op den duur mijn geld wel weer zou verdienen. En omdat ik voor een zelfstandige door ging, had ik recht op de rijksbijstand-regeling wat voor mij inhield dat ik geen vast werk hoefde te zoeken. En zo begon ik mij te oefenen in het maken van stripverhalen, een doel dat ik al vanaf mijn achtste levensjaar voor ogen zag. En deze keer schreef ik niet eerst het verhaal maar begon gelijk met de tekeningen. De stijl die ik daarvoor gebruikte, was dezelfde die ik ook voor de tekeningen van Wieger Gielstra hanteerde. Dat had een voordeel en een nadeel: het voordeel was, het was mijn stijl, een techniek die ik beheerste; het nadeel, eigenlijk twee nadelen, een tekening duurde lang en je zag onmiddellijk waar ik niet goed in was, levende mensen. Überhaupt waren levende dingen niet mijn kracht. Ik had inmiddels een gigantisch archief aangelegd met duizenden vellen uit tijdschriften over van alles. Ik heb het nog weleens, dat ik ergens iets zie en denk 'Dat kan ik misschien ooit eens...' en dan bedenk ik dat ik te oud ben daarvoor en dat we tegenwoordig Internet en Google hebben waar men bijna alles kan vinden behalve als men te speciaal zoekt.

12 In Alkmaar waren twee winkels die stripverhalen verkochten en ze waren beiden in het centrum van de stad gesitueerd. 'Paulus de Boskabouter' was de winkel die ik wekelijks minstens eenmaal bezocht. Daar kocht ik in de loop der tijd een gigantische collectie stripverhalen. En kieskeurig kocht ik alleen verhalen van tekenaars waar ik van kon leren. Het waren altijd de 'serieuze' verhalen met naturalistische tekeningen. Maar ik ging zelfs nog verder, ik was geabonneerd op het 'Vrije Volk' omdat die krant de dagstrip 'Rip Kirby' publiceerde en op de Engelse Daily Mirror omdat daarin de serie 'Wes Slade' werd afgedrukt. «Rip Kirby» was een typisch Amerikaanse krantenstrip, strip omdat het verhaal altijd was opgebouwd uit drie plaatjes naast elkaar dat gaf de publiceerder de ruimte om het verhaal per strip of per halve of hele pagina aan te bieden. In principe hield ik niet van dit systeem, ook omdat er van ballons gebruik werd gemaakt die de plaatjes bedierven. Boven: Een dubbele strip, getekend door Alex Raymond. Beneden: Strip, getekend door John Prentice.

13 «Wes Slade» was een ouderwets Amerikaanse cowboystrip, getekend door George Stokes. Ik was niet helemaal onverdeeld gelukkig met Stokes en zijn Wes Slade cowboy-verhaal want hij tekende wapens altijd te klein en had eigenlijk geen duidelijk idee wat zo'n kanon in je hand deed. Wat mij bij hem imponeerde, was de manier hoe hij met licht en donker omging en met schaduwen. Daarbij gebruikte hij vaak een filmisch camera-perspectief. De hoofdfiguur op de rug in de felle zon tekenen en de tegenstander in de verte, tussen de benen van de man in de voorgrond vond ik een waanzinnige vondst. Al die tekenaars, waarvan ik de albums verzamelde, hadden allemaal bepaalde specialiteiten. Maar mijn stijl werd ook bepaald door toevalligheden. Toen ik nog Duitse uniformen in Bussum tekende, had buurman en schilder Martin Postma ooit tegen me gezegd, nadat ik hem tekeningen had laten zien: "Schaduwen zijn niet zwart." Waar kwamen die zwarte schaduwen in stripverhalen dan vandaan? Dat kwam door de slechte druktechnieken. Kranten werden vroeger in hoogdruk gedrukt, vergelijkbaar met een hout- of linoleumsnede maar dan vele malen fijner. Maar de lijnen konden niet te fijn zijn want dan braken ze of liepen dicht en dat was niet de bedoeling. Men gebruikte die techniek omdat ze

14 goedkoop was en het ging voornamelijk om tekst die te lezen moest zijn. Van een gewone tekening zou dan inderdaad de helft dicht lopen tot een zwarte klodder en de rest van de lijnen zou maar gedeeltelijk door komen. Dus koos men voor de tekeningen strakke lijnen en zwarte schaduwen en als Bruin het kon trekken maakte men stukken grijs met grove rasterfilm. Men is die techniek blijven gebruiken, ook toen de kranten allang in offset werden gedrukt en men ongestraft met grijstinten kon werken. Toen ik dus ging oefenen in het striptekenen, was voor mij die noodzaak van strakke lijnen en zwarte schaduwen niet meer aan de orde. En zo kwam het dat ik op een gegeven moment etsen van Rembrand zat na te tekenen. Heel vaak tekende ik ook gewoon foto's over om te leren hoe ik mijn tekeningen zo fotografisch mogelijk kon laten uitzien en toch in lijn kon blijven werken want hard zwart-wit is nog altijd de goedkoopste manier van reproduceren. Schetswerk en oefeningen à la John Prentice, maar dan met het materiaal van mij. Zoals die man heb ik echter nooit echt leren teken. Natekenen is toch een heel andere bezigheid dan uit ervaring precies weten wat je wil laten zien en hoe. Tekenen is niet de werkelijkheid weergeven zoals ik dat wilde, maar tekenen is deze werkelijkheid in een volledig eigen manier zodanig symboliseren dat iedereen onmiddellijk ziet en voelt waar het over gaat, schrijven in beeld. Daarin waren mensen als Alex Raymond en John Prentice absolute meesters.

15 En hier hebben we George Stokes in mijn lijnvoering. En eigenwijs, zoals ik ben, heb ik in ieder geval het geweer in de juiste proportie getekend. Men moge mij deze eigenzinnigheid vergeven; ik was immers niet voor niets wapendeskundige bij uitgeverij Unieboek.

16 In dit rijtje mag Harold Fosters «Prins Valiant» natuurlijk niet ontbreken. In de rij van bewonderde tekenaars was Hal Foster, zoals hij zichzelf noemde, misschien wel de grootste. Al vond ik zijn tekeningen te braaf voor het verhaal en was de prins van Thule overduidelijk homofiel, al was hij dan getrouwd omdat het zo hoorde met een blonde del uit Hollywood.

17 En dan heb ik het nog niet heb gehad over Hans G. Kresse, een Nederlandse grootheid. Hij had een tekenstijl die steeds meer afweek van wat gebruikelijk was. Hij maakte schilderijen in lijn, al waren zijn verhalen van «Erik de Noorman» niet altijd even sterk. Daarentegen waren zijn verhalen over Vidoq en de Amerikaanse Indianen veel belovend. Maar zijn blindheid haalde hem in en in een tijd waarin nog geen kunstlenzen te koop waren. Anders was ik ook allang blind geweest. Zolang ik aan mijn strip (later als graphic novel opnieuw uitgegeven) heb getekend, ben ik blijven zoeken naar de perfecte stijl die ik nooit heb gevonden. Ik bleef altijd een soort geavanceerde technisch tekenaar maar het tekenen van mensen en beweging bleef mij vreselijke moeite kosten en werd nooit wat ik wilde. Daarom zag ik mij ook minder als tekenaar maar meer als plaatjesmaker.

18 Hij maakte geen strips maar was een rasechte Amerikaanse illustrator en 'schilder', Andrew Loomis. Hij maakte hele dikke lesboeken voor aan komende tekenaars en illustrators. Zijn tekeningen en schilderijen waren zo onpersoonlijk als maar mogelijk was, oppervlakkig en Amerikaans, maar hij wist de mens perfect te symboliseren. Van hem oefende ik delen van het gezicht en dan van alle kanten. Een tip voor mensen die redelijk natuurgetrouw willen tekenen: zorg voor een redelijk werkelijkheidsgetrouwe modepop of in ieder geval het hoofd ervan maar liefst ook hoofd en romp, want hoe weet je anders hoe een mens er schuin van achteren uitziet als je geen model bij de hand hebt?

19 Je kan natuurlijk ook fotoboeken erbij halen en tegenwoordig heb je daarvoor het onvolprezen Internet. Maar in 'mijn tijd' moest je het nog allemaal zelf uitzoeken, het antwoord op de vraag: Wat doet het licht op een gezicht? Op een zaterdag kwam ik weer bij 'Paulus de Boskabouter' waarvan de eigenaar een wat groot gegroeide versie was van het figuur waar zijn winkel zijn naam aan ontleende, en zag daar een nieuw stripblad, «Gummi». «Gummi» was voor alternatieve dwarspissers, in Amerika zou men het een 'underground comics magazine' hebben genoemd. Het blad was anders dan al die andere bladen en je kwam er tekenaars in tegen die je nergens anders zag. Ik was geïnteresseerd en kocht een blad. In dat blad stonden onder andere twee verhalen van mensen waarvan ik er één van naam wel kende: Peter Pontiac Polman en zijn vriendin. Ze hadden ruzie of relatieproblemen en een ieder zwolg er op zijn eigen manier in. De naam Peter Pontiac had Joke in Haarlem ooit genoemd. "Ik weet een jongen hier, die zou je eigenlijk eens moeten ontmoeten, Peter Pontiac. Hij tekent ook, net als jij, is ook wat apart, net als jij. Ik denk dat jullie het best samen kunnen vinden." Ik heb Peter Pontiac dus nooit ontmoet maar ik kende nu zijn naam. En van Peter Pontiac wist ik uit verhalen die in Haarlem de ronde deden, hoe hij met relatieproblemen omging. In die tijd had hij zich in zijn kamer opgesloten en van

20 binnen alles zwart geverfd, ook de ramen. Ik had ooit een Engelse film gezien waarin een jongeman zijn hele kamer wit schilderde, ook de ramen, omdat hij een hekel had aan bruin. Het was blijkbaar in een tijd waarin de Engelse burgers (negatieve betekenis) alles bruin schilderden. "Why do you paint your room bloody white?" - "Because I hate bloody brown!" Peter haatte het leven en schilderde het zwart. En zijn pagina, nu, 10 jaar later in «Gummi», was ook zwart. 'Goh,' dacht ik toen ik al die narigheid las, 'als iedereen in dit blad zijn narigheid kan dumpen, dan kan ik dat natuurlijk ook.' Dat weekeind ging ik zitten en schreef en tekende een A4'tje met 9 plaatjes in de opzet die Harold Foster ooit voor «Prins Valiant» zou hebben gebruikt. In dat A4'tje vertelde ik het verhaal van Nineke en mij met als conclusie dat relaties er niet voor bedoeld zijn, elkaars chagrijn over elkaar uit te storten maar om samen het avontuur van het leven aan te gaan en het bestaan naar een hoger niveau te tillen. Aan het einde van die week had ik de pagina in een grote envelop gestoken en naar het postkantoor in Alkmaar gebracht. Ik verwachte er niet veel van, misschien een eenmalige publicatie in «Gummi» maar meer zat er voor mij eigenlijk niet in. Links: Het eerste nummer van «Gummi». Rechts: Ger van Wulften, de uitgever en directeur/oprichter van uitgeverij ESPEE. Zijn streven: mensen bijeen brengen die op stripgebied niet op de brede snelweg van de middelmaat naar het grote geld bewogen maar bijzonder waren op hun eigen manier.

21 De volgende maandag in de ochtend ging de telefoon. Ger van Wulften van uitgeverij Espee (de gesproken uitvoering van de afkorting 'SP', een afkorting die te maken had met de naam 'Small Publishing'.) vroeg of ik die week naar Amsterdam kon komen. Ik had op dat moment echter geen eigen vervoer behalve de fiets en heb nog steeds een hekel aan het openbaar vervoer. "Nou," zei de heer Ger van Wulften soepel, "dan komen wij wel naar jou toe. Koedijk, dat is niet zo ver van Amsterdam." In de volgende namiddag stopte een niet meer zo nieuwe Citroën DS op het grint naast het fietspad voor de pastorie. Twee heren stapten uit de auto. Er werd aangebeld en de huisbaas deed de deur open. Na een korte begroeting en uitleg van de situatie, liep de huisbaas, heer Schuit, nieuwsgierig voor de heren uit de trap op en klopte op mijn kamerdeur. De twee heren stelden zich voor als de heer van Wulften (uitgever) en de heer de Vries (redacteur) van uitgeverij Espee uit Amsterdam. Zoveel eer was ik niet gewend. De heren kwamen niet alleen maar voor de koffie en de gezelligheid; nee, ze hadden een duidelijk idee en Ger van Wulften bracht het als volgt onder woorden: "Uit jouw aardige pagina konden we opmaken dat je oorspronkelijk uit Duitsland komt. Nou, en zoals ik zie, heb je de leeftijd om de oorlog misschien nog net wel te hebben mee gemaakt. Nou, een stripverhaal over die oorlog, daar zitten we niet echt op te wachten. Nee, over die oorlog is al genoeg geschreven inmiddels en verhalen van vóór die oorlog, daar gaat ons interesse ook niet echt naar uit. Wat wij zouden willen weten, is wat er daarna gebeurde. Dat volk heeft die oorlog met de hele wereld gevoerd en de vreselijkste dingen gedaan en dan is die oorlog afgelopen en hebben ze nog verloren ook... en wat dan? Hoe gingen ze daarmee om? Wat doet een volk dat een oorlog met de hele wereld is begonnen en die vervolgens heeft verloren en zich daarbij dermate schuldig heeft gemaakt? Of vindt je dat vervelend?" "Nee," vond ik, "ik weet er eigenlijk niet zoveel van; ik was nogal een sukkel in die tijd die ik in Duitsland heb gewoond; het ging allemaal een beetje langs me heen en aan me voorbij..." Uiteindelijk besloot ik dat ik er een week over na wilde denken en dan zou bellen. Dat bleek een goed plan en de heren dronken hun koffie op en gingen weer. Na een week belde ik de uitgeverij en kreeg Ger van Wulften aan de lijn: "Ik heb er over na gedacht en ik kan één ding doen, ik kan mijn jeugd in Duitsland beschrijven, want alles zat er eigenlijk in. Ik ben geboren een maand vóór de

22 grote bombardementen op Hamburg. Dus ik ben opgegroeid tussen de puinhopen van gebombardeerde en afgebrande huizen. Ik heb ook een tijdje in een weeshuis voor oorlogswezen gezeten. Verder ben ik opgegroeid bij pleegouders in een gat bij Hannover en heb ook wat oorlogsveteranen ontmoet die het allemaal prachtig hebben gevonden..." - "Dat klinkt helemaal goed. Maak maar een proefpagina dat we even kunnen zien wat we kunnen verwachten en dan praten we verder." En zo is het begonnen. Vanaf nummer 7 of 8 stond ik elke maand met een of twee pagina's in «Gummi» en bij nummer 13 stond ik zelfs op de cover. Automatisch koos ik voor een anekdotisch verloop. Elke pagina was een hoofdstuk of een verhaal op zich en daarom maakte het niet uit of je de serie vanaf het prille begin volgde of ergens middenin het verhaal oppikte. Ik had ook gelijk een wat tamme titel bedacht: «Herinneringen». Tja, je verzint het niet. Ik was begonnen aan een taak die mij de komende vijf jaar bezig zou gaan houden. Nee, ik kon er niet van leven maar ik kreeg wel elke pagina braaf betaald en kon op een gegeven moment weer een motorfiets aanschaffen. Het werd nu een oude, olie lekkende 250cc Honda. Het stelde niets voor maar was een begin. Links: De 250cc Honda. Op zich was ik er wel blij mee maar hij lekte zoveel olie dat ik onderweg door de politie werd aangehouden. Hiernaast: Een tekening voor de kerstkaart van dat jaar.

23 Als ik er niet toevallig een klusje tussendoor kreeg, werkte ik braaf elke dag aan mijn stripverhaal over mijn jeugd in Duitsland. Met de bijstand in Alkmaar had ik afgesproken dat ik alle verdienste braaf opgaf, maar dat onkosten die ik voor het tekenen van mijn verhalen maakte, van de inkomsten aftrok. Bij de belastingen werkte dat ook zo. Ze waren dat bij de bijstand niet zo gewend omdat de meeste mensen in de bijstand geen kosten maken als ze iets bij verdienen. Maar bij mij was dat natuurlijk anders en dus werd mijn eis oogluikend en onder verplicht en zwak protest toegestaan. Bovendien was er eigenlijk nauwelijks controle en in principe kon ik opgeven wat ik wilde. Maar omdat ik allang blij was dat ik onder deze omstandigheden kon werken, maakte ik het niet te bont. Het werk aan het stripverhaal was zenuwslopend omdat ik voor die vreselijke stijl had gekozen. Om veertien dagen aan een tekening te zitten kriebelen, is nog te doen omdat dan de tekening af is, maar bij een stripverhaal begint na twee dagen mierenneuken gewoon weer het volgende plaatje. Om stukken landschap over te kunnen tekenen, kocht ik op een gegeven moment een toverlantaarn. Dat is een projector die via een sterke lamp en spiegels een plaatje (foto of tekening) kan projecteren op een vlak. De grootte van de projectie hangt dan af van de afstand van de lens van de toverlantaarn tot het vlak waarop werd geprojecteerd. Op die manier had ik er niets aan. Dus bouwde ik een spiegeltafel en maakte verstelbare opzetlenzen voor de toverlantaarn. Door onder de glasplaat waarop ik op transparant papier de projectie over trok, de toverlantaarn te verschuiven en de opzetlens bij te stellen, kon ik de grootte van mijn projectie aanpassen. Op een gegeven moment begon ik zelfs met dia's en een diaprojector op deze manier te werken. Wat was een computer in die tijd toch geweldig geweest! Voor mij althans. Voorgrond links: De spiegeltafel met twee spiegels, uitneembaar, daarop zelf gemaakt opzetsuk voor de projector en twee voorzetlenzen, ook eigen maaksel; rechts de projector. Vaak op de achtergrond: zelfgebouwde projector met hulpstuk voor extreme afmetingen. De spiegeltafel was afgedekt met een glasplaat. Het beeld van de projector werd dus via een van de spiegels onder de glasplaat geprojecteerd en kon zo via transparantpapier worden over getrokken.