BE-A0511_107110_106863_DUT

Transcriptie

1 BE-A0511_107110_106863_DUT Inventaris van het archief van de schepenbank van Wechelderzandevlimmeren en het dorpsbestuur van Wechelderzande / P. Rolland - M. Oosterbosch Het Rijksarchief in België Archives de l'état en Belgique Das Staatsarchiv in Belgien State Archives in Belgium This finding aid is written in Dutch.

2 2 Oud Gemeentearchief Wechelderzande BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF:...5 Raadpleging en gebruik...6 Voorwaarden voor de raadpleging...6 Voorwaarden voor de reproductie...6 Toegangen...6 Aanwijzingen voor het gebruik...6 Geschiedenis van archiefvormer en archief...7 Archiefvormer...7 Naam...7 Geschiedenis...7 Archief...8 Inhoud en structuur...9 Inhoud...9 Ordening...9 BESCHRIJVING VAN DE SERIES EN ARCHIEFBESTANDDELEN...11 I. Algemeen...11 II. Rechterlijke taken...12 A. Rechtspraak in geschillen Genechtsrollen Procesdossiers B. Willige rechtspraak Bekrachtiging van akten Registers van schepenakten Goedenisregisters Registers van renten en obligaties Losse schepenakten Toezicht op het beheer van goederen door particulieren "Prothocollen", staten van goed, mombersrekeningen, erfdelingen, voorwaarden en processen-verbaal van verkoping en verhuring van roerende en onroerende goederen en verpachting van zettingboeken III. Bestuurlijke taken...18 A. Financieel beheer Beheer van de inkomsten...18 a. Opmeting en waardebepaling van gronden...18 b. Vaststelling van de omslagbelastingen Kohieren van de koningsbede Gemeenschappelijke zettingboeken Staten van personen, hoornvee en schapen Staten van personen, hoornvee, schapen, woningen en neringdoeners Beheer van de uitgaven...21 a. Militaire uitgaven...21 b. Interne uitgaven Verantwoording van het beheer Rekeningen van de koningsbede , Borgemeesters- en collecteursrekeningen. [1654] Borgemeestersrekeningen. [1654] (hiaten) Collecteursrekeningen (20ste penning, koningsbede,

3 Oud Gemeentearchief Wechelderzande 3 kwartierlasten, domiciliaire lasten (binnenkosten)) B. Uitvoering van militaire taken...25 C. Zorg voor verkeerswegen...25 D. Toezicht op het financieel beheer van de kerk en de armentafel Kerkrekeningen en bewijsstukken (hiaten) Rekeningen en bewijsstukken van de armentafel

4

5 Oud Gemeentearchief Wechelderzande 5 Beschrijving van het archief: Beschrijving van het archief: Naam archiefblok: Oud Gemeentearchief Wechelderzande Periode: Archiefbloknummer: BE-A Omvang: Laatste bestanddeelnummer: Omvang geã nventariseerd: 4.83 m Archiefbewaarplaats: Rijksarchief te Antwerpen Archiefvormers:

6 6 Oud Gemeentearchief Wechelderzande Raadpleging en gebruik Raadpleging en gebruik Voorwaarden voor de raadpleging VOORWAARDEN VOOR DE RAADPLEGING De documenten vermeld in deze inventaris zijn openbaar en vrij raadpleegbaar. Voorwaarden voor de reproductie VOORWAARDEN VOOR DE REPRODUCTIE Voor de reproductie van archiefdocumenten gelden de voorwaarden en tarieven van toepas-sing in het Rijksarchief. Toegangen TOEGANGEN Deze inventaris vervangt de oude toegang in typeschrift: ROLLAND, P., Inventaris van het archief van de gemeente Wechelderzande, z.d. (Leeszaalnr. D145.01, 27 nrs.) en de aanvulling hierop (Leeszaalnr. D145.02, 13 nrs.). Een concordantietabel tussen de oude en de huidige nummering is bijgevoegd achteraan deze inventaris. Aanwijzingen voor het gebruik AANWIJZINGEN VOOR HET GEBRUIK Gelet op de verwevenheid van beide archiefbestanden is het aan te raden deze inventaris te gebruiken in combinatie met die van het archief van de schepenbank en dorpsbestuur van Vlimmeren (Rijksarchief Antwerpen- Beveren, inventaris D139).

7 Oud Gemeentearchief Wechelderzande 7 Geschiedenis van archiefvormer en archief Geschiedenis van archiefvormer en archief Archiefvormer ARCHIEFVORMER Naam NAAM Schepenbank van Wechelderzande-Vlimmeren en dorpsbestuur van Wechelderzande. Laathof van de abt van Affligem te Wechelderzande. Laathof van Gabriël Triapain te Wechelderzande. Geschiedenis GESCHIEDENIS Wechelderzande behoorde tot het Land van Turnhout, een rechtsgebied dat in 1356 als erfelijk leengoed was afgesplitst van de vorstelijke domeinen ten voordele van Maria, dochter van hertog Jan III van Brabant. Het omvatte naast Turnhout ook de dorpen Arendonk, Poppel, Weelde, Ravels, Merksplas, Beerse, Vosselaar, Wechelderzande-Vlimmeren, Lille, Gierle en Baarle-Hertog. Het gebied kwam na de dood van Maria in 1399 terug aan de hertogen van Brabant, maar werd in 1545 als weduwgoed toegewezen aan Maria van Hongarije, de zuster van keizer Karel V. Van 1560 tot 1612 werden de heerlijkheden Lille, Vlimmeren en Wechelderzande verpand aan de Antwerpse ondernemer en financier Gaspar Schetz en diens zoon Koenraad en opnieuw in 1626, ditmaal samen met Gierle en Beerse en Vosselaar, aan jonkheer Johan de Proost. Met het herenigde Land van Turnhout kwamen deze dorpen in 1648 aan de Nassau's (Oranje) en vervolgens de koningen van Pruisen (1702), tot keizerin Maria-Theresia het Land in 1753 aankocht en schonk aan de hertog van Sylva Tarouca. Daarbij werd de baronie van Turnhout verheven tot hertogdom. Van 1768 tot het einde van het ancien régime was het gebied eigendom van de graaf de Pestre. Op administratief-fiscaal vlak maakte Wechelderzande als onderdeel van het Land van Turnhout, aangevuld met de dorpen Boom, Wilmarsdonk, Stabroek en Rumst, deel uit van het kwartier van Turnhout Samen met Wechelderzande vormde Vlimmeren een "dubbel-dorp" met één schepenbank. Vijf van de zeven schepenen waren steeds inwoners van Wechelderzande. Op administratief gebied waren het wel afzonderlijke gemeenten met eigen bedezetters, borgemeesters, armmeesters, e.d. In 1751 ontstond er tussen de beide dorpen onenigheid, die in 1768 resulteerde in een vonnis van de Raad van Brabant, waarbij Vlimmeren met ingang van 1 januari 1769 zijn eigen schepenbank kreeg. Hierbij werd bepaald dat voor de verdeling van de lasten de verhouding 2/3 voor Wechelderzande en 1/3 voor Vlimmeren zou gelden. De schepenbank van Wechelderzande(-Vlimmeren) sprak in eerste aanleg recht volgens de costume van Zandhoven en ging aldus ook te hoofde bij de Hoofdbank van Zandhoven. De vertegenwoordiger van de heer was de schout, terwijl de schout van Turnhout fungeerde als hoofdschout.

8 8 Oud Gemeentearchief Wechelderzande Archief ARCHIEF Het gemeentebestuur van Wechelderzande maakte in 1911 een eerste reeks, bestaande uit 19 registers en 12 bundels losse stukken, over aan het Rijksarchief Antwerpen. Nadien werd daar op verschillende tijdstippen een tweede reeks aan toegevoegd, met ook enkele (fragmenten van) registers van schepenakten uit het archief van de schepenbank en het dorpsbestuur van Lille, dat in 1953 naar het Rijksarchief Antwerpen was overgebracht. Op 8 maart 2016 werd een aanzienlijk deel van het 17de- en 18de-eeuwse schepenbankarchief, dat voordien in de pastorie van de Sint- Amelbergaparochie Wechelderzande werd bewaard, via de heemkundige kring vzw "Norbert de Vrijter" van Lille door de kerkfabriek aan het Rijksarchief afgestaan. Deze derde reeks omvatte in een voorlopige beschrijving 16 nummers. Een concordantielijst tussen de oude en de nieuwe nummers volgt als bijlage achteraan deze inventaris. De oudste (fragmenten van) registers van schepenakten (inventaris nrs ) waren in het verleden al vanuit het oud gemeentearchief van Lille (nr. 12) overgebracht naar dit bestand. Thans is deze reeks verder aangevuld met een katern met schepenakten ( ) uit datzelfde archief (nr. 47c; nr. 20 van deze inventaris). Het "Prothocolle van Wechel en Vlimmeren" uit 1762 (inventaris nr. 50) werd overgebracht vanuit het archief van de schepenbank en het dorpsbestuur van Vlimmeren. Inventarisnummers 26 en 69 en een gedeelte van nr. 70 zijn afkomstig uit een verzameling losse stukken van diverse bestanden van het Rijksarchief Antwerpen (RA&D, resp. doos 9 en 15). Stukken die onmiskenbaar tot het archief van de Sint-Amelbergakerk van Wechelderzande behoren, zoals een omslag met testamenten, verleden voor de pastoor ( ), zijn naar dat bestand overgebracht. Documenten van na 1795 zijn toegevoegd aan het hedendaagse gemeentearchief van Wechelderzande. Het gaat voornamelijk om bescheiden uit de nummers van de oude inventaris : zettingboeken ( ), rekeningen van de kerk ( ) en van de armentafel ( ).

9 Oud Gemeentearchief Wechelderzande 9 Inhoud en structuur Inhoud en structuur Inhoud INHOUD Voor wat betreft de gerechtelijke taken van de schepenbank vormen de genechtsrollen ( ) een van de twee basisreeksen in dit bestand. Hierin zijn ook vonnissen en andere beschikkingen aan te treffen. In de 18de eeuw zijn hier bovendien de akten inzake de vernieuwing van de wet en de aanstelling van schout en secretaris opgetekend. Uit de andere basisreeks, de registers van schepenakten ( /1610), blijken in 1613 een reeks goedenisregisters en een reeks akten betreffende renten en obligaties te zijn afgesplitst. Deze beide reeksen lopen door tot het einde van het ancien régime. Als neerslag van het toezicht op (en de registratie van) het goederenbeheer door particulieren rest nog slechts een reeks banden ( ) met staten van goed, mombersrekeningen, voorwaarden en processen-verbaal van verkoping van onroerende en roerende goederen en dergelijke meer. Helemaal zuiver is deze reeks echter niet, want ook processen-verbaal van openbare verkoop en verpachting van kerk- en armengoederen zijn hierin aan te treffen; in de tweede helft van de 18de eeuw zijn hierbij bovendien de akten van verpachting van het dorpszettingboek ingebonden. Inzake bestuurlijke taken vormt de neerslag van het financiële beheer uiteraard de hoofdmoot, al gaat het vooral om stukken uit de 18de eeuw. Het toezicht op het beheer van kerk en armentafel vertaalde zich in twee reeksen rekeningen, respectievelijk vanaf 1730 en Aan te stippen is dat de reeksen tot aan de splitsing van de schepenbank in 1769 betrekking hebben op zowel Wechelderzande als Vlimmeren. Dat geldt uiteraard voor de rechterlijke taken, maar ook de zettingboeken en rekeningen betreffen tot 1769 geregeld eveneens Vlimmeren. Omgekeerd worden in het bestand "Archief van de schepenbank en het dorpsbestuur van Vlimmeren" belastingkohieren en zettingboeken bewaard van vóór 1769, die tevens betrekking hebben op Wechelderzande. Wij hebben ervoor geopteerd deze te beschrijven op de plaats waar ze zijn aangetroffen, met verwijzing naar de desbetreffende nummers in de inventaris van Vlimmeren. Taal van de documenten De stukken zijn in het Nederlands of het Frans; nr. 236 is in het Latijn. Ordening ORDENING Het archiefschema is gebaseerd op het 'Archiefschema voor het archief van een schepenbank en een gemeente tot 1795' in COPPENS H., De Ontsluiting van archieven, Brussel, 1997, p

10

11 Oud Gemeentearchief Wechelderzande 11 Beschrijving van de series en archiefbestanddelen Beschrijving van de series en archiefbestanddelen I. Algemeen I. ALGEMEEN --- Geapostilleerde rekesten Presentatielijsten van schepenen. 1749, stukken 2 Afgekondigde ordonnanties. 1751, lias, en 1 stuk

12 12 Oud Gemeentearchief Wechelderzande II. Rechterlijke taken A. Rechtspraak in geschillen 3-7 Genechtsrollen II. RECHTERLIJKE TAKEN A. RECHTSPRAAK IN GESCHILLEN 3-7 GENECHTSROLLEN (1566 o.s.) feb. 1609, 27 jan [17de eeuw]. Fragment pak 1 stuk 1 deel 1 deel 8-14 Procesdossiers PROCESDOSSIERS De schout nomine officii c. Joannes Poels: geweldpleging op de openbare weg De schout nomine officii c. Jacobus Verreyt, inwoner van Lille: gebruik van vals certificaat Maria Anthonis, weduwe van Jan Mercelis, c. de voorkinderen van Jan Mercelis: verdeling van nalatenschap

13 Oud Gemeentearchief Wechelderzande De schout nomine officii c. Matheus Hendericx: huisvredebreuk pak 12 De erfgenamen van Elisabeth Daneels Jacobus dochter c. Maria Jacobs, weduwe van Jan Wouters: afrekening van momberschap Graaf Joannes Baptista de Pestre, mede als momber van zijn minderjarige zuster Maria Josepha en andere erfgenamen, c. graaf Josephus Franciscus Xaverius de Pestre: beslaglegging De voorkinderen van mr. Joannes Verreet, c. Joannes Gerardus Verreet: verdeling van nalatenschap Informatiën preparatoir, gerechtelijke vooronderzoeken katernen 16 Losse processtukken en [z.d.]. B. Willige rechtspraak 1. Bekrachtiging van akten Registers van schepenakten B. WILLIGE RECHTSPRAAK 1. BEKRACHTIGING VAN AKTEN REGISTERS VAN SCHEPENAKTEN , 7 mei , 14 jan. 1 deel

14 14 Oud Gemeentearchief Wechelderzande , 16 mei - 22 sept stuk Goedenisregisters GOEDENISREGISTERS juni [1676] 17 aug maart april deel 1 deel 1 deel 1 deel 1 deel Registers van renten en obligaties REGISTERS VAN RENTEN EN OBLIGATIES okt [6 feb. 1673] dec jan deel 1 deel jan

15 Oud Gemeentearchief Wechelderzande 15 1 deel [1749], deel 1 deel 31 Lijsten van openstaande renten en obligaties van Wechelderzande en Vlimmeren. [1664] Rentebrieven en kwitanties Losse schepenakten LOSSE SCHEPENAKTEN , 1731, 1750, charter 1 charter 4 stukken 2. Toezicht op het beheer van goederen door particulieren 2. TOEZICHT OP HET BEHEER VAN GOEDEREN DOOR PARTICULIEREN "Prothocollen", staten van goed, mombersrekeningen, erfdelingen, voorwaarden en processen-verbaal van verkoping en verhuring van roerende en onroerende goederen en verpachting van zettingboeken "PROTHOCOLLEN", STATEN VAN GOED, MOMBERSREKENINGEN, ERFDELINGEN, VOORWAARDEN EN PROCESSEN-VERBAAL VAN VERKOPING EN VERHURING VAN ROERENDE EN ONROERENDE GOEDEREN EN VERPACHTING VAN ZETTINGBOEKEN

16 16 Oud Gemeentearchief Wechelderzande pak

17 Oud Gemeentearchief Wechelderzande lias 2 katernen 1 lias 1 lias 2 katernen 65 Processen-verbaal van verhuring van kerk- en armengoederen. 1736, katernen 66 Stukken betreffende de verkoop van twee tienden te Wechelderzande, genaamd Nazareth en Affligem, door de erfgenamen van Balthasar Beschey, schilder en bestuurder van de Academie te Antwerpen, aan Isabella Clara Cogels, douairière de Pestre, gravin van Seneffe en Turnhout. (1750) pak 67 Authentiek afschrift van de staat van goed van Maria Braspenninkx te Merksem. [1787]. 68 Voorwaarden en processen-verbaal van de verpachting van de zettingboeken van 1793, 1794 en , stukken

18 18 Oud Gemeentearchief Wechelderzande III. Bestuurlijke taken A. Financieel beheer 1. Beheer van de inkomsten a. Opmeting en waardebepaling van gronden III. BESTUURLIJKE TAKEN A. FINANCIEEL BEHEER 1. BEHEER VAN DE INKOMSTEN A. OPMETING EN WAARDEBEPALING VAN GRONDEN 69 Grondboek Grondboek. [1757?], bijgehouden tot deel 1 deel 71 Lijst van de "opgebroken" polders of heide, met figuratieve kaart van percelen aan de weg naar Pulle, opgemeten door landmeter Guillelmus Anthonis b. Vaststelling van de omslagbelastingen Kohieren van de koningsbede B. VASTSTELLING VAN DE OMSLAGBELASTINGEN Kohieren van de koningsbede

19 Oud Gemeentearchief Wechelderzande Gemeenschappelijke zettingboeken Gemeenschappelijke zettingboeken

20 20 Oud Gemeentearchief Wechelderzande Lijst van de renten ten laste van Wechelderzande en Vlimmeren, met verdeling van de lasten over de beide dorpen Lijst van de honden Staten van personen, hoornvee en schapen Staten van personen, hoornvee en schapen

21 Oud Gemeentearchief Wechelderzande Staten van personen, hoornvee, schapen, woningen en neringdoeners Staten van personen, hoornvee, schapen, woningen en neringdoeners Lijst van de karren en paarden Staat van graan en aardappelen Lijst van de paarden Lijsten van de renten ten laste van Wechelderzande. 1795, stukken 2. Beheer van de uitgaven a. Militaire uitgaven 2. BEHEER VAN DE UITGAVEN A. MILITAIRE UITGAVEN 118 Lijsten van pioniers, geleverd hooi en stro en paarden en karren Lijsten van militaire leveringen en betalingen omslagen en 2 stukken. 120 Overzichtstabel van leveringen van hooi, stro en graan, paarden en karrevrachten aan de Franse troepen. [1795]. b. Interne uitgaven B. INTERNE UITGAVEN 121 Onkostennota's van de schout en de secretaris van Vlimmeren stukken 122 Onkostennota's van schout, secretaris, collecteur en vorster

22 22 Oud Gemeentearchief Wechelderzande Verantwoording van het beheer Rekeningen van de koningsbede , VERANTWOORDING VAN HET BEHEER REKENINGEN VAN DE KONINGSBEDE , , dec , dec , juni , juni Rekening van het hoofdgeld Borgemeesters- en collecteursrekeningen. [1654] Borgemeestersrekeningen. [1654] (hiaten) BORGEMEESTERS- EN COLLECTEURSREKENINGEN. [1654] Borgemeestersrekeningen. [1654] (hiaten) , juni 24 - dec

23 Oud Gemeentearchief Wechelderzande Collecteursrekeningen (20ste penning, koningsbede, kwartierlasten, domiciliaire lasten (binnenkosten)) Collecteursrekeningen (20ste penning, koningsbede, kwartierlasten, domiciliaire lasten (binnenkosten)) , juni , dec katernen

24 24 Oud Gemeentearchief Wechelderzande

25 Oud Gemeentearchief Wechelderzande Uittreksels uit de dorpsrekeningen van en , stukken 165 Bewijsstukken bij de dorpsrekeningen. 1703, , 1742, 1747, Rekeningen en bewijsstukken van Michiel Vervoort, schepen van Wechelderzande, o.a. betreffende de school Stukken betreffende financiële aangelegenheden. [17de-18de eeuw]. B. Uitvoering van militaire taken B. UITVOERING VAN MILITAIRE TAKEN 168 Kopie van een omzendbrief van veldmaarschalk Baron van Bender aan de commandanten van de keizerlijke troepen in de Nederlanden van 14 maart stuk 169 Kopie van een brief van 28 september 1791 van het Officie-Fiscaal van de Raad van Brabant betreffende deserteurs stuk 170 Afschriften van twee resoluties van de vergadering der Zeven Kwartieren van Antwerpen betreffende militaire lasten stukken 171 Kopie van een beschikking van de Raad van Brabant van 24 februari 1794 op rekest van de hoofddrossaard van Hoogstraten, betreffende de verdeling van de militaire lasten. [eind 18de eeuw]. C. Zorg voor verkeerswegen C. ZORG VOOR VERKEERSWEGEN 172 Proces-verbaal van de schouwing ("beleyde") van de wegen stuk D. Toezicht op het financieel beheer van de kerk en de armentafel D. TOEZICHT OP HET FINANCIEEL BEHEER VAN DE KERK EN DE ARMENTAFEL 173 Lijsten van graan- en geldcijnzen en renten van de kerk en de armentafel van Wechelderzande en Vlimmeren. [1762?].

26 26 Oud Gemeentearchief Wechelderzande Kerkrekeningen en bewijsstukken (hiaten) KERKREKENINGEN EN BEWIJSSTUKKEN (HIATEN)

27 Oud Gemeentearchief Wechelderzande

28 28 Oud Gemeentearchief Wechelderzande Rekeningen en bewijsstukken van de armentafel REKENINGEN EN BEWIJSSTUKKEN VAN DE ARMENTAFEL

29 Oud Gemeentearchief Wechelderzande Kopie van uittreksels uit het doop-, huwelijks- en begrafenisregister van Wechelderzande van Stukken betreffende de verdeling van de kosten voor het hergieten van de grote (tiend-)klok

30 30 Oud Gemeentearchief Wechelderzande 236 Kopie van een rekest van 24 juli 1717 van pastoor Christianus Nieuwdorp aan de bisschop van Antwerpen om langs gerechtelijke weg een pand en een achterstallige cijns op te eisen en om op eigen kosten diverse werken aan de pastorie te laten uitvoeren. [18de eeuw]. 1 stuk