JAARVERSLAG 2002 DSM N.V.

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2002 DSM N.V.

2 KERNGEGEVENS DSM 2002 Omzet c miljoen Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen c 349 miljoen Nettowinst c miljoen Investeringen (inclusief acquisities) c 536 miljoen Nettowinst per gewoon aandeel c 12,08 Dividend per gewoon aandeel c 1,75 Aantal medewerkers (ultimo jaar) circa ROI 8,7% DRIE CLUSTERS Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals BELANGRIJKSTE EINDMARKTEN geneesmiddelen, automobiel, voedingsmiddelen, elektrische apparaten en elektronica STRATEGIE DSM s strategie Vision 2005: Focus and Value, welke in het najaar 2000 werd gepresenteerd, is gericht op versterkte voortzetting van de eerder ingezette concentratie op leidende mondiale posities in activiteiten met hogere toegevoegde waarde, sterkere groei en stabielere resultaten. DSM wil verder transformeren tot een onderneming in specialties: hoogwaardige biotechnologische en chemische producten voor de life science industrie, en hoogwaardige materialen. In dit kader heeft DSM in 2002 zijn petrochemische activiteiten (met een omzet van circa c 2,3 miljard) verkocht en zijn intentie bekend gemaakt de vitamine-, carotenoïde- en fijnchemie-divisie van Roche over te willen nemen. Deze divisie heeft een omzet van circa c 2,4 miljard. Begin februari 2003 werd de betreffende overeenkomst getekend. De strategie van DSM is gericht op het realiseren van een omzetniveau van circa c 10 miljard in Minstens 80% van die omzet zal worden gerealiseerd in specialties, het overige deel voornamelijk in industriële chemicaliën zoals melamine en caprolactam.

3 1 Jaarverslag 2002 JAARVERSLAG 2002 DSM N.V. ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS De jaarvergadering zal plaatsvinden op woensdag 2 april 2003 in het hoofdkantoor van de vennootschap te Heerlen, aanvang uur. BELANGRIJKE DATA Ex-dividend: vrijdag 4 april 2003 Bericht over het eerste kwartaal: maandag 28 april 2003 Bericht over het tweede kwartaal: vrijdag 25 juli 2003 Bericht over het derde kwartaal: maandag 27 oktober 2003 Jaarverslag 2003: woensdag 11 februari 2004 Algemene Vergadering van Aandeelhouders: woensdag 31 maart 2004 Voor nadere bijzonderheden: >

4 2 Inhoud www. > DSM.COM INHOUD pagina BELANGRIJKE FINANCIËLE GEGEVENS 3 VOORWOORD 5 DSM 100 JAAR EN KONINKLIJK 6 VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR 7 Gang van zaken 7 Strategie 7 Corporate Governance en DSM Values 8 Operational Excellence 8 ICT en e-business 9 Veiligheid, Gezondheid en Milieu 9 Human Resource Management 10 Onderzoek en ontwikkeling 10 FINANCIËLE RESULTATEN 12 Algemeen 12 Macro-economische ontwikkelingen 12 Resultaten Investeringen en financiering 14 Balansbeeld 14 Ratio s 14 Dividend 14 Vooruitzichten 15 JAARREKENING 51 Grondslagen 52 Geconsolideerde overzichten 54 Vennootschappelijke jaarrekening 75 OVERIGE GEGEVENS 79 Accountantsverklaring 79 Winstbestemming 79 Bijzondere statutaire rechten 80 Kwartaalgegevens 81 Tien jaar DSM 82 Toelichting op enkele financiële begrippen en kencijfers 85 Index 86 BIJLAGE Organisatieschema DSM OVERZICHT PER CLUSTER 15 Life Science Products 19 Performance Materials 25 Industrial Chemicals 31 Other activities 35 NIET-GECONSOLIDEERDE DEELNEMINGEN 37 CONCERN-ONDERNEMINGSRAAD 38 BERICHT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN AAN DE AANDEELHOUDERS 39 PERSONALIA 40 BELONINGSGEGEVENS 42 OPTIERECHTEN 44 HET DSM-CONCERN 45 Clusters 45 Markten 45 Maatschappelijke waarde en duurzame ontwikkeling 46 Corporate Governance 46 Risicomanagement 46 Financieel beleid 46 Organisatie en besturing 47 INFORMATIE OVER HET AANDEEL DSM 48

5 3 Jaarverslag 2002 BELANGRIJKE FINANCIËLE GEGEVENS (GECONSOLIDEERD) x c miljoen DOORLOPENDE ACTIVITEITEN: - netto-omzet bedrijfsresultaat plus afschrijvingen (EBITDA) bedrijfsresultaat (EBIT) investeringen (incl. acquisities) BEËINDIGDE ACTIVITEITEN: - netto-omzet bedrijfsresultaat plus afschrijvingen (EBITDA) bedrijfsresultaat (EBIT) TOTAAL: netto-omzet bedrijfsresultaat plus afschrijvingen (EBITDA) bedrijfsresultaat (EBIT) investeringen (incl. acquisities) resultaat uit gewone bredijfsuitoefening na belastingen nettowinst dividend afschrijvingen cashflow nettoschuld eigen vermogen balanstotaal geïnvesteerd vermogen per gewoon aandeel in c: nettowinst 12,08 14,50 resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen 3,38 3,61 dividend 1,75 1,75 eigen vermogen 49,64 40,49 verhoudingsgetallen (in %): bedrijfsresultaat / netto-omzet doorlopende activiteiten (ROS) 6,8 5,8 EBITDA / netto-omzet doorlopende activiteiten 13,6 12,9 bedrijfsresultaat / gemiddeld geïnvesteerd vermogen (ROI) 8,7 9,2 nettowinst (toekomend aan de houders van gewone aandelen) / gemiddeld eigen vermogen 26,8 42,3 nettoschuld / groepsvermogen plus nettoschuld -25,0 16,8 groepsvermogen / balanstotaal 57,6 50,1 EBITDA / financiële baten en lasten 63,7 10,7 personeel gemiddelde personeelsbezetting personeelsbezetting ultimo jaar

6 4 Voorwoord www. > DSM.COM foto: Rob Holthuis (v.l.n.r.) Jan Zuidam (plaatsvervangend voorzitter), Henk van Dalen, Feike Sijbesma, Jan Dopper, Peter Elverding (voorzitter) RAAD VAN BESTUUR

7 5 Jaarverslag 2002 VOORWOORD Het bedrijfsresultaat uit doorlopende activiteiten van c 383 miljoen dat DSM in 2002 behaalde, liet een stijging van 14 procent zien ten opzichte van voorgaand jaar (op vergelijkbare basis). Na de scherp teruggevallen economie in 2001 is in 2002 het herstel aarzelend geweest. Tegen die achtergrond zijn wij niet ontevreden over het geboekte resultaat. DSM heeft in 2002 zijn honderdjarig bestaan gevierd. Dat gebeurde met een keur aan evenementen voor medewerkers, klanten en andere belanghebbenden. Het feest ging van start op onze verjaardag 29 mei met een wereldwijd ontbijt voor alle medewerkers, bij welke gelegenheid DSM het predikaat Koninklijk ontving. Daarbij lanceerden wij ook de Dream Action waarover in dit verslag op pagina 6 uitgebreider verslag wordt gedaan. Er waren meer redenen waarom 2002 zich voor onze onderneming tot een bijzonder jaar heeft ontwikkeld. In de uitvoering van onze strategie Vision 2005: Focus and Value zetten wij een aantal belangrijke stappen. We verkochten onze petrochemische activiteiten aan het Saoedi-Arabische SABIC, een belangrijke stap in ons streven naar een portfolio met meer stabiele resultaten en een scherpere focus op specialties. Petrochemie heeft decennia lang in hoge mate het gezicht en karakter van DSM bepaald. Het was een grote stap met een emotionele lading om van deze activiteiten afscheid te nemen, maar wij zijn verheugd met SABIC als nieuwe eigenaar. Voorts maakten wij onze intentie bekend de vitamine-, carotenoïde- en fijnchemie-activiteiten van het Zwitserse Roche over te nemen. Door deze voorgenomen stap, in combinatie met de bestaande life-science-activiteiten, verwerft DSM een op wereldschaal leidende positie als toeleverancier voor de farmaceutische, voedingsmiddelen- en diervoedingsmiddelenmarkten. De divisie van Roche brengt bovendien ruime technologische kennis in. Ten aanzien van de doelstellingen en uitvoering van onze strategie hebben wij met ingang van dit verslag naast de strategische voortgang op concernniveau ook de strategieën van de afzonderlijke businessgroepen opgenomen. De investeringen, exclusief acquisities, bedroegen in het verslagjaar circa c 500 miljoen. Uitbreidingen werden aangekondigd voor onder meer EPDM-rubber, Dyneema, biofarmaceutica op basis van celculturen en ingrediënten voor voedingsmiddelen. In 2002 zijn de problemen met de kwaliteitssystemen van DSM Pharmaceuticals, Inc. (het voormalige Catalytica) voortvarend opgelost. Er zijn nieuwe kwaliteits- en controlesystemen geïmplementeerd, waarmee DSM Pharmaceuticals, Inc. nu voldoet aan de eisen van de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA). DSM Pharmaceuticals, Inc. kon veel nieuwe opdrachten verwerven en droeg daarmee duidelijk positief bij aan het resultaat van het cluster Life Science Products. Ook verstevigden wij onze posities in industriële chemicaliën met deelname in een joint venture voor de productie van caprolactam in Nanjing (China) en met capaciteitsuitbreidingen voor melamine in Geleen. De waardering van beleggers voor onze strategie Vision 2005: Focus and Value en de manier waarop DSM deze strategie implementeert, weerspiegelt zich in de ontwikkeling in de koers van ons aandeel. Gemeten naar total shareholder return presteerde DSM twee jaar achtereen het beste van alle AEX-fondsen. Terwijl de AEX in 2001 met 20 procent en in 2002 met 36 procent daalde, boekte DSM sinds de publicatie van Vision 2005 eind september 2000 een koerswinst van 32 procent. DSM werd ook ten opzichte van andere Europese chemiebedrijven opmerkelijk goed door de beleggers gewaardeerd; in de Dow Jones Stoxx 600 Chemical Index behoorde DSM in 2002 met een 2de plaats tot de best presterende aandelen. Het jaar 2002 is het eerste jaar waarover DSM tevens rapporteert door middel van een zogenaamd Triple P Verslag, waarin het sinds 1994 jaarlijks gepubliceerde DSM Responsible Care Progress Report is geïntegreerd. Wij leggen daarin verantwoording af over ons beleid op de drie P s van people, planet en profit. In de manier waarop wij ons eeuwfeest hebben gevierd hebben wij ook uitdrukking willen geven aan het belang dat wij aan een solide, geïntegreerd Triple P beleid hechten. DSM zal voortaan jaarlijks een Triple P Verslag publiceren. Bovendien hebben wij in 2002 de DSM Values gepubliceerd, waarin onze basiswaarden van Valuable Partnerships, Respect for People en Good Corporate Citizenship zijn verwoord. DSM kan en wil hierop ook door zijn stakeholders worden aangesproken. Resultaten boeken is mensenwerk was bij uitstek een jaar van hard werken en goed presteren. DSM is zijn medewerkers, klanten, aandeelhouders, toeleveranciers en de gemeenschappen waarin DSM opereert grote dank verschuldigd. Een speciaal woord van dank geldt voor Herman Wijffels, die in 2002 terugtrad als Voorzitter van de Raad van Commissarissen. Bijna 12 jaar heeft hij deze functie in een sterk vernieuwend DSM vervuld, met wijsheid, consistentie, aandacht voor de menselijke verhoudingen en een open oog voor de ontwikkelingen in Corporate Governance. In zijn honderdjarig bestaan heeft DSM vele veranderingen doorgemaakt. Die hebben geleid tot het bedrijf dat DSM nu is: een onderneming met een duidelijke, gewaardeerde en een in belangrijke mate succesvol uitgevoerde strategie, een kerngezonde financiële conditie, een slagvaardige, klantgerichte structuur en een sterk mensgerichte cultuur. Wij zetten onze koers naar een leidend, innovatief en duurzaam specialty-bedrijf met kracht voort. Peter Elverding Voorzitter Raad van Bestuur DSM PETER.ELVERDING@DSM.COM

8 6 100 jaar en koninklijk www. > DSM.COM Tijdens een wereldwijd ontbijt op de dag dat DSM precies 100 jaar eerder werd opgericht als de Staatsmijnen, ontving DSM het predikaat Koninklijk. DSM 100 JAAR EN KONINKLIJK DSM markeerde zijn 100-jarig bestaan in 2002 met een groot aantal activiteiten. Het eeuwfeest kreeg onder meer vorm in grootschalige personeelsfestiviteiten, open dagen en evenementen voor klanten, aandeelhouders en andere belanghebbenden. Eind mei ontving DSM tijdens een wereldwijd voor het personeel georganiseerd ontbijt het predikaat Koninklijk. De onderneming is bijzonder erkentelijk voor deze bevestiging van een eeuw verantwoord ondernemerschap. Een ander hoogtepunt van het eeuwfeest van DSM was de lancering van een wereldwijde actie met als thema Sharing our dreams, sharing our talents. Medewerkers werden uitgedaagd hun talenten aan te spreken en suggesties voor een positieve bijdrage aan samenleving, mens en milieu kenbaar te maken. De onderneming stelt kennis, faciliteiten en geld ter waarde van c 5 miljoen beschikbaar om deze dromen te verwezenlijken. Een jury onder voorzitterschap van voormalig DSM-bestuursvoorzitter Simon de Bree selecteerde uit de ruim 700 inzendingen van medewerkers uit 35 landen de meest inspirerende dromen. Begin oktober werden de winnaars bekendgemaakt in aanwezigheid van Hare Majesteit Koningin Beatrix. Tot de prijswinnende dromen, die nu gerealiseerd kunnen worden, behoren een onderzoeksproject naar een goedkoop medicijn tegen malaria, een simpele methode om vervuild drinkwater te reinigen met behulp van een membraanrietje en een project ter ondersteuning van bejaarden in Moskou die onder moeilijke omstandigheden leven. Begin december ging bovendien in het Italiaanse Filago de zogeheten Torch-actie van start. Daarmee werd de aanzet gegeven voor een estafette door de DSM-locaties in de wereld om met kennis, ervaring en middelen van DSM verbeteringsacties ten voordele van de directe omgeving uit te voeren.

9 7 Jaarverslag 2002 VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR GANG VAN ZAKEN In het jaar 2002 behaalde DSM een netto-omzet uit doorlopende activiteiten van c 5,6 miljard, een daling op vergelijkbare basis van 2 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Het bedrijfsresultaat uit doorlopende activiteiten bedroeg c 383 miljoen, een stijging van 14 procent op vergelijkbare basis. De in 2002 uitgesproken winstverwachtingen konden gestand worden gedaan. DSM hield zich goed staande, ondanks uitblijvend herstel van de wereldeconomie en een veel zwakkere dollar. Per saldo kwam de nettowinst uit op c miljoen. Het bedrijfsresultaat van Life Science Products en Performance Materials lag iets boven het niveau van 2001, dat van Industrial Chemicals verbeterde met 20 procent. Het resultaat in Other activities verbeterde eveneens. Duidelijk is dat de in 2000 ingezette strategie Vision 2005: Focus and Value vruchten afwerpt. Gedurende de implementatie van de strategie blijft de financiële positie van de onderneming zeer sterk met een netto surplus van c 1 miljard ultimo Deze balans weerspiegelt echter een tussentijdse fase in de transformatie van DSM tot multi-specialty onderneming. STRATEGIE In 2002 werden belangrijke stappen gezet in het kader van de strategie Vision 2005: Focus and Value. Na de verkoop eind 2001 van het belang in Energie Beheer Nederland (EBN) werd in 2002 de verkoop gerealiseerd van de petrochemische activiteiten. Daarnaast maakte DSM met Roche de voorgenomen overname bekend van de vitamine-, carotenoïde- en fijnchemie-activiteiten. In februari 2003 werd het overnamecontract ondertekend. De acquisitie van de Roche-divisie past goed in de strategie om uit te groeien naar een specialty-onderneming, en transformeert DSM naar een positie als wereldwijd leidend toeleverancier van tussenproducten voor de farmaceutische, voedingsmiddelen- en diervoedingsmiddelenmarkten. De overname voldoet aan alle acquisitiecriteria die DSM hanteert, onder meer aan de norm dat elke overname uiterlijk na twee jaar positief moet bijdragen aan de winst per aandeel. Deze acquisitie zal naar verwachting onmiddellijk bijdragen aan de winst per aandeel. DSM heeft zich in 2002 verder ontwikkeld als een solide presterende onderneming, goed toegerust om adequaat te kunnen reageren op ontwikkelingen zoals verscherpte concurrentieverhoudingen, veranderende regelgeving rond producten en technologische uitdagingen. Met gerichte investeringen in de ontwikkeling en productie van ingrediënten voor voedingsmiddelen en medicijnen en hoogwaardige kunststoffen heeft DSM zich in 2002 opnieuw een scherper profiel als specialty-onderneming kunnen aanmeten. Tevens werd een aantal kleine activiteiten dat niet in het gewenste profiel paste verkocht. KOERSONTWIKKELING Vision 2005: Focus and Value /00 2/00 3/00 4/00 5/00 6/00 7/00 8/00 9/00 10/00 11/00 12/00 1/01 2/01 3/01 4/01 5/01 6/01 7/01 8/01 9/01 10/01 11/01 12/01 1/02 2/02 3/02 4/02 5/02 6/02 7/02 8/02 9/02 10/02 11/02 12/02 DSM AEX DJ Euro Chem De koers van het aandeel DSM heeft zich sinds de bekendmaking van de strategie Vision 2005: Focus and Value goed ontwikkeld.

10 8 Verslag van de Raad van Bestuur www. > DSM.COM IMPLEMENTATIE STRATEGIE - Eind juni 2002 verkocht DSM zijn petrochemische activiteiten aan Saudi Basic Industries Corporation (SABIC). Ruim medewerkers op de locaties Geleen en Gelsenkirchen (Duitsland) en een kleine 300 medewerkers in ondersteunende activiteiten waren bij de overdracht betrokken. De verkoop betrof alle aandelen van de onder DSM Petrochemicals vallende ondernemingen, de bijbehorende deelnemingen en verkoopactiviteiten, specifieke technologie, patenten en handelsnamen. De totale verkoopprijs van de transactie bedroeg c miljoen, met een netto boekwinst van c 936 miljoen. SABIC en DSM kwamen een betaling in twee termijnen overeen. DSM heeft de tweede tranche echter onmiddellijk te gelde gemaakt, waardoor de opbrengst voor DSM per saldo c 2 miljard bedroeg. De opbrengsten van de verkoop zijn ondergebracht in de dochtervennootschap DSM Vision 2005 BV en worden besteed aan de verdere uitvoering van de strategie Vision 2005: Focus and Value. - Begin september bereikten DSM en het Zwitserse farmaconcern Roche overeenstemming op hoofdlijnen over de overname van Roche s vitamine-, carotenoïde- en fijnchemieactiviteiten. De betreffende overeenkomst werd begin februari 2003 getekend. De transactie dient, alvorens zij wordt afgerond, te worden goedgekeurd door de mededingingsautoriteiten. Met de transactie is een totaal bedrag van ongeveer c miljoen gemoeid. De Roche-divisie is s werelds grootste producent van vitaminen en carotenoïden, met een jaaromzet in 2001 van CHF 3,5 miljard (c 2,4 miljard). De divisie, die onderdeel wordt van DSM, is wereldwijd actief. Het hoofdkantoor bevindt zich in Kaiseraugst (Zwitserland) en het bedrijf heeft circa werknemers in dienst. Door de bundeling van DSM s life science-activiteiten met de vitamine-, carotenoïde- en fijnchemie-activiteiten van Roche ontstaat s werelds grootste leverancier voor de life scienceindustrie, met een unieke en samenhangende portfolio van activiteiten voor klanten die actief zijn op het gebied van voeding, diervoeders en gezondheidsproducten. De samenvoeging van de hoogwaardige (bio)technologieën van DSM en vitamine-, carotenoïde- en fijnchemie-activiteiten van Roche biedt mogelijkheden tot versnelde innovatie, onder meer op het gebied van voedingsingrediënten en functionele voedingsmiddelen. CORPORATE GOVERNANCE EN DSM VALUES In het kader van corporate governance hanteert DSM expliciet geformuleerde corporate values en vereisten ten aanzien van risicomanagement, financieel beleid en het besturen van de organisatie op concernniveau en de respectievelijke groepsonderdelen (zie pagina 46 van dit verslag). DSM is een integraal onderdeel van de samenleving. Dat brengt verantwoordelijkheden met zich mee. Het is in dit verband van groot belang dat voor DSM en voor de omgeving helder is welke waarden en normen bij de onderneming gelden. In 2002 werden de DSM Values door de Raad van Bestuur vastgelegd. Drie centrale waarden, die samen het karakter en de ambities van DSM weerspiegelen, vormen de kern: Valuable Partnerships, omdat onze relaties met onze klanten en andere businesspartners cruciaal zijn, Respect for People omdat ook in een sterk door technologie en wetenschap gedreven onderneming als DSM mensen de sleutel zijn tot succes, en Good Corporate Citizenship, een noodzakelijke voorwaarde voor maatschappelijk draagvlak voor onze activiteiten. De DSM Values zijn inmiddels op alle niveaus in de organisatie bekendgemaakt. OPERATIONAL EXCELLENCE Het door DSM eind 1998 ingezette resultaatverbeteringprogramma Operational Excellence is in 2002 verder geïmplementeerd en zal ook in de komende jaren nog worden voortgezet. Operational Excellence omvat projecten die gericht zijn op resultaatversterking door betere benutting van synergie en betere uitwisseling van kennis en ervaring tussen de businessgroepen. Dit laatste komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in de toepassing van best practices : hogere en efficiëntere productie tegen gelijkblijvende of lagere kosten, standaardisatie van werkprocessen, apparatuur en (ICT-)systemen, en gezamenlijke inkoop. Het Operational Excellence-programma (met als een van de elementen Manufacturing Excellence, gericht op betere benutting van de installaties, hogere procesrendementen en standaardisatie van apparatuur en systemen) is inmiddels stevig ingebed binnen de DSM organisatie en draagt bij aan lagere kosten per eenheid product. Desinvestering van de petrochemische activiteiten en grote acquisities op de gebieden van life sciences en hoogwaardige materialen vormen naast autonome groei de belangrijkste pijlers van de strategie Vision 2005: Focus and Value. DSM komt snel dichter bij het doel van de strategie: een in de meeste van zijn activiteiten tot de wereldtop behorende specialty-onderneming op het gebied van hoogwaardige biotechnologische en chemische producten voor de life science industrie, en hoogwaardige materialen.

11 9 Jaarverslag 2002 ICT EN E-BUSINESS Als onderdeel van Operational Excellence wordt in de periode een programma gerealiseerd om de informatie- en communicatietechnologie (ICT) en (e-)businesssystemen leidend te maken in de industrie. Dit is een wezenlijk onderdeel van DSM s streven om uit te groeien tot een leidende specialty-onderneming. INFRASTRUCTUUR Sinds 2002 beschikt DSM over een uitstekend, flexibel ICTfundament voor e-business, processtandaardisatie en de snelle integratie van acquisities. Daartoe heeft DSM in 2000 en 2001 zijn wereldwijde ICT-infrastructuur grondig vernieuwd en verbeterd door de invoering van een wereldwijd gestandaardiseerde desktopomgeving (hardware én software) en netwerk. In 2002 is een vervolgproject gestart, gericht op het verder uniformeren en uitbesteden van het beheer van de ICT-infrastructuur. Het project geeft vorm aan een mondiale klantondersteunings- en beheerorganisatie als onderdeel van Corporate ICT. STANDAARDISATIE VAN BEDRIJFSPROCESSEN Een aanzienlijke verbetering van de effectiviteit en efficiëntie van bedrijfsprocessen werd bereikt bij een aantal businessgroepen. In 2001 werd een programma gelanceerd om bedrijfsprocessen DSM-breed te structureren op basis van 'best practices' en deze te verankeren in het DSM ERP-systeem. Dit programma omvat de processen voor inkoop, planning, verkoop, fabrieksonderhoud en financiële planning en controle. De kracht schuilt in de inzet van de kennis die wereldwijd in de organisatie voorhanden is. De gestandaardiseerde businessprocessen worden bij alle businessgroepen geïntroduceerd. Daarmee worden substantiële kostenbesparingen op de instandhouding van systemen gerealiseerd, wordt het vermogen versterkt om snel acquisities te integreren en ontstaan daarnaast veel mogelijkheden tot waardeverbetering. E-BUSINESS PLATFORM Met de ontwikkeling van e-business boekt DSM sinds de start in 2000 flinke vooruitgang. Het inmiddels opgezette e-businessplatform sluit naadloos aan op de ICT-infrastructuur en de gestandaardiseerde bedrijfsprocessen. Dit platform biedt de businessgroepen de mogelijkheid hun samenwerking met klanten en leveranciers via het internet verder te intensiveren. Het platform draagt significant bij aan DSM s bedrijfsvoering en klantgerichtheid naar de hoogste maatstaven. Eind 2002 was een meerderheid van de businessgroepen aangesloten op de e-business infrastructuur. De planning is dat medio 2003 de resterende businessgroepen ook aangesloten zijn. VEILIGHEID, GEZONDHEID EN MILIEU In 2002 heeft DSM zijn doelstellingen ten aanzien van veiligheid ruimschoots gehaald. Op de terreinen van gezondheid en milieu werden met ingang van het verslagjaar nieuwe registratiesystemen ingevoerd die zullen gaan bijdragen aan verdere verbeteringen op deze gebieden. DSM s Triple P Verslag 2002, dat tezamen met dit Jaarverslag wordt uitgegeven, gaat gedetailleerd in op de onderwerpen veiligheid, gezondheid en milieu. VEILIGHEID Het aantal ongevallen met verzuim per 100 medewerkers per jaar (frequentie-index) daalde met 35 procent tot 0,24 (2001: 0,37). Daarmee realiseerde DSM zijn doelstelling om de frequentie-index voor eigen medewerkers met jaarlijks 20 procent te verlagen. Als ook de ongevallen met verzuim bij andere, in opdracht van DSM werkende bedrijven (contractors) worden meegeteld, nam de frequentie-index af met 38% tot 0,32 (2001: 0,52). In december 2002 vond een verkeersongeval plaats waarbij een operator van DSM om het leven kwam die op weg was naar de EPDM-fabriek in het Braziliaanse Triunfo. GEZONDHEID In 2002 zijn de bestaande systemen voor het registreren en analyseren van beroepsziekten en gezondheidsklachten die verband houden met het werk uitgebreid tot het gehele concern. MILIEU Voor een aantal stoffen en verbindingen zijn de uitstoot naar lucht en water opnieuw teruggedrongen. Bij de Nederlandse vestigingen van DSM verantwoordelijk voor ongeveer de helft van het totale energiegebruik van DSM verbeterde opnieuw de energieefficiency. Dit is van belang in verband met het Convenant Benchmarking Energie-efficiency, dat DSM in 1999 voor zijn Nederlandse vestigingen ondertekende. Dit verplicht de onderneming om in 2012 tot de wereldtop te behoren op het gebied van energie-efficiency. In de periode is een vermindering van de benodigde energie per eenheid product van 27 procent bereikt. Daarmee is per eenheid product de uitstoot van kooldioxide naar de lucht sterk afgenomen. Er vonden enkele incidenten plaats, waaronder het ontsnappen van 850 kilo ammoniak door een defect veiligheidssysteem in IJmuiden. Alle incidenten bij DSM op het terrein van veiligheid, gezondheid en milieu worden met ingang van 2002 wereldwijd gerapporteerd middels een nieuw systeem, ARIA.

12 10 Verslag van de Raad van Bestuur www. > DSM.COM HUMAN RESOURCE MANAGEMENT Eind 2001 heeft DSM zijn strategie voor het human resourcebeleid voor de komende jaren bepaald in de nota People Matter(s), waarin het beleid rond de verdergaande internationalisering van de onderneming, het veiligstellen van de positie als aantrekkelijke werkgever, de ontwikkelingsmogelijkheden van medewerkers en de managementvaardigheden is vastgelegd. In 2002 is als onderdeel van deze strategie een verbeterde methode geïntroduceerd voor de ontwikkeling en stimulering van competentiemanagement. Deze vernieuwde aanpak wordt in 2003 bij alle businessgroepen ingevoerd. Competentiemanagement gaat een sleutelfunctie vervullen op gebieden als werving en selectie en de ontwikkeling en beoordeling van medewerkers. In 2002 is tevens voor het hoger management een vernieuwde beoordelingsmethodiek tot stand gekomen die een nog directere relatie legt tussen de prestaties en de groei van de beloning. Vanaf 2003 zal deze methode ook voor andere managementniveaus binnen DSM worden toegepast. ONDERZOEK EN ONTWIKKELING UITGAVEN De uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling (R&D) met betrekking tot de doorlopende activiteiten bedroegen in 2002 c 271 miljoen, 4,8 procent van de netto omzet. In absolute cijfers namen in 2002 de uitgaven af door de verkoop van de petrochemische activiteiten en de daarmee samenhangende research; de researchintensiteit van de totale onderneming nam echter toe door de concentratie op specialties. De R&D-uitgaven op het gebied van Life Science Products waren 6,7 procent van de netto-omzet, bij Performance Materials 4,6 procent en bij Industrial Chemicals 1,9 procent. Het totale aantal R&D-medewerkers bedroeg per einde van het jaar , zo n 10 procent van het totale aantal medewerkers. UITGAVEN ONDERZOEK EN ONTWIKKELING x c miljoen Essentieel voor het succes van DSM is het aantrekken van talent op een steeds krapper wordende arbeidsmarkt, met name die voor technische specialisten. DSM heeft in 2002 e-recruitment via internet in Europa ingevoerd en zal dat in 2003 uitbreiden naar de Verenigde Staten. Het proces van werving en selectie zal daardoor worden gestimuleerd. Met de introductie van zogeheten werkklimaatanalyses werkt DSM aan een goede werkomgeving voor onze medewerkers. Met ingang van 2003 zal per afzonderlijke businessgroep een werkklimaatanalyse worden uitgevoerd. In 2003 zullen vier businessgroepen deelnemen. Vóór eind 2006 zal bij alle businessgroepen een werkklimaatanalyse hebben plaatsgevonden. In 2002 is het aandelenoptieplan voor executives in Nederland ook op wereldschaal ingevoerd (doorlopende activiteiten) PERSONEEL ULTIMO 2002 WERKZAAM BIJ DSM IN: Europa Nederland overig Europa Noord- en Zuid-Amerika Rest van de wereld totaal ORGANISATIE Begin 2002 voerde DSM een nieuw, wereldwijd R&Dbesturingsmodel in, opgebouwd rond drie R&D Councils voor de clusters Life Science Products, Performance Materials en Industrial Chemicals. In 2002 werd ook een hernieuwde Corporate Technology Strategy opgesteld die ondermeer richting geeft aan de technologiepositie van DSM, de ontwikkeling van competentiemanagement, technologieplatforms, octrooibeleid en de ontwikkeling van prestatie-indicatoren. ZWAARTEPUNTEN DSM's R&D-organisatie draagt zorg voor het onderhouden en voortdurend vernieuwen van gewenste kennis. Daarbij sluiten de zwaartepunten van de drie respectievelijke R&D-clusters nauw aan bij de strategie van het betreffende businesscluster. R&D voor Life Science Products betreft vooral product- en procesinnovatie, gebaseerd op geavanceerde technologie als biokatalyse en genomica. Ook wordt veel aandacht besteed aan de tijdige ontwikkeling van nieuwe technologieplatforms. De R&D voor Performance Materials draait eveneens om innovatie en om de transitie naar specialty-materialen met een hogere toegevoegde waarde. Bij Industrial Chemicals ligt de nadruk vooral op verbetering van de prestaties van fabrieken. Een van de resultaten van dit type onderzoek is het gebruik van nieuwe liquid phase technologie in de nieuwe melaminefabriek in Geleen.

13 11 Jaarverslag 2002 EXTERNE SAMENWERKING DSM's R&D werkt in het fundamenteel strategisch onderzoek intensief samen met externe partijen. Naast de samenwerking in het Wageningen Centre for Food Sciences (voeding) en het Dutch Polymer Institute (polymeren) is DSM partner in zo'n 100 bilaterale samenwerkingsverbanden. Een veertigtal R&D-medewerkers is tevens parttime hoogleraar of universitair hoofddocent. DSM beschikt bovendien over een uitgebreid internationaal netwerk met zo'n prominente universitaire vakgroepen en neemt deel in 20 universitaire researchconsortia, waarin naast universiteiten ook andere industrieën participeren. Vanuit R&D-optiek participeert DSM via Corporate Venturing in jonge, veelbelovende bedrijven (start-ups) om op die wijze toegang te krijgen tot nieuwe technologieën en innovaties. ONDERZOEKSRESULTATEN - Het Genoomproject, minder dan drie jaar geleden gestart, vormt een nieuw technologieplatform met een revolutionaire impact op de ontwikkeling van nieuwe enzymatische producten. Zo worden nieuwe enzymen ontdekt en leidt nieuwe informatie tot verbeterde productieorganismen voor enzymen. Dat leidt tot verlaging van de investeringsuitgaven en een daling van de kostprijzen. Het Genoomproject heeft geresulteerd in het opzetten van een bioinformatica-infrastructuur. Vooral bij Life Science Products worden daardoor de ontwikkeltijden korter en de ontwikkelingskosten lager. Voorts heeft het project een grote bijdrage geleverd aan de intellectuele eigendomspositie. Volgens cijfers van het European Patent Office heeft DSM in 2001 de meeste patentaanvragen op het terrein van biotechnologie ingediend in de Europese Unie, 154 op een totaal van In toenemende mate wordt samen met klanten gezocht naar harstoepassingen waarbij geen styreen vrijkomt. Styreen is een belangrijk punt van aandacht, vooral bij gebruik in open matrijzen en in gevoelige toepassingen. Er wordt vooruitgang geboekt bij de vervanging van styreen in een aantal segmenten en bij de ontwikkeling van 'gesloten' verwerkingstechnieken zoals vacuüminjectie. - Begin 2002 ging het door de Europese Unie gesubsidieerde Sinc-Pro Intelligent Manufacturing Systems-project van start. Dat project concentreert zich op geavanceerde besturing van industriële kristallisatoren. Universiteiten en industriële partners uit de Europese Unie nemen deel. Er zijn ook banden met Canadese en Japanse researchprogramma's. DSM is coördinator van dit project. - High-Throughput Experimentation is een nieuwe technologie die zijn oorsprong heeft in de farmaceutische research. Jaarlijks worden zo miljoenen monsters getest met behulp van een groot aantal kleine, parallel werkende chemische reactoren. R&Dprojecten kunnen nu over het algemeen 5 keer sneller dan voorheen uitgevoerd worden. De mogelijkheid om vele experimentele systemen uit te testen, in combinatie met een sterk toegenomen efficiency, vormt een krachtig hulpmiddel in de ontwikkeling van duurzame productieprocessen. Ook leidt het gebruik van kleinere hoeveelheden chemicaliën tot minder afval bij R&D-projecten. - Het gebruik van enzymen bij de productie van antibiotica en de toepassing op industriële schaal heeft geleid tot een sterke vermindering van de hoeveelheid afval en tot minder gebruik van energie. Dit concept is verder uitgewerkt met de ontwikkeling van nieuwe technologie voor de productie van tussenproducten voor geneesmiddelen en actieve ingrediënten. - De Europese Unie heeft goedkeuring verleend aan een netwerkproject op het gebied van chirale herkenning. DSM neemt vanaf begin 2002 deel aan dat onderzoek. Het project, dat vier jaar loopt, is gericht op de ontwikkeling van een betere methode voor de scheiding van enantiomeren met extractietechnologie. - In zeer korte tijd werd de eerste Stanyl High Flow grade ontwikkeld. Een uniek materiaal met sterk verbeterde vloeieigenschappen zonder de uitstekende mechanische eigenschappen van Stanyl aan te tasten. Het materiaal is goedgekeurd voor gebruik in nieuwe generaties connectoren in elektronische apparatuur. Het High Flow-principe bleek ook zeer waardevol voor de ontwikkeling van nieuwe Stanylmaterialen die metalen onderdelen vervangen in toepassingen in auto's. - Zogeheten vertakt nylon-6 is in 2002 voor het eerst geproduceerd in een continuproces. Mogelijke toepassingen zijn enkellaagse en meerlaagse vlak- en blaasfolie.

14 12 Financiële Resultaten www. > DSM.COM FINANCIËLE RESULTATEN ALGEMEEN DSM heeft in het jaar 2002 met de doorlopende activiteiten een bedrijfsresultaat gerealiseerd van c 383 miljoen, 14 procent meer dan in 2001 op vergelijkbare basis. In het verslagjaar stonden de opbrengstprijzen gemiddeld enigszins onder druk, maar de grondstofprijzen waren gemiddeld lager en de afzetten 6 procent hoger ondanks de verder teruglopende economie. Per 28 juni 2002 zijn de petrochemische activiteiten van DSM in Geleen en Gelsenkirchen (DSM Petrochemicals) verkocht aan Saudi Basic Industries Corporation (SABIC). Omzet, resultaten en kasstroommutaties van DSM Petrochemicals over de periode tot 28 juni zijn meegenomen in de totaalcijfers van DSM. Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen was, ondanks een halfjaar petrochemische activiteiten, met c 349 miljoen slechts 5 procent lager dan in Het cluster Life Science Products realiseerde over geheel 2002 een 3 procent lagere omzet. Het bedrijfsresultaat was licht hoger. De verzwakking van de Amerikaanse dollar had een negatief effect op het resultaat. Bij DSM Pharmaceutical Products was de invloed merkbaar van de vertraging van de introductie van nieuwe producten in de farmaceutische industrie. Tevens stond de marge van aspartaam onder druk. In het cluster Performance Materials liep de omzet duidelijk terug als gevolg van de lagere afzet van DSM Desotech, maar het bedrijfsresultaat bleef op het niveau van 2001 door de hogere resultaten van de overige onderdelen in het cluster. Binnen het cluster Industrial Chemicals nam de omzet licht af terwijl het bedrijfsresultaat substantieel toenam als gevolg van lagere kosten en gemiddeld hogere marges. Het hogere bedrijfsresultaat van vezelgrondstoffen werd voor een deel ongedaan gemaakt door lagere afzetten en marges van DSM Agro en de lagere productie van DSM Energy. DSM Melamine bleef op het goede niveau van MACRO-ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN De macro-economische ontwikkelingen in 2002 waren voor DSM ongunstig, hoewel er een lichte verbetering optrad vergeleken met De wereldeconomie als geheel bleef aarzelend en liet in twee opzichten een gemengd beeld zien. De groei in de Verenigde Staten en de opkomende markten in Azië was hoger dan in het jaar ervoor. In West-Europa, Japan en Zuid-Amerika daarentegen viel de economie nog verder terug dan in het reeds matige jaar Daarnaast leek zich in de eerste helft van het jaar een herstel aan te dienen in de voor DSM belangrijkste markten. Dit herstel zette echter in de tweede helft van het jaar niet door. In 2002 is met name de Amerikaanse consument door een hoog bestedingsniveau grotendeels verantwoordelijk gebleken voor de groei van de wereldeconomie. Tegen het einde van het jaar nam het consumentenvertrouwen echter af in de VS, als gevolg van oplopende werkloosheid en dalende aandelenkoersen. Om dezelfde redenen belandde het vertrouwen in Europa en Japan in 2002 op een dieptepunt, hetgeen leidde tot een zwakke binnenlandse vraag. De industriële productie leek zich aanvankelijk te herstellen, maar liet het in de tweede helft van het jaar toch weer afweten. Investeringen van bedrijven bleven op een laag niveau in alle belangrijke regio s als gevolg van een matige winstontwikkeling. Gemiddeld over 2002 lag de dollarkoers ten opzichte van de euro 6 procent lager dan het jaar ervoor. De olieprijs is in de tweede helft van 2002 sterk gestegen. Volgens de Europese brancheorganisatie CEFIC lag de groei van de chemische industrie (exclusief pharmaceuticals) in Europa in 2002 op circa 2 procent, beter dan de ontwikkeling in 2001 (-0,5 procent). De productie in de Verenigde Staten steeg in 2002 met ongeveer 1,8 procent (exclusief pharmaceuticals). Ook dit was een duidelijke verbetering ten opzichte van De eerste helft van het jaar verliep relatief gunstig voor de Europese chemische industrie, als gevolg van een beter economisch klimaat en een normalisatie van de voorraadniveaus bij de belangrijkste eindgebruikers. Tijdens de tweede helft van het jaar leed de chemie onder een zwakke industriële vraag en de ten opzichte van de dollar veel sterkere euro. RESULTATEN 2002 De resultaten van 2002 zijn niet zonder meer vergelijkbaar met die van 2001, als gevolg van de verkoop van het belang in EBN eind 2001 en de desinvestering medio 2002 van de petrochemische activiteiten. Daarom worden de doorlopende activiteiten (exclusief DSM Petrochemicals en Energie Beheer Nederland) waar mogelijk separaat vergeleken. De analyses van 2002 ten opzichte van 2001 hebben vooral betrekking op de doorlopende activiteiten. RESULTATENREKENING x c miljoen doorlopende activiteiten: netto-omzet andere bedrijfsopbrengsten som der bedrijfsopbrengsten som der bedrijfslasten bedrijfsresultaat (EBIT) totaal DSM: netto-omzet bedrijfsresultaat financiële baten en lasten belastingen resultaat niet-geconsolideerde deelnemingen resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen buitengewoon resultaat belang van derden -1 1 nettowinst NETTO-OMZET In 2002 was de omzet van de doorlopende activiteiten met c 5,6 miljard 2 procent lager dan in het voorgaande jaar. De autonome volumegroei bedroeg 6 procent. De opbrengstprijzen waren gemiddeld 4 procent lager. Deconsolidaties hadden een effect van -2 procent en de lagere wisselkoersen, met name van de Amerikaanse dollar, hadden een effect van -2 procent.

15 13 Jaarverslag 2002 Van de ontwikkeling van de netto-omzet per cluster kan de volgende analyse worden gegeven: x c miljoen waarvan door: verschil volumes (des)acqui- prijzen wisselsities koersen Life Science Products % 3% -3% 0% -3% Performance Materials % 1% 0% -4% -2% Industrial Chemicals % 11% -3% -9% -2% Other activities Totaal doorlopende activiteiten % 6% -2% -4% -2% beëindigde activiteiten Totaal DSM BEDRIJFSLASTEN De bedrijfslasten van de doorlopende activiteiten daalden ten opzichte van 2001 en kwamen uit op c 5,1 miljard. De belangrijkste post daarvan, de kosten van grond- en hulpstoffen, daalde met c 309 miljoen. Uitgedrukt in procenten van de nettoomzet daalden de kosten van grond- en hulpstoffen van 47 procent in 2001 tot 43 procent in Mede dankzij het Operational Excellence-programma was bij de doorlopende activiteiten de autonome stijging van de vaste out-ofpocket-kosten nihil, ondanks een stijging van de gemiddelde loonkosten per werknemer met 7 procent. De totale loonsom is gestegen met 1 procent tot c miljoen in 2002 (2001: c miljoen). De afschrijvingen van de doorlopende activiteiten daalden van c 405 miljoen in 2001 tot c 384 miljoen in 2002, vooral door afwaarderingen ultimo BEDRIJFSRESULTAAT Het bedrijfsresultaat van de doorlopende activiteiten steeg, vooral door hogere afzetten in 2002 met c 47 miljoen (14 procent), van c 336 miljoen in 2001 tot c 383 miljoen in De operatingmarge (het bedrijfsresultaat in procenten van de nettoomzet) nam toe van 5,8 procent in 2001 tot 6,8 procent in en door de verkoop van Energie Beheer Nederland. Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen is met c 20 miljoen gedaald tot c 349 miljoen, met name veroorzaakt door de verkoop van DSM Petrochemicals en de certificaten Energie Beheer Nederland. Het buitengewoon resultaat na belastingen over geheel 2002 bedroeg c 840 miljoen (2001: een bate van c miljoen). De buitengewone baten ad c 840 miljoen betroffen vooral de boekwinst op de verkoop van DSM Petrochemicals (c 936 miljoen), verminderd met c 96 miljoen in het kader van de afronding binnen DSM van de ontvlechting en mogelijk nakomende kosten in verband met de verkoop van DSM Petrochemicals en vanwege de afwaardering van het DSM-belang in Evergreen Nylon Recycling (Verenigde Staten). Deze afwaardering is het gevolg van verslechterde commerciële en technologische vooruitzichten op korte en middellange termijn. De nettowinst nam, vooral als gevolg van het lagere buitengewone resultaat, af van c miljoen in 2001 tot c miljoen in Uitgedrukt per gewoon aandeel is dit resultaat gedaald van c 14,50 in 2001 tot c 12,08 in De gemiddelde marge (verkoopprijs per eenheid product minus variabele kosten) lag enigszins beneden het niveau van NETTOWINST De financiële lasten bedroegen in 2002 c 14 miljoen tegenover c 97 miljoen in Deze daling is het gevolg van hogere financiële baten als gevolg van het uitzetten van de opbrengst uit de verkoop van DSM Petrochemicals en het belang in Energie Beheer Nederland en van een lagere rentevoet. De belastingdruk over 2002 (19 procent) was hoger dan die over 2001 (16 procent). Dit werd per saldo veroorzaakt door het wegvallen van het belastingvrije resultaat van Energie Beheer Nederland. Het resultaat niet-geconsolideerde deelnemingen liep terug van c 14 miljoen in 2001 tot -c 3 miljoen in 2002 door het lagere resultaat van Methanor en van enige andere kleinere deelnemingen

16 14 Financiële Resultaten www. > DSM.COM INVESTERINGEN EN FINANCIERING De investeringen in immateriële en materiële vaste activa voor de doorlopende activiteiten hebben in 2002 c 463 miljoen bedragen en lagen c 79 miljoen boven de afschrijvingen. In 2002 werd bovendien c 33 miljoen geïnvesteerd in de oprichting van de joint venture DSM Nanjing Chemical Company. x c miljoen Liquide middelen begin jaar Bedrijfsactiviteiten: cashflow (nettowinst plus afschrijvingen) resultaat op desinvesteringen mutatie bedrijfskapitaal overige mutaties Kasstroom bedrijfsactiviteiten Investeringsactiviteiten: investeringen desinvesteringen overige mutaties Kasstroom investeringsactiviteiten Uitgekeerd dividend Kasstroom financieringsactiviteiten Effecten wijzigingen in consolidatie en koersverschillen - 6 Liquide middelen einde jaar RATIO S Het balanstotaal (totaal vermogen) is gestegen tot c 9,0 miljard ultimo 2002 (2001: c 8,6 miljard). Het groepsvermogen in procenten van het balans totaal nam toe van 50 procent ultimo 2001 tot 58 procent ultimo 2002, vooral door de boekwinst op de verkoop van DSM Petrochemicals. De liquiditeitsratio (vlottende activa ten opzichte van vlottende passiva) steeg in het verslagjaar van 2,17 in 2001 tot 3,05 in De investeringen in immateriële en materiële vaste activa van de doorlopende activiteiten lagen ruim 20 procent boven de afschrijvingen. Het totaal van de immateriële en materiële vaste activa lag desondanks c 854 miljoen (20 procent) onder 2001, vooral door de verkoop van DSM Petrochemicals. Het bedrijfskapitaal was c 339 miljoen lager dan in 2001, met name als gevolg van het afstoten van DSM Petrochemicals. Het eigen vermogen steeg ten opzichte van ultimo 2001 met c 903 miljoen, vooral als gevolg van boekwinst op verkochte activiteiten. De liquide middelen/effecten namen door de verkoop van DSM Petrochemicals sterk toe. GROEPSVERMOGEN in % van het balanstotaal In procenten van het groepsvermogen plus nettoschuld veranderde de nettoschuld van 17 procent ultimo 2001 in een surplus van 25 procent ultimo 2002, vooral door de verkoop van DSM Petrochemicals. BALANSBEELD vóór slotdividend in % immateriële en materiële vaste activa financiële vaste activa 3 3 vlottende activa totaal activa groepsvermogen egalisatierekening investeringspremies en voorzieningen 8 10 langlopende schulden kortlopende schulden DIVIDEND Per gewoon aandeel wordt over 2002 een bedrag van c 1,75 als dividend voorgesteld. Dit is circa 23 procent van de cashflow (nettowinst uit gewone bedrijfsuitoefening ad c 349 miljoen plus de afschrijvingen ad c 442 miljoen minus het dividend toekomend aan houders van cumulatief preferente aandelen ad c 22 miljoen). De bij DSM gebruikelijke marge van procent wordt hiermee overschreden, aangezien DSM ervoor heeft gekozen om, ook gedurende de transformatie tot specialty company, een stabiel dividend te realiseren. Rekening houdend met het in augustus 2002 uitgekeerde interim-dividend van c 0,58 per gewoon aandeel bedraagt het slotdividend c 1,17 per gewoon aandeel. Het dividend wordt in contanten uitgekeerd en zal op 17 april 2003 betaalbaar worden gesteld. totaal passiva

17 15 Jaarverslag 2002 VOORUITZICHTEN Het tweede halfjaar van 2002 heeft niet het economisch herstel voor de Europese chemische industrie gebracht waarop werd gehoopt en in belangrijke eindmarkten zijn de condities niet verbeterd. Daarbij zette de verzwakkende US-dollar extra druk op de opbrengsten voor Europese producenten. De algemene economische vooruitzichten voor 2003 zijn erg onzeker. De combinatie van lage economische groei, oplopende geo-politieke spanningen, hoge grondstofprijzen en zwakke dollar, zal leiden tot een aanhoudende aarzeling in de marktomstandigheden. Ook in de voor DSM belangrijke eindmarkten wordt verwacht dat de businesscondities vooralsnog niet verbeteren, mede tegen de achtergrond van een duidelijk verzwakte US-dollar. De vertraging in de goedkeuring van nieuwe medicijnen in de farmaceutische industrie, het vooralsnog uitblijven van herstel in de elektronica- en telecomindustrie en snel oplopende grondstofkosten, maken een significante marktverbetering vóór de tweede helft van 2003 onwaarschijnlijk. De marktontwikkelingen tot nu toe in 2003 lijken min of meer in lijn met begin vorig jaar. Voor het cluster Life Science Products wordt een bedrijfsresultaat voor het hele jaar op het niveau van 2002 verwacht, behoudens een aanzienlijke verdere daling van de dollarkoers, waarbij naar verwachting het tweede halfjaar beter zal zijn dan het eerste halfjaar. Voor de overige clusters is de invloed van economie en grondstofprijzen nog zeer onduidelijk. Gegeven de ongebruikelijke combinatie van onzekere factoren wil DSM thans geen uitspraak doen over het te verwachten bedrijfsresultaat. OVERZICHT PER CLUSTER De activiteiten van DSM zijn in drie clusters gegroepeerd. Onderstaande overzichten geven een financieel beeld van de doorlopende activiteiten in deze clusters. NETTO-OMZET EN LEVERINGEN NETTO-OMZET LEVERINGEN x c miljoen Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities interne leveringen totaal BEDRIJFSRESULTAAT PLUS AFSCHRIJVINGEN (EBITDA) x c miljoen Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities 30 6 totaal

18 16 Overzicht per Cluster www. > DSM.COM EBIT / LEVERINGEN 2001 EN 2002 in % EBITDA / LEVERINGEN 2001 EN 2002 in % Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals DSM (doorlopende activiteiten) Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals DSM (doorlopende activiteiten) BEDRIJFSRESULTAAT (EBIT) x c miljoen Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities bedrijfsresultaat vóór afschrijving goodwill afschrijving goodwill totaal INVESTERINGEN x c miljoen Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities totaal GEÏNVESTEERD VERMOGEN ULTIMO JAAR x c miljoen Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities geïnvesteerd vermogen exclusief goodwill goodwill totaal

19 17 Jaarverslag 2002 BEDRIJFSRESULTAAT in % van gemiddeld geïnvesteerd vermogen (ROI) Life Science Products 11,4 11,9 Performance Materials 10,4 11,0 Industrial Chemicals 11,6 9,9 ROI vóór afschrijving goodwill 9,9 8,9 totaal, na afschrijving goodwill, doorlopende activiteiten 8,2 7,2 UITGAVEN VOOR ONDERZOEK EN ONTWIKKELING X c MILJOEN IN PROCENTEN* Life Science Products ,7 5,9 Performance Materials ,6 4,8 Industrial Chemicals ,9 2,2 Other activities ,6 6,4 totaal ,8 4,7 * van de netto-omzet AANTAL MEDEWERKERS (ULTIMO JAAR) Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities totaal GEÏNVESTEERD VERMOGEN PER CLUSTER ULTIMO 2002 x c miljard BEDRIJFSRESULTAAT PER CLUSTER IN 2002 x c miljoen 2, , ,0 Life Science Products 100 Life Science Products 0,5 Performance Materials Industrial Chemicals 50 Performance Materials Industrial Chemicals 0 Other Activities 0 Other Activities

20 18 www. > DSM.COM ALS ER ÉÉN CONSTANTE IS IN DE GESCHIEDENIS VAN DSM, DAN IS HET WEL HET VERMOGEN OM TE VERANDEREN. VIA DE KOLENVEREDELING KWAM DSM IN DE CHEMIE TERECHT. RUIM DERTIG JAAR GELEDEN TRANSFORMEERDE DE ONDERNEMING IN KORTE TIJD VAN MIJNBOUWBEDRIJF TOT EEN PUUR CHEMIEBEDRIJF. EN DSM BLIJFT ZICH VERDER ONTWIKKELEN, NU ALS INTERNATIONAAL CHEMIE- CONCERN MET HOOGWAARDIGE SPECIALTIES. DE VAN OORSPRONG LIMBURGSE KOLENBOER IS UITGEGROEID TOT EEN WERELDWIJD OPERERENDE SPECIALTY ONDERNEMING KOLENTREIN STAATSMIJN EMMA 1967 HOOFDKANTOOR HEERLEN 1976 CHEMISCHE BEDRIJVEN 1980 UITBREIDING IN BUITENLAND In snel tempo gingen in het begin van de twintigste eeuw de Limburgse mijnen open. Ze werden via een eigen spoornet met elkaar verbonden om kolen, materiaal en steengruis te vervoeren. In 1910 was de mijnspoorlijn van de Staatsmijn Emma naar Nuth gereed. In 1913 ging de Emma officieel in bedrijf. Vanuit de in 1909 geopende Staatsmijn Wilhelmina werd in 1912 reeds ton vervoerd. Het kolenvervoer werd geregeld door het Spoorweg- en Expeditiebedrijf van de Staatsmijnen. Nabij het Heerlense station verrees in 1905 het eerste eigen kantoor van de Staatsmijnen. Het ontwerp voor het kantoor met conciërgewoning en tuin was van architect en rijksbouwmeester C.E.P. Knuttel. In de loop der tijd volgde de een na de andere uitbreiding. In 1986 werd het markante gebouw, in de volksmond de witte boerderij genoemd, gesloopt om plaats te maken voor een winkelpassage. In 1976 had DSM het kolentijdperk achter zich gelaten. De sloop van bijvoorbeeld de oudste Staatsmijn (Wilhelmina) was al geheel afgerond. Expansie in de chemische sector was het toverwoord van het nieuwe DSM. Een begin werd gemaakt met de bouw van naftakraker NAK4. Omgeschoolde voormalige mijnopzichters fungeerden nu als gediplomeerd bedrijfstechnicus in de procesindustrie. De Groep Speciale Producten op de locatie Noord in Geleen plaveide de weg van DSM naar de fijnchemie. De eerste grote uitbreiding van de Staatsmijnen buiten Nederland vond begin jaren zestig plaats in de Verenigde Staten. De Staatsmijnen richtten samen met de firma PPG de onderneming Columbia Nitrogen Corporation (CNC) op. In 1964 vond in Augusta de officiële inbedrijfstelling van de nieuwe kunstmestfabriek plaats. Vanaf de jaren 80 raakten de uitbreidingen in het buitenland in een stroomversnelling.

21 19 Jaarverslag 2002 LIFE SCIENCE PRODUCTS 1989 BEURSGANG 1998 ACQUISTIE GIST-BROCADES Het cluster Life Science Products omvat de businessgroepen DSM Pharmaceutical Products, DSM Fine Chemicals, DSM Anti- Infectives, DSM Food Specialties en DSM Bakery Ingredients. De activiteiten zijn voornamelijk gericht op de farmaceutische en de voedingsmiddelenindustrie. Deze markten bieden DSM attractieve perspectieven en prima groeimogelijkheden. Drijvende krachten zijn de groeiende wereldbevolking, toenemende koopkracht, vergrijzing van de bevolking, het steeds grotere belang dat wordt gehecht aan gezondheid, nieuwe technologische ontwikkelingen en het uitbesteden van de productie door leidende farmaceutische en voedingsmiddelenondernemingen. Farmaceutische ingrediënten zijn de laatste jaren uitgegroeid tot de belangrijkste eindmarkt voor DSM. De in de laatste jaren sterk gegroeide businessgroep DSM Fine Chemicals is sinds 1 juli 2002 gesplitst: DSM Pharmaceutical Products richt zich volledig op de farmaceutische industrie, DSM Fine Chemicals op specialty chemicals voor marktsegmenten zoals agro-chemie en voedingsmiddelen. DSM is een aantrekkelijke partner voor klanten in de life science industrie. Door de combinatie van biotechnologie (onder andere fermentatie en biokatalyse) en organische chemie kan DSM zijn klanten het breedst mogelijke pakket technologieën (toolbox) bieden en hen bijstaan met innovaties. DSM is de grootste toeleverancier aan de farmaceutische industrie in de wereld. Ook op het gebied van ingrediënten voor voedingsmiddelen heeft DSM leidende posities. De businessgroepen van het cluster Life Science Products realiseren belangrijke synergiëen door intensieve samenwerking op het gebied van onderzoek en ontwikkeling, met name in de biotechnologie (fermentatieprocessen) en het gezamenlijk gebruik van productielocaties en installaties. Voorts betrekken DSM Pharmaceutical Products en DSM Fine Chemicals een deel van hun grondstoffen en competenties op het gebied van productie, marketing en businesssystemen van andere DSM-onderdelen. Het jaar 1989 stond in het teken van de succesvolle beursgang van DSM, waarbij de Staat der Nederlanden ongeveer 70 procent van zijn aandelen naar de beurs bracht. De aandelen worden sinds 6 februari 1989 verhandeld op de Amsterdamse Effectenbeurs, tegenwoordig de Euronext Amsterdam NV. Het aandeel DSM wordt nu verhandeld op effectenbeurzen in Nederland, Duitsland, Zwitserland en via een ADR-programma in de Verenigde Staten. Op 11 mei 1998 werd de overname van Koninklijke Gist-brocades in Delft succesvol afgerond. Deze acquisitie tilde DSM s fijnchemieactiviteiten in een klap naar een leidende positie in de wereld. De samenvoeging van de fijnchemie van DSM en Gist-brocades had de vorming van vijf nieuwe businessgroepen tot gevolg, die samen het strategische cluster Life Science Products vormen. x c miljoen netto-omzet*: DSM Fine Chemicals DSM Pharmaceutical Products DSM Anti-Infectives DSM Food Specialties DSM Bakery Ingredients totaal bedrijfsresultaat bedrijfsresultaat plus afschrijvingen investeringen geïnvesteerd vermogen ultimo jaar bedrijfsresultaat in % van het gemiddeld geïnvesteerd vermogen 11,4 11,9 research en ontwikkeling personeel ultimo jaar * voor eliminatie interne leveringen aan andere clusters

22 20 Life Science Products www. > DSM.COM NETTO-OMZET* LIFE SCIENCE PRODUCTS x c miljoen * voor eliminatie interne leveringen aan andere clusters BEDRIJFSRESULTAAT LIFE SCIENCE PRODUCTS x c miljoen STRATEGIE De strategie van DSM Fine Chemicals is erop gericht de positie als specialty chemicals leverancier van hoge kwaliteit verder uit te bouwen. Om deze missie te verwezenlijken concentreert DSM Fine Chemicals zich op actief portfoliomanagement van de productfamilies, groei in geselecteerde segmenten zoals de agroen voedingsmiddelenmarkten, en operational excellence. GANG VAN ZAKEN De algehele financiële prestatie van DSM Fine Chemicals was vergelijkbaar met die van In de loop van het jaar werden in Rotterdam met succes nieuwe installaties in gebruik genomen voor natriumbenzoaat (Purox S) en benzoëzuur (Purox B). Hiermee konden duidelijk voordelen worden behaald in kwaliteit en productspecificaties. In Chili werd een nieuwe installatie in gebruik genomen voor jodiumderivaten. De herstructurering bij DSM Minera werd afgerond. De activiteiten in Maarssen werden stopgezet, terwijl de productie van jodiumderivaten in Chili is opgestart. Ook werd binnen DSM Actis een begin gemaakt met de ontwikkeling van nieuwe activiteiten, met name gericht op samenwerkingsverbanden op het gebied van ontwikkeling en de productie van chemicaliën voor de agroindustrie. De prijzen voor aspartaam daalden door grote concurrentiedruk. De negatieve invloed van de prijzen werd slechts gedeeltelijk gecompenseerd door maatregelen voor kostenbeheersing, met name binnen de productieactiviteiten. De door DSM ontwikkelde Melapur-business (een op melamine gebaseerde niet-gebromeerde vlamvertrager) werd verkocht aan de onderneming Ciba Specialty Chemicals. DSM FINE CHEMICALS Het huidige DSM Fine Chemicals kwam op 1 juli 2002 tot stand na de afsplitsing van DSM Pharmaceutical Products. DSM Fine Chemicals concentreert zich op specialistische, veelal multiclient chemicaliën voor onder andere de agro- en voedingsmiddelenindustrie. DSM Fine Chemicals omvat vier businessunits: - DSM Actis legt zich in hoofdzaak toe op exclusieve synthese van producten gericht op de agro-chemicaliënmarkten, en op producten op basis van productfamilies (product trees: producten afkomstig uit gelijksoortige grondstoffen of geproduceerd met behulp van dezelfde technologie). DSM Actis beschikt over productiefaciliteiten in Linz en Geleen. - DSM Special Products ontwikkelt, produceert en verkoopt benzoëzuur, natriumbenzoaat, benzaldehyde, benzylalcohol en enkele derivaten van deze producten voor de life scienceindustrie. De businessunit richt zich op uiteenlopende eindmarkten en heeft een duidelijke leiderspositie in enkele van de belangrijke markten voor voedingsconserveringsmiddelen en smaakstoffen. DSM Special Products heeft productiefaciliteiten in Geleen en Rotterdam. - DSM Minera produceert en verkoopt jodium en jodiumderivaten, vooral aan de industrieën voor life scienceproducten en hoogwaardige chemicaliën. De productie bevindt zich in Chili. - Holland Sweetener Company is een 50/50-joint venture met het Japanse bedrijf Tosoh en ontwikkelt, produceert en verkoopt de hoogintensieve, laagcalorische zoetstof aspartaam. De productiefaciliteit van Holland Sweetener Company bevindt zich in Geleen. DSM PHARMACEUTICAL PRODUCTS DSM Pharmaceutical Products ontstond op 1 juli van het verslagjaar door een splitsing van de businessgroep DSM Fine Chemicals. De nieuwe businessgroep houdt zich bezig met het ontwikkelen, opschalen en produceren van klantspecifieke producten voor de farmaceutische industrie. DSM Pharmaceutical Products bestaat uit drie businessunits: - DSM Pharmaceutical Chemicals is wereldmarktleider in complexe tussenproducten en werkzame bestanddelen van geneesmiddelen. DSM Pharmaceutical Chemicals heeft productiefaciliteiten in Venlo, Linz (Oostenrijk), Greenville en South Haven (beide USA). - DSM Biologics heeft productiefaciliteiten in Groningen en Montreal (Canada) en heeft een belangrijke positie in de snelgroeiende markt voor op biotechnologie gebaseerde geneesmiddelen, zoals recombinant-eiwitten, antistoffen, gentherapeutica en vaccins. - DSM Pharmaceuticals, Inc. in Greenville (USA) maakt verschillende doseervormen van geneesmiddelen. STRATEGIE DSM Pharmaceutical Products streeft naar marktleiderschap op het terrein van het ontwikkelen, opschalen en produceren van klantspecifieke producten voor de farmaceutische industrie. Hierbij positioneert de businessgroep zich als een klantgerichte en betrouwbare partner die de farmaceutische industrie voorziet van een hoogwaardig pakket chemische tussenproducten, op biotechnologie gebaseerde geneesmiddelen en doseringen zoals Orals & Topicals en Steriles.

23 21 Jaarverslag 2002 GANG VAN ZAKEN - DSM Pharmaceutical Chemicals. Door factoren als vergrijzing, toenemende welvaart, hogere gezondheidseisen en technologische doorbraken blijft de farmaceutische markt een aantrekkelijke en groeiende eindmarkt voor DSM. In het verslagjaar kreeg DSM Pharmaceutical Chemicals echter te maken met de vertragingen in goedkeuringsprocedures voor de introductie van nieuwe producten van de farmaceutische industrie. Ook werden enige eindproducten van klanten generiek. Als gevolg daarvan kwam de outsourcing door de farmaceutische industrie voor de korte termijn onder druk te staan. Hierdoor en door wisselkoersontwikkelingen daalde het resultaat aanzienlijk ten opzichte van het voorgaande jaar. Reeds in 2001 heeft DSM maatregelen aangezet om deze ontwikkelingen het hoofd te bieden, waardoor de teruggang beperkt is gebleven. Zo heeft de sluiting van de multipurposefabrieken in Maarssen en Regensburg (Duitsland) tot substantiële kostenreducties geleid. Op middellange termijn verwacht DSM Pharmaceutical Chemicals dat de markt zich weer zal herstellen. - DSM Biologics. In het verslagjaar liet DSM Biologics een groei van zijn business zien. Diverse op toekomstige groei gerichte projecten gingen van start. Het belangrijkste daarvan is de in ontwikkeling zijnde grootschalige expansie van onze productiefaciliteit in Montreal, Canada. Met het biotechnologiebedrijf Crucell (Leiden) gaat DSM Biologics een technologieplatform ontwikkelen en promoten gericht op de verdere ontwikkeling en productie van biofarmaceutische producten zoals recombinante eiwitten en monoclonale antilichamen. DSM Biologics is goed gepositioneerd om een leidende positie in de wereld van biofarmaceuticals in te nemen. - DSM Pharmaceuticals, Inc. De kwaliteits- en controlemaatregelen die DSM Pharmaceuticals, Inc. in 2001 nam na de Warning Letter van de Amerikaanse Food and Drug Administration, hebben ertoe geleid dat de activiteiten nu niet alleen conform de cgmp-normen maar ook efficiënter worden uitgevoerd. Ook werd succes geboekt met een gestarte marketingcampagne. Het resultaat over 2002 kwam daardoor aanzienlijk hoger uit dan het jaar ervoor. Op het gebied van steriel verpakte producten zal DSM Pharmaceuticals, Inc. de capaciteit verder uitbreiden om aan de groeiende marktvraag te kunnen voldoen. Het resultaat van DSM Pharmaceutical Products als totaal was aanzienlijk lager dan dat van de vergelijkbare activiteiten in DSM ANTI-INFECTIVES DSM Anti-Infectives heeft wereldwijd leidende marktposities op het gebied van anti-infectiva, zoals penicilline G, tussenproducten zoals 6-APA en 7-ADCA, zijketens en actieve ingrediënten. Deze producten worden vooral gebruikt in antibiotica, (penicillines en cefalosporines tegen bacteriële infecties) en antimycotica (tegen schimmelinfecties). De businessgroep heeft productievestigingen in Nederland, Spanje, Italië, Zweden, Mexico, India, China en Egypte. STRATEGIE DSM Anti-Infectives streeft naar het handhaven en waar relevant uitbouwen van zijn positie als wereldmarktleider op het gebied van anti-infectiva, vooral door leiderschap op het gebied van kostenefficiëntie op basis van technologie, innovatie en operational excellence. GANG VAN ZAKEN De wereldmarkt voor penicilline groeide in 2002 met 2 à 3 procent. De marktprijzen voor de penicillinevarianten P en G stegen licht ten opzichte van voorgaand jaar en stabiliseerden in het vierde kwartaal. In China ging de nieuwe joint venture met Zhang Jia Kou Pharmaceutical Factory en Harbin Pharmaceutical Factory van start. Het marktaandeel van DSM Anti-Infectives nam licht af, maar de positie als s werelds grootste leverancier van penicilline P en G en derivaten bleef gehandhaafd. De markt voor tussenproducten kreeg te maken met druk op de marges. In 2002 beleefde de nieuwe 7-ADCA fabriek in Delft zijn eerste jaar. DSM Deretil, wereldmarktleider in zijketens voor antibiotica, kreeg te maken met stevige concurrentie. De prijzen daalden tot onder het niveau van Zowel het wereldmarktaandeel als de winst bleven echter op het niveau van voorgaand jaar. Dat was te danken aan procesverbeteringen, herstructureringen en besparingen. Bovendien bracht DSM Deretil een serie nieuwe producten op de markt. De prijsontwikkeling van actieve ingrediënten varieerde per product, maar bleef gemiddeld gelijk aan het niveau van De leidende kosten- en marktposities in zogeheten semi-synthetische cefalosporines (derivaten van 7-ADCA), werden verder versterkt, met name door de geavanceerde technologie die wordt gebruikt in onze fabriek in het Spaanse St.-Perpetua en de toegenomen capaciteit voor de lokale Chinese markt in Zibo (China). De fabriek in Almería (Spanje) leverde in het vierde kwartaal de eerste hoeveelheden langs enzymatische weg geproduceerde amoxicilline (Purimox). DSM Anti-Infectives profiteerde in de tweede helft van het verslagjaar van de openstelling van de Amerikaanse markt voor generieke producenten van clavulaanzuur. Zowel de vraag als de prijzen stegen. De productieopbrengst werd aanzienlijk verhoogd via debottlenecking van de fabriek in Zweden. In het najaar ging een project van start voor verdere uitbreiding van de capaciteit. Voor nystatine (tegen schimmelinfecties) namen de concurrentie en prijsdruk toe. De marges handhaafden zich echter op een goed niveau. Omdat DSM Anti-Infectives zijn belangrijkste producten steeds meer maakt via enzymatische routes groeide ook de vraag naar de benodigde enzymen, door de groep zelf geproduceerd en vooral bedoeld voor eigen gebruik (captive use). Ondanks de vooral in de tweede helft van het jaar ongunstige wisselkoers van de Amerikaanse dollar, slaagde DSM Anti- Infectives er per saldo in zijn bedrijfsresultaat substantieel te verbeteren.

24 22 Life Science Products www. > DSM.COM PROJECTEN DSM Anti-Infectives zette in 2002 zijn in 2000 gestarte herstructureringsprogramma voort. Veel aandacht ging uit naar verbetering van het leveringsproces, de introductie van nieuwe enzymatische technologie en kostenverlaging. Capaciteitsuitbreidingen vonden plaats in diverse penicillinefabrieken (P en G), in semi-synthetische cefalosporines en semi-synthetische penicilline, in enzymen en in clavulaanzuur. De fabriek in Portugal werd gesloten. DSM FOOD SPECIALTIES DSM Food Specialties is een sterk groeiende leverancier van hoogwaardige ingrediënten voor de voedingsmiddelenindustrie, die worden vervaardigd met behulp van fermentatie- en enzymtechnologie. DSM Food Specialties is wereldwijd actief en omvat vijf productgroepen en één ontwikkelingsgroep: - DSM Dairy Ingredients levert ingrediënten en hulpstoffen aan de zuivelindustrie, zoals stremsels, zuursels, coatings voor kaas en zuiveltesten. DSM behoort wereldwijd tot de marktleiders in kaasingrediënten. - DSM Savoury Ingredients is een leidende producent van smaakstofingrediënten en smaakversterkers (onder meer gistextracten) in hartige producten zoals soepen, sauzen, kanten-klaar-maaltijden en snacks. - DSM Beverage Ingredients heeft een sterke positie in enzymen, gisten en conserveringsmiddelen voor vruchtensappen, wijn, bier en andere alcoholische dranken. - DSM Agri Ingredients levert enzymen en andere ingrediënten aan de veevoederindustrie. De enzymactiviteiten vormen onderdeel van een wereldwijd samenwerkingsverband met BASF. - DSM Nutritional Ingredients maakt ingrediënten voor babyvoeding, voedingssupplementen en functionele voeding zoals arachidonzuur, ß-caroteen en dieetenzymen. - DSM Ingredients Development richt zich op de ontwikkeling van nieuwe voedingsingrediënten. De belangrijkste productielocaties van DSM Food Specialties zijn Seclin (Frankrijk) voor enzymen, Capua (Italië) voor ß-caroteen, arachidonzuur en tal van andere producten, Delft voor gistextracten en testen, Zaandam voor smaakstofingrediënten en Moorebank (Australië) voor zuursels. De belangrijkste R&D-centra bevinden zich in Delft, Seclin en Moorebank. STRATEGIE DSM Food Specialties kiest gericht voor marktsegmenten met een bovengemiddelde groei en speelt in op gezondheidstrends en de toenemende vraag naar natuurlijke producten. Van de jaarlijkse marktgroei wil DSM Food Specialties 5-15 procent binnenhalen. DSM Food Specialties biedt zijn klanten in de wereldwijde voedings- en veevoederindustrie innovatieve ingrediënten met toegevoegde waarde waarmee het mogelijk wordt te voldoen aan de wensen van consumenten ten aanzien van kwaliteit, voedingswaarde, uiterlijk en smaak. GANG VAN ZAKEN Terwijl in 2002 de markt voor voedingsmiddeleningrediënten met 5 procent groeide, nam de omzet van DSM Food Specialties met 9 procent toe. Omzetgroei en productportfolioverbetering resulteerden in een substantiële groei van het bedrijfsresultaat, ondanks de negatieve effecten van een lagere dollarkoers. DSM Food Specialties produceert in beperkte mate in de Verenigde Staten, maar realiseert wel aanzienlijke verkopen in US-dollars. De omzet van DSM Dairy Ingredients nam toe, vooral in zuursels, conserveringsmiddelen en testen om antibioticaresten in koeienmelk op te sporen. Door de lagere prijzen van dierlijk stremsel stagneerde de omzetgroei van op basis van fermentatie geproduceerd stremsel. De productlijn probiotics (Delvo-Pro) gaf een aanzienlijke groei te zien. Met de overname van de gespecialiseerde activiteiten in kaascoatings van de Portugese onderneming Vascoplast breidde DSM zijn assortiment op het gebied van conserveringsmiddelen uit en versterkte zijn aanwezigheid op het Iberisch schiereiland. DSM Savoury Ingredients realiseerde een aanzienlijk hogere omzet en een groter marktaandeel dankzij de groeiende vraag naar gistextracten als natuurlijke smaakstof. Belangrijke marktintroducties waren een nieuw assortiment verfijnde processmaakstoffen (Savorkey), een verbeterde smaakversterker (Maxarome Premium) en een nutritionele gist voor vegetarische maaltijden (Engevita). DSM Beverage Ingredients toonde een stabiele omzet. De omzet van enzymen en gisten voor wijn, bier en andere alcoholische dranken nam weliswaar toe, maar de omzet in enzymen voor de fruitverwerkende industrie liep terug door de toegenomen prijsdruk. Daarnaast speelde ook de verplaatsing van de productie van appelsapconcentraten van Europa en Noord-Amerika naar China een rol. In dat land verkeert het gebruik van enzymen nog in een embryonaal stadium. Opnieuw groeide de omzet van DSM Agri Ingredients fors. De omzet van de alliantie met BASF op het gebied van veevoederenzymen steeg, onder meer door het verbod op het gebruik van beendermeel in Europa. Een van de meest succesvolle producten is Natuphos, een enzym (fytase) dat het fosfaatgehalte in de mest van varkens en kippen sterk reduceert en de voedselopname verbetert. De onderneming Novozymes legde een conflict over een aantal patenten rond fytase met DSM bij. DSM verleende Novozymes een wereldwijde semi-exclusieve licentie en andere rechten voor de fytaseproducten van Novozymes. Met deze overeenkomst kwam een eind aan een aantal rechtszaken in diverse landen met betrekking tot de geldigheid van en inbreuk op de fytase-octrooien van DSM. Alle nog lopende rechtszaken kwamen daarmee te vervallen. De omzet van DSM Nutritional Ingredients groeide fors, vooral dankzij de toegenomen omzet van arachidonzuur (AA). Na de toekenning van de GRAS-status (generally recognized as safe) aan de AA/DHA-olie van Martek Bioscience Corporation door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA), lanceerde een aantal grote babyvoedingproducenten met arachidonzuur verrijkte babyvoeding. DSM Food Specialties is de exclusieve leverancier van AA aan Martek. De omzet van natuurlijk ß-caroteen groeide conform de verwachting. In de loop van het jaar introduceerde DSM Food Specialties nieuwe recepturen, zoals gelatinevrije, vegetarische granulaten. DSM Ingredients Development intensiveerde de samenwerking met externe onderzoeksinstituten om nieuwe, innovatieve ingrediënten te ontwikkelen. Zo ging een vier jaar durend onderzoeksprogramma van start met de Universiteit van Maastricht om voedselingrediënten te ontwikkelen die passen in gezondheidsbevorderende diëten. DSM Ingredients Development werkt ook nauw samen met DSM Venturing & Business Development. Dat resulteerde onder meer in een investering door DSM Venturing van $ 1,5 miljoen in het bedrijf CreAgri, Inc., een voedingsbedrijf dat zich concentreert op het detecteren en ontwikkelen van antioxidanten uit de pulp van olijven.

25 23 Jaarverslag 2002 PROJECTEN In Delft ging de bouw van start van het Food Innovation Center, een laboratorium voor het ontwikkelen van nieuwe producten en toepassingen voor DSM Food Specialties en DSM Bakery Ingredients. Met het project is een investering gemoeid van circa c12 miljoen. Na de opening, waarschijnlijk in het najaar van 2003, zullen er honderd productontwikkelaars en applicatiespecialisten gaan werken aan nieuwe voedselingrediënten. Het Food Innovation Center wordt het kenniscentrum van DSM voor de ontwikkeling en toepassing van ingrediënten. Van hieruit zal bovendien het wereldwijde netwerk van Food Application Centers worden ondersteund. In Delft nam DSM Food Specialties een nieuwe fabriek voor gedroogde, inactieve, nutritionele (voedzame) gist in gebruik om te kunnen voldoen aan de groeiende vraag naar dit product, dat onder de merknaam Engevita wordt verkocht en wordt toegepast in smaaktoepassingen en in dieetsupplementen. Met nieuwe verkoopkantoren in Korea en China en door uitbreiding van het regiokantoor in Singapore versterkte DSM Food Specialties opnieuw zijn aanwezigheid in Azië/Oceanië. DSM BAKERY INGREDIENTS Met productielocaties in Europa en Latijns Amerika is DSM Bakery Ingredients een van de leidende producenten van bakkerijingrediënten in de wereld. DSM Bakery Ingredients maakt voornamelijk bakkersgist, bakkerijenzymen en broodverbetermiddelen. Op de wereldmarkt voor instant droge gist bezet DSM de tweede plaats. DSM neemt wereldwijd de derde plaats in op de markt voor verse gist en bakkerij-ingrediënten. strikte kostenreductie en een hogere productieopbrengst. Verder zorgde de introductie van het innovatieve enzym fosfolipase voor versterking van het productenpakket. De groep heeft zich ten doel gesteld een wereldwijd leidende positie op het gebied van bakkerijenzymen te verwerven. Ondanks de invloed van de financiële malaise in Latijns Amerika op de algehele marktomstandigheden, slaagde DSM Bakery Ingredients erin de winstgevendheid licht te verbeteren. PROJECTEN Met de verkoop van de activiteiten in Chili, Groot-Brittannië en Italië bouwde DSM de activiteiten op het gebied van banket verder af. De fabriek in Aintree werd gesloten en de productie van broodingrediënten werd ondergebracht bij de locatie Dordrecht. DSM lanceerde een webshop voor online bestellingen. Klanten van DSM Bakery Ingredients maakten daar meteen na de opening in het vierde kwartaal gebruik van. In Frankrijk vond logistieke optimalisering plaats door sluiting van het magazijn Prouvy en uitbesteding van de magazijnactiviteiten. In de gistfabriek in Groot- Brittannië leidden procesverbeteringen tot forse besparingen. Het patent van DSM Bakery Ingredients op gestabiliseerde vloeibare gist werd bevestigd door het Europese patentkantoor. Nieuwe receptuur voor instant droge gist in het Fermipan Super-bereik doorstond in verschillende markten een succesvolle test en zal in 2003 breed worden geïntroduceerd. STRATEGIE DSM Bakery Ingredients wil de voorkeurspartner van de bakkerijindustrie zijn door op concurrerende wijze innovatieve kwaliteitsproducten te leveren waarmee een verbetering van het waardecreatieproces wordt gerealiseerd. Om dit te bereiken streeft DSM Bakery Ingredients naar een leidende positie op de wereldmarkt en naar de laagste kostenpositie door middel van operational excellence op het gebied van gist, bakkerij-enzymen en broodingrediënten. GANG VAN ZAKEN Ofschoon de broodconsumptie per hoofd van de bevolking licht terugloopt als gevolg van veranderende eetgewoonten in de diverse regio s, vertoont de broodmarkt als geheel een lichte groei. Die groei houdt vrijwel gelijke tred met de groei van de wereldbevolking. Dankzij zijn applicatiekennis van de broodmarkt kan DSM Bakery Ingredients anticiperen op trends en veranderingen en voldoen aan de vraag naar nieuwe broodsoorten. Voorbeelden van de goed ontwikkelde lokale oriëntatie zijn de succesvolle introductie van de nieuwe broodsoort La Cocarde in Frankrijk, een brood dat appelleert aan een traditionele smaak, en de Energiebol die in Nederland op tafel kwam naar aanleiding van de Olympische Spelen. De introductie van vloeibare bakkerij-ingrediënten werd voortgezet. DSM Bakery Ingredients handhaafde zijn positie in de betrekkelijk stabiele markt van verse gist. De markt voor instant droge gist groeide, maar de prijzen stonden onder druk. De prijsdaling was het gevolg van overcapaciteit in de totale markt. Op het gebied van bakkerij-enzymen boekte DSM een hogere omzet en winst, dankzij stroomlijning van de productportfolio,

26 24 www. > DSM.COM 1939 GEBOUW CENTRAAL PROEFSTATION 1947 ANALYTISCHE AFDELING CENTRAAL LABORATORIUM 1956 ELEKTRONEN- MICROSCOOP 1968 MINIPLANT Voor de Tweede Wereldoorlog speelde research een beperkte rol bij de Staatsmijnen. In Treebeek werd in 1929 begonnen met de bouw van een Centraal Proefstation bij de Staatsmijn Emma, dat zich toelegde op de mechanisering van de steenkolenwinning. Het Centraal Proefstation werkte in 1954 bijvoorbeeld ook voor het Octrooibureau, DSM Research en de chemische bedrijven. Veel witte jassen, bezig met allerlei onderzoeken. De chef (links) was nadrukkelijk aanwezig en hield alles nauwlettend in de gaten. Na de Tweede Wereldoorlog namen de chemische activiteiten van de Staatsmijnen toe en in snel tempo werden nieuwe chemische installaties gebouwd. Dit bracht ook veel werk mee voor het toen nog Centraal Laboratorium geheten DSM Research. Onder meer de voorbereidingen en het onderzoek voor de productie van nylon-grondstof caprolactam, de eerste kunststof bij de Staatsmijnen, vonden hier plaats. Een elektronenmicroscoop is een vergrotingsapparaat dat met elektronenstralen werkt. Hierdoor kunnen objecten zichtbaar worden gemaakt die kleiner zijn dan de golflengte van zichtbaar licht. In het najaar van 1933 voltooide de fysicus Ernst Ruska ( ) aan de Technische Hochschule te Berlijn de bouw van de eerste echte elektronen-microscoop. DSM Research kreeg zijn eerste elektronenmicroscoop in Na de laboratoriumfase werden bij DSM Research nieuw ontwikkelde processen in de praktijk op semi-technische schaal getest in miniplants van Technical Services. De semi-technische afdeling vormde een tussenstap in de opschaling van de chemische experimenten naar een volwaardige procesinstallatie. De verschillende procesgangen werden hier bestudeerd en geoptimaliseerd. De bouw van een proeffabriek was de volgende fase in het proces.

27 25 Jaarverslag 2002 PERFORMANCE MATERIALS MEDE DOOR ONDERZOEK EN INNOVATIE BEHOOR- DEN DE MIJNEN VAN DSM VROEGER TOT DE MODERNSTE TER WERELD. VOOR HET HOOG- TECHNOLOGISCHE DSM VAN TEGENWOORDIG ZIJN ONDERZOEK EN ONTWIKKELING (R&D) NOG STEEDS VAN VITAAL BELANG. JAARLIJKS BESTEEDT DSM ER CIRCA 300 MILJOEN AAN. TWEEDUIZEND ONDER- ZOEKERS, VERSPREID OVER DE HELE WERELD, HOUDEN ZICH DAGELIJKS BEZIG MET R&D. DSM HEEFT VELE DUIZENDEN PATENTEN EN DAT AANTAL NEEMT JAARLIJKS TOE. ZO KON DSM UITGROEIEN TOT EEN INNOVATIEVE ONTWIKKELAAR EN PRO- DUCENT VAN HOOGWAARDIGE KUNSTSTOFFEN EN INGREDIËNTEN VOOR VOEDINGS- EN GENEESMIDDELEN. Het cluster Performance Materials omvat de businessgroepen DSM Elastomers, DSM Engineering Plastics, DSM Coating Resins, DSM Composite Resins, en de businessunit DSM High Performance Fibers. Deze maken hoogwaardige kunststoffen met eigenschappen die aansluiten op de door de klant gewenste productprestaties, met een relatief hoge toegevoegde waarde en in de meeste gevallen een mondiale marktbenadering. De toepassingen liggen in zeer uiteenlopende eindmarkten, zoals de automobielindustrie, elektrische apparaten en elektronica, de verfindustrie en de bouw. Dit zijn aantrekkelijke groeimarkten, gegeven de continue aandacht voor nieuwe toepassingen zoals elektronica in auto s, vervanging van staal door kunststof, elektronische apparatuur voor nieuwe infrastructuur, milieuvriendelijke verven en de versterkte aandacht voor veiligheid. Performance Materials heeft daardoor in de afgelopen jaren een sterke groei doorgemaakt. Door op nieuwe applicaties gerichte investeringen in bestaande producten met een sterke marktpositie en door verdere acquisities zal de positie van het cluster Performance Materials in de komende jaren worden versterkt. x c miljoen netto-omzet*: DSM Elastomers (incl. DSM High Performance Fibers) DSM Engineering Plastics DSM Coating Resins DSM Composite Resins totaal KUNSTSTOF RESEARCH Met de introductie van kunststofproductie van de Staatsmijnen werd ook toepassingsonderzoek een vereiste. Bij DSM Research deed de afdeling Kunststoftechnologie proeven naar de praktische verwerkbaarheid van de eigen producten. Ten behoeve van de eindverwerkers werden recepturen ontwikkeld. Ook allerlei andere onderzoeksprogramma s werden door DSM Research geïnitieerd, zoals toepassingsonderzoek van extrusie, verstrekken en opspoelen van polypropeen-producten AFDELING ANALYSE CENTRAAL LABORATORIUM Medio jaren tachtig kwam op de afdeling Analyse moderne en geavanceerde analyseapparatuur ter beschikking. Nieuwe instrumenten maakten een ander type onderzoek mogelijk. Vernieuwende research moest een nieuwe impuls geven aan DSM, was de boodschap aan de medewerkers van het Centraal Laboratorium. Dit leidde tot een lange lijst met nieuw projecten. Hieruit vond een strategische selectie plaats. bedrijfsresultaat bedrijfsresultaat plus afschrijvingen investeringen geïnvesteerd vermogen ultimo jaar bedrijfsresultaat in % van het gemiddeld geïnvesteerd vermogen 10,4 11,0 research en ontwikkeling personeel ultimo jaar * voor eliminatie interne leveringen aan andere clusters NETTO-OMZET* PERFORMANCE MATERIALS x c miljoen * voor eliminatie interne leveringen aan andere clusters

28 26 Performance Materials www. > DSM.COM BEDRIJFSRESULTAAT PERFORMANCE MATERIALS x c miljoen DSM ELASTOMERS DSM Elastomers produceert EP(D)M- en thermoplastische rubbers (TPV s) voor gebruik in auto s, industriële producten en bouwmaterialen en als additief voor motorolie. Voor EPDM-rubber is DSM wereldmarktleider met een productiecapaciteit van ton en een marktaandeel van ruim 20 procent. In thermoplastische rubbers neemt DSM op de wereldmarkt de tweede plaats in. Productielocaties zijn gevestigd in Geleen (Nederland), Genk (België), Addis, Leominster (beide USA) en Triunfo (Brazilië), en via een joint venture in Chiba (Japan). STRATEGIE DSM Elastomers wil zijn leidinggevende positie als wereldwijde producent van EPDM tegen lage kosten actief handhaven en zijn positie in thermoplastische rubbers verder uitbouwen. De opstart van de nieuwe EPT 3 fabriek in Nederland begin 2003 zal DSM Elastomers in staat stellen zijn leidinggevende positie als wereldwijde producent met lage productiekosten te handhaven. GANG VAN ZAKEN Na de wereldwijde stagnatie van de EPDM-markt in 2001 in de automobielindustrie en de bouw- en constructiemarkt, herstelde de vraag zich in 2002 slechts in beperkte mate. DSM behield zijn marktaandeel; de EPDM-verkopen stegen. De prijsdruk tijdens het tweede halfjaar van 2001 heeft zich in 2002 in versterkte mate voortgezet. Door de scherpe daling van de grondstofprijzen konden de marges echter grotendeels gehandhaafd blijven. Door deze ontwikkelingen, in combinatie met herstructureringen en kostenverlagingen, steeg het bedrijfsresultaat fors. De Europese Commissie heeft op 12 december 2002 bij DSM een verificatie doen uitvoeren met betrekking tot eventuele mededingingsbeperkende overeenkomsten en/of onderling afgestemde feitelijke gedragingen in strijd met artikel 81 van het EG-verdrag. Door het Amerikaanse Department of Justice wordt in de VS een vergelijkbaar onderzoek uitgevoerd. Door DSM is bij deze onderzoeken alle benodigde medewerking verleend, zoals DSM dat ook zal blijven doen gedurende het verdere verloop van het onderzoek. PROJECTEN In Geleen wordt een nieuwe EPDM-fabriek gebouwd met een capaciteit van ton, die begin 2003 in bedrijf wordt genomen. In het kader van het herstructureringsprogramma werden voorbereidingen getroffen om in de loop van het eerste kwartaal 2003 een verouderde EPDM-fabriek in Addis (USA) met een capaciteit van ton uit bedrijf te nemen. De reorganisatie van de R&D-laboratoria is voltooid. DSM Elastomers beschikt nu over één wereldwijde laboratoriumorganisatie met 3 centra voor elastomeren en thermoplastische elastomeren in Amerika, Europa en Japan die ondersteuning aan klanten bieden. Van DSM s nieuwste serie EPDM-producten, gebaseerd op Controlled Long Chain Branching-technologie, is veelvuldig gebruik gemaakt voor vele bestaande en nieuwe toepassingen in alle werelddelen. Nieuw is onder meer dat deze materialen worden gebruikt in profielen en andere toepassingen voor watersystemen ter vervanging van SBR en butylrubber. Een speciaal mengsel van EPDM en een ander polymeer heeft geleid tot een doorbraak voor autoprofielen met een zeer lage dichtheid. Tevens stak DSM Elastomers met succes extra energie in de verdere ontwikkeling van de TPV-activiteiten, bijvoorbeeld voor afdichtingprofielen voor auto s, melkslangen en afdichtringen voor spuitbussen, wasmachines, en watersystemen. Nieuwe TPVmaterialen zijn ontwikkeld voor toepassing in de auto, zoals deurpanelen, airbag covers en profielen. Hierdoor nam de omzet van TPV in 2002 toe met 30 procent. DSM HIGH PERFORMANCE FIBERS DSM High Performance Fibers is de producent van Dyneema, de door DSM ontwikkelde sterkste vezel ter wereld. Dyneema wordt vooral toegepast in kogel- en scherfwerende beschermingsmiddelen, in touwen, netten en sportartikelen. DSM High Performance Fibers beschikt over productiefaciliteiten in Heerlen en Greenville (USA). DSM High Performance Fibers bevindt zich nog steeds in de groeifase. Vrijwel continu worden nieuwe toepassingen ontwikkeld, terwijl de productielijnen steeds verder worden verfijnd en uitgebreid. In 2002 groeide de markt voor sterke vezels met 8-10 procent. De markt voor Dyneema groeide met circa 20 procent nog veel sterker. Dyneema is qua sterkte en stijfheid de beste vezel ter wereld op gewichtsbasis. Gebruik van Dyneema levert betere prestaties op bij dezelfde systeemkosten dan wel lagere systeemkosten bij dezelfde prestaties. DSM, klanten en eindgebruikers leveren een continue stroom aan nieuwe ideeën voor toepassingen. Ook op grond van sociaal-economische ontwikkelingen (inzet van steeds meer vredestroepen, toenemende gewelddadigheid, behoefte aan gemakkelijk te hanteren materialen in de offshoreindustrie, toenemend veiligheidsbewustzijn, meer vrije tijd, hogere inkomens) is er een trend naar lichtere en sterkere materialen die comfort paren aan een goede hanteerbaarheid. STRATEGIE DSM High Performance Fibers wil op wereldschaal zo snel mogelijk groeien in geselecteerde (niche-)markten met hoge marges en een hoge winstgevendheid, daarbij de unieke marktpositie maximaal benuttend. DSM High Performance Fibers richt zich daarbij primair op ultrasterke polyetheenvezels en de mogelijkheden van UD-technologieën in combinatie met nieuwe technologieën. Op deze wijze wil DSM High Performance Fibers zijn grote voorsprong ten opzichte van concurrerende materialen behouden en waar mogelijk versterken.

29 27 Jaarverslag 2002 GANG VAN ZAKEN In 2002 groeide de omzet wederom met ongeveer 30 procent, vooral als gevolg van successen in bestaande toepassingen. Met name de groei in het ballistische segment is opmerkelijk. Deze groei is te danken aan het feit dat DSM High Performance Fibers bekend staat als s werelds meest vooraanstaande leverancier van ballistische producten op basis van vezels en UD-producten voor een betere persoonlijke bescherming. Dit werd onderstreept door de uitverkiezing van drie medewerkers (als vertegenwoordigers van de gehele DSM High Performance Fibers-organisatie) tot Heroes of Chemistry voor hun bijdrage aan de bescherming en beveiliging van de wereld. Dat gebeurde tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de American Chemical Society in Boston (USA). Voorts werd Dyneema goedgekeurd als materiaal voor de bepantsering van cockpitdeuren in vliegtuigen. Over het geheel genomen stegen de prijzen in Samen met de groeiende afzet resulteerde dit in een forse toename van het bedrijfsresultaat vergeleken met PROJECTEN In 2002 kon DSM High Performance Fibers de in 2001 uitgebreide capaciteit (UD-2 en DEP-4) volledig benutten. In 2002 kwam de nieuwe productielijn DEP-5 gereed, terwijl plannen voor verdere uitbreiding werden aangekondigd: de bouw van twee vezellijnen en een UD-lijn in de Verenigde Staten en een volgende UD-lijn in Nederland. liep daar licht terug. De positie op de wereldmarkt bleef gehandhaafd. De markt voor met name polycarbonaat werd gekenmerkt door overaanbod, waardoor de marges fors onder druk kwamen te staan. Bij de nylons stonden de marges eveneens onder druk door stijgende grondstofprijzen in een zeer competitieve markt. In de overige productgroepen bleven de marges op peil of verbeterden ze licht. De voortgaande efficiencyverbeteringen in combinatie met een stringente kostenbeheersing leidden tot een forse stijging van het bedrijfsresultaat. PROJECTEN Vanwege de verslechterde marktomstandigheden werd de beslissing voor de bouw van een nieuwe PBT-fabriek in een joint venture met Ticona in Europa uitgesteld. Zowel in China als in India werd de compoundingcapaciteit vergroot. Op de locatie Emmen ging een groot herstructureringsproject van start, gericht op kostenreductie en capaciteitsuitbreiding. In goed overleg besloten DSM Engineering Plastics en JSR dat de laatstgenoemde onderneming zich terugtrekt uit de joint venture DSM-JSR Engineering Plastics in Japan. Per 1 januari 2003 is DSM volledig eigenaar van deze activiteit. Een belangrijk succes van de inspanningen op het gebied van R&D vormde de ontwikkeling van een nieuw type nylon-6. Het is een product voor de extrusiemarkten met aanzienlijk verbeterde verwerkingseigenschappen. DSM ENGINEERING PLASTICS DSM Engineering Plastics is een wereldwijd opererende producent en leverancier van polyamides (nylon-6, nylon-6.6 en nylon-4.6), polyesters (PBT, PET en TPE-E), polycarbonaat (PC en PCblends), ultrahoog moleculair polyetheen (UHMWPE) en extrudeerbare hechtingsharsen. Deze hoogwaardige materialen worden toegepast in technische componenten voor de elektrotechnische, elektronica-, automobiel- en machinebouwindustrie. Ook worden ze afgezet op extrusiemarkten. DSM neemt met deze activiteiten wereldwijd met een marktaandeel van ongeveer vijf procent een goede positie in. Op het gebied van hoge-temperatuurnylon is DSM marktleider. DSM Engineering Plastics heeft productielocaties in Emmen, Geleen (Nederland), Genk (België), Evansville, Augusta (USA), Stoney Creek (Canada), Jiangsu (China) en Pune (India). STRATEGIE DSM Engineering Plastics streeft een leidende positie na in de wereldmarkt voor engineering plastics, met een focus op hittebestendige nylon voor onder meer de E&E-markten. Alle activiteiten richten zich op het creëren van waarde, voor klanten en voor DSM, door oplossingen te bieden via toepassing van engineering plastics. De basis daarvoor is DSM s uitstekende kennis van toepassingen en producten, ondersteunende services en gedifferentieerde toepassingen. GANG VAN ZAKEN 2002 was in economisch opzicht een overgangsjaar. De vraag naar engineering plastics groeide gering ten opzichte van het slechte jaar In de Verenigde Staten werd weinig verbetering waargenomen. De vraag in China bleef zich goed ontwikkelen, maar voor Azië als geheel was het herstel aarzelend, met name in de elektronicasector. Tegen het einde van het jaar stabiliseerde de vraag in die regio. In Europa trad nog geen herstel op en de omzet DSM COATING RESINS DSM Coating Resins ontwikkelt en produceert harsen voor verfsystemen. Met een marktaandeel van ongeveer 25 procent is DSM wereldmarktleider op het gebied van poederverfharsen. Die worden in een industriële omgeving toegepast voor het verven van bijvoorbeeld wasmachines, radiatoren, façades, auto-onderdelen en fietsen. Op het gebied van natte verfharsen is DSM een van de leidende leveranciers in Europa. Deze producten worden voornamelijk toegepast in decoratieve en industriële verven. Om de kosten in de keten zo laag mogelijk te houden, wordt zoveel mogelijk samenwerking gezocht met klanten en leveranciers. Daarnaast legt DSM Coating Resins zich in toenemende mate toe op de ontwikkeling en productie van milieuvriendelijke, op water gebaseerde verfharssystemen. DSM Coating Resins heeft fabrieken in Nederland, Spanje, de Verenigde Staten, Duitsland, Zweden, China en Taiwan. DSM Desotech, een business unit van DSM Coating Resins, is een leidende producent van UV-uithardbare coatings, inkten en matrixmateriaal voor optische glasvezels. In de glasvezelmarkt levert marktleider DSM Desotech producten aan alle grote producenten van glasvezelkabels. Verder maakt DSM Desotech hechtmiddelen en lakken voor cd s en dvd s en krasvaste en waterbestendige deklagen voor lcd-schermen en elektronica. De organisatie heeft productielocaties in Elgin, Stanley (USA) en Hoek van Holland. Een 50/50 joint venture met JSR in Japan bedient de Japanse markt vanuit twee fabrieken in Tokio en Tsukuba. In Elgin, Geleen en Tsukuba zijn researchcentra gevestigd. DSM Somos, onderdeel van DSM Desotech, produceert stereolithografische harsen, waarmee via Computer-Aided Design (CAD) driedimensionale prototypen worden gemaakt voor uiteenlopende industrieën. Hiermee neemt DSM een gedeelde leiderspositie in op de wereldmarkt.

30 28 Performance Materials www. > DSM.COM STRATEGIE DSM Coating Resins streeft ernaar zijn leiderschapspositie verder uit te bouwen door continue aandacht voor het verlagen van systeemkosten, het verhogen van productkwaliteit en het minimaliseren van de impact op het milieu. Maximale samenwerking met klanten en leveranciers wordt nagestreefd met als doel de kosten in de keten te verlagen. DSM Desotech richt zich op het vasthouden van zijn leidend marktaandeel in de glasvezelmarkt en uitbreiding van andere toepassingen door middel van innovatie, efficiencyverbetering en kostenbeheersing. GANG VAN ZAKEN De markt voor poederverfharsen groeide in 2002 bescheiden. De verkoopprijzen kwamen in de loop van 2002 onder druk te staan als gevolg van zeer zware concurrentie. In Azië bleef de groei beneden de verwachting. Met de komst van een nieuwe leverancier in de Verenigde Staten nam de reeds bestaande overcapaciteit verder toe. In Europa bleven de verkoopprijzen nagenoeg ongewijzigd. De druk op de verkoopprijzen, en daarmee op de marges, nam toe door de concentratie- en consolidatietrend onder klanten. Dankzij diverse kostenreducties bleef het bedrijfsresultaat voor poederverfharsen echter op het niveau van Voor de natte verfsystemen waren de resultaten in de eerste helft van 2002 in lijn met de verwachtingen. De stijging van de grondstofkosten in de tweede helft van het jaar kon slechts gedeeltelijk worden doorberekend aan de markt. De marges kwamen daardoor onder druk te staan. Mede dankzij kostenreducties kon echter toch een hoger bedrijfsresultaat dan over 2001 worden geboekt. De wereldwijde glasvezelproductie daalde in 2002 tot onder de helft van het niveau in het topjaar Hierdoor kwam DSM Desotech in de rode cijfers, ondanks ingrijpende herstructureringen. De markt zal slechts geleidelijk herstellen. De activiteiten van DSM Somos toonden in 2002 een belangrijke groei. DSM verwacht dat deze groei ook in 2003 doorzet. Het totale resultaat van de businessgroep DSM Coating Resins was fors lager. PROJECTEN Ook in 2002 bereikte DSM Coating Resins goede resultaten op het gebied van e-business. Online bestellen en de integratie van ERPsystemen zijn daarbij de belangrijkste speerpunten. Tevens werd opnieuw met succes innovatief onderzoek verricht, onder meer gericht op verbreding van de toepassingen voor poederverven. Zo konden gepatenteerde poederverfharsen voor temperatuurgevoelige substraten als hout en plastic in toenemende mate worden gecommercialiseerd. Ook deed DSM Coating Resins in samenwerking met klanten veel onderzoek naar nieuwe applicatiemethoden die het mogelijk moeten maken om substraten als coil en can te behandelen met poederverven. In samenwerking met Rhodia heeft DSM Coating Resins een innovatief product ontwikkeld voor de markt van natte verfsystemen. Die markt vraagt in toenemende mate om verven op waterbasis met dezelfde hoge kwaliteit als producten op basis van organische oplosmiddelen. De bedrijven zijn erin geslaagd samen een nieuwe generatie producten te ontwikkelen met unieke eigenschappen die een antwoord zijn op de ecologische eisen van de decoratieve verfindustrie. DSM Somos startte samen met de Amerikaanse onderneming 3D Systems een joint venture, Optoform. Deze nieuwe organisatie richt zich op de ontwikkeling van een productietechnologie waarmee het mogelijk is materialen te maken met eigenschappen van keramiek en sommige metalen. Dat zal de weg vrijmaken voor nieuwe toepassingen voor stereolithografie. DSM COMPOSITE RESINS DSM Composite Resins is een wereldwijd toonaangevend producent van oplossingen voor de composietharsenverwerkende industrie. De businessgroep ontwikkelt, produceert en verkoopt onverzadigde polyesterharsen en is op dit gebied Europees marktleider. De harsen worden gebruikt voor het maken van vezelversterkte kunststoffen en voor de fabricage van onversterkte gevulde producten. De producten worden toegepast door eindgebruikers in bijvoorbeeld de botenbouw, de bouw- en constructie-industrie, de autosector en bij de vervaardiging van vrijetijdsproducten en windmolens. DSM Composite Resins is wereldmarktleider op het gebied van sizings & binders, onmisbare componenten voor de productie en kwaliteit van glasvezelversterkingen. DSM Composite Resins beschikt over een eigen Europese distributeur, Euroresins. Met het hoofdkantoor in Zwitserland, heeft DSM Composite Resins fabrieken in Frankrijk, Italië, Nederland, Spanje, Groot- Brittannië en China. Customer Competence Centers bevinden zich in Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Scandinavië, Spanje en Groot-Brittannië. Verder heeft de businessgroep een marketing joint venture (DSSR) in Polen en een joint venture (JDR) in China. Het wereldmarktleiderschap op het gebied van sizings & binders wordt ondersteund vanuit DSM Composite Resins, Inc. in Augusta (Georgia, USA) en het DSM verkoopkantoor in Shanghai (China). STRATEGIE De implementatie van de nieuwe organisatiestructuur in 2001, met het businesscentrum in Schaffhausen (Zwitserland), stelt DSM Composite Resins in staat zijn Europese leiderschap wat betreft marktaandeel, kostenefficiëntie en innovatiepotentieel daadwerkelijk te effectueren en te versterken, met wereldwijde uitbreiding, allereerst in de richting van Azië, als volgende stap. GANG VAN ZAKEN De markten in 2002 waren zwak en de forse schommelingen van de grondstofprijzen hadden per saldo sterk negatieve effecten. Desondanks kon in 2002 vooruitgang worden geboekt, onder meer door de verdere internationalisering van de leverancierspositie in West-Europa. Na de verplaatsing van het hoofdkantoor naar Zwitserland (Schaffhausen) in 2001 konden ook in het verslagjaar de interne bedrijfsprocessen worden verbeterd met de invoering van het principal-plant- respectievelijk agentenmodel en de centralisering van het order-to-cash proces. In China bleef de marktgroei onverminderd sterk, hoewel ook daar sprake was van enorme schommelingen van de grondstofprijzen. Sizings & Binders zette nieuwe stappen op weg naar de gewenste expertpositie op het gebied van organische ingrediënten voor de glasvezelindustrie. De productgroep handhaafde zijn marktpositie, na een aanvankelijk moeizame start. Over het geheel was de resultaatontwikkeling van DSM Composite Resins bevredigend, in lijn met het resultaat over 2001.

31 29 Jaarverslag 2002 PROJECTEN 2002 was voor DSM Composite Resins een belangrijk jaar omdat een aantal nieuwe projecten succesvol werd afgerond. Zo werd de focus op de markt van Sizings & Binders duidelijk aangescherpt. In het Italiaanse Filago werd een nieuwe emulsiereactor in gebruik genomen. Ook nam DSM Composite Resins een meerderheidsbelang in JDR, zijn joint venture in China, waar met behulp van de modernste technologie wordt gewerkt aan uitbreiding van de capaciteit in De Europese distributeur Euroresins slaagde er opnieuw in zijn geografische werkgebied te vergroten. Dat geschiedde dankzij uitbreidingen in Frankrijk, Italië en Scandinavië en verruiming van de productportfolio.

32 30 www. > DSM.COM OP VEILIGHEID- EN MILIEUGEBIED WIL DSM TOT DE TOP VAN DE MONDIALE CHEMISCHE INDUSTRIE BEHOREN. HIERTOE ZIJN CONCERNBREDE DOELSTELLINGEN VASTGESTELD, VOOR IEDEREEN TE LEZEN IN HET TRIPLE P RAPPORT AL IN 1971 KREEG DSM EEN CENTRALE CONCERNDIENST VEILIGHEID EN MILIEU. SINDS 1993 VERSCHEEN JAARLIJKS HET RESPONSIBLE CARE PROGRESS REPORT, EEN GEDETAILLEERD WERELDWIJD MILIEUVERSLAG. IN DE PERIODE WERD VEEL WERK VERZET IN HET KADER VAN HET MILIEU ACTIE PLAN OP LOCATIE NOORD IN GELEEN, WAAR- VAN DE KOSTEN IN TOTAAL 250 MILJOEN GULDEN BEDROEGEN. WANNEER ER ONDANKS ALLE INSPANNINGEN OP HET GEBIED VAN VEILIGHEID, GEZONDHEID EN MILIEU TOCH IETS MISGAAT, TILT DSM DAAR ZWAAR AAN. DAT MAAKT DSM DUIDELIJK DOOR ER NIET ALLEEN OPEN EN TRANSPARANT OVER TE COMMUNICEREN, MAAR OOK DOOR ER LERING UIT TE TREKKEN OM HERHALING TE VOORKOMEN REDDINGSBRIGADE STM. WILHELMINA 1928 VERBANDKAMER STAATSMIJN HENDRIK 1944 BRANDWEER STAATSMIJN MAURITS 1990 LUCHTOPNAME AFVALWATERZUIVERING Het beroep van mijnwerker was gevaarlijk. Ondergronds lag een ongeval altijd op de loer. Reddingsbrigades bij calamiteiten ondergronds waren noodzakelijk. De eerste zes reddingstoestellen voor het uitvoeren van werkzaamheden in een verstikkende atmosfeer werden bij de Staatsmijn Wilhelmina in 1906 aangekocht. Ten behoeve van de reddingsbrigade werd op de Staatsmijn Wilhelmina een gebouw met oefenlokaal ingericht. Het aantal reddingstoestellen werd later verhoogd tot negen. In 1906 werd bij Staatsmijn Wilhelmina een tijdelijk gebouw opgesteld als bad- en kleedinrichting voor het personeel en voor andere bestemmingen, onder andere een verbandkamer. In 1918 richtten de Staatsmijnen en de Oranje-Nassau Mijnen het Mijnartseninstituut op, de voorloper van de latere Geneeskundige Dienst der Nederlandse Staatsmijnen. Dit instituut was, naast de behandeling van ongevallen, belast met onderzoek naar het voorkomen van bedrijfsziekten en de bestrijding daarvan. Op alle Staatsmijnen werden verbandkamers ingericht. In 1925 kreeg de Staatsmijn Maurits een bedrijfsbrandweer. Zestien bovengrondse personeelsleden wonend in de omgeving van de Maurits werden hiervoor aangewezen. De brandweerlieden ontvingen tien gulden per jaar en bij brand een gulden per uur. Bij oefeningen werd het normale uurloon betaald. Bij loos alarm kregen de spuitgasten de helft van de beloning als bij brand uitgekeerd. De bedrijfsbrandweer van de Staatsmijn Maurits behoorde tot de top van Nederland en won meermaals het nationaal kampioenschap. Op 23 april 1979 stelde de minister van Economische Zaken drs. G. van Aardenne de Integrale Afvalwaterzuiveringsinstallatie (IAZI) bij de productielocatie in Geleen officieel in bedrijf. DSM bouwde voor zijn fabrieken op veel plaatsen in de wereld waterzuiveringsinstallaties. Hun effectiviteit wordt veelal als maatgevend beschouwd: sommige overheden eisen dat nieuwe installaties binnen hun landsgrenzen aan de DSM-normen moeten voldoen. Het gereinigd water is vaak schoner dan het water dat de fabriek binnenkwam.

33 31 DSM JAARVERSLAG 2002 INDUSTRIAL CHEMICALS Het cluster Industrial Chemicals omvat de businessgroepen DSM Fibre Intermediates inclusief DSM Acrylonitrile, DSM Melamine, DSM Agro en DSM Energy. Hun activiteiten bevinden zich in het begin van de bedrijfskolom. Om concurrerend te zijn, wordt geproduceerd in grootschalige, kapitaalintensieve installaties. DSM beheerst de risico s van de aanbodgedreven cycliciteit door een sterke klantenrelatie (onder meer door langetermijncontracten), een sterk kostenbewustzijn en het zorgvuldig plannen van capaciteitsuitbreidingen. Hierdoor behaalt dit cluster gemiddeld over de economische cyclus een goed rendement. Met productielocaties in Nederland, de Verenigde Staten en het Verre Oosten zijn deze activiteiten wereldwijd gespreid. Met caprolactam en melamine neemt DSM zowel qua afzet als in technologisch opzicht leidende posities in op de wereldmarkt. Kunstmest en acrylonitril zijn voor DSM nevenproducten van de vergaande site-integratie in Geleen, die zeer kostencompetitief worden geproduceerd. De markt van meststoffenproducent DSM Agro beperkt zich tot Noordwest-Europa. DSM Energy heeft kleine, maar de laatste jaren hoog renderende deelnemingen in de exploratie en exploitatie van verschillende velden op het Nederlands Continentale Plat. x c miljoen netto-omzet*: DSM Fibre Intermediates (incl. DSM Acrylonitrile) DSM Melamine DSM Agro DSM Energy totaal GROEN EN SCHAPEN OP AFVALBERG Einde 1977 was de steenberg van de voormalige Staatsmijn Maurits bijna afgegraven en gestort in de grindgaten Midden-Limburg. Het was de grootste grondverzetoperatie tot dusver in Nederland uitgevoerd. In 1989 volgde de afronding van het grootste bodemsaneringsproject in de geschiedenis: de Mauritsdeponie tussen het Mauritscomplex en de locatie Noord in Geleen. Op deze deponie lopen nu schapen in een idyllisch aandoende groene omgeving met op de achtergrond de oprijzende kolommen van de chemische installaties WARMTEKRACHT- CENTRALE SWENTIBOLD De laatste kolengestookte energiecentrales op de productielocatie in Geleen worden vervangen door de moderne, energiezuinige warmtekrachtcentrale Swentibold. De ommezwaai van kolen naar het veel schonere aardgas als energiebron is daarmee definitief een feit. Voor de exploitatie van de nieuwe centrale richtte DSM samen met energiebedrijf Essent de joint venture EdeA op. bedrijfsresultaat bedrijfsresultaat plus afschrijvingen investeringen geïnvesteerd vermogen ultimo jaar bedrijfsresultaat in % van het gemiddeld geïnvesteerd vermogen 11,6 9,9 research en ontwikkeling personeel ultimo jaar * voor eliminatie interne leveringen aan andere clusters NETTO-OMZET* INDUSTRIAL CHEMICALS x c miljoen * voor eliminatie interne leveringen aan andere clusters

34 32 Industrial Chemicals www. > DSM.COM BEDRIJFSRESULTAAT INDUSTRIAL CHEMICALS x c miljoen DSM FIBRE INTERMEDIATES DSM Fibre Intermediates vervaardigt caprolactam en acrylonitril, grondstoffen voor synthetische vezels en kunststoffen. Caprolactam is de grondstof voor nylon-6, ook wel polyamide-6 genoemd. Dit type nylon wordt toegepast in vezels voor textiel, banden en tapijten en als hoogwaardig constructiemateriaal voor de elektronische, elektrotechnische en automobielindustrie. Nylon-6 is een volgroeid product: de marktvraag en opbrengstprijzen worden sterk beïnvloed door economische cycli. Nylon-6 concurreert met materialen als nylon-6.6, polyester en polypropeen. DSM Fibre Intermediates heeft fabrieken in Nederland, de Verenigde Staten en China, met een totale capaciteit van ruim ton per jaar. Met een aandeel van ongeveer 14 procent in de wereldmarkt en een leidende technologiepositie is DSM wereldwijd de belangrijkste caprolactamleverancier. Acrylonitril is een grondstof voor onder meer textielvezels en ABS. Tevens maakt DSM Fibre Intermediates waterstofcyanide en natriumcyanide. In Europa is DSM op de vrije markt voor acrylonitril met een marktaandeel van 20 procent een belangrijke aanbieder. Voor de export van acrylonitril buiten Europa heeft DSM een marketing joint venture (Companex) met Repsol/YPF. STRATEGIE DSM Fibre Intermediates levert zijn klanten tegen concurrerende prijzen topkwaliteit caprolactam en ondersteunt dit met een uitstekende service. DSM is de op een na grootste producent en de grootste leverancier van caprolactam wereldwijd en wordt gezien als leider op het gebied van de caprolactamtechnologie. De strategie van DSM Fibre Intermediates is gericht op het actief in stand houden van het marktaandeel op de wereldmarkt voor caprolactam. GANG VAN ZAKEN Vooral de eerste helft van 2002 steeg wereldwijd de vraag naar caprolactam. Nadat de grondstof- en gasprijzen in het eerste kwartaal scherp waren gedaald, schoten ze weer omhoog door de onzekerheid in het Midden-Oosten. De toegenomen vraag in combinatie met de stijging van de grondstoffenprijzen vertaalde zich in hogere opbrengstprijzen voor caprolactam en hogere marges dan vorig jaar. De acrylonitrilmarkt kende in de loop van het jaar een stevige verbetering. Dit resulteerde in goede prijzen, voornamelijk voor vezel en ABS. De marges van DSM Fibre Intermediates lagen gemiddeld hoger dan het voorgaande jaar. Goede vooruitgang werd geboekt met de uitvoering van de in 2001 aangekondigde herstructureringsmaatregelen. De businessgroep realiseerde een fors hoger bedrijfsresultaat dan in PROJECTEN Na goedkeuring van de 60/40 joint venture met de Chinese onderneming Sinopec Nanjing Chemical Industries door de State Council in 2001, volgden goedkeuring door het Chinese ministerie van buitenlandse handel en economische samenwerking (Moftec) en verlening van de businesslicentie. De joint venture is sinds november 2002 operationeel. De capaciteit van de bestaande caprolactamfabriek in Nanjing (provincie Jiangsu) zal worden uitgebreid van naar ton per jaar, op basis van de HPO plus technologie. Daarmee wordt DSM de belangrijkste leverancier op de sterk groeiende Chinese markt. Met deze technologie kunnen eveneens verdere kostenbesparingen in bestaande fabrieken worden uitgevoerd. DSM MELAMINE Melamine, een kunststof voor gebruik in impregneer- en lijmharsen in de houtverwerkende industrie, geeft een aanzienlijke verbetering van de krasvastheid en bestendigheid tegen vocht en warmte. Op basis van snelgroeiend hout in combinatie met melamine kunnen hoogwaardige panelen worden geproduceerd die in plaats van hardhout worden gebruikt. Een belangrijke toepassing als laminaatvloeren groeit al een aantal jaren sterk, met name in Europa en in China. Melamine wordt ook gebruikt in autolakken, duurzaam kunststof serviesgoed, eurobankbiljetten en vlamvertragers. DSM Melamine is wereldmarktleider met een aandeel van ongeveer een kwart. De organisatie geniet een solide positie met geavanceerde productiefaciliteiten op drie continenten en een hoogwaardige kennissupport voor de klanten. Meer dan de helft van de omzet geschiedt onder langlopende contracten. Met de ingebruikname van de nieuwe Melaf-4 fabriek in Geleen en verdere debottlenecking van de bestaande fabrieken stijgt de totale productiecapaciteit van DSM Melamine naar ton op jaarbasis in STRATEGIE DSM Melamine streeft ernaar haar positie als wereldmarktleider verder uit te bouwen in een markt die gemiddeld per jaar met 4 à 5 procent groeit. Op lange termijn ontwikkelt de vraag zich redelijk gunstig door de toenemende schaarste aan hout. Naar verwachting zal het aanbod gelijke tred houden met deze vraaggroei. Verdere schaalvergroting blijft nodig uit oogpunt van verdere kostenverlaging en om wereldwijd te kunnen leveren en klanten te ondersteunen. DSM Melamine zal de beschikbaarheid van melamine voor zijn klanten zekerstellen door tijdig nieuwe fabrieken te bouwen. Via de nieuwste DSM-technologie, die reeds bij kleine schaal kostencompetitief is, kunnen aanbodschokken worden verminderd. GANG VAN ZAKEN In Europa en Amerika herstelde de vraag naar melamine van de terugval in In Azië was sprake van meer gelijkmatige groei, met name dankzij aanhoudend hoge groei in China. Ten opzichte van 2001 daalden de prijzen enigszins. In de eerste helft van het jaar stonden de prijzen onder druk vanwege de hoge voorraden bij producenten en verbruikers, vooral in de Verenigde Staten. In 2002 heeft DSM Melamine zijn inspanningen in de ontwikkeling van harsenrecepturen, melaminetoepassingen en technische klantenondersteuning intensief voortgezet. Het bedrijfsresultaat over 2002 lag op een duidelijk hoger niveau dan het voorgaande jaar, als resultante van hogere volumes en lagere marges.

35 33 Jaarverslag 2002 PROJECTEN DSM Melamine bouwt zijn technologische leiderschapspositie verder uit. De gasfasefabriek in Geleen (Melaf-2) met een maximale capaciteit van 120 kt per jaar is verreweg de grootste ter wereld. Met de verdere doorontwikkeling van de single-line-capaciteit naar 150 kt per jaar wordt die voorsprong verder vergroot. Begin 2003 zal de nieuwe 30 kt fabriek (Melaf-4) in Geleen in gebruik worden genomen. Deze is gebaseerd op een nieuw vloeistoffaseproces, ontwikkeld door DSM. Bij dit proces zijn veel minder processtappen nodig, hetgeen een wezenlijke energie- en kostenbesparing oplevert. Het proces kan verder worden opgeschaald tot ver boven 50 kt per jaar. Daarmee is DSM in staat om bij elke gewenste schaalgrootte zeer kostenefficiënt productiecapaciteit op te bouwen. DSM AGRO DSM Agro maakt meststoffen met een hoog stikstofgehalte voor de bemesting van grasland en akkerbouwgewassen en levert met name aan de agrarische groothandel in Noordwest-Europa. In Duitsland, Frankrijk en België behoort DSM Agro tot de marktleiders; in Nederland is de businessgroep de grootste. Met kalkammonsalpeter is DSM Agro de tweede aanbieder in Noordwest-Europa. De productiefaciliteiten bevinden zich in Geleen en IJmuiden. STRATEGIE DSM Agro streeft naar handhaving van een op lange termijn houdbare positie als leverancier van kunstmest in Noordwest- Europa, zonder zelf actief te willen uitbouwen. DSM Agro levert daarnaast tegen competitieve marktvoorwaarden grondstoffen (waaronder ammoniak, salpeterzuur en CO2) en commerciële diensten aan andere DSM-businessgroepen op de Chemelotlocatie in Geleen. DSM Agro wil veilig en milieubewust, tegen minimale kosten, en met behoud van duurzame grond- en hulpstofvoorziening voor DSM, zijn cashflow maximaliseren. GANG VAN ZAKEN Het gebruik van kunstmest stond in de eerste helft van 2002 in Noordwest-Europa opnieuw onder druk. Na de sterke daling in 2001 heeft het gebruik van kunstmest zich niet hersteld en is in een aantal voor DSM Agro belangrijke marktsegmenten afgenomen. De kunstmestproductie werd gedurende het eerste halfjaar als gevolg van sterk oplopende voorraden beperkt. Bovendien trad productieverlies op door problemen met de ammoniakproductie. Zoals vorig jaar aangekondigd zijn de groothandelsverkoopactiviteiten in Nederland en België per 1 januari 2002 overgegaan in de nieuwe onderneming Triferto. DSM Agro heeft een 40 procent belang in die onderneming en is daarmee niet meer direct betrokken bij de groothandel in meststoffen in Nederland en België. De activiteiten van DSM Agro France voor de productie en levering van mengmeststoffen zijn per 1 juni 2002 beëindigd. De productie- en voorraadlocaties in Noord-Frankrijk worden afgestoten, en de organisatie zal zich uitsluitend toeleggen op de levering van enkelvoudige meststoffen. De grondstofkosten daalden; de verkoopprijzen voor kunstmestproducten en ammoniak namen echter nog sterker af als gevolg van het overaanbod. Door de combinatie van hogere variabele kosten en lagere opbrengstprijzen was het bedrijfsresultaat over 2002 negatief en daarmee fors lager dan in PROJECTEN Projecten die in de ammoniakfabrieken in Geleen eerder al met succes werden uitgevoerd, werden in de loop van 2002 ook bij de kunstmestproductie geïntroduceerd. Dat leidde tot flinke verbeteringen op het gebied van energieverbruik, betrouwbaarheid en kostprijsverlaging. Tevens werd onverminderd veel aandacht gegeven aan de verdere ontwikkeling van e-business. Naast verbeteringen in het online bestellen van kunstmest werden vergelijkbare processen gestart aan de inkoopkant voor online ordering, het afroepen van bestellingen via internet. DSM ENERGY DSM Energy is actief op het gebied van opsporing en winning van aardolie en aardgas op het Nederlandse deel van het continentale plat. De organisatie is ook betrokken bij het transport van olie en gas via pijpleidingsystemen. DSM heeft doorgaans een belang tot 25 procent in joint ventures in de vorm van een niet-operationele participatie. DSM heeft belangen in 15 producerende olie- en gasvelden en participeert in 9 opsporingsvergunningen waarin een vijftal gasvelden is aangetoond. Voor deze gasvelden is een winningvergunning aangevraagd. STRATEGIE De strategische missie van DSM Energy is de cashbijdrage te maximaliseren door de kosten tot een minimum te beperken en de productie van olie en gas in de bestaande joint ventures te maximaliseren. GANG VAN ZAKEN In 2002 nam DSM deel aan een exploratieboring in het blok G14. In het blok Q1 werd gestart met de eerste fase ontwikkeling van het Q1-B gasveld met een geschatte omvang van ongeveer 10 miljard m 3 (circa 65 miljoen vaten olie-equivalenten). De productiestart wordt verwacht tegen het einde van De bestaande producerende velden produceren reeds geruime tijd en vertonen een natuurlijke teruggang in productiviteit. Het gemiddelde productieniveau van DSM Energy is gedaald van circa vaten olie-equivalent per dag in 2001 tot zo n vaten per dag in Eind 2002 bedroegen de producerende reserves dus exclusief de Q1-B ontdekking, ongeveer 10 miljoen vaten olie equivalent. In 2001 bedroeg die reserve 13 miljoen vaten. De afname is het gevolg van de teruglopende productie uit de bestaande velden. Het jaargemiddelde van de prijs voor Brent-olie steeg van $24,45 in 2001 naar $24,96 per vat. Het bedrijfsresultaat van de exploratie- en productieactiviteiten was echter lager dan in 2001 vanwege de lagere productie.

36 34 www. > DSM.COM NABUURSCHAP, EEN OUD WOORD. MAAR NIET VÉROUDERD, VOLGENS DSM. TEN OPZICHTE VAN BEDRIJVEN TOONT DE SAMENLEVING ZICH STEEDS KRITISCHER. DSM IS ZICH DAARVAN TERDEGE BEWUST EN REALISEERT ZICH DAT ZIJN POSITIE ALS INTEGRAAL ONDERDEEL VAN DIE SAMENLEVING BELANGRIJKE VERANTWOORDELIJKHEDEN MET ZICH MEEBRENGT. MAATSCHAPPELIJK DRAAGVLAK VOOR ZIJN ACTIVITEITEN IS EEN NOODZAKELIJKE VOORWAARDE VOOR HET SUCCESVOL KUNNEN FUNCTIONEREN VAN DSM. SAMEN VORMEN PERFORMANCE EN REPUTATIE DSM S 'LICENSE TO OPERATE' GEZELLENHUIS LUTTERADE 1939 SCHOENFABRIEK 1946 MIJNWERKERSVROUW 1951 WINKELS Door de explosieve groei van de mijnindustrie in Limburg was er in het begin van de twintigste eeuw in de Oostelijke Mijnstreek een tekort aan woningen, vooral voor jonge, ongehuwde mijnwerkers. In het begin gingen deze vaak in de kost bij andere gezinnen. Dit gaf nogal eens problemen. De bouw van arbeiderstehuizen met gaarkeuken ( gezellenhuizen ), met steun van de Staatsmijnen, was de oplossing. De oprichting van een rietvlechterij en timmerwerkplaats door het Fonds voor Sociale Instellingen van de Staatsmijnen voor werkverschaffing aan invalide mijnwerkers was in 1927 het begin van de sociale werkvoorziening. Een van de activiteiten in dat kader was in 1931 de oprichting van de schoenfabriek Emma. Deze fabriek voor bedrijfsveiligheidsschoenen en veiligheidsartikelen is later uitgegroeid tot een gerenommeerd bedrijf met afnemers in de Benelux, Duitsland en Zwitserland. Moeder de huisvrouw aan de vertrouwde kolenkachel in de keuken. Dit fornuis werd meestal met eierkolen gestookt, de antraciet was voor de kachel in de kamer. Van buitenshuis werken was toen voor vrouwen nog geen sprake. Meisjes die werkten gaven na hun trouwen hun baan op en werden geacht goed te zorgen voor echtgenoot en kinderen. Vrouwen van het middenkader ( beambten ) móchten zelfs na hun huwelijk niet werken. De eerste coöperatieve winkel werd in 1913 geopend bij de Staatsmijn Wilhelmina. Deze werd opgericht door de arbeiderscommissie van deze mijn en was bedoeld voor het personeel. In mei 1914 kreeg de Wilhelmina ook een gaarkeuken, waar de werklieden tegen een geringe prijs een portie soep konden krijgen. De Staatsmijn Hendrik kreeg in 1917 een coöperatieve winkel en een gaarkeuken. Hiervan werd druk gebruik gemaakt. In 1918, tijdens de schaarste vlak na de Eerste Wereldoorlog, werden alle coöperatieve winkels van de Staatsmijnen overgedragen aan het in dat jaar opgerichte Fonds voor Sociale Instellingen.

37 35 DSM JAARVERSLAG 2002 OTHER ACTIVITIES Other activities omvat de businessgroep DSM Venturing & Business Development, Noordgastransport en voorts activiteiten zoals DSM Industrial Services, DSM Research, Stamicarbon, een deel van de kosten van concernactiviteiten en kosten van in de toekomst af te stoten of te reduceren non-core business. Door hun aard zijn de resultaten van deze activiteiten soms sterk fluctuerend en zullen deze normaal gesproken een negatief bedrijfsresultaat laten zien. x c miljoen netto-omzet* bedrijfsresultaat op vergelijkbare basis (excl. EBN) bedrijfsresultaat plus afschrijvingen 30 6 investeringen personeel ultimo jaar * voor eliminatie interne leveringen aan andere clusters De netto-omzet nam toe als gevolg van de leveringen (voornamelijk diensten) aan SABIC. De non-core business activiteiten (Noordgastransport, ABS-tolling, SBR) realiseerden een aanzienlijk beter resultaat dan vorig jaar. De resultaten van de service-activiteiten en DSM Venturing & Business Development en de corporate kosten waren per saldo negatief, maar lagen op het niveau van vorig jaar. Het resultaat werd negatief beïnvloed door incidentele kosten in verband met de reconstructie van de site in Geleen en andere projecten, maar per saldo waren deze incidentele kosten lager dan vorig jaar WERELDMUZIEK- CONCOURS KERKRADE Door de mijnsluitingen kwam er ook een einde aan het bestaan van de bekende muziekkorpsen van de Staatsmijnen Wilhelmina, Emma en Maurits. Uit de leden van de voormalige mijnwerkerskorpsen werd in 1966 een nieuw muziekkorps geformeerd onder de muzikale leiding van de vermaarde dirigent en componist Piet Stalmeier uit Hoensbroek. In dat jaar presenteerde het nieuwe Harmonie-orkest van DSM zich met veel succes voor het eerst op het Wereldmuziekconcours te Kerkrade DREAM ACTION Deze jubileumactie werd op spectaculaire wijze gepresenteerd tijdens het feestelijk wereldwijd ontbijt op alle DSM-locaties op 29 mei 2002 bij gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de onderneming. Een bijzondere verjaardag: geen cadeautjes voor het personeel, maar voor de wereld om DSM heen om ook die ervan te laten profiteren dat DSM talent in huis heeft om elke keer nieuwe dingen te bedenken en te realiseren, de Dream Action : het waarmaken van dromen van DSM-medewerkers, met de bedoeling anderen te laten profiteren van hun mogelijkheden. DSM VENTURING & BUSINESS DEVELOPMENT DSM Venturing & Business Development werd in 2001 gevormd als nieuwe businessgroep binnen DSM om de groei van DSM te stimuleren door initiatieven te stroomlijnen voor de ontwikkeling van business, zowel van binnen als van buiten DSM. De businessgroep kent diverse soorten activiteiten, zoals venturing, business development en start-ups. STRATEGIE DSM Venturing & Business Development is constant actief op zoek naar innovatie om daardoor een bijdrage te leveren aan het creëren van waarde door DSM, op het gebied van de life sciences (voedingsmiddelen, farmaceutica) en performance materials. DSM Venturing & Business Development fungeert daarbij als ondernemer, een actieve partner die veelbelovende ideeën en startende bedrijven binnenhaalt. VENTURING DSM Venturing heeft tot op heden ruim c 20 miljoen geïnvesteerd in durfkapitaalfondsen en (externe) start-up-ondernemingen. Deze richten zich op de life sciences, biotechnologie en performance materials. Het verkennen van opkomende markten en technologieën door middel van participaties creëert een venster op de buitenwereld dat ook wordt toegepast om te participeren in ondernemingen die van direct belang zijn of mogelijk worden voor andere businessgroepen.