AANVULLING PLAN-/BESLUIT M.E.R.

Transcriptie

1 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo. AANVULLING PLAN-/BESLUIT M.E.R. Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Aanvulling op het milieueffectrapport 1

2 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Opdrachtgever: Locatie: R. Jannink Slaghekkenweg 14b 7497 NB Bentelo T: (0547) Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Handtekening: Opgesteld door: Exlan Poort van Veghel SB Veghel Postbus BC Veghel In opdracht van: Exitus Bedrijfsontwikkeling Westdorplaan 229a 8101 PN Raalte Postbus AA Raalte Projectleider/ contactpersoon Exitus: Contactpersoon Exlan: H.J. Hof T: (0572) F: (0572) M: E: E. van Horssen - Maas T: (0413) F: (0413) E: Eefje.van.Horssen@exlan.nl Projectnummer: Versie: 3 Datum en plaats: Veghel, 20 september 2012 Aanvulling op het milieueffectrapport 2

3 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING TOETSINGSADVIES OVER HET MILIEUEFFECTRAPPORT LEESWIJZER 4 2 TOELICHTING OP HET TOETSINGSADVIES OMGEVINGSTOETS IPPC INVOERPARAMETERS VOOR DE EMISSIEBEREKENINGEN DE GEVOLGEN VOOR KWETSBARE NATUUR WIJZIGINGEN VOORGENOMEN ACTIVITEIT WIJZIGINGEN MAXIMAAL ALTERNATIEF (CUMULATIEVE) GEURHINDER 17 3 VERGELIJKING VAN ALTERNATIEVEN 21 BIJLAGE 1 OPZET MEEST MILIEUVRIENDELIJK ALTERNATIEF EN MAXIMAAL ALTERNATIEF 24 BIJLAGE 2 OPZET VOORGENOMEN ACTIVITEIT 33 BIJLAGE 3 CUMULATIEVE GEURBELASTING - VOORGENOMEN ACTIVITEIT / ALTERNATIEVEN 39 BIJLAGE 4 AKOESTISCH ONDERZOEK 45 BIJLAGE 5 PASSENDE BEOORDELING 47 BIJLAGE 6 MILIEUTEKENING 49 BIJLAGE 7 SITUATIES O.B.V. NORMEN BESLUIT HUISVESTING 50 Aanvulling op het milieueffectrapport 3

4 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo 1 INLEIDING 1.1 Toetsingsadvies over het milieueffectrapport Voor de besluitvorming over de bestemmingsplanwijziging en de vergunning in het kader van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) voor de onderdelen milieu en bouw wordt voor de locatie aan de Slaghekkenweg 1414a-14b te Bentelo de gecombineerde plan-/besluitm.e.r.-procedure doorlopen. Hiervoor is bij de gemeenteraad van Hof van Twente een milieueffectrapport (MER) (d.d. 14 november 2011; projectnr , versie 1) ingediend. De Commissie m.e.r. heeft een toetsingsadvies (d.d. 1 maart 2012; rapportnr ) over het milieueffectrapport uitgebracht. Het toetsingsadvies beschrijft een aantal tekortkomingen, die de Commissie bij toetsing aan de vastgestelde richtlijnen en de wettelijke inhoudseisen essentieel acht voor het volwaardig meewegen van het milieubelang bij de besluitvorming. De Commissie adviseert een aanvulling op het MER op te stellen voordat het besluit wordt genomen. De tekortkomingen betreffen: de uitwerking van de omgevingstoets IPPC; de invoerparameters van de emissieberekeningen; de gevolgen voor kwetsbare natuur; de (cumulatieve) geurhinder. Het bevoegd gezag heeft n.a.v. de beoordeling van de aanvulling op het MER (versie 1) nogmaals tekortkomingen geconstateerd. Naast bovenstaande tekortkomingen, worden de, door het bevoegd gezag geconstateerde, tekortkomingen in de voorliggende aanvulling op het MER nader toegelicht en uitgewerkt. 1.2 Leeswijzer De, door de Commissie en het bevoegd gezag beschreven, tekortkomingen in het MER worden in hoofdstuk 2 verder toegelicht. In dit hoofdstuk vindt per tekortkoming een uitwerking van het advies plaats. Een gedetailleerde uitwerking van het advies wordt, indien van toepassing, weergegeven in de opgenomen bijlagen. In hoofdstuk 3 is de (gewijzigde) vergelijkingstabel opgenomen, waarin de verschillen tussen de referentiesituatie, voorgenomen activiteit en de alternatieven op de diverse milieuaspecten inzichtelijk worden gemaakt. Aanvulling op het milieueffectrapport 4

5 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo 2 TOELICHTING OP HET TOETSINGSADVIES 2.1 Omgevingstoets IPPC De Commissie m.e.r. adviseert: Uit het MER wordt niet duidelijk of wordt voldaan aan de IPPC-beleidslijn omgevingstoets ammoniak en veehouderij. Hierin wordt bepaald dat bij emissies boven de kg NH 3, indien lokale kenmerken dit vereisen, technieken toegepast moeten worden die verder gaan dan BBT (Best Beschikbare Technieken). Bij emissies boven de kg NH 3 geldt een nog strenger regiem. In het voorkeursalternatief is sprake van een emissie van meer dan kg NH 3. De toe te passen emissiebeperkende technieken zouden dus moeten voldoen aan BBT+ en BBT++. De Commissie adviseert het voornemen te toetsen aan de IPPC-beleidslijn en eventueel daaruit voortvloeiende consequenties, zoals de keuze van emissiebeperkende technieken, in beeld te brengen en indien nodig de alternatievenvergelijking hierop aan te passen. Uitwerking van het advies: Onderstaande geeft de uitwerking van de IPPC-beleidslijn omgevingstoets ammoniak en veehouderij, als aanvulling op Bijlage 4 van het MER, weer. Bij de bepaling van de strengere eisen wordt uitgegaan van 1 januari De verplichting een omgevingstoetsing uit te voeren vloeit rechtstreeks voort uit de IPPCrichtlijn. Daarin is geregeld dat voor de belangrijkste verontreinigende stoffen emissiegrenswaarden in de vergunning moeten worden opgenomen. Deze emissiegrenswaarden moeten worden gebaseerd op de beste beschikbare technieken In de hierna volgende tabel is voor de verschillende diercategorieën waarvoor in het Besluit huisvesting een maximale emissiewaarde is vastgesteld (BBT/AMvB), aangegeven welke emissiegrenswaarden in het segment tussen en kg (>BBT (BBT+)= strenger dan BBT) en in het segment boven kg (>>BBT (BBT++)= veel strenger dan BBT) worden geadviseerd. Tussen haakjes is daarbij aangegeven hoeveel reductie daarbij wordt gerealiseerd. Alle reductiepercentages zijn daarbij bepaald ten opzichte van traditionele huisvestingssystemen die aan de toekomstige dierenwelzijnseisen voldoen (varkens). Tabel 1: Overzicht emissiegrenswaarden voor diercategorieën waarvoor een maximale emissiewaarde is vastgesteld (in kg NH3/dierplaats/jaar) Rav Diercategorie Tradit. BBT/AMvB >BBT >>BBT Varkens D 1.1 Biggenopfok 0,75 0,23 (69%) 0,21 (72%) 0,11 (85%) D 1.2 Kraamzeugen 8,3 2,9 (65%) 2,5 (70%) 1,25 (85%) D 1.3 Guste/dragende zeugen 4,2 2,6 (38%) 2,3 (45%) 0,63 (85%) D 3 Vleesvarkens e.a ,4 (60%) 1,1 (69%) 0,53 (85%) Kippen E 2 Legkippen (grond/vol.) 0,315 0,125 (60%) 0,110 (65%) 0,055 (83%) E 4 Vleeskuikenouderdieren 0,580 0,435 (25%) 0,250 (57%) 0,087 (85%) E 5 Vleeskuikens 0,080 0,045 (44%) 0,037 (54%) 0,012 (85%) Ten aanzien van diercategorieën waarvoor in het Besluit huisvesting geen maximale emissiewaarden zijn vastgesteld en in het BBT-referentiedocument geen BBT zijn opgenomen, doet zich een bijzondere situatie voor. Emissiearme technieken zijn in dat geval nog geen BBT, zodat ervan moet worden uitgegaan dat traditionele huisvestingssystemen (voorlopig nog) als BBT moeten worden aangemerkt Aanvulling op het milieueffectrapport 5

6 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Tabel 2: Overzicht emissiegrenswaarden voor diercategorieën waarvoor geen maximale emissiewaarde is vastgesteld (in kg NH3/dierplaats/jaar) Rav Diercategorie Trad.=BBT >BBT >>BBT Varkens D 2 Dekberen 5,5 variabel 0,83 (85%) Kippen E 1 Opfokhennen (grond/volière) 0,170 0,051 (70%) 0,030 (82%) E 3 Ouderd. vleeskuikens in opfok 0,250 niet besch. niet besch. Kalkoenen F 1 Ouderd. vleeskalk. opfok <6wkn 0,15 niet besch. niet besch. F 2 Ouderd. vleeskalk. opfok >6wkn 0,47 niet besch. niet besch. F 3 Ouderd. vleeskalkoenen >30wkn 0,59 niet besch. niet besch. F 4 Vleeskalkoenen 0,68 0,36 (47%) 0,10 (85%) Eenden G 1 Ouderd. vleeseenden <24 mnd 0,32 niet besch. niet besch. G 2.1 Vleeseenden binnen mesten 0,21 niet besch. niet.besch. G 2.2 Vleeseenden buiten mesten niet besch. niet.besch. In tabel 2 is aangegeven dat voor opfok vleeskuikenouderdieren traditioneel huisvestingssysteem BBT is en de emissiegrenswaarde voor BBT+ en BBT++ niet beschikbaar is. Strengere eisen worden pas gesteld vanaf kg of het beschermde emissieplafond. Er kunnen dus verdergaande emissie-eisen gesteld worden over (aangevraagd*bbt ,2)= , ,2= ,3 kg. De strengere emissie-eisen in het segment >5.000 kg worden bepaald door het niveau van BBT van de betreffende diercategorie en de beschikbaarheid van verdergaande technieken die geschikt zijn voor toepassing in de praktijk. Boven de kg wordt BBT++ als eis gesteld. Aanvulling op het milieueffectrapport 6

7 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo INTERN SALDEREN De totale vigerende ammoniakemissie bij toepassing van BBT op bedrijfsniveau bedraagt: De totale ammoniakemissie bij toepassing van BBT op bedrijfsniveau kan in de mogelijke situatie 5193,20 kg ,50 kg bedragen. De beschermde ammoniakemissie waarover niet de strengere eis van BBT+ of BBT++ kan worden gesteld bedraagt: 5193,20 kg. BBT+ Over de volgende ammoniakemissie kan de eis van BBT+ worden gesteld: Als deze ammoniak emissie uitgevoerd zal worden volgens BBT+ zal de ammoniak emissie 4806,80 kg. 4806,80 kg bedragen. BBT++ Over de volgende ammoniakemissie kan de eis van BBT++ worden gesteld: 11759,50 kg. Als deze ammoniak emissie uitgevoerd zal worden volgens BBT+ zal de ammoniak emissie 9253,90 kg bedragen. Het maximale plafond om te voldoen aan het principe INTERNE SALDERING. De beschermde ammoniakemissie: Ammoniak emissie uitgevoerd volgens BBT+ eis: 5193,20 kg. 4806,80 kg. Ammoniak emissie uitgevoerd volgens BBT++ eis: 9253,90 kg. + Totale plafond om te voldoen aan het principe Intern Salderen bedraagt: 19253,90 kg. De totale ammoniakemissie in de mogelijke situatie bedraagt: 19253,90 kg. De mogelijke situatie voldoet aan het besluit huisvesting ammoniak en veehouderij. Voor de vleesvarkens is als BBT++ grens 0,53 kg NH3 per dier. Het gekozen huisvestingssysteem voldoet hier aan. Voor de opfok van vleeskuikenouderdieren is in de IPPC-beleidslijn geen drempelwaarde opgenomen. In de beleidslijn staat in tabel 2 overzicht emissiegrenswaarden dat de grenswaarde niet beschikbaar is. Aanvulling op het milieueffectrapport 7

8 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Weliswaar zijn er nieuwe systemen in de RAV lijst opgenomen met een lagere emissiewaarde dan de traditionele systemen maar dit betekent niet dat deze ook zonder meer als BBT+ of BBT++ gehanteerd kunnen worden. Echter de beleidslijn IPPC-OMGEVINGSTOETSING AMMONIAK EN VEEHOUDERIJ (Bijlage 2 van de cirulaire wav en ippc ) behelst onder punt 4.5 Bijzondere situaties desondanks een mogelijkheid voor het stellen van strengere eisen. Deze optie maakt het mogelijk voor het bevoegd gezag om verdere eisen te stellen aan de toe te passen stalsystemen bij diercategorieën waarvoor geen maximale emissiewaarden zijn vastgesteld. Zoals voorgaand aangegeven zijn de BBT+ en BBT++ varianten in tabel 2 niet beschikbaar. Alternatieve meer reducerende systemen dan de BBT/Traditioneel variant voor opfok vleeskuikenouderdieren die verder uitgewerkt worden zijn: mixluchtventilatie (183 gram) warmtewisselaar (158 gram) en de luchtwasser (25 gram). Luchtwassers "Luchtwassers voor de pluimveesector verkeren op dit moment nog in een experimenteel stadium", aldus de minister van VROM aan de Tweede Kamer op 1 februari 2006 (Kamerstukken li, , , nummer 68). Die uitspraak was voor het ministerie van VROM aanleiding om in 2007 een pilot project te starten om 'binnen 5 jaar haalbare en betaalbare' luchtwassers beschikbaar te kunnen stellen. De basis van de luchtreiniging bij gebruik van een luchtwasser is het contact tussen lucht en een waterige vloeistof waarin geur en fijnstof worden uitgespoeld. De stallucht wordt langs met zuur besprenkelde lamellen geleid waardoor het grootste deel van de ammoniak gebonden wordt. Daarnaast wordt fijnstof in het water opgelost. De ammoniak reageert met een gedoseerde hoeveelheid zwavelzuur. Er ontstaat een zout, ammoniumsulfaat. Na dit proces ontstaat waswater dat, samen met de gebonden geur en fijnstof, wordt opgeslagen als spuiwater in een spuitank. Het spuiwater wordt vervolgens afgevoerd. Op experimentele basis worden in Nederland enkele chemische luchtwassers in de pluimveehouderij gebruikt. De bedrijven geven aan nog steeds te zoeken naar verbetering, vooral om het stof uit de kippenstal te filteren voordat de lucht in de wasser komt. Onderzoekers monitoren de systemen om de werking te verbeteren en de kosten in beeld te krijgen om ze te verlagen. Er zijn luchtwassers die 70 %, 85 % en 90 % ammoniak reduceren. De systematiek van Rav E.3.1. reduceert 90 %. In de varkenshouderij zijn (chemische) luchtwassers al bijna gemeengoed, dit in tegenstelling tot de pluimveehouderij. Dit heeft een aantal oorzaken. Pluimveestallen hebben tegen op varkensstallen dat: De stofbelasting enorm is. Er wordt beduidend meer (grof) stof geproduceerd (veren strooisel, voer) waardoor filters vervuilen en dichtslibben, luchtwassers ineffectief worden en extra weerstand dus extra energie vragen. Als dit stof in een voorfase er uit gewassen moet worden met water, dan vergt dat enorm veel waswater wat als spui- of spoelwater (meststof) afgevoerd dient te worden. Een pluimveestal heeft geen continue ventilatie c.q. luchtstroom. In de vleeskuikenhouderij varieert de ventilatiebehoefte van eendagskuiken tot af te leveren kuiken van ca. 0,2 m 3 /dier/u tot 10 m³/dier/u; wat vreselijk veel wascapaciteit vraagt en het duur maakt. Pluimveestallen staan tussen de ronden door leeg, wat het moeilijk maakt voor biologische Aanvulling op het milieueffectrapport 8

9 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo wassers om hun wasproces (bacteriën) in stand te houden (beheersbaarheid). Daarnaast geldt dat: Luchtwassers duur zijn: ca. 0,35-0,50 per m 3 lucht aan techniek, nog zonder fundering en gebouw. Dit houdt in dat een luchtwasser al snel 4,- per kuikenplaats kost, wat een 40 % hogere investering per dierplaats vergt (bij normale bouwkosten van ca. 12,- tot 13,- per dierplaats voor gebouwen inrichting excl. BTW). Hoge exploitatiekosten. Ze veel energie vragen, door de hogere luchtweerstand t.a.v. de ventilatie. Het energieverbruik ligt op ca. 5 kwh per gereduceerde kg ammoniak. Er spuiwater ontstaat, wat in de meest gevallen als afvalstof (hoog zoutgehalte) afgevoerd moet worden (meststof). Bij 70% ammoniakreductie bedraagt de hoeveelheid spuiwater minstens 0,7 m3 per dierplaats per jaar. Bij 90 % reductie nog meer. Minimale hoeveelheid spuiwater ca. 85 tot 100 m3 per jaar, wat tegen hoge kosten moet worden afgevoerd. Een luchtwasser (end-of-pipe) doet niets aan de luchtkwaliteit in de stal zelf. Mixlucht In stallen met mestbanden en stallen met een beun is het mogelijk de mest te drogen door ze te beluchten. In stallen met volledig strooisel is dat lastiger omdat de dieren aanwezig zijn en de luchtstroming verstoren die de mest moeten drogen. Het is wel mogelijk, gezien het systeem met mixluchtventilatie; hangende kokers die lucht aanzuigen boven uit de stal en via een verdeelplaat horizontaal over het strooisel uitblazen. De ventilatiebehoefte neemt toe bij het groeien van de dieren. Bij opfok vleeskuikenouderdieren heeft dit systeem een emissiefactor met een reductie van 27% ten opzichte van die van traditionele huisvesting. De instellingen kunnen niet zonder meer gekopieerd worden vanuit de vleeskuikenhouderij. Door een lagere staltemperatuur lijkt het er op dat er eerder tochtverschijnselen ontstaan. Per sector is dus een optimalisatie van het systeem nodig. Dit kan ook effect hebben op de reductie. Bij het mixlucht ventilatiesysteem zijn er extra investeringen van 13,00 per m 2 voor de inventaris. Voor een bedrijf met opfok ouderdieren (11 dieren/m 2 ) betekent dit een extra investering van ,- voor het mixlucht ventilatiesysteem. Het mixlucht ventilatiesysteem kost extra energie. De elektriciteitskosten stijgen met 8 cent per opgehokt dier, wat deels gecompenseerd kan worden door een mogelijke besparing op de verwarmingskosten van 3,0 cent per opgehokt kuiken. Op basis van bedrijfsbezoeken is gebleken dat het bij het mixlucht ventilatiesysteem niet aannemelijk is dat er betere resultaten kunnen worden behaald in vergelijking met traditioneel. Warmtewisselaar Het principe van de warmtewisselaar berust op de voortplanting van warmte door geleiding, waarbij warmte door een scheidingswand moet worden overgedragen met als doel warmteterugwinning. Met een warmtewisselaar is het mogelijk om 100% verse buitenlucht op te warmen of af te koelen. Dit zorgt voor een optimaal stalklimaat. De verse buitenlucht wordt opgewarmd door afgezogen stallucht met als doel een zo hoog mogelijk rendement van warmteterugwinning te bereiken. De koude buitenlucht wordt door een ingenieus buizensysteem geleid dat in tegenstroom of in kruisstroom wordt opgewarmd door af te voeren stallucht. Het resultaat is een geconditioneerde verse buitenlucht die een temperatuur heeft nagenoeg gelijk aan de staltemperatuur en een lage luchtvochtigheid kent waardoor een maximale drogingscapaciteit wordt bereikt. Stallucht verzadigd met vocht, CO 2 en NH 3, wordt dus niet hergebruikt Aanvulling op het milieueffectrapport 9

10 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Bij opfok vleeskuikenouderdieren heeft dit systeem een emissiefactor met een reductie van 37% ten opzichte van die van traditionele huisvesting. De investering bedraagt 1 per dierplaats. Totale investering bedraagt dan voor de warmtewisselaars. De warmtewisselaar gebruikt niet veel meer stroom dan de ventilatoren die bij een traditioneel systeem moeten draaien. De besparing op verwarmingskosten is ongeveer 8 cent per opgehokt kuiken. 63% ammoniakreductie 14% stofreductie 50% Verlaging van de verwarmingskosten Laag energieverbruik Toepasbaar voor bestaande en nieuwe stallen Overzicht alternatieven met verwachte investering en jaarkosten per dierplaats Systeem NH 3 Reductie- % t.o.v. traditioneel Investering per dierplaats ( ) jaarkosten per dierplaats p.jaar ( ) gecombineerde luchtwasser 90% 3,50-5,00 0,70-0,80 Chemische luchtwasser 90% 3,50-5,00 0,70-0,80 mixluchtventilatie 27% 1,20 0,10-0,20 warmtewisselaar 37% 1,00-0, ,15 Bron: Milieudossier (auteur MNP) op basis van cijfers ASG 2005 en praktijkwaarnemingen Uitgangspunt voor de toe te passen systemen: Voor de vleeskalveren en de paarden zijn de traditionele systemen BBT. Voor de varkens zijn er wel BBT systemen beschikbaar. Hiervoor is gekozen voor een luchtwasser. De luchtwasser is BBT++ Voor de opfok vleeskuikenouderdieren is geen BBT norm. Hierbij is als uitgangspunt genomen dat traditioneel BBT betreft en dat een warmtewisselaar een zeer vergaande reductie bewerkstelligd. Namelijk een dusdanige reductie dat gelet op de bovengenoemde afwegingen deze reductie ruimschoots volstaat gelet op de mogelijke gestelde extra eisen. Een luchtwasser is gezien de investeringskosten geen BBT voor de pluimvee. De provincie Brabant hanteert dit uitgangspunt in zijn verordening stikstof. Hierin staat o.a. dat wassers op basis van investeringskosten niet kunnen bij o.a. diercategorie E.3. Naast de afweging in de keuze van het emissiearme systeem bij de vleeskuikenouderdieren is het reëel om de emissies zoals die op dit moment vergund zijn weer te geven. Dit omdat het plan een samenvoeging van meerdere bedrijven betreft. Dit geeft een indruk wat de totale emissiereductie is. Alleen een weergave van de emissie met emissiearme systemen op Slaghekkenweg 14b zal minder groot zijn dan de reductie die werkelijk gerealiseerd wordt wanneer de overige locaties gestaakt worden. Torendijk 7 diercategorie huisvestingssysteem dieren NH3/dier emissie varkens D varkens D , Opfok vl.k ouderdieren E , Aanvulling op het milieueffectrapport 10

11 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Slaghekkenweg 30 diercategorie huisvestingssysteem dieren NH3/dier emissie varkens D ,3 514,6 varkens D ,2 596,4 varkens D ,5 27,5 varkens D ,5 90 Opfok vl.k ouderdieren E , ,5 Suetersweg 15 diercategorie huisvestingssysteem dieren NH3/dier emissie varkens D , paarden K Slaghekkenweg 14b diercategorie huisvestingssysteem dieren NH3/dier emissie varkens D , Opfok vl.k ouderdieren E , Vr jongvee A3 48 3,9 187 Torendijk 5.275,0 Melkkoeien A ,5 570 SHW ,5 Vleesstierkalveren A5 10 2,5 25 Suetersweg 1.015,0 Vleesstieren A6 30 7,2 216 SHW , , ,7 Aanvraag diercategorie huisvestingssysteem dieren NH3/dier BBTfactor aangevraagd*bbt NH3 aangevraagd vleesvarkens D ,53 1, ,4 vleeskalveren A ,5 2, Ouderdieren in E ,158 0, opfok Ouderdieren in E ,158 0, ,5 1556,3 opfok Paarden K , ,7 Reductie ten opzichte van alle samengevoegde bedrijven , ,7 = 2429 kg Reductie ten opzichte van BBT factor , ,7 = 8011,8 kg Naast bovengenoemde feitelijke en vergunde ammoniak emissies zal er ook extern ammoniak worden aangetrokken van derden. Dit maakt dat de totale feitelijke reductie zelfs nog hoger zal zijn dan voorgaand omschreven. Aanvulling op het milieueffectrapport 11

12 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Voorgenomen situatie en calculatie intern salderen: Omdat dat bij de vleeskuikenouderdieren een vergaand emissiearm systeem toegepast zal worden heeft dit betrekking op de calculatie. Immers voor deze diercategorie is geen maximale emissiewaarde vastgesteld, deze staat gelijk aan de aangevraagde waarde. Deze waarde is vergaand emissiearm, dit resulteert in de onderstaande calculatie. INTERN SALDEREN De totale vigerende ammoniakemissie bij toepassing van BBT op bedrijfsniveau bedraagt: De totale ammoniakemissie bij toepassing van BBT op bedrijfsniveau zal in de nieuwe situatie 5193,20 kg ,30 kg bedragen. De beschermde ammoniakemissie waarover niet de strengere eis van BBT+ of BBT++ kan worden gesteld bedraagt: 5193,20 kg. BBT+ Over de volgende ammoniakemissie kan de eis van BBT+ worden gesteld: Als deze ammoniak emissie uitgevoerd zal worden volgens BBT+ zal de ammoniak emissie 4806,80 kg. 4806,80 kg bedragen. BBT++ Over de volgende ammoniakemissie kan de eis van BBT++ worden gesteld: 6253,30 kg. Als deze ammoniak emissie uitgevoerd zal worden volgens BBT+ zal de ammoniak emissie 3747,70 kg bedragen. Het maximale plafond om te voldoen aan het principe INTERNE SALDERING. De beschermde ammoniakemissie: Ammoniak emissie uitgevoerd volgens BBT+ eis: 5193,20 kg. 4806,80 kg. Ammoniak emissie uitgevoerd volgens BBT++ eis: 3747,70 kg. + Totale plafond om te voldoen aan het principe Intern Salderen bedraagt: 13747,70 kg. De totale ammoniakemissie in de aangevraagde situatie bedraagt: 13747,70 kg. De aangevraagde situatie voldoet aan het besluit huisvesting ammoniak en veehouderij. *) Situaties o.b.v. normen Besluit Huisvesting (zie bijlage) Aanvulling op het milieueffectrapport 12

13 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo 2.2 Invoerparameters voor de emissieberekeningen De Commissie m.e.r. adviseert: Uit het MER en de milieutekeningen kan niet afgeleid worden of de invoerparameters voor de emissieberekeningen correct zijn. Door het niet eenduidig zijn van deze informatie kunnen de uitkomsten van de berekeningen van de verspreidingsmodellen voor geur, fijn stof en ammoniak niet op juistheid gecontroleerd worden. De Commissie adviseert in een aanvulling op het MER: inzicht te geven in de gekozen stalsystemen; een duidelijke beschrijving te geven van de gehanteerde ventilatiesystemen, de benodigde ventilatiecapaciteit en de te overwinnen tegendruk in het systeem; te beschrijven hoe de ventilatielucht de vleesvarkensstal binnenkomt en (via de afdelingen) de stal (via de luchtwassers) verlaat; de juiste aantallen paarden en pony s te benoemen. In het MER worden verschillende aantallen genoemd. In tabel 1 is sprake van 3 paarden terwijl in bijlage 2 sprake is van 5 paarden en 3 pony s. Ook de milieutekening laat zien dat er meer dan 3 paarden gehuisvest kunnen worden; op basis hiervan de juiste invoerparameters in de gehanteerde verspreidingsmodellen te gebruiken en, indien de uitkomsten verschillen van die in het MER, deze in een nieuwe vergelijkingstabel te presenteren. Uitwerking van het advies: Onderstaande geeft een eenduidige uitwerking van de invoerparameters voor de emissieberekeningen, als aanvulling op Paragraaf 6.3, Bijlage 2 en Bijlage 19 van het MER. Stalsystemen: In het MER wordt uitgegaan van traditionele huisvesting in stal 11 (opfok vleekuikenouderdieren). De bijbehorende milieutekening gaat uit van een toepassing van mixluchtventilatoren. Dit betreft een niet correcte weergave van het stalsysteem. De milieutekening is hier op aangepast en in overeenstemming gebracht met het correcte (traditionele) huisvestingsysteem. Ditzelfde geldt voor stallen 3 en 4, waarin naar een onjuist stalsysteem (BWL-nummer) wordt verwezen. De gewijzigde milieutekening is aan de bijlage (6) toegevoegd. Ventilatiesysteem: De nieuwe varkensstal wordt geventileerd aan de hand van grondkanaalventilatie. De ventilatienorm voor vleesvarkens betreft 60 m³ per dier per uur bij grondkanaalventilatie, waarbij een totale ventilatiebehoefte van (2.880x60m³) m³ ontstaat. Hierbij is een luchtkanaal met een doorsnede van circa 18 m 2 voldoende. In het MER wordt gerekend met een gemiddelde ventilatiedebiet. Voor een juiste benadering dient te worden gerekend met het maximale ventilatiedebiet. Als gevolg van deze benadering ontstaat er een grotere ventilatiebehoefte, waardoor een grotere ventilatiecapaciteit benodigd is. Derhalve wordt het aantal toe te passen ventilatoren in het luchtwassysteem vergroot van 7 ventilatoren naar 8 ventilatoren. De milieutekening is hier op aangepast en toegevoegd aan de bijlage (6). De nieuwe varkensstal wordt voorzien van 8 hoge drukventilatoren, welke door een frequentieregelaar worden aangestuurd. Deze drukventilatoren hebben een doorsnede van Ø82 cm, met een capaciteit van m 3. De geïnstalleerde ventilatiecapaciteit van het luchtkanaal bedraagt (8*22.000m³) m 3 /h, waar een ventilatiebehoefte van m 3 /h is benodigd. Bij een maximale ventilatie, bedraagt de overcapaciteit 2%. Uitgaande van een gemiddelde ventilatiebehoefte van 31 m³, bedraagt de overcapaciteit 49%. Doordat een Aanvulling op het milieueffectrapport 13

14 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo ventilator bij vol vermogen de meeste energie verbruikt, levert een 10% overcapaciteit circa 20% energiebesparing op. In het verspreidingsmodel wordt de luchtsnelheid berekend aan de hand van het aantal dieren, de opening en de wijze van uittreden (horizontaal/verticaal), bij een gemiddelde ventilatie van 31 m 3 /vleesvarken. In het worst case scenario wordt er niet geventileerd met 31 m 3 per varken, maar met maximale ventilatie van 60 m 3 per varkensplaats in geval van centrale afzuiging met grondkanaalventilatie. De maximale luchtsnelheid in het luchtkanaal bij vleesvarkens wordt als volgt bepaald: bij het toepassen van een gecombineerd luchtwassysteem wordt gerekend met een luchtsnelheid van 1,53 m/s. Het uitstroomoppervlak bedraagt volgens dimensionering 16,2 m². De luchtsnelheid bij een maximale ventilatie bedraagt: vlv x 60 m 3 /h = m 3 /h, met een maximum snelheid van 4 m/s. Als gevolg van het toepassen van één extra ventilator, is het akoestisch onderzoek hierop aangepast en toegevoegd aan de bijlage (4). Het toepassen van één extra ventilator heeft geen invloed op de conclusie uit het akoestisch onderzoek. Bovenstaande wijzigingen hebben geen invloed op de overige berekeningen in het kader van geur, ammoniak en fijn stof. De invoerparameters in de verspreidingsmodellen blijven gelijk. Aantallen paarden in referentiesituatie: Zoals in Paragraaf 5.2 van het MER beschreven, heeft de referentiesituatie betrekking op onder andere 3 paarden. De bijbehorende milieutekening laat zien dat voor meer dan 3 paarden paardenboxen aanwezig zijn. Deze ruimte wordt niet gebruikt voor het huisvesten van paarden. Op de nieuwe milieutekening wordt deze ruimte benoemd als berging. In Bijlage 2 van het MER is een stikstofdepositieberekening weergegeven, waarbij als uitgangspunt het aantal dieren aanwezig in 2009 geldt (uitgangspunt i.h.k.v. het Beleidskader Natura 2000 en stikstof voor veehouderijen; provincie Overijssel). Deze berekening komt te vervallen en wordt vervangen door de depositieberekening(en), welke zijn opgenomen in de Passende beoordeling in de bijlage (5). Aanvulling op het milieueffectrapport 14

15 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo 2.3 De gevolgen voor kwetsbare natuur De Commissie m.e.r. adviseert: Voor de besluitvorming is het essentieel dat het MER inzicht geeft in de mogelijke gevolgen voor de in de omgeving aanwezige Natura 2000-gebieden. Uit het MER blijkt dat de kritische depositiewaarden voor stikstof voor verschillende habitattypen in de huidige situatie worden overschreden. In het MER is inzichtelijk gemaakt wat de stikstofbijdrage van het voornemen is op de rand van de gebieden. Voor de toetsing aan wet- en regelgeving is inzicht nodig in de depositie op de locaties waar de voor stikstofgevoelige habitattypen zich bevinden. Uit het MER blijkt dat het voornemen in een toename van de stikstofdepositie resulteert. Omdat significante gevolgen voor de kwetsbare natuur niet zijn uit te sluiten dient in het MER een Passende beoordeling te worden opgenomen. In de Passende beoordeling moet worden opgenomen wat de huidige emissies en deposities van de drie bij de saldering betrokken bedrijven zijn en hoe deze zich verhouden tot het voornemen. Daarbij zal tevens moeten worden bekeken hoe dit past binnen het Beleidskader Natura 2000 en stikstof voor veehouderijen van de provincie Overijssel. In het MER is bovendien geen aandacht besteed aan Natura 2000-gebieden die zijn aangewezen als Vogelrichtlijngebied (zoals Sallandse Heuvelrug). Daarnaast ontbreekt de beschrijving van het beschermd natuurmonument Võrgermeer. Op basis van de informatie in het MER is niet uit te sluiten dat het voornemen effecten heeft op habitats en/of soorten in deze gebieden. De Commissie adviseert om in een aanvulling op het MER: een Passende beoordeling op te nemen waarin inzicht wordt gegeven in het verschil in emissie en depositie tussen de huidige situatie en het voornemen en de mogelijke gevolgen. Daarbij kunnen ook de effecten van mitigerende maatregelen zoals bijvoorbeeld saldering worden betrokken; een beschrijving op te nemen van Vogelrichtlijngebieden en het gebied Võrgermeer en de gevolgen van het voornemen op deze gebieden. Uitwerking van het advies: Onderstaande geeft een verdere uitwerking op de beschrijving van de Natura 2000-gebieden en het verschil in depositie tussen de huidige situatie en het voornemen, als aanvulling op Paragraaf 7.1 t/m 7.3 en Paragraaf 8.1 van het MER. Beschrijving Vogelrichtlijngebied Sallandse Heuvelrug en het gebied Vörgermeer: Vörgermeer beschikt over een terrein van ca. 71 ha groot. Alle op Twickel voorkomende (half)natuurlijke vegetatietypen komen hier naast elkaar voor. Er is een grote afwisseling van bosopstanden, open heidevelden, broekboskes en moerassige terreingedeelten. In het gebied komen enkele landbouwenclaves voor. Open vochtige heideterreinen beslaan ook een aanzienlijke oppervlakte. De vegetatie van dophei overheerst grotendeels en slechts relatief kleine delen zijn vergrast met Pijpestrootje of volgelopen met opslag. In het veld komen enkele kleine voedselarme vennen voor die aansluiten bij de vegetatie van de omringende natte heideterreinen en mede door deze ligging interessant zijn. De landbouwenclaves zijn nu bij pachters in een intensief beheer met als gevolg dat er vanuit deze gebieden een eutrofiërende werking op het omringende terrein optreedt via de sloten en greppels die de landbouwgronden ontwateren. In het MER wordt het gebied Vörgermeer aangeduid als Beschermd Natuurmonument, behorende bij Heideterreinen Twickel. De status als Beschermd natuurmonument zal komen vervallen als gevolg van de aanwijzing van Boddenbroek als Natura 2000-gebied onder de Natuurbeschermingswet Het natuurgebied Boddenbroek omvat het Beschermd natuurmonument Vörgermeer, een deel van Heideterreinen Twickel. Vooralsnog valt het Aanvulling op het milieueffectrapport 15

16 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Beschermd natuurmonument, tot de aanwijzing van Boddenbroek als N2000-gebied, onder de Natura Als aanvulling op het MER is een Passende beoordeling opgenomen in de bijlage (5). De Passende beoordeling geeft antwoord op de vraag of de voorgenomen ingreep, die het bestemmingsplan mogelijk maakt, de kwaliteit van de natuurlijke habitats kan verslechteren of een significant verstorend effect kan hebben op de instandhoudingsdoelstellingen en op de soorten waarvoor de gebieden zijn aangewezen. In de Passende beoordeling is een nadere beschrijving van het Vogelrichtlijngebied Sallandse Heuvelrug opgenomen. 2.4 Wijzigingen voorgenomen activiteit In de voorgenomen activiteit worden stal 3, stal 4 en stal 11 voorzien van een luchtmengsysteem t.b.v. de droging van de strooisellaag in combinatie met een warmtewisselaar (Rav-code E3.8, BWL V2). Dit, in tegenstelling tot het MER, waarin staat beschreven dat stal 3 en stal 4 is voorzien van mixluchtventilatie en stal 11 traditioneel is uitgevoerd. De mixluchtventilatie komt te vervallen t.b.v. het luchtmengsysteem. Uitwerking wijziging naar luchtmengsysteem: Onderstaande geeft een uitwerking van de wijzigingen in de geurberekening en stofberekening van het VA, als aanvulling op Paragraaf 6.1, Paragraaf 8.2.1, Paragraaf 8.3.1, Bijlage 4 en Bijlage 13 van het MER. In de MER wordt gerekend met een ammoniakfactor van 0,183 kg NH 3 per dierplaats en een stoffactor van 23 g PM 10 per dierplaats bij mixluchtventilatie en 0,25 kg NH 3 per dierplaats en een stoffactor van 23 g PM 10 per dierplaats bij traditionele huisvesting. Door het toepassen van een luchtmengsysteem, dient gerekend te worden met een ammoniakfactor van 0,158 kg NH 3 per dierplaats en een stoffactor van 20 g PM 10 per dierplaats. De geurfactor blijft ongewijzigd. De individuele geurberekening en de stofberekening i.h.k.v. het VA zijn hierop gecorrigeerd en toegevoegd aan de bijlage (2). Onderstaande stalsystemen en emissiefactoren worden als voorgenomen activiteit beschouwd. Onderstaande tabel 1 vervangt tabel 4 in het MER. Tabel 1 Dieraantallen + stalsystemen in voorgenomen activiteit Diercategorie Rav code Stalsysteem Aantal dieren* Vleesvarkens D Gecombineerd luchtwassysteem 85% emissiereductie met watergordijn en biologische wasser (BWL ); hokoppervlak groter dan 0,8 m². Ouderdieren voor vleeskuikens in opfok E3.8 stal met luchtmengsysteem voor droging strooisellaag in combinatie met een warmtewisselaar (BWL V2) NH 3 factor NH 3 emissie (kg/jr) Geur factor Geur emissie (OU E/jr) , ,4 3, , ,3 0, Aanvulling op het milieueffectrapport 16

17 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Paarden K1 Diercategorie volwassen 3 5, paarden (3 jaar en ouder) Vleeskalveren A4.100 Overige , , huisvestingssystemen; Diercategorie vleeskalveren tot 8 maanden. Totaal , * Aantal dieren = aantal plaatsen T.o.v. hetgeen in het MER is beschreven, neem in de voorgenomen activiteit door bovenstaande wijzigingen het totale aantal kilogrammen ammoniak en grammen fijn stof af. Overige wijzigingen m.b.t. het VA in het MER is opgenomen in de volgende paragraaf of in de vergelijkingstabel in H3 en de bijlagen. 2.5 Wijzigingen maximaal alternatief In het maximale alternatief worden stallen 3, 4 en 5 verlengd, waardoor het gehele bouwvlak wordt opgevuld. Dit betekent dat stallen 3 en 4 worden voorzien van vleeskuikenouderdieren in opfok en stal 5 wordt voorzien van vleeskuikenouderdieren in opfok. Het totaal aantal dieren in het maximale alternatief bedraagt nu dieren. Uitwerking van het maximale alternatief is opgenomen in de bijlagen. 2.6 (Cumulatieve) geurhinder De Commissie m.e.r. adviseert: Bij het bepalen van het MMA voor de vleeskuikenouderdieren in opfok is uitgegaan van een emissiereductie van 90% voor de chemische wasser. In de bijlage van de Wet geurhinder en veehouderij (Wgv) zijn chemische luchtwassers echter opgenomen met een reductiepercentage van 30%. Hierdoor zijn de uitkomsten van de geurberekening niet correct. Verder is voor de berekening van de cumulatieve geurhinder niet duidelijk of de geplande bedrijfsontwikkeling van Slaghekkenweg 18 hierin is meegenomen. Deze tekortkomingen leiden er toe dat het MER geen goede alternatievenvergelijking voor geurhinder mogelijk maakt en geen volledig beeld geeft van de cumulatieve geurhinder. De Commissie adviseert in een aanvulling op het MER: de geurberekening voor het MMA aan te passen door uit te gaan van de juiste emissiereducties voor de gekozen systemen. inzicht te geven in de actualiteit van de geuremissiebronnen in de omgeving en deze waar nodig te corrigeren. indien nodig de cumulatieve geurberekeningen en de alternatievenvergelijking aan te passen. Uitwerking van het advies: Onderstaande geeft een uitwerking van de wijzigingen in de individuele geurberekening van het MMA en de cumulatieve geurberekening van de VA, het MMA en het ALTmax, als aanvulling op Paragraaf 6.2.2, Paragraaf 8.2, Bijlage 7 en Bijlage 12 van het MER. Geurberekening MMA: In het MER worden er bij de vleeskuikenouderdieren in opfok in de uitwerking van het MMA twee stalsystemen gecombineerd. In de MER wordt gerekend met een gezamenlijke geurfactor van 0,02 OU E /m³ per dierplaats. Er vindt echter een geurreductie van 30% plaats, waardoor Aanvulling op het milieueffectrapport 17

18 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo gerekend dient te worden met een gezamenlijke geurfactor van 0,13 OU E /m³. De geurberekening i.h.k.v. het MMA is hierop gecorrigeerd en toegevoegd aan de bijlage (1). Deze wijziging is tevens doorgevoerd in de cumulatieve geurberekening i.h.k.v. het MMA. Onderstaande stalsystemen en emissiefactoren worden als Meest milieuvriendelijk alternatief beschouwd. Onderstaande tabel 2 vervangt tabel 6 in het MER. Tabel 2 MMA Diercategorie Rav code Stalsysteem Aantal dieren* Vleesvarkens Ouderdieren voor vleeskuikens in opfok D D E3.1 E3.3 Gecombineerd luchtwassysteem 85% emissiereductie met watergordijn en biologische wasser (BWL ); met roosters anders dan metalen driekant op het mestkanaal; emitterend mestoppervlak groter dan 0,18 m², maar kleiner dan 0,27 m² Chemisch luchtwassysteem 90% emissiereductie (BWL V1) Paarden K1 Diercategorie volwassen paarden (3 jaar en ouder) Vleeskalveren A4.100 Overige huisvestingssystemen; Diercategorie vleeskalveren tot 8 maanden. NH 3 factor NH 3 emissie (kg/jr) Geur factor Geur emissie (OU E/jr) , , , ,3 0, ,5 3 5, , , Totaal , ,5 In onderstaande tabel is de geurbelasting en milieukwaliteit op de geurgevoelige objecten in de omgeving in de referentiesituatie vergeleken met de voorgenomen activiteit en de alternatieven. De gewijzigde uitkomsten van het MMA zijn hierin opgenomen. Onderstaande tabel 3 en 4 vervangen tabel 12 en 13 in het MER. Tabel 3 Geurbelasting op geurgevoelige objecten (referentiesituatie (REF), voorgenomen activiteit (VA), alternatief depositie neutraal (ALTneu), meest milieuvriendelijk alternatief (MMA) en maximaal alternatief (ALT-max)) Geurgevoelig object Geurnorm Geurbelasting (voorgrond) REF VA ALT-neu MMA ALT-max Slaghekkenweg ,2 11,1 10,5 10,1 4,6 Slaghekkenweg 11a 14 4,2 10,5 10,1 9,8 4,5 Slaghekkenweg 13* - 5,1 12,5 12,2 11,7 5,3 Suetersweg ,9 7,0 6,2 6,0 5,2 BK Bentelo 3 0,4 1,3 1,2 1,2 0,6 Slaghekkenweg 10a* - 12,5 18,8 18,4 17,4 5,3 Slaghekkenweg 16a* - 3,2 10,3 9,9 9,4 3,2 Hofstedenweg ,8 4,9 4,6 4,5 2,1 Hofstedenweg ,2 3,6 3,4 3,3 1,5 *) Bedrijfswoning behorende bij een veehouderij; geen geurgevoelig object. Aanvulling op het milieueffectrapport 18

19 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Tabel 4 Milieukwaliteit geurhinder op geurgevoelige objecten Geurgevoelig object Milieukwaliteit REF VA ALT-neu MMA ALT-max Slaghekkenweg 12 Redelijk goed Matig Matig Matig Redelijk goed Slaghekkenweg 11a Redelijk goed Matig Matig Matig Redelijk goed Slaghekkenweg 13 Redelijk goed Tamelijk slecht Tamelijk slecht Tamelijk slecht Redelijk goed Suetersweg 13 Goed Redelijk goed Redelijk goed Redelijk goed Goed BK Bentelo Zeer goed Zeer goed Zeer goed Zeer goed Zeer goed Slaghekkenweg 10a Tamelijk slecht Slecht Slecht Slecht Redelijk goed Slaghekkenweg 16a Redelijk goed Matig Matig Matig Goed Hofstedenweg 2 Goed Redelijk goed Redelijk goed Redelijk goed Goed Hofstedenweg 4 Zeer goed Goed Goed Goed Zeer goed Cumulatieve geurberekening: Voor de nieuwe ontwikkelingen aan de Slaghekkenweg 18 is bij de gemeente Hof van Twente een startnotitie ingediend. Deze startnotitie beschrijft het voornemen van een uitbreiding van de veehouderij. Als aanvulling op het MER is de nieuwe ontwikkeling aan de Slaghekkenweg 18 opgenomen in de cumulatieve geurberekening. Bij het bevoegd gezag zijn geen andere concrete plannen in de directe omgeving van de onderzoekslocatie bekend, welke van invloed kunnen zijn op de cumulatieve geurhinder. De uitwerking van de cumulatieve geurberekening is opgenomen in de bijlage (3). De wijzigingen zijn in onderstaande tabellen doorgevoerd. Tabel 5 en 6 vervangen tabel 14 en 15 in het MER. In onderstaande tabel is de cumulatieve geurbelasting en milieukwaliteit op geurgevoelige objecten in de voorgenomen activiteit en alternatieven vergeleken met de referentiesituatie. Tabel 5 Vergelijking van de cumulatieve geurbelasting op geurgevoelige objecten Geurgevoelig object Geurnorm Cumulatieve geurbelasting (achtergrond) REF VA ALT-neu MMA ALT-max Slaghekkenweg Slaghekkenweg 11a Slaghekkenweg 13* Suetersweg BK Bentelo Slaghekkenweg 10a* Slaghekkenweg 16a* Hofstedenweg Hofstedenweg *) Bedrijfswoning behorende bij een veehouderij; geen geurgevoelig object. Tabel 6 Milieukwaliteit cumulatieve geurhinder op geurgevoelige objecten Geurgevoelig object Milieukwaliteit REF VA ALT-neu MMA ALT-max Slaghekkenweg 12 Matig Tamelijk slecht Tamelijk slecht Tamelijk slecht Matig Slaghekkenweg 11a Tamelijk slecht Slecht Slecht Slecht Tamelijk slecht Slaghekkenweg 13 Slecht Zeer slecht Zeer slecht Zeer slecht Slecht Suetersweg 13 Matig Tamelijk slecht Tamelijk slecht Tamelijk slecht Matig Aanvulling op het milieueffectrapport 19

20 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo BK Bentelo Goed Goed Goed Goed Goed Slaghekkenweg 10a Matig Tamelijk slecht Tamelijk slecht Tamelijk slecht Matig Slaghekkenweg 16a Extreem slecht Extreem slecht Extreem slecht Extreem slecht Extreem slecht Hofstedenweg 2 Matig Matig Matig Matig Matig Hofstedenweg 4 Matig Matig Matig Matig Matig Aanvulling op het milieueffectrapport 20

21 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo 3 VERGELIJKING VAN ALTERNATIEVEN In onderstaand overzicht wordt inzichtelijk gemaakt wat de kwantitatieve en/of kwalitatieve verschillen zijn tussen de referentiesituatie, de voorgenomen activiteit en de alternatieven op de diverse van belang zijnde milieuaspecten. De, in hoofdstuk 2 uitgewerkte, wijzigingen zijn in onderstaand overzicht verwerkt. Waar mogelijk wordt met getallen gewerkt. Als dat niet mogelijk is wordt een kwalificatie gegeven met gebruik van de volgende tekens: ++ zeer goed + beter o geen effect/n.v.t. - slechter -- zeer slecht Aanvulling op het milieueffectrapport 21

22 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Milieuaspect REF VA Alt-neu MMA Alt-max Ammoniak Emissie (kg/jaar) 5.208, , , , Depositie Natura 2000-gebieden (mol N/ha/jr) Zie Passende boordeling Geur Geuremissie (Ou E /s) , , Geurbelasting Slaghekkenweg 12 (norm 14) ,6 Geurbelasting Slaghekkenweg 11a (norm 14) ,5 Geurbelasting Slaghekkenweg 13 (geen norm) ,3 Geurbelasting Suetersweg 13 (norm 14) ,2 Geurbelasting bebouwde kom Bentelo (norm 3) ,6 Geurbelasting Slaghekkenweg 10a (geen norm) ,3 Geurbelasting Slaghekkenweg 16a (geen norm) ,2 Geurbelasting Hofstedenweg 2 (norm 14) ,1 Geurbelasting Hofstedenweg 4 (norm 14) ,5 Luchtkwaliteit (PM 10 /NO 2 )* Achtergrondconcentratie omgeving (PM 10 / NO 2 µg/m 3 ) 23.3 / / / / / 15.9 NO 2 -concentratie (jaargemiddelde) (µg/m 3 ) NO 2 -overschrijdingsdagen uurgemiddelde (dgn) PM 10 -concentratie (jaargemiddelde) (µg/m 3 ) PM 10 -overschrijdingsdagen daggemiddelde (dgn) Bodem en Water Uitspoeling/verontreiniging Lozingen Grondwateronttrekking (m 3 /jr) Grondwaterstand Energie Verbruik (kwh/jr) ± Duurzame energie Geluidsbelasting Representatieve bedrijfssituatie (db(a)){norm 45 db(a) etmaal} Incidentele bedrijfssituatie (db(a)) Maximaal geluidsniveau (db(a)){norm 70 db(a) etmaal} Indirecte hinder (db(a)) {norm 50 db(a) etmaal} Infrastructuur Transportbewegingen Veiligheid Aanvulling op het milieueffectrapport 22

23 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Landschap/natuur Bebouwing Duur van de bouwactiviteiten Benodigd bouwoppervlak Natuurdoeltypen Flora- en fauna Rendabiliteit investering * Resultaten luchtkwaliteit in de REF/Alt-neu/MMA/Alt-max wijken af t.o.v. resultaten in het MER i.v.m. rekenen met nieuwe (recente) achtergrondconcentraties voor Aanvulling op het milieueffectrapport 23

24 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Bijlage 1 Opzet Meest Milieuvriendelijk Alternatief en Maximaal alternatief Stal nr. Huisvestingssysteem Diercategorie Aantal Aantal Ammoniak Geur (ou E /sec) dieren dier- Houderij/ Code plaatsen kg NH 3 totaal oue totaal Hoktype per dier kg NH 3 sec/ dier ou E 1 traditioneel A4.100 vleeskalveren tot 8mnd ,5 300,0 35,6 4272,0 3 BWL V1/ BWL V2 E3.1/ E3.3 ouderdieren vleeskuikens , ,5 0, ,0 4 BWL V1/ BWL V2 E3.1/ E3.3 ouderdieren vleeskuikens , ,5 0, ,0 5 traditioneel A4.100 vleeskalveren tot 8 mnd ,5 1100,0 35, ,0 6 traditioneel K1 paarden 3 3 5,0 15,0 7 traditioneel A4.100 vleeskalveren tot 8 mnd ,5 800,0 35, ,0 9 BWL / BWL V1 D /D vleesvarkens , ,0 2,7 7776,0 10 traditioneel A4.100 vleeskalveren tot 8 mnd ,5 550,0 35,6 7832,0 11 BWL V1/ BWL V2 E3.1/ E3.3 ouderdieren vleeskuikens , ,3 0, ,5 Totaal NH3 bedrijf: 4508,3 Totaal ou E bedrijf: 54716,5 Aanvulling op het milieueffectrapport 24

25 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Naam van de berekening: geurbelasting MMA Berekende ruwheid: 0,18 m Meteo station: Eindhoven Brongegevens: Volgnr. BronI D X-coord. Y-coord. EP Hoogte Gem.geb. hoogte EP Diam. EP Uittr. snelh. E- Aanvraag ,4 3,4 0,50 4, ,0 4,1 6,03 4, ,0 4,1 6,03 4, ,9 5,3 1,79 0, ,9 4,1 1,39 0, ,4 3,2 3,90 4, ,6 6,1 4,54 1, ,9 5,5 1,96 0, Geur gevoelige locaties: Volgnummer GGLID X coördinaat Y coördinaat Geurnorm Geurbelasting 9 Slaghekkenweg ,0 10,1 10 Slaghekkenweg 11a ,0 9,8 11 Slaghekkenweg 13* ,7 12 Suetersweg ,0 6,0 13 BK Bentelo ,0 1,2 14 Slaghekkenweg 10a* ,4 15 Slaghekkenweg 16a* ,4 16 Hofstedenweg ,0 4,5 17 Hofstedenweg ,0 3,3 *) Bedrijfswoning behorende bij een veehouderij; geen geurgevoelig object. Aanvulling op het milieueffectrapport 25

26 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Alternatief maximaal Stal nr. Huisvestingssysteem Diercategorie Aantal Aantal Ammoniak Stank (ou E /sec) dieren dier- Houderij/ Code plaatsen kg NH 3 totaal oue sec/ totaal Hoktype per dier kg NH 3 dier ou E 1 BWL V2 E3.3 ouderdieren vleeskuikens , ,0 0, ,0 2 BWL V2 E3.3 ouderdieren vleeskuikens , ,0 0, ,0 3 BWL E3.2 ouderdieren vleeskuikens , ,5 0,1 4370,0 4 BWL E3.2 ouderdieren vleeskuikens , ,5 0,1 4370,0 5 BWL E3.2 ouderdieren vleeskuikens , ,0 0,1 3500,0 6 BWL V2 E3.3 ouderdieren vleeskuikens , ,0 0, ,0 7 BWL E3.2 ouderdieren vleeskuikens , ,0 0,1 2500,0 8 BWL E3.2 ouderdieren vleeskuikens , ,0 0,1 2500,0 Totaal NH3 bedrijf: 21531,0 Totaal geur bedrijf: 25700,0 Aanvulling op het milieueffectrapport 26

27 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Aanvulling op het milieueffectrapport 27

28 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Naam van de berekening: stikstofdepositie ALT max Gemaakt op: :38:27 Zwaartepunt X: 244,700 Y: 472,100 Cluster naam: Jannink (ALT max) Berekende ruwheid: 0,27 m Emissie Punten: Volgnr. BronID X-coord. Y-coord. Hoogte Gem.geb. hoogte Diam. Uittr. snelheid Emissie ,0 3,2 0,6 4, ,0 3,2 0,6 4, ,5 3,2 3,0 0, ,5 3,2 3,9 0, ,5 3,2 3,9 0, ,0 3,2 0,6 4, ,5 3,2 3,9 0, ,5 3,2 3,9 0,40 0 Gevoelige locaties: Volgnummer Naam X coördinaat Y coördinaat Depositie 1 B ,98 2 L ,50 3 V ,10 4 De B ,51 5 B ,51 6 WV ,37 7 T ,03 Details van Emissie Punt: 1 (259) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E3.3 vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: 2 (260) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E3.3 vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: 3 (261) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E3.2 vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: 4 (262) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E3.2 vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: 5 (263) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E3.2 vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: 6 (264) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E3.3 vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: 7 (265) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E3.2 vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: 8 (266) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E3.2 vleeskuikenouderdieren Aanvulling op het milieueffectrapport 28

29 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Aanvulling op het milieueffectrapport 29

30 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Naam van de berekening: geurbelasting ALT max Gemaakt op: :45:47 Rekentijd: 0:00:13 Naam van het bedrijf: Jannink, R. (Slaghekkenweg 14-14a-14b, Bentelo) ALT maximaal Berekende ruwheid: 0,18 m Meteo station: Eindhoven Brongegevens: Volgnr. BronI D X-coord. Y-coord. EP Hoogte Gem.geb. hoogte EP Diam. EP Uittr. snelh. E- Aanvraag ,0 3,2 0,60 4, ,0 3,2 0,60 4, ,5 3,2 3,90 0, ,5 3,2 3,90 0, ,5 3,2 3,90 0, ,5 3,2 0,60 4, ,5 3,2 3,90 0, ,5 3,2 3,90 0, Geur gevoelige locaties: Volgnummer GGLID Xcoordinaat Ycoordinaat Geurnorm Geurbelasting 9 Slaghekkenweg ,0 4,6 10 Slaghekkenweg 11a ,0 4,5 11 Slaghekkenweg 13* ,3 12 Suetersweg ,0 5,2 13 BK Bentelo ,0 0,6 14 Slaghekkenweg 10a* ,3 15 Slaghekkenweg 16a* ,2 16 Hofstedenweg ,0 2,1 17 Hofstedenweg ,0 1,5 Aanvulling op het milieueffectrapport 30

31 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Naam van de berekening: cumulatieve geurberekening ALT max Gemaakt op: Naam van het gebied: Jannink, Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Berekende ruwheid: 0,24 m Meteo station: Eindhoven Rasterpunt linksonder x: m Rasterpunt linksonder y: m Gebied lengte (x): 3000 m, Aantal gridpunten: 25 Gebied breedte (y): 3000 m, Aantal gridpunten: 25 Cumulatieve geurbelasting op receptorpunten, zoals berekend RecepID X-coor Y-coor Geurnorm Geurbelasting [OU/m3] Aanvulling op het milieueffectrapport 31

32 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Aanvulling op het milieueffectrapport 32

33 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Bijlage 2 Opzet Voorgenomen Activiteit Stal nr. Huisvestingssysteem Diercategorie Aantal Aantal Ammoniak Geur (ou E /sec) dieren dier- Houderij/ Code plaatsen kg NH 3 totaal oue sec/ totaal Hoktype per dier kg NH 3 dier ou E 1 traditioneel A4.100 vleeskalveren tot 8mnd ,5 300,0 35,6 4272,0 3 BWL V2 E3.8 ouderdieren vleeskuikens (opfok) , ,0 0, ,0 4 BWL V2 E3.8 ouderdieren vleeskuikens (opfok) , ,0 0, ,0 5 traditioneel A4.100 vleeskalveren tot 8mnd ,5 1100,0 35, ,0 6 traditioneel K1 paarden 3 3 5,0 15,0 7 traditioneel A4.100 vleeskalveren tot 8mnd ,5 800,0 35, ,0 9 BWL D vleesvarkens , ,4 3, ,0 10 traditioneel A4.100 vleeskalveren tot 8mnd ,5 550,0 35,6 7832,0 11 BWL V2 E3.8 ouderdieren vleeskuikens (opfok) , ,3 0, ,0 Totaal NH3 bedrijf: 13747,7 Totaal geur bedrijf: 60013,0 Aanvulling op het milieueffectrapport 33

34 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Voorgenomen activiteit coördinaten emissiepunten Aanvulling op het milieueffectrapport 34

35 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Naam van de berekening: geurbelasting voorgenomen activiteit Naam van het bedrijf: Jannink, R. (Slaghekkenweg 14-14a-14b, Bentelo) VA 2011 Berekende ruwheid: 0,18 m Meteo station: Eindhoven Brongegevens: Volgnr. BronI D X-coord. Y-coord. EP Hoogte Gem.geb. hoogte EP Diam. EP Uittr. snelh. E- Aanvraag ,4 3,4 0,50 4, ,3 4,1 4,30 4, ,3 4,1 4,30 4, ,9 5,3 1,79 0, ,9 4,1 1,39 0, ,4 3,2 0,82 4, ,6 6,1 4,54 1, ,9 5,5 1,96 0, Geur gevoelige locaties: Volgnummer GGLID X coördinaat Y coördinaat Geurnorm Geurbelasting 9 Slaghekkenweg ,0 11,1 10 Slaghekkenweg 11a ,0 10,5 11 Slaghekkenweg 13* ,5 12 Suetersweg 13* ,0 13 BK Bentelo ,0 1,3 14 Slaghekkenweg 10a* ,8 15 Slaghekkenweg 16a* ,3 16 Hofstedenweg ,0 4,9 17 Hofstedenweg ,0 3,6 Aanvulling op het milieueffectrapport 35

36 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Uitgangspunt bepaling diameter stal 3 en 4 (met stofopvangkap en warmtewisselaar): 4*140 cm 1*80 cm De stofopvangkap heeft een oppervlakte van 28,56 m²; De warmtewisselaar (1*92 cm) heeft een oppervlakte van 0,66 m²; De gemiddelde diameter betreft: (28,56+0,66)/2= 14,61 m² 14,61 / π = 4,65 = 2,16*2 = 4,3 m Uitgangspunt bepaling diameter stal 5: 6*80 cm (r=0,40 m) π*0,40² = 0,50*6 = 3 m² 3 / π = 0,96 = 0,98*2 = 1,96 m Uitgangspunt bepaling diameter stal 10: 3*80 cm (r=0,40 m) π*0,40² = 0,50*3 = 1,5 m² 1,5 / π = 0,48 = 0,69*2 = 1,39 m Uitgangspunt bepaling diameter stal 9: De EP-diameter van het luchtwassysteem is bepaald aan de hand van het dimensioneringsplan. De EP-diameters van de overige stallen zijn bepaald conform V-Stacks vergunning. Aanvulling op het milieueffectrapport 36

37 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Voorgenomen activiteit resultaten onderzoek luchtkwaliteit Aanvulling op het milieueffectrapport 37

38 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Aanvulling op het milieueffectrapport 38

39 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Bijlage 3 Cumulatieve geurbelasting - Voorgenomen activiteit / alternatieven Uitgangssituatie relevante veehouderijen in de omgeving van de Slaghekkenweg A -14 B Naam SBI-oms Adres Woonplaats x-coord. y-coord. geuremissie BRUNNEKREEF J.W. Fokken en houden van varkens BENTELOSESTRAAT 63 BENTELO ,8 Exterkate G.J.A. Fokken en houden van varkens BENTELOSESTRAAT 73 DELDEN Maatschap Nieland Fokken en houden van varkens BENTELOSESTRAAT 75 DELDEN G.J.F. Slaghekke Fokken en houden van varkens BENTELOSESTRAAT 44 BENTELO H.J.M. Assen Fokken en houden van rundvee DAMS WICHERTSWEG 1 BENTELO ,4 J.C. Fluttert Fokken en houden van varkens DAMS WICHERTSWEG 4 BENTELO Pluimveebedrijf P.D.J. Exterkate Fokken en houden van pluimvee HAARWEG 8 BENTELO H.A.F. Raanhuis Fokken en houden van pluimvee HAARWEG 18 BENTELO NIJLAND J.G. Fokken en houden van varkens NIJLANDSWEG 8 DELDEN Maatschap Jannink Fokken en houden van pluimvee PLATENKAMPSWEG 6 BENTELO ,5 Maatschap Kamphuis Fokken en houden van rundvee PLATENKAMPSWEG 1 DELDEN H.J.M. Nieland Fokken en houden van varkens PLATENKAMPSWEG 3B BENTELO Maatschap Versteeg Fokken en houden van rundvee PLATENKAMPSWEG 13 BENTELO ,6 VOORDE Fokken en houden van varkens PLATENKAMPSWEG 7 DELDEN G.A.M. Asteleiner Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 22 BENTELO ,2 Kroesbergen Slagmolen B.V. Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 16 BENTELO A.J.J. Buschers Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 21 BENTELO B.C.M. ten Dam Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 2 BENTELO Maatschap Ensink-Jannink Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 13 BENTELO H.J.M. EXTERKATE Fokken en houden van pluimvee SLAGHEKKENWEG 10A BENTELO ,4 Maatschap F.I.M. Exterkate & T.J. Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 18 BENTELO * Maatschap Exterkate H.F.M. & P.H.M. Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 24 BENTELO ,3 Hemel Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 3 BENTELO ,6 Maatschap H.F.M. & P.B.J. Hemel Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 4 BENTELO ,3 Agrarisch bedrijf Hemel Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 3A BENTELO ,2 Maatschap Jannink-Tip Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 13A BENTELO G.J. Jannink Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 9 BENTELO ,4 Maatschap Jannink - Tip Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 15 BENTELO R. Jannink Fokken en houden van pluimvee SLAGHEKKENWEG 30 BENTELO H.J.M. Nieland Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 26 BENTELO ,6 J.G.M. Pierik Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 8 BENTELO ,4 SIEGERINK H.W. Fokken en houden van varkens SLAGHEKKENWEG 11 BENTELO H.M. Hoeste Fokken en houden van varkens SUETERSWEG 10 BENTELO R.A. Jannink Fokken en houden van varkens SUETERSWEG 15 BENTELO Maatschap Jannink Fokken en houden van varkens SUETERSWEG 13A BENTELO ,5 Maatschap Kleinsman Fokken en houden van varkens SUETERSWEG 19 BENTELO ,2 SLAGHEKKE G.H.J. Fokken en houden van varkens SUETERSWEG 1 BENTELO A. Veelers Fokken en houden van varkens SUETERSWEG 8 BENTELO ,5 Maatschap Veelers Fokken en houden van varkens SUETERSWEG 17 BENTELO ,5 Maatschap Ter Avest Fokken en houden van varkens TER AVESTWEG 4 BENTELO ,8 *) Uitgangsituatie Slaghekkenweg 18 afkomstig uit Startnotitie MER Fokzeugenbedrijf, Vermeerderingsbedrijf Exterkate VOF, Slaghekkenweg 18, 7497 NB Bentelo d.d. 31 mei Het voornemen betreft een uitbreiding naar 700 kraamzeugen (á 7 OU), guste-/dragende zeugen (á 4,7 OU), gespeende biggen (á 5,4 OU), 600 opfokzeugen (á 5,8 OU) en 4 dekberen (á 4,7 OU). De uitgangssituatie betreft een worstcase benadering. Aanvulling op het milieueffectrapport 39

40 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Naam van de berekening: cumulatieve geurbelasting voorgenomen activiteit Gemaakt op: Naam van het gebied: Jannink, Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Berekende ruwheid: 0,24 m Meteo station: Eindhoven Rasterpunt linksonder x: m Rasterpunt linksonder y: m Gebied lengte (x): 3000 m, Aantal gridpunten: 25 Gebied breedte (y): 3000 m, Aantal gridpunten: 25 Cumulatieve geurbelasting op receptorpunten, zoals berekend RecepID X-coor Y-coor Geurnorm Geurbelasting [OU/m3] Slaghekkenweg Slaghekkenweg 11a Slaghekkenweg Suetersweg BK Bentelo Slaghekkenweg 10a Slaghekkenweg 16a Hofstedenweg Hofstedenweg 4 Aanvulling op het milieueffectrapport 40

41 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Naam van de berekening: cumulatieve geurbelasting alternatief - depositie neutraal Naam van het gebied: Jannink, Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Berekende ruwheid: 0,24 m Meteo station: Eindhoven Rekenuren: 10 % Rasterpunt linksonder x: m Rasterpunt linksonder y: m Gebied lengte (x): 3000 m, Aantal gridpunten: 25 Gebied breedte (y): 3000 m, Aantal gridpunten: 25 Cumulatieve geurbelasting op receptorpunten, zoals berekend RecepID X-coor Y-coor Geurnorm Geurbelasting [OU/m3] Slaghekkenweg Slaghekkenweg 11a Slaghekkenweg Suetersweg BK Bentelo Slaghekkenweg 10a Slaghekkenweg 16a Hofstedenweg Hofstedenweg 4 Aanvulling op het milieueffectrapport 41

42 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Naam van de berekening: cumulatieve geurbelasting MMA Naam van het gebied: Jannink, Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Berekende ruwheid: 0,24 m Meteo station: Eindhoven Rekenuren: 10 % Rasterpunt linksonder x: m Rasterpunt linksonder y: m Gebied lengte (x): 3000 m, Aantal gridpunten: 25 Gebied breedte (y): 3000 m, Aantal gridpunten: 25 Cumulatieve geurbelasting op receptorpunten, zoals berekend RecepID X-coor Y-coor Geurnorm Geurbelasting [OU/m3] Slaghekkenweg Slaghekkenweg 11a Slaghekkenweg Suetersweg BK Bentelo Slaghekkenweg 10a Slaghekkenweg 16a Hofstedenweg Hofstedenweg 4 Aanvulling op het milieueffectrapport 42

43 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Naam van de berekening: cumulatieve geurbelasting maximaal alternatief Naam van het gebied: Jannink, Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Berekende ruwheid: 0,24 m Meteo station: Eindhoven Rekenuren: 10 % Rasterpunt linksonder x: m Rasterpunt linksonder y: m Gebied lengte (x): 3000 m, Aantal gridpunten: 25 Gebied breedte (y): 3000 m, Aantal gridpunten: 25 Cumulatieve geurbelasting op receptorpunten, zoals berekend RecepID X-coor Y-coor Geurnorm Geurbelasting [OU/m3] Slaghekkenweg Slaghekkenweg 11a Slaghekkenweg Suetersweg BK Bentelo Slaghekkenweg 10a Slaghekkenweg 16a Hofstedenweg Hofstedenweg 4 Aanvulling op het milieueffectrapport 43

44 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Aanvulling op het milieueffectrapport 44

45 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Bijlage 4 Akoestisch onderzoek Aanvulling op het milieueffectrapport 45

46 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Aanvulling op het milieueffectrapport 46

47 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo AKOESTISCH ONDERZOEK Slaghekkenweg A -14 B, Bentelo Agrarisch bedrijf R. Jannink Akoestisch onderzoek Jannink 1

48 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Opdrachtgever: Locatie: R. Jannink Slaghekkenweg 14b 7497 NB Bentelo T: (0547) Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Handtekening: Opgesteld door: Exlan Poort van Veghel SB Veghel Postbus BC Veghel Contactpersoon: Ing. E. van Horssen - Maas T: F: E: Eefje.van.Horssen@exlan.nl Projectnummer: Versie: 4 Datum en plaats: Veghel, 19 juli Akoestisch onderzoek Jannink 2

49 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 4 2. TOETSINGSKADER EN NORMSTELLING GELUIDSVOORSCHRIFTEN BEOORDELING 5 3. BEDRIJFSSITUATIE REPRESENTATIEVE BEDRIJFSSITUATIE DE INCIDENTELE BEDRIJFSSITUATIE INDIRECTE HINDER 6 4. AKOESTISCHE MODELLERING MODELLERING BRONVERMOGENS BODEMGEBIEDEN EN OBJECTEN 6 5. REKENRESULTATEN REPRESENTATIEVE BEDRIJFSSITUATIE MAXIMALE GELUIDSNIVEAUS INCIDENTELE BEDRIJFSSITUATIE INDIRECTE HINDER 6 6. BEST BESCHIKBARE TECHNIEKEN 6 7. BEOORDELING EN CONCLUSIES 6 LITERATUUR 6 BIJLAGE I: FIGUREN 6 BIJLAGE II: REKENMODEL 6 BIJLAGE III: REKENRESULTATEN Akoestisch onderzoek Jannink 3

50 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo 1. INLEIDING In het kader van de m.e.r.-procedure is door Exlan een akoestisch onderzoek verricht naar de activiteiten van de rundvee-, pluimvee- en varkenshouderij aan de Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo. Dit onderzoek maakt deel uit van de m.e.r.-procedure in het kader van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Doel van het onderzoek is het middels een model bepalen van de geluidsbelasting ter plaatse van geluidgevoelige bestemmingen. De resultaten van deze berekeningen zijn vervolgens getoetst aan de eisen van de gestelde geluidsvoorschriften door het bevoegd gezag. De berekeningen zijn uitgevoerd voor de locatie aan de Slaghekkenweg 14-14a-14b, 7497 NB te Bentelo. Kadastraal bekend bij gemeente Ambt Delden, sectie C, nr. 1782, 2008 en Gegevens m.b.t. de aangevraagde bedrijfssituatie zijn bekend uit informatie van de opdrachtgever. Op basis van deze gegevens zijn berekeningen uitgevoerd met het computermodel en rekenprogramma Geomilieu, versie Akoestisch onderzoek Jannink 4

51 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo 2. TOETSINGSKADER EN NORMSTELLING De inrichting valt onder de vergunningplicht van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht. In de omgevingsvergunning zijn geluidsvoorschriften opgenomen. De resultaten van het akoestisch onderzoek zullen getoetst worden aan ondermeer de Handreiking industrielawaai en vergunningverlening uitgegeven door het Ministerie van VROM (1998) GELUIDSVOORSCHRIFTEN Bij de omgevingsvergunning, dient in eerste plaats te worden getoetst aan de richtwaarden voor het langtijdgemiddelde beoordelingsniveau ter plaatse van woningen in een bepaald gebiedstype en aan de grenswaarden voor het maximale geluidsniveau. Mogelijk is, na onderzoek/bestuurlijke afweging, de vergunde rechten te raadplegen, welke een rol kunnen spelen voor het eventueel toestaan van een hogere waarde. De gemeenteraad van de gemeente Hof van Twente heeft d.d. 22 maart 2011 een eigen geluidbeleid vastgesteld. In dit onderzoek wordt uitgegaan van de geluidambitie voor het verwevingsgebied, waarbinnen de inrichting zich bevindt. Hierin zijn de volgende waarden opgenomen: Het geluidsniveau, veroorzaakt door de inrichting aanwezige toestellen en installaties, alsmede door de in de inrichting verrichte werkzaamheden en plaatsvindende activiteiten, mag ter plaatse van woningen van derden en andere geluidsgevoelige bestemmingen niet meer bedragen dan: 45 db(a) gedurende de dagperiode tussen uur en uur; 40 db(a) gedurende de avondperiode tussen uur en uur; 35 db(a) gedurende de nachtperiode tussen uur en uur. De plafondwaarden bedragen voor de dag-, avond- en nachtperiode respectievelijk 55, 50 en 45 db(a). Het maximaal geluidsniveau L Amax veroorzaakt door de inrichting, gemeten in meterstand fast, mag nabij gevels van woningen, niet meer bedragen dan: 70 db(a) gedurende de dagperiode tussen uur en uur; 65 db(a) gedurende de avondperiode tussen uur en uur; 60 db(a) gedurende de nachtperiode tussen uur en uur BEOORDELING De hoogte van de ontvangerpunten is gehanteerd conform de genoemde Handreiking, te weten 1,5 meter boven het maaiveld in de dagperiode en 5 meter boven het maaiveld in de avond- en nachtperiode. De geluidsbelasting ten gevolge van het verkeer op de openbare weg (indirecte hinder) zal getoetst worden aan de voorkeursgrenswaarde van 50 db(a) (maximale grenswaarde van 65 db(a)) uit de circulaire van het Ministerie van VROM Akoestisch onderzoek Jannink 5

52 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo 3. BEDRIJFSSITUATIE De bedrijfssituatie is bepalend voor de geluidsproductie. De omstandigheden waarop de berekeningen betrekking hebben worden beschreven als bedrijfssituatie. Hier wordt onderscheid gemaakt tussen de representatieve bedrijfssituatie, de incidentele bedrijfssituatie en de indirecte hinder REPRESENTATIEVE BEDRIJFSSITUATIE De immissie van geluid wordt bepaald op basis van een representatieve bedrijfssituatie (RBS). Om een duidelijk beeld te krijgen van de totale geluidsoverdracht, worden de wekelijkse en (meer-)dagelijkse activiteiten tezamen in één etmaal gemodelleerd. De RBS is opgebouwd uit onderstaand omschreven activiteiten: Afvoer spuiwater Circa 1 maal per maand wordt in de dagperiode het spuiwater afgevoerd. Een vrachtwagen (mobiele bron VW1) pompt het spuiwater (puntbron OD1) uit de daarvoor bestemde tank t.h.v. gebouw 9. Het laden van het spuiwater (puntbron LS1) neemt circa 20 minuten in beslag. Aanvoer diesel Ten hoogste 4 maal per jaar wordt er in de dagperiode diesel aangevoerd. Een vrachtwagen lost de diesel (puntbron OD1) in de daarvoor bestemde tank aanwezig binnen de inrichting. Het model gaat uit van één vrachtwagen (mobiele bron VW2) met 20 minuten lostijd per locatie. Aanvoer droogvoer Het model gaat er van uit dat maximaal 2 maal per week in de dagperiode de voersilo s worden gevuld. Het veevoer voor varkens, rundvee en pluimvee worden in aparte vrachten aangevoerd. Een bulkvrachtwagen (mobiele bron VW3) vult de silo s (puntbron VS1) in twee vrachten binnen de inrichting. Binnen de inrichting zijn verschillende locaties met voersilo s gelegen. Binnen één etmaal worden niet alle voersilo s gevuld. Om een representatief beeld te schetsen gaat het model er van uit dat in de dagperiode de twee dichtst bij woningen van derden gelegen locaties door de vrachtwagen worden bezocht. Het vullen van de voedersilo s heeft een duur van 30 minuten per locatie. Aan- en afvoer varkens In de dagperiode worden de varkens circa 1 maal per week aan- en/of afgevoerd. Incidenteel worden er varkens in de nachtperiode afgevoerd (zie 3.2). De aan- en afvoer van varkens gebeurt in één vracht. Binnen een etmaal worden niet zowel varkens aangevoerd als afgevoerd. Het verladen van varkens heeft een duur van circa 1 uur per vracht. Het verladen van de varkens gebeurt middels een vrachtwagen (mobiele bronnen VW4) van derden (met hydraulische laadklep), deze bezoekt de inrichting en verlaadt de varkens (puntbron LV1) t.h.v. gebouw 9. Aan- en afvoer ouderdieren Ten hoogste 2 maal per jaar worden de ouderdieren van de inrichting aan- en afgevoerd. Binnen een etmaal worden niet zowel ouderdieren aangevoerd als afgevoerd. De aan- /afvoer van ouderdieren gebeurt in 3 vrachten in de dag- en/of avondperiode. De ouderdieren worden in kratten geladen. De kratten worden m.b.v. karren in de vrachtwagen (mobiele bron VW5) geladen. Het laden/lossen van de ouderdieren (puntbronnen LK1 en LK2) neemt circa 1,5 uur per stal in beslag. Het model gaat er vanuit dat zowel in de dag-, als in de avondperiode ouderdieren worden verladen Akoestisch onderzoek Jannink 6

53 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Afvoer pluimveemest De pluimveemest wordt circa 2 maal per jaar afgevoerd, waarna de stallen worden gereinigd. De pluimveemest wordt d.m.v. een shovel de stal uitgereden en in containers geladen. Bij het laden van mest is de shovel (puntbron SH1) in de dagperiode circa 3 uur op het buitenterrein in bedrijf. Per etmaal worden er circa 4 vrachten kippenmest afgevoerd met een vrachtwagen van derden (mobiele bron VW6). Afvoer drijfmest Verspreid over het jaar wordt in de dagperiode, met uitloop naar de avondperiode, varkens- /of rundveemest afgevoerd. In de piekperiode kunnen dan circa 18 vrachten met mest worden afgevoerd. Het overpompen van één vracht neemt ten hoogste 10 minuten in beslag (puntbronnen M1 t/m M4). De mest wordt op diverse plaatsen geladen d.m.v. een tractor (mobiele bronnen TR1 en TR2) en/of vrachtwagen (mobiele bron VW7). Verladen vee Hoogstens 1 maal per maand wordt in de dagperiode rundvee verladen. Een veewagen verlaadt het rundvee op één locatie binnen de inrichting. Het verladen van rundvee gebeurt door middel van één vracht (mobiele bron VE1). Het verladen van rundvee (puntbron LR1) neemt circa 30 minuten per vracht in beslag. Stationaire bronnen Gebouw 6, 7 en 10 wordt natuurlijk geventileerd. Voor deze gebouwen zijn geen geluidsbronnen opgenomen. De ventilatielucht in gebouw 3 en 4 wordt centraal afgezogen naar een centraal emissiepunt. Elk emissiepunt is voorzien van 4 gevelventilatoren van 1,1 kw en 1 gevelventilator van 0,75 kw (puntbronnen V1 t/m V10). De ventilatielucht in gebouw 1, 5, 10 en 11 wordt mechanisch afgezogen a.d.h.v. verspreid liggende nokventilatoren. Gebouw 11 beschikt over 6 nokventilatoren van 1 kw (puntbronnen V11 t/m V16). Gebouw 1 beschikt over 5 nokventilatoren van 0,5 kw (puntbronnen V19 t/m V23). Gebouw 10 beschikt over 3 ventilatoren in de kopgevel van 0,37 kw (puntbronnen V24 t/m V26). Gebouw 5 beschikt over 6 ventilatoren in de kopgevel van 0,37 kw (puntbronnen V27 t/m V32). De ventilatielucht in gebouw 9 wordt centraal afgezogen naar een centraal emissiepunt, welke is aangesloten op een gecombineerd luchtwassysteem. Dit luchtwassysteem is voorzien van 8 ventilatoren (gebundelde puntbron V18). Op het bronvermogen van de ventilatoren in het luchtwassysteem is een reductie van 10 db toegepast i.v.m. de toepassing van een wasserpakket achter de ventilator, zie voorbeeld in onderstaande tabel. Met het toepassen van 8 stuks ventilatoren wordt (zie onderstaand schema) een demping van 1 db(a) bereikt. Freq. [Hz] k 2k 4k 8k Totaal Lw ventilator 82 cm (1x) db(a) 10 [log 8] (8x) demping waspakket Lw db(a) Het toerental is afhankelijk van het temperatuurverschil van de lucht in de gebouwen met de buitenlucht. De ventilatoren in het luchtwassysteem draaien in de dagperiode met een capaciteit van 100%, in de avondperiode met een capaciteit van 90% en in de nachtperiode met een capaciteit van 80%. Het aantal ventilatoren wat in de pluimveestallen gebruikt wordt is eveneens afhankelijk van het temperatuurverschil van de lucht in de stallen met de buitenlucht. De ventilatoren worden, afhankelijk van het temperatuurverschil, in- of uitgeschakeld a.d.h.v. een stappenregeling, waardoor de gewenste luchtsnelheid wordt Akoestisch onderzoek Jannink 7

54 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo behouden. In het onderzoek draaien in gebouwen 3, 4 en 11 gemiddeld 100% van de ventilatoren in de dagperiode, 65% in de avondperiode en 50% in de nachtperiode. In de avond- en nachtperiode worden enkele ventilatoren automatisch uitgeschakeld. Doordat de ventilatoren niet op vollast draaien (lager toerental), vindt een reductie van het geproduceerde geluid plaats, volgens de volgende formule: L = L W1 L W2 = 50 log [N 1 /N 2 ] Hierin: L L W1 L W2 N 1 N 2 = demping van het geluidsvermogen = geluidsvermogen op vol toerental = geluidsvermogen op gevraagd toerental = toerental vol vermogen = toerental verlaagd vermogen Een reductie naar 90%, 80%, 65% en 50% betekent een reductie op het bronvermogen van - 2,29 db(a), -4,85 db(a), -9,35 db(a) en -15,05 db(a) voor de avond- en nachtperiode. Afvoer kadavers De kadavers worden op afroep afgevoerd. Gemiddeld is dit maximaal 3 maal per week in de dagperiode. De kadavers worden bij de openbare weg, aan de inrichtingsgrens aangeboden. Het laden van de kadavers duurt per keer ca 5 minuten (puntbron LK1). Omdat de vrachtwagen de inrichting niet betreedt, wordt de transportbeweging bij de afvoer van kadavers gerekend onder indirecte hinder. Intern transport - tractor Binnen de inrichting is de tractor op het buitenterrein in bedrijf bij het laden/uitkuilen van voer (opgeslagen in de sleufsilo s), het voeren van de dieren, uitrijden van vaste mest over het land en overige akkerbouwactiviteiten, etc. Het model gaat er vanuit dat de tractor (puntbronnen TR5 t/m TR11) in de dagperiode gemiddeld 50 minuten, in de avondperiode 15 minuten en in de nachtperiode 10 minuten in bedrijf is bij plaatselijke activiteiten, verdeeld over de inrichting. Intern transport - personen- en bestelauto s Personen- en bestelautobewegingen vinden plaats ten behoeve van bezoekersverkeer en/of aanvoer van diversen. Het model gaat uit van 6 bewegingen met de auto in de dagperiode, 4 in de avondperiode en 2 in de nachtperiode (mobiele bron PA1). Daarnaast vinden er 4 bewegingen in de dagperiode met de bestelauto plaats (mobiele bron BA1). Niet-relevante geluidsbronnen Voor activiteiten welke binnen de opslag en werktuigenberging plaatsvinden zijn geen geluidsbronnen opgenomen. De werkzaamheden vinden inpandig en met de deuren gesloten plaats. Geluid, afkomstig van o.a. pompen en handgereedschap, is buiten het gebouw niet tot nauwelijks waarneembaar en daardoor niet relevant in het onderzoek. Binnen de gebouwen 3, 4 en 11 zijn mixluchtventilatoren gesitueerd. De warmtewisselaars t.h.v. gebouw 3/4 bevinden zich in een geluidsdichte omkasting. Deze mixluchtventilatoren en de luchtafzuiging in de warmtewisselaars bevinden zich inpandig en zijn niet waarneembaar. Deze (mixlucht)ventilatoren zijn akoestisch niet relevant en zijn derhalve niet opgenomen in het onderzoek DE INCIDENTELE BEDRIJFSSITUATIE Naast de activiteiten behorende tot de representatieve bedrijfssituatie zijn er een aantal activiteiten welke slechts enkele keren per jaar voorkomen. Gezien de frequentie waarmee Akoestisch onderzoek Jannink 8

55 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo deze activiteiten plaats vinden (< 12 maal per jaar), kunnen deze bij handhaving apart beoordeeld worden. Deze incidentele situatie is onderstaand beschreven en apart berekend. Vullen ruwvoeropslag Hoogstens 2 maal per jaar wordt ruwvoer ingekuild. Dit gebeurt in de nazomer. Het model gaat uit van circa 40 vrachten van ruwvoer met de tractor (mobiele bron TR3). Het vullen van de ruwvoeropslag vindt in de dagperiode, met uitloop naar de avondperiode plaats. De tractor in totaal 5 uur in bedrijf voor het verdelen van het ruwvoer en het verhogen van de kuil (puntbron TR4). Afvoer varkens (nachtperiode) Incidenteel (ten hoogste 10 maal per jaar) worden in de nachtperiode varkens afgevoerd. De afvoer van varkens gebeurt in één vracht. Het laden van varkens heeft een duur van circa 1 uur per vracht. De varkens worden in de nachtperiode in een vrachtwagen (mobiele bronnen VW8) van derden geladen (puntbron LV2). Deze bezoekt de inrichting t.h.v. gebouw INDIRECTE HINDER Naast de representatieve bedrijfssituatie, wordt de indirecte hinder wordt bepaald. De geluidsbelasting bij de indirecte hinder wordt bepaald door activiteiten die buiten de inrichting plaatsvinden en door het inrichtingsgebonden verkeer op de openbare weg. De volgende activiteiten vinden buiten de inrichting plaats: Wegverkeer In het model wordt er van uitgegaan dat al het verkeer de dichtbij omliggende woning Slaghekkenweg 12 passeert. Met de berekening is uitgegaan dat al het verkeer met een gemiddelde snelheid van 30 km/uur de woning passeert. De woning is aan de oprit gelegen, waarbij een hogere snelheid niet haalbaar is. In de berekening is uitgegaan van de volgende verkeersbewegingen, o.b.v. de representatieve bedrijfssituatie: Tabel 1: aantal vervoersbewegingen van- en naar de inrichting Motorvoertuig Snelheid (km/uur) Bewegingen dag Bewegingen avond Bewegingen nacht RBS Personenauto Bestelauto Vrachtwagen Tractor Veewagen Totale intensiteit 78 Bewegingen totaal Akoestisch onderzoek Jannink 9

56 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo 4. AKOESTISCHE MODELLERING De equivalente en maximale immissieniveaus ter plaatse van de berekeningspunten zijn middels een opgesteld model berekend. Hierbij is gebruik gemaakt van het rekenprogramma Geomilieu, versie Dit computersimulatiemodel is gebaseerd op de rekenmethodiek volgens de Handleiding Meten en Rekenen Industrielawaai (HMRI, 1999). Voor de berekening van de geluidsoverdracht is methode II.8 toegepast. De bronvermogens en andere akoestisch relevante informatie met betrekking tot de geluidsbronnen zijn in het model ingevoerd. Daarnaast zijn de gebouwen en bodemgebieden die van invloed zijn op de overdracht ingevoerd. Vervolgens zijn middels het rekenprogramma voor de dag-, avond- en nachtperiode de geluidsimmissies berekend voor een aantal woningen in de directe omgeving van het bedrijf. Voor de modellering van het maximale geluidsniveau is een aparte groep binnen de hoofdgroep opgenomen. Hierin zijn de geluidsbronnen opgenomen waarbij de piekverhogingen ( L, zie tabel 2), kenmerkend voor de bron, als negatieve reductie zijn ingevoerd (wordt dus bij het bronvermogen opgeteld). De uitkomst hiervan is verminderd met de opgetreden meteocorrectieterm (C m ). In het geval van de overige geluidsbronnen zonder bronkenmerken, is gelijk het geluidsniveau bepaald minus de opgetreden meteocorrectieterm. Maximaal geluidsniveau L A,max = L i,max C m Hierin: L i,max C m = gemeten maximaal geluidsniveau = de meteocorrectieterm Het gehanteerde geluidsniveau voor maximaal geluid zwaar transport laden/lossen omvat o.a. het vertrek, ontluchten van remmen en het dichtslaan van portieren van voertuigen MODELLERING De geluidsbronnen (zoals ventilatoren, laden/lossen van dieren en lossen veevoer) behorende tot de inrichting worden in het rekenprogramma ingevoerd als puntbron. De vervoersbewegingen zijn binnen het model als mobiele bron ingevoerd en zijn gemodelleerd met een reeks puntbronnen die gelijkmatig verdeeld zijn over de rijroute. Met het modelleren is uitgegaan dat alle rijbewegingen worden uitgevoerd met een gemiddelde snelheid van 5 km/uur. Uit het aantal verkeersbewegingen, de duur van de beoordelingsperiode, de gemiddelde snelheid van de voertuigen, de routelengte en het aantal vervangende puntbronnen wordt de bedrijfscorrectieduur (C b ) berekend volgens de formule: C b = -10 log l x n v x T x N Hierin: l = routelengte in m n = aantal verkeersbewegingen v = snelheid voertuig in m/sec T = tijd beoordelingsperiode in sec N = aantal puntbronnen Akoestisch onderzoek Jannink 10

57 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo 4.2. BRONVERMOGENS In onderstaande tabel zijn de toegepaste bronvermogens, afkomstig uit gelijksoortige metingen en/of kentallen, vermeld: Tabel 2: toegepaste bronvermogens (database Exlan 2012) Omschrijving bronnen L w L max L* piekverhoging db(a) db(a) Personenauto Bestelauto Vrachtwagen Tractor Tractor (plaatselijke activiteiten) Shovel Afvoer kadavers Laden/lossen rundvee Laden/lossen karren Laden/lossen varkens Overpompen mest Overpompen spuiwater/diesel Vullen silo s Ventilator 0,37 kw** Ventilator 0,5 kw** Ventilator 0,75 kw Ventilator 1,0 kw** Ventilator 1,1 kw Ventilator (8x) luchtwassysteem*** *) In verband met het optrekken en afremmen van het (vracht)verkeer is op het berekende geluidsniveau een piekverhoging van tenminste 5 db(a) toegepast. In verband met het schreeuwen van de varkens en het bewegen van de (hydraulische)laadklep is op het berekende geluidsniveau een piekverhoging van 21 db(a) toegepast. Gegevens zijn afkomstig van gelijksoortige meting. Er is bij het op en neer bewegen van de laadklep geen sprake van een tonaal geluid; **) Op het bronvermogen van de ventilatoren is een demping van 3 db(a) toegepast, i.v.m. positionering onderin de koker; ***) Op het bronvermogen is een reductie van 10 db toegepast i.v.m. de toepassing van wasserpakket achter de ventilatoren. Met het toepassen van luchtwassers wordt een demping van 10 db(a) bereikt, zoals bij metingen in vergelijkbare situaties is vastgesteld BODEMGEBIEDEN EN OBJECTEN In het model zijn harde en zachte bodemgebieden ingevoerd conform de aangeleverde tekeningen. Aangezien het merendeel van het betreffende oppervlak zachte delen betreft (grasland/bouwland) gaat het model uit van een standaard bodemfactor van 1 db. De erfverharding en wegen zijn als akoestisch hard gemodelleerd met een bodemfactor 0 db. De voor het model relevante objecten op het erf en in de directe omgeving zijn ingevoerd met de reële hoogte Akoestisch onderzoek Jannink 11

58 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo 5. REKENRESULTATEN 5.1. REPRESENTATIEVE BEDRIJFSSITUATIE In onderstaande tabel zijn de berekende geluidsniveaus (langetijdgemiddelde) op de beoordelingspunten als gevolg van de representatieve bedrijfssituatie weergegeven. De gedetailleerde berekeningsresultaten zijn opgenomen in bijlage III. Tabel 3: resultaten berekening langtijdgemiddelde beoordelingsniveau (L Ar, LT ) in db(a) Id. Omschrijving Dag grenswaarde 45 Avond grenswaarde 40 Nacht grenswaarde Slaghekkenweg 10 A Slaghekkenweg Slaghekkenweg 16 A Suetersweg Slaghekkenweg Uit bovenstaande resultaten blijkt dat het langtijdgemiddelde geluidniveau op de beoordelingspunten voldoet aan de grenswaarden voor de dag-, avond- en nachtperiode MAXIMALE GELUIDSNIVEAUS In onderstaande tabel zijn de berekende maximale geluidsniveaus (= negatieve reductie toegepast) als gevolg van de maatgevende piekbronnen weergegeven. De maatgevende bronnen welke in het model zijn opgenomen zijn: personenauto, tractor, vrachtwagen, shovel, veewagen, bestelauto, laden/lossen karren en verladen varkens/rundvee. De gedetailleerde rekenresultaten zijn opgenomen in bijlage III. Tabel 4: resultaten berekening maximaal geluidsniveau L a, max in db(a) Id. Omschrijving Dag grenswaarde 70 Avond grenswaarde Slaghekkenweg 10 A Slaghekkenweg Slaghekkenweg 16 A Suetersweg Slaghekkenweg Nacht grenswaarde 60 Uit bovenstaande resultaten blijkt dat het maximale geluidsniveau op de beoordelingspunten voldoet aan de grenswaarden voor de dag-, avond- en nachtperiode INCIDENTELE BEDRIJFSSITUATIE In onderstaande tabel zijn de berekende geluidsniveaus (langetijdgemiddelde) op de beoordelingspunten als gevolg van de incidentele bedrijfssituatie weergegeven. De incidentele bedrijfssituaties zijn cumulatief met de representatieve bedrijfssituatie gesommeerd. De gedetailleerde rekenresultaten zijn opgenomen in bijlage III Akoestisch onderzoek Jannink 12

59 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Tabel 5: resultaten berekening L Ar, LT en L a, max in db(a) Id. Omschrijving Vullen ruwvoeropslag dagperiode Vullen ruwvoeropslag avondperiode L Ar, LT grenswaarde 45 L a, max grenswaarde 70 L Ar, LT grenswaarde 40 L a, max grenswaarde Slaghekkenweg 10 A Slaghekkenweg Slaghekkenweg 16 A Suetersweg Slaghekkenweg Tabel 6: resultaten berekening L Ar, LT en L a, max in db(a) Id. Omschrijving Afvoer varkens nachtperiode L Ar, LT grenswaarde 35 L a, max grenswaarde Slaghekkenweg 10 A Slaghekkenweg Slaghekkenweg 16 A Suetersweg Slaghekkenweg Uit bovenstaande resultaten blijkt dat er bij het vullen van de ruwvoeropslag en bij de nachtelijke afvoer van varkens op beoordelingspunt Slaghekkenweg 10 A een overschrijding van de grenswaarde voor het omgevingsgeluid plaats vindt. Bij de nachtelijke afvoer van varkens vindt tevens op beoordelingspunt Slaghekkenweg 10 A een overschrijding van de grenswaarde van het maximale geluidsniveau plaats INDIRECTE HINDER De beoordeling van de geluidsbelasting veroorzaakt door het inrichtingsgebonden verkeer op de openbare weg, in het geval dit direct verband heeft met de aan- en afvoerbewegingen voor de inrichting gelegen aan de Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo, vindt plaats op de wijze bij verkeerslawaai gebruikelijk is, met een voorkeursgrenswaarde van 50 db(a) etmaalwaarde. De inrichting ontsluit zich richting westen van de Slaghekkenweg. Met het model is er uitgegaan dat al het verkeer de woning Slaghekkenweg 12 passeert richting de Bentelosestraat. In onderstaande tabel zijn de equivalente geluidsniveaus, als gevolg van de verkeersaantrekkende werking van de inrichting weergegeven. De gedetailleerde rekenresultaten zijn opgenomen in bijlage III. Tabel 7: resultaten berekening indirecte hinder (RBS) L Ar, LT in db(a) Id. Omschrijving Dag grenswaarde 50 Avond grenswaarde Slaghekkenweg Nacht grenswaarde Akoestisch onderzoek Jannink 13

60 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo 6. BEST BESCHIKBARE TECHNIEKEN In de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (artikel 1.1.) worden de best beschikbare technieken (BBT) als volgt beschouwd: voor het bereiken van een hoog niveau van bescherming van het milieu meest doeltreffende technieken om de emissies en andere nadelige gevolgen voor het milieu, die een inrichting kan veroorzaken, te voorkomen of, indien dat niet mogelijk is, zoveel mogelijk te beperken, die kosten en baten in aanmerking genomen economisch en technisch haalbaar in de bedrijfstak waartoe de inrichting behoort, kunnen worden toegepast, en die voor degene die de inrichting drijft, redelijkerwijs in Nederland of daarbuiten te verkrijgen zijn; daarbij wordt onder technieken mede begrepen het ontwerp van de inrichting, de wijze waarop zij wordt gebouwd en onderhouden, alsmede de wijze van bedrijfsvoering en de wijze waarop de inrichting buiten gebruik wordt gesteld. Binnen de inrichting zijn/worden maatregelen getroffen om de geluidbelasting van de inrichting op de geluidgevoelige objecten zo veel mogelijk te beperken. De volgende bron- en overdrachtsmaatregelen maatregelen worden getroffen: Er wordt waar mogelijk in de avond- en nachtperiode geen voeder of andere materialen gelost aan de voorzijde van de inrichting, behoudens onvoorziene situaties; Aangezien het vrachtverkeer geschiedt d.m.v. vrachtwagens van derden, worden de chauffeurs geïnstrueerd zo rustig mogelijk de inrichting te betreden. Mede hierdoor wordt het maximaal geluidsniveau op geluidgevoelige objecten in de omgeving zo veel mogelijk beperkt. Maatgevend maximaal geluidsniveau ontstaat voornamelijk aan de westzijde van de inrichting, bij het tot stilstand komen van de vrachtwagen, het dichtslaan van portieren en het eventuele gebruik van de laadklep; Bij het gebruik van machines en installaties blijven de deuren van de betreffende ruimte te allen tijde gesloten; De nieuwe ventilatoren (in het luchtwassysteem) zijn volgens de laatste stand der techniek uitgevoerd. Ook de luchtkanalen en gebouwen zijn optimaal geïsoleerd, waardoor het naar buiten treden van geluid zoveel mogelijk wordt tegengegaan Akoestisch onderzoek Jannink 14

61 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo 7. BEOORDELING EN CONCLUSIES Op basis van de uitgevoerde berekeningen en bijbehorende resultaten kunnen onderstaande conclusies worden getrokken: Het langtijdgemiddelde geluidniveau voldoet op de beoordelingspunten aan de grenswaarden. Ter plaatse van de beoordelingspunten bedraagt het langtijdgemiddelde geluidsniveau in de dagperiode ten hoogste 45 db(a). Hiermee wordt aan de grenswaarde van 45 db(a) voldaan. Aan de grenswaarden in de avond- en nachtperiode van 40 db(a) en 35 db(a) wordt eveneens voldaan, met respectievelijk 36 db(a) en 30 db(a); Indien er in de nachtperiode varkens worden afgevoerd en ruwvoer wordt ingekuild, vinden er overschrijdingen van de richtwaarde voor het omgevingsgeluid plaats. De nachtelijke afvoer van varkens komt maximaal 10 maal per jaar voor, het vullen van de ruwvoeropslag maximaal 2 maal per jaar. Het is mogelijk ontheffing te verlenen om maximaal 12 maal per jaar activiteiten uit te voeren, welke meer geluid veroorzaken dan de normering uit de RBS. Hierbij gaat het om incidentele bedrijfssituaties (IBS), welke niet vallen onder de representatieve bedrijfssituatie. Geadviseerd wordt deze activiteiten, afvoer varkens in de nachtperiode en vullen ruwvoeropslag, welke samen 12 maal per jaar voorkomen, als incidenteel te vergunnen, hetgeen past binnen het 12-dagen criterium. Het maximale geluidsniveau ter plaatse van de beoordelingspunten voldoet in de representatieve bedrijfssituatie aan de grenswaarde van 70 db(a) etmaalwaarde. Ter plaatse van de beoordelingspunten bedraagt het maximale geluidsniveau (L A,max ) ten hoogste 66 db(a). Bij de incidentele nachtelijke afvoer van varkens vindt er ter plaatse van beoordelingspunt Slaghekkenweg 10a een overschrijding van het maximale geluidsniveau plaats. Ter plaatse van het beoordelingspunt bedraagt het maximale geluidsniveau ten hoogste 69 db(a), waar 60 db(a) is toegestaan. De overschrijding wordt veroorzaakt door het laden van de varkens t.h.v. varkensstal 9. De overschrijding wordt veroorzaakt door een feitelijk bestaande, reeds vergunde en noodzakelijke activiteiten. Maatregelen ter voorkoming van de geluidsoverlast zijn moeilijk te treffen. Geadviseerd wordt om in de nachtperiode voor de beschreven activiteit een hogere waarde te vergunnen dan de grenswaarde van het maximale geluidsniveau. Het hoogst equivalente geluidsniveau bij de omliggende woningen ten gevolge van de verkeersaantrekkende werking van de inrichting treedt op bij de woning Slaghekkenweg 12 en bedraagt ten hoogste 43 db(a) en voldoet hiermee aan de voorkeursgrenswaarde van 50 db(a); Kijkend naar de resultaten komend uit dit onderzoek, kan geconcludeerd worden dat de voorgenomen activiteit op basis van de akoestische aspecten als vergunbaar kan worden geacht Akoestisch onderzoek Jannink 15

62 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo LITERATUUR HMRI (1999) Handleiding Meten en Rekenen, Industrielawaai. VROM: Den Haag. VROM (1998) Handreiking, Industrielawaai en vergunningverlening. VROM: Den Haag VROM (1996) Circulaire inzake geluidshinder veroorzaakt door het wegverkeer van en naar de inrichting. DGM/GV/GEO: Den Haag Siemens, M., (2012) Tabellarium. DGMR: Velp Akoestisch onderzoek Jannink 16

63 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo BIJLAGE I: FIGUREN I.1: I.2: I.3: I.4: I.5: I.6: TOPOGRAFISCHE LIGGING ONDERZOEKSLOCATIE OVERZICHT-/LUCHTFOTO ONDERZOEKSLOCATIE SITUATIETEKENING SITUERING GEBOUWEN SITUERING GELUIDSBRONNEN SITUERING INDIRECTE HINDER Akoestisch onderzoek Jannink 17

64 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo I.1: TOPOGRAFISCHE LIGGING ONDERZOEKSLOCATIE Figuur I.1. Topografische ligging onderzoekslocatie (referentiesituatie) Akoestisch onderzoek Jannink 18

65 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo I.2: OVERZICHT-/LUCHTFOTO ONDERZOEKSLOCATIE Figuur I.2. Luchtfoto onderzoekslocatie (referentiesituatie) Akoestisch onderzoek Jannink 19

66 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo I.3: SITUATIETEKENING Figuur I.3. Situatietekening onderzoekslocatie (nieuwe situatie) Akoestisch onderzoek Jannink 20

67 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo I.4: SITUERING GEBOUWEN Akoestisch onderzoek Jannink 21

68 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo I.5: SITUERING GELUIDSBRONNEN Akoestisch onderzoek Jannink 22

69 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 23

70 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 24

71 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 25

72 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 26

73 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 27

74 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo I.6: SITUERING INDIRECTE HINDER Akoestisch onderzoek Jannink 28

75 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo BIJLAGE II: REKENMODEL Akoestisch onderzoek Jannink 29

76 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 30

77 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 31

78 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 32

79 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 33

80 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 34

81 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 35

82 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 36

83 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 37

84 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 38

85 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 39

86 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 40

87 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 41

88 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 42

89 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 43

90 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo BIJLAGE III: REKENRESULTATEN III.1 III.2 III.3 III.4 III.5 RESULTATEN LANGETIJDGEMIDDELD GELUIDSNIVEAU RBS RESULTATEN LANGETIJDGEMIDDELD GELUIDSNIVEAU IBS RESULTATEN MAXIMAAL GELUIDSNIVEAU RBS RESULTATEN MAXIMAAL GELUIDSNIVEAU IBS RESULTATEN LANGETIJDGEMIDDELD GELUIDSNIVEAU INDIRECTE HINDER Akoestisch onderzoek Jannink 44

91 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo III.1 RESULTATEN LANGETIJDGEMIDDELD GELUIDSNIVEAU RBS Akoestisch onderzoek Jannink 45

92 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Deelbijdrage Akoestisch onderzoek Jannink 46

93 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 47

94 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 48

95 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 49

96 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 50

97 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 51

98 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 52

99 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 53

100 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 54

101 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 55

102 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 56

103 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 57

104 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 58

105 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 59

106 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 60

107 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 61

108 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 62

109 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 63

110 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 64

111 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 65

112 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo III.2 RESULTATEN LANGETIJDGEMIDDELD GELUIDSNIVEAU IBS Akoestisch onderzoek Jannink 66

113 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Deelbijdrage Akoestisch onderzoek Jannink 67

114 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 68

115 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 69

116 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo III.3 RESULTATEN MAXIMAAL GELUIDSNIVEAU RBS Deelbijdrage Akoestisch onderzoek Jannink 70

117 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 71

118 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 72

119 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 73

120 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 74

121 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 75

122 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 76

123 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 77

124 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 78

125 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 79

126 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo III.4 RESULTATEN MAXIMAAL GELUIDSNIVEAU IBS Deelbijdrage varkens Akoestisch onderzoek Jannink 80

127 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 81

128 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 82

129 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Deelbijdrage ruwvoeropslag Akoestisch onderzoek Jannink 83

130 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 84

131 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo Akoestisch onderzoek Jannink 85

132 Akoestisch onderzoek Slaghekkenweg A -14 B te Bentelo III.5 RESULTATEN LANGETIJDGEMIDDELD GELUIDSNIVEAU INDIRECTE HINDER Akoestisch onderzoek Jannink 86

133 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Bijlage 5 Passende beoordeling Aanvulling op het milieueffectrapport 47

134 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Aanvulling op het milieueffectrapport 48

135 PASSENDE BEOORDELING NATURA 2000 & BESCHERMDE NATUURMONUMTENTEN in het kader van de natuurbeschermingswet 1998, artikel 19j Slaghekkenweg 14-14A-14B te Bentelo - 1 -

136 Opdrachtgever: Locatie: Opgesteld door: In opdracht van: Projectleider/ contactpersoon Exitus: Contactpersoon Exlan: R. Jannink Slaghekkenweg 14b 7497 NB Bentelo T: (0547) Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Exlan Poort van Veghel SB Veghel Postbus BC Veghel Exitus Bedrijfsontwikkeling Westdorplaan 229a 8101 PN Raalte Postbus AA Raalte H.J. Hof T: (0572) F: (0572) M: E: E. van Horssen - Maas T: (0413) F: (0413) E: Eefje.van.Horssen@exlan.nl Projectnummer: Versie: 3 Datum en plaats: Veghel, 20 september

137 Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding en doel Studiegebied Omvang van de ingreep Mogelijke effecten van de ingreep Vraagstelling van de Passende beoordeling Leemten in informatie 5 2. Natuurbeschermingswet 1998 en provinciaal beleid Natura 2000-gebieden en Beschermde Natuurmonumenten Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) Beleidskader Natura 2000 en stikstof voor veehouderijen 7 3. Kenmerken en actuele natuurwaarden van de gebieden Instandhoudingsdoelstellingen Huidige staat van instandhouding en gevoeligheid van habitats Huidige vermesting en verzuring Effectenbeschrijving Mogelijke effecten natuurgebieden Beoordeling effecten per storingsfactor Effecten stikstofdepositie Gevolgen depositie ten aanzien van de instandhoudingsdoelstellingen Cumulatie met andere projecten Mitigerende maatregelen Beoordeling en conclusie 26 Literatuurlijst en websites 27 Bijlage 1 Instandhoudingsdoelstellingen en waarden Natura 2000-gebieden 28 Bijlage II Gebiedsbeschrijving Natura 2000-gebieden 32 Bijlage III Resultaten berekening stikstofdepositie 49 Bijlage IV Toelichting storingsfactoren habitattypen

138 1 Inleiding 1.1. Aanleiding en doel Initiatiefnemer is voornemens om het varkens-, pluimvee- en rundveehouderijbedrijf aan de Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo uit te breiden. Aanleiding hiervoor is onder andere het feit dat er in deze omvang er sprake is van een economisch volwaardig bedrijf waarvoorde continuïteit op langere termijn gewaarborgd is. Het doel van de initiatiefnemer is om van de locatie aan de Slaghekkenweg 14-14a-14b een duurzaam bedrijf te maken met een duurzame bedrijfsvoering en met een maatschappelijk verantwoorde bedrijfsinrichting Studiegebied In onderstaande afbeelding is het studiegebied van de planlocatie (P) gelegen. Twickel Weldam Figuur 1 Studiegebied met Natura 2000-gebieden en Beschermde Natuurmonumenten 1.3. Omvang van de ingreep In het voornemen wordt er uitgebreid met twee nieuwe pluimveestallen, een nieuwe varkensstal en een nieuwe rundveestal. In de voorgenomen activiteit wordt er uitgebreid naar een totale bedrijfsomvang van vleesvarkens, ouderdieren voor vleeskuikens in opfok, stuks vleeskalveren en 3 paarden. In het plan-/besluit-mer zijn verschillende alternatieven van het voornemen onderzocht op hun milieueffecten. Aan de hand van de vergelijking tussen de varianten heeft de initiatiefnemer het voorkeursalternatief bepaald. Aangezien de initiatiefnemer voornemens is een omgevingsvergunning aan te vragen zonder daarbij de vleesvarkentak te betrekken, wordt in de voorliggende Passende beoordeling het voorkeursalternatief - zonder uitbreiding van vleesvarkens - als uitgangspunt genomen. In de Passende beoordeling wordt kort ingegaan op de gevolgen van de stikstofdepositie bij een uitbreiding mét vleesvarkens

139 1.4. Mogelijke effecten van de ingreep De uitbreiding aan de Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo kan mogelijk effect hebben op de natuurwaarden van dichtbij liggende Natura 2000-gebieden en Beschermde Natuurmonumenten. Het gaat hierbij om de ecologische en landschappelijke waarden van een dergelijk gebied of element. In de voorliggende Passende beoordeling worden de natuurgebieden Boddenbroek, Borkeld, Aamsveen, Lonnekermeer, Buurserzand & Haaksbergerveen, Sallandse Heuvelrug, Engbertsdijksvenen, Vörgersveld en Teeselinkven onderzocht. Het Teeselinkven ligt in de provincie Gelderland. Omdat de provincie Gelderland een ander aanpak heeft met betrekking tot de Natuurbeschermingsvergunning wordt deze het Teeselinkven als apart individueel gebied bekeken. De Passende beoordeling geeft inzicht in de aanwezige natuurwaarden van de betreffende gebieden en de mate van bescherming die daaraan gegeven dient te worden. Gebied Eigen aanwijzingbesluit Datum aanwijzing Soort gebied Boddenbroek (BN als onderdeel Heideterrein Twickel) Ja * Natura BN Lonnekermeer Nee * Natura 2000 Borkeld Nee * Natura 2000 Buurserzand & Haaksbergerveen Nee * Natura 2000 Teeselinkven Nee * Natura 2000 Aamsveen Nee * Natura 2000 Engbertsdijkvenen Ja Natura VR BN Sallandse Heuvelrug Ja * Natura VR Vörgersveld (als onderdeel Heideterrein Twickel) Ja BN * nog in ontwerp BN=Bescherm Natuurmonument VR=Vogelrichtlijngebied) 1.5. Vraagstelling van de Passende beoordeling Omdat in de directe omgeving van het plangebied en op enige afstand een aantal Natura2000-gebieden (Vogelen Habitatrichtlijn gebieden) liggen, wordt de vraag gesteld of de voorgenomen ingreep, die het bestemmingsplan mogelijk maakt, de kwaliteit van de natuurlijke habitats kan verslechteren of een significant verstorend effect kan hebben op de instandhoudingsdoelstellingen en op de soorten waarvoor de gebieden zijn aangewezen. Alle gebieden gelegen in alle windrichtingen rondom het bedrijf in de beoordeling worden meegenomen. Daarbij is het uitgangspunt dat daarmee het effect op alle habitattypen bekeken wordt. Eenzelfde habitattype in een nader gebied op grotere afstand zal zeker niet slechter af zijn. Aagro-Stacks heeft een model onnauwkeurigheid (10 km). Ondanks deze onnauwkeurigheid zijn de Natura 2000-gebieden buiten de 10 km in de Passende beoordeling opgenomen Leemten in informatie Verspreidingsmodel Aagro-Stacks Aagro-Stacks is het rekenmodel dat door provincies en gemeenten wordt gebruikt voor de vergunningverlening. Een negatief advies van de Raad van State (2007) heeft er toe geleid dat het rekenmodel Aagro-Stacks niet wettelijk werd voorgeschreven. Derhalve is het rekenmodel ook niet geoptimaliseerd. Ondanks het negatieve advies, werd het rekenmodel toch als een verplichting ingevoerd en door het ministerie van EL&I ter hand gesteld. Het wetenschappelijk rapport met achtergrondinformatie is niet volledig beschikbaar en de foutmarge van Aagro-Stacks voor de depositie is niet geschat. Beleidskader Vooruitlopend op de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) heeft de provincie Overijssel een eigen beleidskader uitgewerkt en op grond hiervan de Beleidsregel Natura 2000 en stikstof voor veehouderijen vastgesteld. Deze beleidsregel is op dit moment het kader van de vergunningverlening door de provincie. Onbekend is in hoeverre deze beleidsregel stand houdt na het invoeren van de PAS

140 2. Natuurbeschermingswet 1998 en provinciaal beleid 2.1. Natura 2000-gebieden en Beschermde Natuurmonumenten Natura 2000 Nederland kent 162 Natura 2000-gebieden (plus vier mariene gebieden). Dit Natura 2000netwerk bestaat uit gebieden die zijn aangewezen onder de Vogelrichtlijn en onder de Habitatrichtlijn. Beide Europese richtlijnen zijn belangrijke instrumenten om de Europese biodiversiteit te waarborgen. Alle Vogel- of Habitatrichtlijn gebieden zijn geselecteerd op grond van het voorkomen van soorten en habitattypen die vanuit Europees oogpunt bescherming nodig hebben. De overkoepelende naam voor (combinaties van) deze gebieden is 'Natura gebied'. Alle habitatgebieden vallen sinds 1 februari 2009 ook onder de Natuurbeschermingswet. Nederland is momenteel bezig de Natura 2000-gebieden aan te wijzen. Het toetsingskader ammoniak rondom Natura 2000 gebieden (opgesteld n.a.v. afspraken van het voormalige ministerie LNV met de gemeenten (VNG), provincies (IPO) en veehouders (LTO)) maakt plaats voor een handreiking 1 aan het bevoegd gezag. In veel gevallen zullen dit de provincies zijn. Deze handreiking kan het bevoegd gezag helpen bij de afweging of bestaand gebruik, nieuwvestiging of uitbreiding van activiteiten met stikstofemissie in of in de omgeving van Natura 2000 gebieden kan worden toegestaan of niet. Er moet rekening gehouden met een afstand van 5 km van Natura 2000 gebieden omdat volgens de handreiking zich 60% van de bedrijven zich bevindt. De handreiking is een hulpmiddel voor de periode totdat Natura 2000-beheerplannen van kracht zijn geworden. Het is niet een tot in detail ingevulde handreiking. Het bevoegd gezag krijgt de ruimte om tot een evenwichtig oordeel te komen op gebiedsniveau. Uit de uitspraak (nr /1) en het advies van de Raad van State kan niet de conclusie worden getrokken dat uitbreiding van veehouderijbedrijven niet meer mogelijk is. Voor een vergunning is nu steeds een afzonderlijke toets nodig van de effecten op een Natura 2000 gebied. Voor veehouderijen in of bij Habitatrichtlijn gebieden moet bij oprichtingen of uitbreidingen, die significante gevolgen kunnen hebben, een passende beoordeling worden doorlopen. Natuurbeschermingswet 1998 Nederland kreeg in 1967 voor het eerst een Natuurbeschermingswet. Deze wet maakte het mogelijk om natuurgebieden en soorten te beschermen. Op den duur voldeed de wet niet meer aan de eisen die internationale verdragen en Europese verordeningen stellen aan natuurbescherming. Daarom is in 1998 een nieuwe Natuurbeschermingswet gemaakt die alleen gericht is op gebiedsbescherming. De bescherming van soorten is geregeld in de Flora- en faunawet. De Natuurbeschermingswet 1998 is op 1 oktober 2005 gewijzigd. Sindsdien zijn de bepalingen vanuit de Europese Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn in de Natuurbeschermingswet verwerkt. De volgende gebieden worden aangewezen en beschermd op grond van de Natuurbeschermingswet: o Natura 2000-gebieden (Vogelrichtlijn- en Habitatrichtlijngebieden) o Beschermde Natuurmonumenten, en o Wetlands. Voor activiteiten of projecten die nadelige gevolgen voor de instandhoudingsdoelstellingen geldt een vergunningplicht. Bestaand gebruik Op 1 februari 2009 is de Natuurbeschermingswet opnieuw gewijzigd. De wijziging heeft betrekking op het zogenoemde 'bestaand gebruik'. Hieronder vallen activiteiten in en om beschermde Natura 2000 Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn gebieden die al plaatshadden voordat een gebied als beschermd gebied is aangewezen. De wijziging is met name van belang voor provincies (als bevoegd gezag) en voor burgers en bedrijven met bestaand gebruik. Beheersplan Als een gebied wordt aangemeld als Natura 2000-gebied, gaat het beschermingsregime van de Natuurbeschermingswet 1998 gelden. Na aanwijzing door de minister van het gebied als beschermd gebied moet er een beheerplan worden vastgesteld. Voor activiteiten die niet in het beheerplan zijn opgenomen en die verslechterende of significant verstorende gevolgen kunnen hebben, moet een vergunning worden aangevraagd. Bestaand gebruik wordt in principe wel opgenomen in het beheerplan. Maar zolang er nog geen beheerplan is, is - 6 -

141 er voor bestaand gebruik met mogelijke verslechterende of significant verstorende gevolgen een vergunning vereist. Een beheersplan moet binnen 3 jaar na definitieve aanwijzing van een Natura 2000 gebied worden vastgesteld Voor het Natura 2000-gebied De Borkeld is het conceptbeheersplan grotendeels gereed. Voor de overige betrokken Natura 2000-gebieden zijn nog geen beheersplannen vastgesteld Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) Stikstofdepositie is het probleem van verschillende overheidslagen en sectoren (landbouw, industrie, verkeer en vervoer). Zij werken samen aan de programmatische aanpak. Zo spreken de partijen af welke bijdragen zij aan de oplossing van het probleem leveren. Het belangrijkste van deze aanpak is dat de achteruitgang van de biodiversiteit een halt wordt toegeroepen. Daarnaast moeten de duurzame economische ontwikkelingen door kunnen gaan. De afspraken worden in de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) beschreven. De PAS is erop gericht de stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden omlaag te brengen. PAS is ook belangrijk voor de vergunningverlening volgens de Natuurbeschermingswet Voor activiteiten die leiden tot een stikstoftoename in Natura 2000-gebieden, worden geen vergunningen gegeven. Ook al gaat het om een heel kleine toename. Bovendien kan het ook om activiteiten buiten de Natura 2000-gebieden gaan, maar waarvan de stikstof terechtkomt in de gebieden. Het is de bedoeling om deze situatie met behulp van de PAS vlot te trekken. De programmatische aanpak kent een aantal onderdelen: o Beheerplannen; zonder beheerplannen geen PAS; o Instrument voor goede probleemanalyse op gebiedsniveau; o Ecologische onderbouwing van tussendoelen; o Provinciale maatregelen om depositie terug te dringen; o Generieke maatregelen om achtergronddepositie te verminderen; o Borging van noodzakelijke maatregelen in wetgeving; o Een goed systeem van stikstof- monitoring. Het programma stikstof biedt ruimte en helderheid voor het bedrijfsleven en laat zien hoe en in welk tempo gewerkt wordt aan natuurherstel Beleidskader Natura 2000 en stikstof voor veehouderijen Momenteel leidt Natura 2000 door de stikstofproblematiek tot grote problemen in het kader van vergunningverlening. Ook het opstellen van beheersplannen laat nog enige tijd op zich wachten. Bij de huidige stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden in Overijssel kan niet worden gegarandeerd dat op lange termijn realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen is gewaarborgd2. De provincie Overijssel heeft een Beleidskader Natura 2000 en stikstof voor veehouderijen opgesteld. Hierin wordt beschreven hoe, vooruitlopend op de beheersplannen, een vermindering van de stikstofdepositie in gang wordt gezet, die leidt tot een betere situatie voor de instandhoudingsdoelstellingen. Dit beleidskader beschrijft hoe deze vermindering gegarandeerd bereikt kan worden. Het verminderen van de stikstofdepositie wordt op de volgende hoofdlijnen aangepakt: o Toepassing emissiearme technieken; o Saldering met een registratiesysteem; o Sanering piekbelastingen; o Monitoring en hand aan de kraan ; o Effectgerichte maatregelen; o Stimuleringsbeleid veehouderijen. De provincie Overijssel hanteert voor alle Natura 2000-gebieden een gelijke aanpak voor het verminderen van de stikstofdepositie. Vooruitlopend op de beheerplannen moet voor de onderzoekslocatie een vergunning worden aangevraagd ex artikel 19d van de Natuurbeschermingswet. De provincie hanteert een drempelwaarde om te bepalen onder welke voorwaarden de vergunning of vrijstelling kan worden verleend. Om te bepalen welke maatregelen van kracht zijn voor bedrijven bij een uitbreiding wordt t/m 2013 een drempelwaarde van 1% van de kritische depositiewaarde gehanteerd. Bij het toepassen van dit beleidskader wordt per bedrijf een gecorrigeerd emissieplafond ingevoerd. Dit is het daadwerkelijke aantal dieren op 1 februari 2009 vermenigvuldigd met het emissieniveau per dierplaats conform de AMvB huisvesting. Dit gecorrigeerde emissieplafond wordt gehanteerd als uitgangspunt voor de vergunningverlening en voor het stellen van de hieraan verbonden voorwaarden

142 Vooruitlopend op de PAS en de bijbehorende mogelijkheden voor een ecologische onderbouwing wordt met dit beleidskader beoogd om aan te tonen dat projecten die voldoen aan de eisen in dit kader bijdragen aan een substantiële en proportionele vermindering van de stikstofdepositie

143 3. Kenmerken en actuele natuurwaarden van de gebieden De inrichting aan de Slaghekkenweg 14-14a-14b is door verschillende Natura gebieden omgeven (zie Figuur 1). Het Natura 2000-gebied Boddenbroek is gelegen in de gemeente Hof van Twente op een afstand van ± 2,5 km ten zuiden van de onderzoekslocatie. Het Natura 2000-gebied Borkeld (gemeente Hof van Twente/gemeente Rijssen-Holten) is op een afstand van ± 12,5 km ten noordwesten van de onderzoekslocatie gelegen. Het Natura 2000-gebied Lonnekermeer (gemeente Dinkelland/gemeente Enschede) is op een afstand van ± 10,6 km ten noordoosten van de onderzoekslocatie gelegen. Het Natura 2000-gebied Aamsveen (gemeente Enschede) is op een afstand van ± 18 km ten westen van de onderzoekslocatie gelegen. Het Natura 2000-gebied Buurserzand & Haaksbergerveen (gemeente Berkelland/gemeente Enschede/gemeente Haaksbergen) is op een afstand van ± 9,3 km ten zuidoosten van de onderzoekslocatie gelegen. Het Natura 2000-gebied Engbertsdijkvenen (gemeente Hardenberg, Tubbergen, Twenterand) is op een afstand van ± 24 km ten zuidoosten van de onderzoekslocatie gelegen. Het Natura gebied Sallandse Heuvelrug (gemeente Hellendoorn/ Rijssen-Holten) is op een afstand van ± 20 km ten noordwesten van de onderzoekslocatie gelegen Instandhoudingsdoelstellingen Het ecologisch netwerk Natura 2000 moet de betrokken natuurlijke habitats en leefgebieden van soorten in hun natuurlijke verspreidingsgebied in een gunstige staat van instandhouding behouden of in voorkomend geval herstellen. Onder het begrip instandhouding wordt een geheel van maatregelen verstaan die nodig zijn voor het behoud of herstel van natuurlijke habitats en populaties van wilde dier- en plantensoorten in een gunstige staat van instandhouding. Voor elk Natura 2000-gebied zijn instandhoudingsdoelstellingen ontwikkeld, waarbij per habitattype en per (vogel)soort is uitgegaan van landelijke doelen en de bijdrage die een gebied redelijkerwijs kan leveren voor het bereiken van een gunstige staat van instandhouding op landelijk niveau. Voor de betreffende natuurgebieden gelden de volgende algemene instandhoudingsdoelstellingen: o Behoud van de bijdrage van het Natura 2000-gebied aan de biologische diversiteit en aan de gunstige staat van instandhouding van natuurlijke habitats en soorten binnen de Europese Unie. o Behoud van de bijdrage van het Natura 2000-gebied aan de ecologische samenhang van het Natura 2000 netwerk zowel binnen Nederland als binnen de Europese Unie. o Behoud en waar nodig herstel van de ruimtelijke samenhang met de omgeving ten behoeve van de o duurzame instandhouding van de in Nederland voorkomende natuurlijke habitattypen en soorten. Behoud en waar nodig herstel van de natuurlijke kenmerken en van de samenhang van de ecologische structuur en functies van het gehele gebied voor alle habitattypen en soorten waarvoor instandhoudingsdoelstellingen zijn geformuleerd. o Behoud of herstel van gebiedsspecifieke ecologische vereisten voor de duurzame instandhoudingdoelstellingen zijn geformuleerd. Binnen de natuurgebieden komen er specifieke natte habitats en specifieke droge habitats voor. Alle betrokken natuurgebieden ondervinden schade door vermesting. Er dient hierbij gestreefd te worden om de gronden binnen deze gebieden te verarmen. De natte habitats binnen een gebied kunnen over het algemeen meer vermesting verdragen dan de droge habitats. Derhalve is het lastig de exacte kritische depositiewaarde per gebied vast te stellen. De kritische depositiewaarde is de grens waarboven dit risico niet kan worden uitgesloten. In de voorliggende Passende beoordeling is bekeken of de kwaliteit van de habitattypen significant wordt aangetast als gevolg van de verzurende en/of vermestende invloed van de stikstofdepositie door het voorgenomen plan. In bijlage 1 en 2 is informatie opgenomen van de Natura 2000-gebieden die in de Passende beoordeling zijn betrokken. In bijlage 1 zijn de instandhoudingsdoelstellingen per gebied aangegeven. Per soort en habitattype is een oordeel gegeven over de landelijke staat van instandhouding. Tevens is het belang van het gebied aangegeven

144 3.2. Huidige staat van instandhouding en gevoeligheid van habitats Boddenbroek o H3130: Oligotrofe tot mesotrofe stilstaande wateren met vegetatie behorend tot het Littorelletalia uniflorae en/of Isoëto-Nanojuncetea. Na het opschonen in 1991 heeft de vegetatie in en vlak rond het ven zich hersteld. Nu komen voor: de Associatie van Waterpunge en Oeverkruid (Samolo-Littorelletum), de Associatie van Ongelijkbladig fonteinkruid en de Associatie van Veelstengelige waterbies. Er komen soorten voor als: Veelstengelige waterbies, Moerassmele, Teer vederkruid, Vlottende bies, Moerashertshooi, Duizendknoopfonteinkruid, Ongelijkbladig fonteinkruid, Ondergedoken moerasscherm, Dwergzegge, Alpenrus, Waterpunge en Stijve moerasweegbree. Door stapeling van organisch materiaal zullen de meeste van deze associaties vermoedelijk op termijn verdwijnen. Bij maaien en kleinschalig plaggen kan de vegetatie zich op lange termijn handhaven. Het maximale areaal is in dit gebied al vrijwel bereikt en is beperkt vanwege de grootte van het ven. Conclusie: Het habitattype komt goed ontwikkeld voor met een beperkt areaal. Bij juist beheer en mits geen verdere eutrofiëring/verzwaveling van het grondwater optreedt, zijn de perspectieven voor instandhouding goed. Mogelijkheden voor verdere uitbreiding zijn binnen dit kleine terrein afwezig. o H4010: Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix Rond 1993 was de natte heide nog sterk vergrast met Pijpestrootje en deels verbost. Na houtkap en plaggen zijn de volgende gemeenschappen aanwezig: de de typische en veenmosrijke subassociatie van de Dopheide-associatie (Ericetum tetralicis typicum en Ericetum tetralicis sphagnetosum). Het betreft hier subtype A: vochtige heiden (hogere zandgronden), dat voorkomt op de hoogste delen van het terrein, soms met Beenbreek in de iets lagere, nattere delen. Op vrij uitgebreide schaal komt de pioniersassociatie van Moeraswolfsklauw en Snavelbies voor, die zich op termijn tot natte heide zal ontwikkelen. Bij het tegengaan van vergrassing en verbossing is het voorkomen van het type op lange termijn gegarandeerd. Conclusie: Van dit habitattype komt subtype A goed ontwikkeld voor met een redelijk areaal. De perspectieven voor instandhouding van de huidige vegetatie zijn goed. Het maximale areaal is vrijwel bereikt. o H7230: Alkalisch laagveen Rond 1993 waren nog slechts fragmenten schraalland aanwezig met daarin nog enkele exemplaren Vleeskleurige orchis. Na de herstelmaatregelen is een spectaculair herstel opgetreden. Het gaat om fragmentair ontwikkelde vormen van de Associatie van Vetblad en Vlozegge (Pinguiculo-Caricetum pulicaris) en de zich nog ontwikkelende subassociatie van Parnassia van het Blauwgrasland (Cirsio- Molinietum parnassietosum). Er komen soorten voor als Wijdbloeiende rus, Vleeskleurige orchis, Armbloemige waterbies, Vetblad, Dwergzegge, Alpenrus, Zeegroene zegge, Sterregoudmos, Kleine valeriaan en Draadzegge. Ook komen Kleine en Ronde zonnedauw voor, Moeraswolfsklauw en Witte snavelbies. Er komt ook blauwgrasland voor met Blauwe knoop, Pijpenstrootje, Biezenknoppen en Blauwe zegge, Kale jonker, Lidrus, Veldrus, Grote wederik en Kattestaart, naast eerdergenoemde basenminnende soorten. Plaatselijk gaat dit laatste type over in een rompgemeenschap van Zwarte zegge. Op sommige plekken in het oude Blauwgrasland zijn mesotrafente soorten als Vetblad en Vleeskleurige orchis weer achteruit gegaan door de relatief hoge productiviteit van grassen. Dit hangt waarschijnlijk samen met externe eutrofiëring. Een aantal soorten die in het verleden voorkwamen, zijn (nog) niet teruggekeerd: Tweehuizige zegge, Groenknolorchis, Veenmosorchis, Moeraswespenorchis, Parnassia, Vlozegge, Blonde zegge en een aantal basenminnende mossen. Vermoedelijk zijn deze soorten uit de zaadbank verdwenen. Kwaliteitsverbetering en een kleine uitbreiding van het areaal zijn mogelijk bij herstel van de basenverzadiging, door verhoging van de zomergrondwaterstanden en het tegengaan van eutrofiëring en de toestroom van sulfaatrijk grondwater. Conclusie: Het habitattype komt hier op een klein oppervlak goed en matig ontwikkeld voor, als overgangsvorm of mengtype van Knopbiesverbond (Caricion davallianae) met blauwgrasland (Cirsio- Molinietum). De perspectieven voor instandhouding lijken redelijk, mits er gemaaid en kleinschalig geplagd wordt en zolang geen eutrofiëring van het basenrijke grondwatersysteem optreedt. Uitbreiding en kwaliteitsverbetering zijn slechts realiseerbaar bij ingrepen in de waterhuishouding en het tegengaan van de bemesting buiten het Natura 2000-gebied. Volledig herstel wordt waarschijnlijk belemmerd door het verdwijnen van soorten uit de zaadbank. Voor het behoud van de huidige kwaliteit zijn het verminderen van de belasting met sulfaat en/of nutriënten via het grondwater en het blijven voeren van goed beheer essentieel. Voor uitbreiding en

145 kwaliteitsverbetering van habitattype H7230 kalkmoerassen zijn herstelmaatregelen voor de hydrologie nodig. Maatregelen, die de stijghoogte van het basenrijke grondwater verhogen bieden de beste perspectieven. Maatregelen die de opbolling en lokale kwel van basenarm grondwater vergroten dienen afgewogen plaats te vinden om te voorkomen dat het basenarme water het basenrijkere wegdrukt. Het is raadzaam dit doel te realiseren via geleidelijke aanpassing in combinatie met monitoring. Borkeld o H3160: Dystrofe natuurlijke poelen en meren Het komt voor in veenputjes in de verdroogde hoogveenkern matig tot goed ontwikkeld voor. Bij verbetering van de waterhuishouding kan de kwaliteit worden verbeterd. Conclusie: het habitattype komt met een kleine oppervlakte matig tot goed ontwikkeld voor. o H4010: Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix Centraal in het gebied zijn twee stukken met natte heide gelegen behorend tot subtype A: vochtige heiden (hogere zandgronden). De hoogveen randzone en de Leemheide. Het gaat vooral hier om rompgemeenschappen van het dophei verbond, maar op de Leemheide ook om de associatie van Gewone dophei (11Aa2). Ook komt de associatie van Moeraswolfsklauw en Snavelbies voor, die niet tot het habitattype wordt gerekend, maar wel een voorstadium is van dit type. Er komt een kleine populatie Klokjesgentiaan voor. Verder groeien er Heidekartelblad, Liggende vleugeltjesbloem, Ronde zonnedauw, Bruine en Witte snavelbies, Gevlekte orchis, Welriekende nachtorchis, Veenbies en Blauwe zegge. Langs de rand van het hoogveen is de natte heide volledig vergrast met Pijpestrootje. Dit is verreweg het grootste deel van de natte heide. Rond het goed ontwikkelde stuk ligt bos. Dit zorgt voor veel opslag van bomen. Als dit bos verwijderd wordt, is er ruimte voor ontwikkeling van wat grotere oppervlaktes goed ontwikkelde natte heide. Door plaggen in de vergraste heide is kwaliteitsverbetering mogelijk. Conclusie: Subtype A komt plaatselijk goed ontwikkeld voor, maar is voor een grote oppervlakte (ca 10 ha) matig ontwikkeld. Er zijn potenties voor herstel van de kwaliteit met de uitvoering van interne herstelmaatregelen en het kappen van bos. o H6230: Soortenrijke heischrale graslanden op arme bodems van berggebieden (en van submontane gebieden in het binnenland van Europa). De associatie van Klokjesgentiaan en Borstelgras (19Aa2) en rompgemeenschappen van het verbond van Heischrale graslanden komen voor. Soorten als Liggende vleugeltjesbloem en Addertong, Heidekartelblad en Gevlekte orchis, Stijve ogentroost en Rondbladig wintergroen en Maanvaren komen voor. De vegetatie ontwikkelt zich positief, wat blijkt uit uitbreiding van de meeste van deze soorten. Het areaal is beperkt (2,59 ha). Rond dit gebiedje ligt bos. Dit zorgt voor bladinval en veel opslag van bomen. Als dit bos verwijderd wordt, is er mogelijk ruimte voor ontwikkeling van wat grotere oppervlaktes goed ontwikkeld heischraalgrasland. Conclusie: Het habitattype komt met een kleine oppervlakte goed ontwikkeld voor. Perspectieven voor behoud zijn goed En er zijn mogelijkheden voor uitbreiding. Interne herstelmaatregelen zijn niet urgent maar kunnen over middellange termijn worden uitgevoerd. Voor habitattype H3160 zure vennen heeft het stoppen van de ontwatering in het voormalige hoogveen matige prioriteit. Voor externe maatregelen die zorgen voor verhoging van de stijghoogte in het watervoerende pakket moet worden uitgezocht of ze nodig zijn voor herstel van habitattypen H3160 zure vennen, H4010A vochtige heiden (hogere zandgronden) en H6230 heischrale graslanden. Aamsveen o H4010: Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix Subtype A: vochtige heiden (hogere zandgronden). Plaatselijk komt het type over kleine oppervlakten in goed ontwikkelde toestand voor: Associatie van Gewone dophei (Ericetum tetralicis sphagnetosum en typicum). Typische soorten zijn Klokjesgentiaan, Beenbreek en Trekrus. Conclusie: Het habitattype komt over een relatief klein oppervlak voor en is van matige tot goede kwaliteit. o H6230: *Soortenrijke heischrale graslanden, op arme bodems van berggebieden (en van submontane gebieden in het binnenland van Europa) Het gebied is belangrijk voor de plaatselijk fraai ontwikkelde vorm van dit type (Gentiano pneumonanthes-nardetum) met soorten als Gevlekte orchis, Welriekende nachtorchis, Klokjesgentiaan, Heidekartelblad, Vleugeltjesbloem, Gewone en Rode dopheide. Het schraalland vertoont overgangen naar zure vormen van Blauwgrasland (RG Carex panicea-succisa pratensis-[junco-molinion]). Conclusie: Het habitattype komt lokaal voor met een goede kwaliteit

146 o o o H7120: Aangetast hoogveen waar natuurlijke regeneratie nog mogelijk is Het habitattype is overwegend van matige kwaliteit (RG Molinia caerulea-[oxycocco- Sphagnetea], RG Eriophorum vaginatum- [Oxycocco-Sphagnetea]). Door interne vernatting zijn veenmosrijke vegetaties toegenomen (RG Molinia caerulea-sphagnum-[scheuchzerietea], RG Eriophorum angustifolium-sphagnum-[scheuchzerietea]). Kritische hoogveensoorten ontbreken. Bij verdere maatregelen in de waterhuishouding zijn er mogelijkheden voor verbetering van de kwaliteit. Conclusie: Het habitattype is over een aanzienlijke oppervlakte aanwezig met een overwegend matige en plaatselijk goede kwaliteit. Er zijn potenties voor verbetering van de kwaliteit. H91D0: *Veenbossen In de overgang van beekdal naar hoogveen is het Zompzegge-Berkenbroek (Carici curtae-betuletum peucedanetosum) aanwezig in combinatie met Gagelstruwelen. In en rond de hoogveenkern zijn plaatselijk ook minder goed ontwikkelde vormen aanwezig (Erico-Betuletum callunetosum en rompgemeenschappen van het Betulion). Bij het opheffen van de verdroging zijn er potenties voor uitbreiding. Conclusie: Het type komt goed en matig ontwikkeld voor met een beperkt areaal. Er zijn goede potenties voor uitbreiding. H91E0 *Bossen op alluviale grond met Alnus glutinosa en Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) Volgens opnamemateriaal komt subtype C: vochtige alluviale bossen (beekbegeleidende bossen) (Carici elongatae-alnetum) in goed ontwikkelde vorm voor. Het areaal daarvan is beperkt als gevolg van verdroging. Bij vermindering van de ontwatering zijn er goede potenties voor uitbreiding van het oppervlak en herstel van de kwaliteit. Conclusie: Subtype C komt in goede kwaliteit voor met een kleine oppervlakte. Vermindering van de ontwatering buiten en binnen het Natura 2000-gebied heeft prioriteit. In hoeverre vermindering van grondwateronttrekkingen en vermindering van de bemesting aan de westzijde van het Natura 2000-gebied prioriteit heeft, is niet nader onderzocht. Buurserzand & Haaksbergerveen o H3130: Oligotrofe tot mesotrofe stilstaande wateren met vegetatie behorend tot het Littorelletalia uniflorae en/of Isoëto-Nanojuncetea In het Buurserzand herbergde de Steenhaarplas een aantal jaren geleden een zwak gebufferde vegetatie. Na herstelmaatregelen die hier in 1990 zijn uitgevoerd, verscheen een zeldzame vegetatie met Waterlobelia, Oeverkruid en Moerashertshooi (Littorelletea). Daarna is hier in de loop van de tijd verzuring opgetreden. Op dit moment is met name in het diepe deel van de Steenhaarplas Knolrus gaan overheersen. In het noorden van het Buurserzand (ten westen van de Molenbelt) liggen twee herstelde vennen. Hier komt momenteel wel een vegetatie met soorten van het Oeverkruid-verbond (Littorellion uniflorae) voor, namelijk met Moerashertshooi, Waterpostelein en Veelstengelige waterbies. Daarnaast zijn ook Draadzegge, Veldrus, Moerasstruisgras, Liggend hertshooi en Grondster aanwezig. De overige vennen van het Buurserzand zijn zuur. Conclusie: Het habitattype komt met een klein oppervlak in het Buurserzand voor. De huidige kwaliteit is matig tot goed. Er zijn goede potenties voor kwaliteitsverbetering aanwezig, mits kwelstromen kunnen zorgen voor voldoende buffering van het venwater. o H4010: Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix Het gaat hier om subtype A: vochtige heiden (hogere zandgronden). In het Buurserzand komt het type met een vrij groot areaal in de laagtes voor. Een groot deel hiervan bestaat uit het de typische subassociatie van de Associatie van Gewone dophei (Ericetum typicum) (goed ontwikkelde vorm) en de Rompgemeenschap van Pijpestrootje (RG Molinea caerulea [Oxycocco-Sphagnetea]) (matig ontwikkelde vorm). Plaatselijk komt in het Ericetum typicum Veenbies, Trekrus en Blauwe zegge voor. Op oudere plagplekken komt hierin ook Bruine snavelbies voor. Dit betreft natte heides die zich vanuit de Associatie van Moeraswolfsklauw en Snavelbies (Lycopodio-Rhynchosporetum) hebben ontwikkeld. Op enkele plekken komt ook de subassociatie met veenmos van de Associatie van Gewone dophei (Ericetum sphagnetosum) voor. Door recente vernatting zijn de perspectieven voor het Ericetum typicum goed en kan in combinatie met plaggen uitbreiding plaatsvinden. Met gefaseerd plaggen kan ook de kwaliteit worden verbeterd. Uitbreiding van het Ericetum sphagnetosum wordt onder de huidige hydrologische condities (grote fluctuatie waterstand) niet aannemelijk geacht. In het Haaksbergerveen is het habitattype met een aanzienlijk oppervlak aanwezig (plm. 60 ha.). Een kwart hiervan is goed ontwikkeld, de rest matig ontwikkeld. Goed ontwikkelde vegetaties hebben betrekking op de Associatie van Gewone dophei

147 o o o (Ericetum tetralicis), zowel subassociatie typicum als subassociatie sphagnetosum. Matig ontwikkelde stukken zijn rompgemeenschappen van de Klasse der Hoogveenbulten en Natte heide (Oxycocco- Sphagnetea) met een dominantie van grassen, zoals de Rompgemeenschap van Pijpenstrootje (RG Molinia caerulea) en de Rompgemeenschap van Eenarig wollegras (RG Eriophorum vaginatum). Conclusie: Het habitattype komt met een aanzienlijk areaal matig en goed ontwikkeld voor en er zijn goede potenties voor uitbreiding van het oppervlak en er is ook verbetering van de kwaliteit mogelijk. H7110: Actief hoogveen Verspreid in het centrale deel van het Haaksbergerveen en in het Horsterveen (het noordwestelijke deel van het deelgebied Haaksbergerveen) liggen snippers van subtype A: actieve hoogvenen (hoogveenlandschap). In totaal bedraagt het oppervlak ongeveer 6 ha. Het betreft de Associatie van Gewone dophei en Veenmos (Erico-Sphagnetum magellanici) in combinatie met de Rompgemeenschap van Eenarig wollegras (RG Eriophorum vaginatum-[oxycocco-sphagnetea]). Er zijn goede potenties voor verdere ontwikkeling van dit habitattype uit H7120 herstellende hoogvenen. Conclusie: Het habitattype is met een klein oppervlak, verspreid over het gebied, aanwezig. Er zijn goede mogelijkheden voor ontwikkeling van dit habitattype uit H7120 herstellende hoogvenen. H7120: Aangetast hoogveen waar natuurlijke regeneratie nog mogelijk is Ongeveer 25 ha. van het Haaksbergerveen bestaat uit habitattype H7120 herstellende hoogvenen. Het habitattype komt verspreid over het gebied voor. Het gaat hier voornamelijk om de Associatie van Veenmos en Snavelbies (Sphagno- Rhynchosporetum) in mozaïek met rompgemeenschappen van de Klasse der Hoogveenslenken (Scheuchzerietea). Daarnaast zijn er heidevegetaties en bossen op het verdroogde hoogveen, die tot dit type worden gerekend. Er zijn goede potenties om dit habitattype te herstellen tot H7110 actieve hoogvenen. Conclusie: Het habitattype is over een groot areaal, verspreid over het gebied, aanwezig. Er zijn goede potenties voor herstel in de richting van habitattype H7110 actieve hoogvenen. H91D0: Veenbossen Vooral in de westelijke en zuidelijke randzone van het Haaksbergerveen liggen vrij grote stukken veenbos. Van het totale oppervlak van circa 20 ha. is het overgrote deel verruigd (matig ontwikkeld). Het betreft rompgemeenschappen van het Verbond der Berkenbroekbossen (Betulion pubescentis). De goed ontwikkelde delen bestaan uit het Dophei-Berkenbroek (Erico-Betuletum pubescentis) en voor een kleiner deel uit het Zompzegge-Berkenbroek (Carici curtae-betuletum pubescentis). De mogelijkheden voor uitbreiding en kwaliteitsverbetering van dit habitattype zijn goed. Conclusie: Het habitattype komt over een groot oppervlak in de randzone van het gebied voor. Het overgrote deel is matig ontwikkeld, de rest goed ontwikkeld. Er zijn goede potenties voor uitbreiding en verbetering kwaliteit van dit type. Binnen het Natura 2000-gebied (deelgebied Haaksbergerveen) geldt een Sense of Urgency voor de habitattypen H7110A actieve hoogvenen (hoogveenlandschap) en H7120 herstellende hoogvenen met betrekking tot maatregelen in de waterhuishouding. Maatregelen in de waterhuishouding en inrichtingsmaatregelen hebben daarom een hoge prioriteit. Engbertsdijkvenen o H4010 Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix Het gaat hierbij om subtype A: vochtige heide (hogere zandgronden). In goed ontwikkelde vorm (Ericetum tetralicis) komt het type maar over een kleine oppervlakte voor (4-5 ha). In het noordelijk deel, dat momenteel is verdroogd in verband met de muggenproblematiek, zijn bij verwijdering van bos en vernattingsmaatregelen potenties voor herstel. Conclusie: Subtype A komt matig en goed ontwikkeld voor met een kleine oppervlakte. o H7110 : Actief hoogveen Het betreft subtype A: actieve hoogvenen (hoogveenlandschap). Er komt in de onvergraven kern een klein areaal aan hoogveenbultengemeenschappen voor: Erico-Sphagnetum (0,11 ha). Een kenmerkende afwisseling van bulten en slenken is niet of nauwelijks aanwezig en een goed ontwikkelde acrotelm is nog niet aanwezig. Met maatregelen in de externe waterhuishouding en optimalisering van de interne waterhuishouding zijn goede potenties voor uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit aanwezig. Conclusie: Het habitattype is met een kleine oppervlakte matig ontwikkeld aanwezig en er zijn goede mogelijkheden voor herstel. o H7120: Aangetast hoogveen waar natuurlijke regeneratie nog mogelijk is Voor de vernatting bestond Engbertsdijkvenen overwegend uit een matige kwaliteit van dit habitattype (soortenarme rompgemeenschappen van Pijpestrootje). Dit type heeft zich positief ontwikkeld door de ontwikkeling van de RG Pijpenstrootje/ Waterveenmos (20 ha). Snavelbies-begroeiingen komen voor

148 o met 2,25 ha. De vernatting heeft tevens geleid tot begroeiingen van Waterveenmos (16 ha) en van Veenpluis al of niet met Pijpenstrootje (23 ha). Begroeiingen die behoren tot de matig ontwikkelde vorm overheersen echter nog: de RG Pijpenstrootje (130 ha), de RG Pijpestrootje/ Eenarig wollegras (54 ha). Door verdroging zijn over een grote oppervlakte soortenarme berkenbossen ontstaan op het restveen. Met maatregelen in de externe waterhuishouding en optimalisering van de interne waterhuishouding zijn goede potenties voor uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit aanwezig. Plaatselijk zal het habitattype door hydrologisch herstel overgaan in habitattype H7110A actieve hoogvenen (hoogveenlandschap). Conclusie: Het habitattype komt voor met een grote oppervlakte en is voor een groot deel van matige kwaliteit en voor een aanzienlijk deel van goede kwaliteit. Er zijn goede potenties voor herstel. H91D0: Veenbossen Er komt ca 20 hectare goed ontwikkeld Dophei-Berkenbroek voor, met in de ondergroei een dominantie van veenmos en soorten als Veenpluis, Eenarig wollegras, Snavelzegge. Conclusie: Het habitattype komt met een aanzienlijk areaal voor in goede kwaliteit. Hoge prioriteit hebben maatregelen in de waterhuishouding ten behoeve van herstel van habitattypen H7110A actieve hoogvenen (hoogveenlandschap) en H7120 herstellende hoogvenen. Maatregelen in de externe waterhuishouding zijn onontbeerlijk voor het hoogveenherstel. Deze maatregelen moeten met onderzoek nader worden uitgewerkt. Tevens moet worden uitgezocht of vermindering van grondwateronttrekking nodig is. De afgeschoven dammen zijn inmiddels gerepareerd. Sallandse Heuvelrug o H3160: Dystrofe natuurlijke poelen en meren Het habitattype komt goed ontwikkeld voor in het Sasbrinkven, hoewel de soortensamenstelling hier wel op enige eutrofiëring duidt. In de Eendeplas komt dit habitattype niet voor. Bij afname van de voedselrijkdom van deze plas, zijn er echter potenties voor herstel. In de Fazantenweide en Kleine plas is ook ontwikkeling van dit habitattype mogelijk. Conclusie: Het habitattype is zeer beperkt in het gebied aanwezig, de kwaliteit is goed. Bovendien kan het areaal licht worden uitgebreid. o H4010: Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix. Dit habitattype komt slechts met een gering oppervlak voor (o.a. bij Sasbrinkven). De kwaliteit is goed. Dertig jaar geleden kwamen ook veenmosrijke typen van de vochtige heide voor. Conclusie: Het habitattype is met een zeer beperkt areaal in goede kwaliteit aanwezig. Areaalvergroting is waarschijnlijk beperkt mogelijk. Bij hydrologisch herstel is terugkeer van veenmosrijke vormen mogelijk. o H7110: Actief hoogveen Het betreft subtype B: actieve hoogvenen (heideveentjes). Van dit habitattype resteert een degradatiestadium als gevolg van verdroging op de flank van de Sprengenberg. Het betreft een type met dominantie van Pijpestrootje en enkele bijzondere soorten als Hoogveenmos en Beenbreek. Er zijn goede potenties voor minerotrofe vormen van de Associatie van Gewone dophei en Veenmos (Erico- Sphagnetum). Conclusie: Het habitattype komt alleen matig ontwikkeld voor. Er resteert slechts een verdroogd hellinghoogveen. Herstel van de kwaliteit is mogelijk door vernattingsmaatregelen en herstelbeheer. Maatregelen tegen verdroging hebben een matige prioriteit. Lonnekermeer o H3130: Oligotrofe tot mesotrofe stilstaande wateren met vegetatie behorend tot het Littorelletea uniflorae en/of Isoëto-Nanojuncetea Vroeger kwam het habitattype goed ontwikkeld voor in Klein Lonnekermeer met veel Gesteeld glaskroos, Naaldwaterbies en Oeverkruid. Momenteel komt het habitattype er met veel mindere kwaliteit voor en is Gesteeld glaskroos verdwenen. Op twee venoevers in het Hartjesbos komt het habitattype met een kleine oppervlakte goed ontwikkeld voor. Bij herstel van een seizoensmatige peilfluctuatie en mesotrofe condities in het Klein Lonnekermeer is verbetering van de kwaliteit goed mogelijk. Door aanwezigheid van Gesteeld glaskroos in de zaadbank is terugkeer van deze soort na abiotisch herstel goed mogelijk. Conclusie: Het habitattype komt met een klein oppervlakte matig en goed ontwikkeld voor. De potenties voor herstel kwaliteit zijn goed. o H3160: Dystrofe natuurlijke poelen en meren

149 o o o Het habitattype komt voor in een ven in het zuidelijke deel van het Hartjesbos. Hier komt een vegetatie van Knolrus voor die tot de matig ontwikkelde vorm van het habitattype wordt gerekend. Onduidelijk is of er ook nog begroeiing aanwezig is die tot de goed ontwikkelde vorm kan worden gerekend. Conclusie: het habitattype komt met een kleine oppervlakte voor in ieder geval matig ontwikkelde vorm. H4010: Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix Subtype A: vochtige heiden (hogere zandgronden). Opnamen uit het gebied behoren tot het Lycopodio- Rhynchosporetum en het Ericetum tetralicis. Laatst genoemde gemeenschap behoort tot goed ontwikkelde vorm van het habitattype. Het habitattype komt in dergelijke goed ontwikkelde vorm zeer beperkt voor in het Natura 2000-gebied. Opmerking: het Lycopodio-Rhynchosporetum behoort tot habitattype H7150 pioniervegetaties met snavelbiezen, waarvoor geen instandhoudingsdoel is opgesteld in het Natura 2000 gebied. Conclusie: Het habitattype komt met een kleine oppervlakte voor en is goed ontwikkeld. H6230: Soortenrijke heischrale graslanden graslanden op arme bodems van berggebieden (en van submontane gebieden in het binnenland van Europa). Heischrale grasland van in de vorm van het Gentiano pneumonanthes-nardetum is niet meer aanwezig in het gebied. In 1996 kwam het nog wel voor nog wel (het is in 2003 op de vegetatiekaart als vochtige heide gekarakteriseerd). In hogere zones van de hooimaatjes met blauwgrasland komt het heischraalland wel nog voor. De soortensamenstelling is niet bekend. Conclusie: Het habitattype komt met een kleine oppervlakte voor. H6410: Grasland met Molinia op kalkhoudende, venige, of lemige kleibodem (Eu-Molinion) Er is een drietal hooimaten aanwezig in het gebied waarvan een kleiner deel uit Blauwgrasland bestaat. Conclusie: Het habitattype komt met een kleine oppervlakte goed ontwikkeld voor. Teeslinkven De maatregelen voor herstel van habitattype H3130 zwakgebufferde vennen hebben matig hoge prioriteit. H3130: Oligotrofe tot mesotrofe stilstaande wateren met vegetatie behorend tot het Littorelletalia uniflorae en/of Isoëto-Nanojuncetea Verschillende gemeenschappen die tot dit habitattype worden gerekend komen voor. Het gaat om de Associatie van Ongelijkbladig fonteinkruid, Vlottende bies, Pilvaren en Veelstengelige waterbies. Ook is melding gemaakt (1996) van de gemeenschap van Draadgentiaan (28AA01b). Na het baggeren en plaggen in 2000 zijn diverse soorten die in de jaren 50 voorkwamen niet of slechts tijdelijk teruggekeerd, zoals de Kleinste egelskop en Stijve moerasweegbree. Beide soorten zijn tijdens een veldbezoek in 2005 niet aangetroffen. In de jaren 50 kwam Moerassmele over een groot oppervlak voor; thans gaat het om een veel kleiner oppervlak van enkele tientallen vierkante meters waar ca. 80 polletjes staan. Conclusie: Het habitattype komt over circa 5% (ca. 1 ha) van het oppervlak met een matige tot goede kwaliteit voor. Ten opzichte van de jaren 50 is het areaal en de kwaliteit van de vegetatie aanzienlijk verminderd. Er zijn goede potenties voor kwaliteitsverbetering. o H4010: Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix Het betreft subtype A: vochtige heiden (hogere zandgronden). Het gaat om de typische subassociatie die in het heideveldje zuidelijk van het ven voorkomt en zich ontwikkelt in een afgegraven stukje vroegere landbouwgrond ten westen van het ven. De kwaliteit is goed: onder andere Beenbreek en Gewone veenbies komen voor, maar in geringe aantallen. De zomerwaterstanden zijn laag, waardoor het voorkomen van deze kritische soorten onder druk staat. Conclusie: Het habitattype komt op zeer kleine schaal voor met goede kwaliteit, die vanwege de lage waterstanden echter onder druk staat. De potenties voor herstel van de kwaliteit zijn goed. o H7210 Kalkhoudende moerassen met Cladium mariscus en soorten van het Caricion davallianae Galigaan komt voor in en langs de randen van het ven. Andere typische soorten van kalkmoerassen ontbreken echter c.q. zijn eerder verdwenen uit het gebied. Galigaan wordt hoofdzakelijk vergezeld door eutrafente soorten en soorten van matig zure tot zure omstandigheden. Het gaat echter om één van de weinige resterende binnenlandse groeiplaatsen van Galigaan. Conclusie: Het habitattype komt voor op kleine schaal met matige kwaliteit. Maatregelen tegen verdroging, verzuring (beide 1, 2), eutrofiëring (3, 9) en verruiging (6)hebben hoge prioriteit

150 3.3. Huidige vermesting en verzuring Een te hoge stikstofdepositie op de natuurlijke ecosystemen kan leiden tot een verstoring en verslechtering van de biodiversiteit van deze ecosystemen. Overmatige depositie van stikstof kan leiden tot verzuring, verstoring van de voedingstoffenbalans in de bodem en verontreiniging van het gronden oppervlaktewater, wat uiteindelijk leidt tot het verdwijnen van karakteristieke soorten in bossen en natuurterreinen. De hoeveelheid depositie die een ecosysteem nog kan verdragen zonder schade te ondervinden, wordt de kritische depositiewaarde of kritische belasting genoemd. Vanwege de belangrijke effecten die door stikstof worden veroorzaakt, zijn er voor stikstof aparte waarden bepaald. Het meest kwetsbaar zijn hoogvenen en ondiepe zachtwatermeren (kritische waarden 400 tot 700 mol stikstof per hectare per jaar), gevolgd door bos-ecosystemen (500 tot 1400 mol stikstof per hectare per jaar) en soortenrijke graslanden en heiden (700 tot 1800 mol stikstof per hectare per jaar).3 De huidige depositie van stikstof (Ntotaal) in 2010 in Nederland is, toegespitst op de provincie Overijssel, in onderstaand kaartbeeld weergegeven. Figuur 2 Depositie totaal stikstof (Ntot) binnen provincie Overijssel, waarbij de planlocatie rood omkaderd is (bron: Grootschalige Concentratie- en Depositiekaarten Nederland) Onderstaande tabel geeft voor de Natura 2000-gebieden de kritische depositiewaarde (KDW) en heersende achtergrondconcentratie van stikstof weer. Tabel 1 Kritische depositiewaarde en heersende achtergrondconcentratie van de Natura 2000-gebieden Natura 2000-gebied KDW 4 Ntotaal Heersende (mol N/ha/jr.) achtergrondconcentratie 5 (mol N/ha/jr.) Boddenbroek De Borkeld Lonnekermeer Engbertsdijkvenen Buurserzand & Haaksbergerveen Aamsveen Teeselinkven Sallandse Heuvelrug 400 <

151 Uit tabel 1 blijkt dat de heersende achtergrondconcentratie van stikstof hoger is dan de meest kritische depositiewaarde voor de aanwezige habitattypen binnen de gebieden. Er is in de huidige situatie reeds sprake van significant negatieve effecten. 3 Bleeker A. et al. (2006) Onderbouwing significant effect depositie op natuurgebieden. 4 De kritische depositiewaarden voor Natura 2000 habitatgebieden zijn opgenomen in H.F. van Dobben en A. van Hinsberg, (2008). Overzicht van kritische depositiewaarden voor stikstof, toegepast op habitattypen en Natura 2000-gebieden. Alterrarapport Grootschalige Depositiekaart Nederland - Totaal stikstof Planbureau voor de Leefomgeving

152 4. Effectenbeschrijving De effecten op de habitattypen van de betreffende natuurgebieden worden beoordeeld volgens de parameters: oppervlakteverlies, versnippering, verzuring, vermesting, verontreiniging, verdroging, verstoring door geluid, verstoring door licht en bewuste verandering soortensamenstelling. De effecten zijn bekeken aan de hand van de effectenindicator van ministerie van EL&I. Hierbij is gekeken naar de effecten van de activiteit nietgrondgebonden landbouw op het natuurgebied Mogelijke effecten natuurgebieden In onderstaande tabel is een overzicht weergegeven van de mogelijke effecten op soorten en/of habitattypen binnen het gebied Boddenbroek

153 In onderstaande tabel is een overzicht weergegeven van de mogelijke effecten op soorten en/of habitattypen binnen het gebied Borkeld. In onderstaande tabel is een overzicht weergegeven van de mogelijke effecten op soorten en/of habitattypen binnen het gebied Lonnekermeer

154 In onderstaande tabel is een overzicht weergegeven van de mogelijke effecten op soorten en/of habitattypen binnen het gebied Buurserzand & Haaksbergerveen. In onderstaande tabel is een overzicht weergegeven van de mogelijke effecten op soorten en/of habitattypen binnen het gebied Aamsveen

155 In onderstaande tabel is een overzicht weergegeven van de mogelijke effecten op soorten en/of habitattypen binnen het gebied Engbertsdijkvenen In onderstaande tabel is een overzicht weergegeven van de mogelijke effecten op soorten en/of habitattypen binnen het gebied Sallandse Heuvelrug

156 In onderstaande tabel is een overzicht weergegeven van de mogelijke effecten op soorten en/of habitattypen binnen het gebied Teeselinkven Beoordeling effecten per storingsfactor Oppervlakteverlies / verdroging De beschermde habitattypen binnen de betreffende gebieden zijn sterk afhankelijk van de waterhuishouding binnen het gebied. Het voornemen heeft geen invloed op de verlaging van de grondwaterstand in het gebied. Van oppervlakteverlies en verdroging is geen sprake. Binnen de planlocatie wordt geen gebruik gemaakt van grondwateronttrekking en zal geen significante negatieve bijdrage leveren aan de instandhouding van de habitattypen. Verstoring door geluid De planlocatie, waar nieuwbouw plaatsvindt, ligt op grote afstand (>2.500m) van de natuurgebieden. Uit akoestisch onderzoek blijkt dat de verspreiding van het geluid beperkt blijft tot de directe omgeving. De Natura 2000-gebieden ondervinden geen verstoring door geluid. Wel kan tijdens de aanlegfase verstoring bij vogelsoorten in de directe omgeving plaatsvinden. Voornamelijk geluidbelasting speelt hierin een rol. Echter door mitigerende maatregelen (bouwwerkzaamheden buiten broedseizoen), zal de verstoring gering zijn. Verzuring / vermesting Als gevolg van het voornemen op de planlocatie is sprake van een toename van de stikstofdepositie. Door het treffen van mitigerende maatregelen (salderen met ammoniak) wordt de toename teniet gedaan. Verzuring en vermesting als gevolg van het voornemen kunnen worden uitgesloten. Verstoring door licht De planlocatie, waar nieuwbouw plaatsvindt, ligt op grote afstand (>2.500m) van de natuurgebieden. Effecten als gevolg van verlichting hebben een geringe reikwijdte en worden derhalve uitgesloten. Versnippering De planlocatie doorkruist de Natura 2000-gebieden, zowel in de huidige situatie als ten tijde van het voornemen, niet. Van versnippering is geen sprake. Verontreiniging Binnen het plangebied vindt geen afspoeling van verontreinigende stoffen plaats. De invloed van de nieuwe bebouwing op de waterkwaliteit is beperkt, door het gebruik van niet uitloogbare materialen. Er worden binnen de planlocatie geen toxische stoffen toegepast of geproduceerd. Een toename in verontreinigende stoffen is uitgesloten

157 Bewuste verandering soortensamenstelling Bij een verandering in soortensamenstelling is er sprake van bewust ingrijpen in de natuur door herintroductie van soorten, introductie van exoten, uitzetten van vis, inzaaien van genetisch gemodificeerde organismen etc. In het voornemen is hier geen sprake van Effecten stikstofdepositie In de voorliggende Passende beoordeling is een kwantitatieve schatting gemaakt van de stikstofdepositie op de betreffende Natura 2000-gebieden. De depositieberekeningen zijn uitgevoerd a.d.h.v. het, op NNM (Nieuw Nationaal Model) gebaseerde, verspreidingsmodel AAgro-Stacks. Hierbij worden de bedrijfstechnische gegevens ingevoerd rond een lokaal cluster van agrarische ammoniakbronnen (dierhouderijen), van waaruit de stikstofdepositie in de directe omgeving en de omliggende ammoniakgevoelige locaties wordt berekend. De ammoniakemissie vanuit de onderzoekslocatie leidt tot een bepaalde depositie (zie tabel) daarvan op de, in de nabijheid gelegen, kwetsbare natuurgebieden. In de voorgenomen activiteit wordt er uitgebreid met 7.839,5 kg ammoniak. De emissietoename van de onderzoekslocatie wordt gecompenseerd met de beëindiging van de emissie van drie veehouderijen, gelegen aan de Torendijk 7 te Ambt-Delden, de Suetersweg 15 te Bentelo, de Slaghekkenweg 30 te Bentelo en gedeeltelijke beëindiging van de Bentelerhaarweg 2 te Bentelo. Resultaten In onderstaande tabel is de stikstofdepositie op de verschillende Natura 2000-gebieden weergegeven. Uitgangssituatie in de Passende beoordeling is de geldende vergunning op van het moment van aanwijzing van het betreffende gebied. Een volledig schematisch overzicht van de depositieberekening staat weergegeven in bijlage 3. De positionering van de onderzoekslocatie t.o.v. de voor verzuring en vermesting gevoelige gebieden is reeds in paragraaf 1.2 weergeven

158 Uit bovenstaande berekening blijkt dat in het voornemen (SHW14b aanvraag) de totale stikstofdepositie op het Natura 2000-gebied Boddenbroek meer dan 1% van de KDW bedraagt, zoals opgenomen in het beleidskader van de provincie Overijssel. Een vergunning ex artikel 19d van de Natuurbeschermingswet kan worden verleend indien: o Bij toetsing van een bedrijf aan de Natuurbeschermingswet wordt het emissieplafond per bedrijf verlaagd tot het gecorrigeerd emissieplafond. o Bij plannen en projecten waarbij uitbreiding van het aantal dieren aan de orde is een uitbreiding van een stal of de bouw van een nieuwe stal- emissiewaarde derde beheerplanperiode toepassen over de uitbreiding (emissiewaarde: 1,1 kg NH3/vlv). o Indien ondanks de toepassing van techniek de depositie stijgt, dient deze toename teniet gedaan te worden door interne en/of externe saldering. Toenames van depositie worden op habitattype niveau o gesaldeerd. In 2028 is emissiewaarde derde beheerplanperiode per dierplaats toegepast over de gehele bedrijfsvoering (emissiewaarde: 1,1 kg NH3/vlv) o Er ontstaat geen piekbelasting: de depositie die wordt veroorzaakt op habitattypen is minder dan 50 % van de kritische depositiewaarde. Door deze depositietoename te compenseren (externe saldering) met de depositie afkomstig van de vier beëindigende bedrijven (SHW30, TO7, SU15, aankoop Freriksen), is hier sprake van een afname van de stikstofdepositie

159 4.4. Gevolgen depositie ten aanzien van de instandhoudingsdoelstellingen Binnen de Natura 2000-gebieden komen plantgemeenschappen voor die gevoelig zijn voor een toename van de stikstofdepositie. Toename van stikstofdepositie op deze gebieden is derhalve schadelijk voor de te beschermen habitattypes. Het gevolg van een sterkte toename van de stikstofdepositie is in dit opzicht onomkeerbaar. Door de depositie van de beëindigde veehouderijen te salderen met de depositie van de planlocatie wordt de totale depositie vanuit vijf veehouderijen geconcentreerd. Dit maakt het mogelijk efficiënter de stikstofdepositie te beperken. Doordat de stikstofdepositie in het voornemen (met gebruik van externe saldering) afneemt,zijn er geen significant negatieve effecten te verwachten op de habitattypen binnen de Natura 2000-gebieden Cumulatie met andere projecten Onder andere veehouderijbedrijven in de omgeving van de Natura 2000-gebieden, waaronder de planlocatie, kunnen tezamen een relevante bijdrage leveren aan de verspreiding van stikstof. Er is geen toename van de stikstofdepositie, dus treedt er geen cumulatief negatief effect op. Als gevolg van de huidige wet- en regelgeving wordt de uitstoot van o.a. ammoniak beperkt. De achtergrondconcentratie binnen de Natura 2000 gebieden neemt ieder jaar af, de stikstofdepositie wordt verminderd Mitigerende maatregelen Om een toename van de stikstofdepositie te voorkomen, wordt gebruik gemaakt van externe (ammoniak) saldering. Door de toename in depositie te compenseren met depositie van de drie stoppende en één gedeeltelijk soppend veehouderijbedrijven, wordt voorkomen dat er verstorende effecten (verzuring/vermesting) optreden op de habitattypen en soorten die zijn aangewezen voor de betreffende Natura 2000-gebieden. Door het salderen van de stikstofdepositie wordt de kwaliteit van de natuurlijke habitats niet verslechterd en wordt een significant verstorend effect op de instandhoudingsdoelstellingen voorkomen

160 5. Beoordeling en conclusie De beschermde habitattypen in de betreffende natuurgebieden worden door het voornemen niet negatief beïnvloed door oppervlakteverlies, verdroging, verstoring, vermesting en verzuring. Daarnaast leidt het voornemen niet tot aantasting van de beschermde habitatsoorten in deze gebieden. Negatieve effecten als gevolg van stikstofdepositie worden uitgesloten. Het voornemen binnen de planlocatie laat een afname van de totale stikstofdepositie zien

161 Literatuurlijst en websites Referenties Bleeker A., Dobben H., van en Gies E. (2006) Onderbouwing significant effect depositie op natuurgebieden. Alterra: Wageningen Dobben H., van en A. van Hinsberg (2008), Overzicht van kritische depositiewaarden voor stikstof, toegepast op habitattypen en Natura 2000-gebieden. Alterra: Wageningen Messelink, R. en Valkeman, G. (2010) Beleidskader Natura 2000 en stikstof voor veehouderijen. Ministerie van LNV: (2008) Handreiking beoordeling activiteiten die stikstofdepositie veroorzaken op Natura 2000-gebieden. Websites

162 Bijlage 1 Instandhoudingsdoelstellingen en waarden Natura 2000-gebieden Op deze bijlage ziet u een lijst met alle soorten en/of habitattypen en/of een lijst met broedvogelsoorten en niet-broedvogelsoorten waarvoor de betreffende Natura 2000-gebieden zijn aangewezen. Per soort en habitattype is een oordeel gegeven over de landelijke staat van instandhouding. Deze beoordeling is afkomstig uit de profielen/doelendocument van het Ministerie EL&I. Tevens is het belang van het gebied aangegeven. Boddenbroek Teeselinkven

163 Lonnekermeer Buurserzand & Haaksbergerveen

164 Aamsveen Borkeld

165 Engbertsdijkvenen Sallandse Heuvelrug

166 Bijlage II Gebiedsbeschrijving Natura 2000-gebieden Boddenbroek Kaart 1 Habitattypen Boddenbroek Kenschets Het Boddenbroek is onderdeel van een zwakgolvend dekzandlandschap op keileem in het zuiden van Twente. Het is een relict van een eertijds uitgestrekt nat heidelandschap. Ondanks zijn kleine oppervlakte is het gebied bijzonder rijk aan gradiënten: van droge en natte heiden, via blauwgraslanden en kleinezeggenmoerassen naar Oeverkruidgemeenschappen Landschap Het reservaat maakt deel uit van het landgoed Twickel, dat zich uitstrekt ten westen van de stuwwal van Losser in een dekzandgebied dat wordt doorsneden door smalle beekjes. Het terrein ligt op de oostflank van een geleidelijk aflopende morenerug, die verder naar het oosten overgaat in het dal van de Drekkersstrang. In het noordwesten grenst het terrein aan een dekzandrug. De kern van het gebied wordt gevormd door een heideplas in een afvoerloze laagte. Afvoer van water vindt alleen plaats door verdamping en inzijging. In de laagte treedt in de natte jaargetijden basenrijk grondwater uit, afkomstig uit de nabijgelegen ruggen. In de zomer zakken de waterstanden tot 60 à 80 cm beneden het maaiveld. In de eerste helft van de 20ste eeuw is de omgeving van het Boddenbroek ontgonnen en gedraineerd, en werd de Drekkersstrang gekanaliseerd. Door het achterwege blijven van beheer verboste het open terrein meer en meer. In deze toestand werd het gebiedje eind jaren 1980 aangekocht door Stichting Twickel. Sindsdien zijn kleinschalige herstelmaatregelen uitgevoerd. Bos en struweel werden gefaseerd verwijderd, waarna werd geplagd. Ook de plas met zijn oevers is opgeschoond. De Drekkersstrang werd op een hoger niveau gestuwd en een diepe sloot aan de westzijde van het terrein verduikerd, waardoor de kwelstromen konden terugkeren. Toch zijn veel zeldzame plantensoorten niet teruggekeerd. De gedaalde zomergrondwaterstanden, een kortere periode met uittredend basenrijk grondwater en stikstofdepositie vanuit nabijgelegen intensieve veehouderijen zijn haar debet aan. Maar ook speelt de geïsoleerde ligging een rol

167 Natuurwaarden Omstreeks 1950 waren in het Boddenbroek nog subtiele hooglaaggradiënten aanwezig, waardoor zich bijzondere plantengemeenschappen konden ontwikkelen, waaronder kalkmoeras (Campylio-Caricetum dioicae), heischraal grasland (Gentiano pneumonanthe-nardetum), Oeverkruidgemeenschappen (Littorelletea), pioniers van de natte heide (Lycopodio- Rhynchosporetum) en natte heide (Ericetum tetralicis). Het kalkmoeras was destijds goed ontwikkeld, getuige het voorkomen van Parnassia (Parnassiapalustris), Groenknolorchis (Liparis loeselii), Tweehuizige zegge (Carex dioica), Vlozegge (Carex pulicaris) en de mossen Rood schorpioenmos (Scorpidium scorpioides), Groen schorpioenmos (Scorpidium cossonii) en Wolfsklauwmos (Pseudocalliergon lycopodioides). Een deel van deze soorten kwam tot in de jaren 1970 nog voor. De vegetatie heeft zich door verdroging en daarmee gepaard gaande oppervlakkige verzuring ontwikkeld tot Blauwgrasland (Cirsio dissecti-molinietum, H6410), in een vorm die nog enigszins doet denken aan alkalisch laagveen (H7230). Zo bevat het grasland nog Rechte rus (Juncus alpinoarticulatus), Zeegroene zegge (Carex flacca) en Vetblad (Pinguicula vulgaris). De thans aanwezige begroeiingen zijn tevens gekenmerkt door een hoog aandeel ruigtekruiden. Zwakgebufferde vennen (H3130) hebben zich na de genomen herstelmaatregelen goed weten te herstellen. Het Eleocharitetum multicaulis is fraai ontwikkeld met Moerassmele (Deschampsia setacea), Moerashertshooi (Hyp ericum elodes) en Veelstengelige waterbies (Eleocharis multi caulis). Van het sterker gebufferde Samolo-Littorelletum worden de naamgevende soorten Waterpunge (Samolus valerandi) en Oeverkruid (Littorella uniflora) vergezeld door Vlottende bies (Eleogiton fluitans), Stijve moerasweegbree (Baldellia ranunculoides subsp. ranunculoides) en Ondergedoken moerasscherm (Apium inundatum). Op plekken met relatief diep water treffen we een begroeiing van het EchinodoroPotametum graminei aan, die hier behalve door Ongelijk- bladig fonteinkruid (Potamogeton gramineus) wordt gekenmerkt door Teer vederkruid (Myriophyllum alterniflorum) en Stijve moerasweegbree. De natte heide (H4010) en haar pionierstadium (H7150) zijn rijk aan veenmossen, waaronder Kussentjesveenmos (Sphagnum compactum) en Wrattig veenmos (Sphagnum papillosum), en bevatten ook Beenbreek (Narthecium ossifragum). Ondanks de geringe omvang biedt de heide met de bosranden voldoende ruimte aan twee karakteristieke broedvogelsoorten van heiderelicten op de zandgronden, namelijk de Boompieper en Geelgors. Bron: min. EL&I

168 Lonnekermeer Kaart 2 Habitattypen Lonnekermeer Kenschets Het Lonnekermeer is een relatief jong landgoed dat van belang is vanwege twee waterplassen met zeldzame pionierbegroeiingen en tevens de grootste populatie van de Gevlekte witsnuitlibel (Leucorrhinia pectoralis) in ons land herbergt. Naast het landgoed omhelst het gebied het Hartjesbos, een kleinschalig beekdallandschap met natte en droge heide op het landgoed De Wildernis. Landschap Het Lonnekermeer maakt deel uit van een keten van landgoederen die door de Twentse industriëlen in het begin van de 20ste eeuw zijn aangelegd tijdens de ontginning van de 'woeste gronden'. In het gebied zijn in die tijd, ten behoeve van zandwinning, twee waterplassen gegraven, aangeduid als Groot en Klein Lonnekermeer. De ontgravingsdiepte is beperkt gebleven tot enkele meters, vermoedelijk als gevolg van een minder goed bruikbare leemlaag op geringe diepte. Deze leemlaag is van grote invloed op de hydrologie van het gebied. Zo worden de beide meren gevoed door lokaal grondwater en komt ook elders in het gebied kwelwater aan de oppervlakte. Naast de beide waterplassen biedt het kleinschalige landschap ruimte aan drie vennetjes, enkele kleine heideterreinen en een drietal vochtige schraallanden (hooimaatjes), die worden omzoomd door relatief jonge loof- en naaldbossen en heide. Natuurwaarden Het Klein Lonnekermeer is een matig voedselrijke plas met zwak gebufferd water. Grote delen van de plas dragen een eenvormige begroeiing van Smalle waterpest (Elodea nuttallii) en Witte waterlelie (Nymphaea alba); plaatselijk komt Gewoon bronmos (Fontinalis antipyretica) voor. Van grote betekenis is de pioniervegetatie met Gesteeld glaskroos (Elatine hexandra) en Naaldwaterbies (Eleocharis acicularis), die deel uitmaakt van habitattype H3130. In droge zomers zijn beide soorten massaal aanwezig op de droogvallende, ondiepe, zandige delen in het oostelijke deel van de plas, waar zich als gevolg van golfslag en droogval nauwelijks organisch materiaal ophoopt. Het Groot Lonnekermeer is voedselrijker. Het grootste deel van het water is 's zomers dicht begroeid met Gele plomp (Nuphar lutea) en Witte waterlelie; langs de randen bevindt zich een goed ontwikkelde verlandingsvegetatie. De onderwatervegetatie wordt gedomineerd door het in het binnenland zeer zeldzame Fijn

169 hoornblad (Ceratophyllum submersum). In de oosthoek ligt een voor Twente bijzonder elzenbroekbos met een ondergroei van veenmossoorten. In het Groot Lonnekermeer komen populaties voor van de Noordse witsnuitlibel (Leucorrhinia rubicunda), Glassnijder (Brachytron pratense), Vroege glazenmaker (Aeshna isosceles) en Gevlekte witsnuitlibel. De waterpartijen van het Lonnekermeer staan al decennia lang bekend als een belangrijk watervogelgebied in Twente. Zo was het jarenlang de enige broedplaats van Roerdomp, Bruine kiekendief en Zwarte stern in deze regio. Al deze soorten zijn in de vorige eeuw echter verdwenen. Tot 2005 bevond zich hier de enige broedplaats van de Aalscholver in Twente. Tegenwoordig is in het gebied een kleine kolonie blauwe reigers gevestigd. Daarnaast broeden voor Twente schaarse wateren moerasvogels als Waterral, Slobeend en Wintertaling. Buiten de broedtijd worden geregeld zeldzame eenden, visarenden en ijsvogels gezien. Aan de oostzijde van het gebied ligt een vennetje waarvan de brede oeverzone onder invloed staat van zwak gebufferd grondwater (H3130). Een tweede ven, nauwelijks 75 meter verderop, wordt uitsluitend door regenwater gevoed (H3160). In De Wildernis ligt een derde ven, waarvan de begroeiing weer op zwakke buffering duidt. In de nabijheid van de vennetjes ligt een klein heideterrein. In de beekdallaagten van het Hartjesbos bevinden zich drie omwalde hooimaatjes, die in het verleden zijn gebruikt als vloeiweiden. Door herstelbeheer zijn het afgelopen decennium de oorspronkelijke, natte schraallanden met bijzondere soorten als Blonde zegge (Carex hostiana), Blauwe knoop (Succisa pratensis) en Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata) teruggekeerd. In de laagte van één van de hooimaatjes kwam zelfs Oeverkruid (Littorella uniflora) terug. Het overgrote deel van de begroeiing behoort tot de Veldrusassociatie (Crepido-Juncetum acutiflori); op hogere kopjes bevinden zich kleine stukjes Blauwgrasland (Cirsio dissecti-molinietum). Het gehele mozaïek is te rekenen tot habitattype In één van de hooimaten komt nog een drogere kop voor met heischraal grasland (H6230). De omringende wallen zijn bezet met eikenhakhout, terwijl in de laagten plaatselijk wilgenbroekstruweel groeit en verder vooral goed ontwikkelde natte heide (H4010). Op de nabije dekzandkoppen is droge heide (H4030) aanwezig. Dit kleinschalige landschap is belangrijk voor twee bedreigde vlindersoorten: de Grote Weerschijnvlinder (Apatura iris) en de Kleine ijsvogelvlinder (Limenitis camilla). Bron: min. EL&I

170 Buurserzand & Haaksbergerveen Kenschets Het Natura 2000gebied Buurserzand en Haaksbergerveen in het oosten van de provincie Overijssel omvat twee deelgebieden met elk een eigen karakter. Het Buurserzand in het noorden bestaat uit een typisch heidelandschap met droge en natte delen. Zuidelijk van de Buurserbeek ligt het Haaksbergerveen, een restant van een voormalig groter hoogveengebied met actief en herstellend hoogveen en vochtige heide. Net over de grens sluit het 70 ha grote Ammeloër Venn hierop aan. Vergeleken met andere hoogvenen in ons land is het Haaksbergerveen door de ondiepe ligging van keileem wat voedselrijker, waardoor het veel kenmerken van een laggzone heeft. Dit uit zich onder meer in een grote populatie van de Grote modderkruiper. Landschap Het landschap van het Haaksbergerveen en het Buurserzand is voor een belangrijk deel gevormd in de voorlaatste ijstijd. Met de komst van het landijs werden in dit gebied keileem en grindhoudend grof zand afgezet. In het Weichselien zijn hier overheen dikke pakketten dekzand gestoven. Op natte, hooggelegen plaatsen waar weinig of geen aanvoer van minerale voedingsstoffen was, ontwikkelde zich aan het eind van de ijstijden en in het Holoceen hoogveen. Er vormden zich veenmoskussens van enige meters dikte, en de omvang van het hoogveen nam sterk toe. Op deze wijze ontstonden het Haaksberger, Horsteren Buurserveen, waarvan het huidige Haaksbergerveen een restant is. In de ondergrond van dit grensoverschrijdende veengebied bevinden zich drie zandruggen, die de waterhuishouding sterk bepalen. Ten noorden van dit veengebied ontstonden in later tijden zandverstuivingen, vermoedelijk als gevolg van een beekverlegging door de mens. Dekzandafzettingen en zandverstuivingen zorgden in dit Buurserzand voor een sterk reliëf. Het heidegebied van het Buurserzand werd eeuwenlang gebruikt als onderdeel van het potstalsysteem in het esdorpenlandschap. Het is aan de ontginningen van de 20ste eeuw ontkomen doordat het gebied in gebruik was voor de jacht bij de familie Van Heek. Deze schonk het terrein in 1929 aan Natuurmonumenten. Het Haaksbergerveen is in de loop der eeuwen bijna geheel kleinschalig verveend door de plaatselijke bevolking. Na de vervening bleef een patroon van veenputten en smalle stroken van deels verveend en deels onverveend hoogveen achter. De grootte van de veenputten varieert van een paar vierkante meters tot enkele hectaren. In de putten is na de vervening opnieuw veenvorming opgetreden. Deze ontwikkeling heeft zich vanaf de jaren 1970 doorgezet na de

171 aanleg van een aantal zandkaden. De compartimentering heeft geresulteerd in vernatting van een groot gebied, waar nu regeneratie van hoogveenvegetatie optreedt. Door de zandruggen in de ondergrond heeft het gehele veen te maken met menging van regenwater en grondwater. Het heeft dan ook een minerotroof karakter, lijkend op de situatie in de randzone van grote veengebieden. Aan de zuidkant bevindt zich basenrijke Tertiaire klei in de ondergrond, waarover water toestroomt vanaf de hogere stuwwal in Duitsland. Het water is hier enigszins basenrijk. Het centrale deel van het Haaksbergerveen heeft een stabiel grondwater- en oppervlaktewaterpeil en staat het meest onder invloed van regenwater. In de randen van het veengebied treedt veel wegzijging op. In de afgelopen jaren is in zowel het Buurserzand als in het Haaksbergerveen veel landbouwgrond verworven voor herstel en ontwikkeling van natuur. Met deze verwerving kon een deel van de hydrologische knelpunten worden opgelost, waarbij zowel het Haaksbergerveen als het Buurserzand vernat konden worden. Hiertoe werden drainerende sloten afgedamd en een bufferzone van graslanden ingericht. Natuurwaarden Het Buurserzand bestaat voor een belangrijk deel uit goed ontwikkelde vochtige heidevegetatie (H4010), met soorten als Veenbies (Trichophorum cespitosum subsp. germanicum), Veenpluis (Eriophorum angustifolium) en Klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe). Minder algemene soorten zijn Beenbreek (Narthecium ossifragum) en Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata). Dit is tevens het leefgebied van een relatief grote populatie Gentiaanblauwtje (Maculinea alcon), een soort waar het slecht mee gaat in ons land. Op plagplekken vormen Bruine snavelbies (Rhynchospora fusca), Witte snavelbies (Rhynchospora alba) en Kleine zonnedauw (Drosera intermedia), samen met soorten van de natte heide, het habitattype Aan de oostzijde van het Buurserzand bevindt zich op het voormalige stuifzand het merendeel van de goed ontwikkelde drogeheidevegetatie (H2310). Pleksgewijs vinden we hier soorten als Tandjesgras (Danthonia decumbens), Borstelgras (Nardus stricta) en Buntgras (Corynephorus canescens) in de randen van de heide. Te midden van deze droge heide staan Jeneverbesstruwelen. Op een aantal plaatsen accentueert de Jeneverbes (Juniperus communis) de aanwezige zandruggen die van zuidwest naar noordoost door het gebied lopen. In het Buurserzand komt verder een aantal zwakgebufferde vennen voor, behorend tot habitattype De oevervegetatie van deze vennen bestaat voor een belangrijk deel uit Veelstengelige waterbies (Eleocharis multicaulis), Waternavel (Hydrocotyle vulgaris) en Knolrus (Juncus bulbosus). Het Meuboersven is een buitenbeentje en herbergt naast venbegroeiingen kenmerkende soorten van wat basenrijkere omstandigheden, zoals Rechte rus (Juncus alpinoarticulatus), Parnassia (Parnassia palustris) en Moeraswespenorchis (Epipactis palustris). De vennen aan de westzijde, de Steenhaarplassen, zijn in het verleden geschoond. Na de herstelwerkzaamheden verscheen hier weer Waterlobelia (Lobelia dortmanna). Helaas heeft deze soort zich niet kunnen handhaven. In de Rietschot, een gebied aan de oostzijde van het Buurserzand, is door middel van een natuurherstelproject een venachtige situatie met een zwakgebufferd karakter hersteld. In deze voormalige landbouwenclave kwamen halverwege de jaren negentig van de vorige eeuw in de sloten plantensoorten voor die op gebufferd kwelwater duiden. De vogelwereld van het Buurserzand heeft het afgelopen decennium een ingrijpende verandering ondergaan. Belangrijke oorzaak daarvoor waren de vernattingmaatregelen van rond de eeuwwisseling. Dit leidde tot nieuwvestiging of sterke toename van watervogels als Dodaars, Grauwe gans, Waterral, Meerkoet en Rietgors. Ook Fuut, Kuifeend, Blauwborst en Sprinkhaanzanger behoren tot de aanwinsten. In vochtige bosgebieden nam de Houtsnip sterk toe. Ook voor de echte heidevogels is het in het Buurserzand nog steeds goed toeven, zoals blijkt uit de tientallen boompiepers en geelgorzen, een tiental roodborsttapuiten en meerdere paren van Wulp, Nachtzwaluw en Boomleeuwerik. De Tapuit wordt nog maar zelden waargenomen. De bosvogels zijn eveneens goed vertegenwoordigd met een rijke roofvogelbevolking met Boomvalk en Wespendief en een zeer rijke spechtenstand met verscheidene paren van de Groene, Zwarte en Kleine bonte specht. In het Haaksbergerveen bestaat het centrale deel uit vochtig Berken-Zomereikenbos (Betulo- Quercetum roboris). Dit bos is ontstaan na een grote veenbrand in Rondom dit boscomplex ligt in de voormalige veenputten het actieve en herstellend hoogveen met kenmerkende soorten als Lavendelhei (Andromeda polifolia), Kleine veenbes (Vaccinium oxycoccus), Wrattig veenmos (Sphagnum papillosum) en Hoogveenveenmos (Sphagnum magellani cum). Deze voedselarme hoogveenbegroeiingen worden uitsluitend door regenwater gevoed. Tot de bijzondere fauna van het veengebied behoren de libellen Venwitsnuitlibel (Leucorrhinia dubia) en Noordse witsnuitlibel (Leucorrhinia rubicunda). De hoogveenvegetatie wordt afgewisseld met vochtige heide met Gewone dophei (Erica tetralix). Op verdroogde delen binnen dit complex domineert pleksgewijs Pijpenstrootje (Molinia caerulea). Deze vegetatie maakt een belangrijk deel uit van het biotoop van de Adder, die met een grote populatie vertegenwoordigd is. Aan de noordrand van het Haaksbergerveen treffen we een mooie vegetatiezonering aan van de minerale zandgronden naar het veen. Op de dekzandrug staat droge heide, waarin onder andere de Levendbarende hagedis vertoeft. Lager in de zonering gaat deze vegetatie over in een natte heide en een veenmosrijke natte heide (Ericetum tetralicis sphagnetosum) met onder meer Kussentjesveenmos (Sphagnum compactum), Week

172 veenmos (Sphagnum molle), Zacht veenmos (Sphagnum tenellum) en Wrattig veenmos (Sphagnum papillosum). Deze natte heide gaat geleidelijk over in hoogveenbulten van de associatie Erico-Sphagnetum magellanici. Juist op deze overgang groeit massaal Beenbreek (Narthecium ossifragum) en staat ook Klokjesgentiaan. Zowel in het zuiden als in het noorden van het Haaksbergerveen liggen grotere veenplassen met begroeiingen die een mesotrafent karakter hebben. Hier is een sterke invloed van grondwater. In het open water groeien onder meer Duizendknoopfonteinkruid (Potamogeton polygonifolius), Kleinste egelskop (Sparganium natans) en Witte waterlelie (Nymphaea alba). Tevens vinden we hier een drijftilachtige verlandingsvegetatie met Snavelzegge (Carex rostrata), Zompzegge (Carex curta), Sterzegge (Carex echinata), Klein blaasjeskruid (Utricularia minor), Waterdrieblad (Menyanthes trifoliata), Riet (Phragmites australis), Gewoon veenmos (Sphagnum palustre), Haakveenmos (Sphagnum squarrosum), Glanzend veenmos (Sphagnum subnitens), Geoord veenmos (Sphagnum denticulatum) en de zeer zeldzame Veenmosorchis (Hammarbya paludosa). In deze delen leven diverse soorten amfibieën, te weten Middelste en Kleine groene kikker, Heikikker, Bruine kikker, Kleine watersalamander en Kamsalamander. Daarnaast komt in deze wateren een grote populatie van de Grote modderkruiper voor, vooral in het zuiden van het hoogveengebied, waar het minerotroof karakter het sterkst is. De soort ondervindt in het veengebied geen enkele concurrentie van andere vissen, want die zijn volledig afwezig. In april kunnen de modderkruipers gemakkelijk worden gezien, wanneer de dieren paaien. Ook de Speerwaterjuffer (Coenagrion hastulatum), een van de meest bedreigde libellen in ons land, is kenmerkend voor deze randzone in het Haaksbergerveen. In de uitgestrekte veenplassen en moerassen broeden tientallen paren dodaarzen, eenden en ganzen. Bijzonder is het talrijk optreden van de Wintertaling, een karakteristieke soort van het hoogveenlandschap. In 2005 bevonden zich hier maar liefst 75 paren. Verspreid door het gebied broeden Slobeend, Zomertaling en Krakeend, die alle schaars zijn op de Hogere zandgronden. Recent gekomen broedvogels zijn Grauwe gans (sinds het begin van de jaren tachtig en in 2005 met meer dan honderd paren) en Kokmeeuw. Deze laatste was jaarlijks maar in enkele paren aanwezig maar is in de eerste jaren van deze eeuw sterk toegenomen tot wel duizend paren in In haar kielzog kwam de Geoorde fuut, waarvan nu jaarlijks een enkel paar in de meeuwenkolonie broedt. De aanwezigheid van de grote hoeveelheden ganzen en meeuwen in het hoogveengebied staat op gespannen voet met het streven naar een voedselarm watersysteem. Ook moerasvogels zijn talrijk, met tientallen paren van Waterral en Blauwborst. Voor de Watersnip is het Haaksbergerveen het laatste bolwerk in Twente met in 2005 nog negen territoria. Van de heidevogels zijn Roodborsttapuit en Boompieper talrijk. Door de gevarieerde landschapsstructuur broedt hier ook vrijwel jaarlijks de Grauwe klauwier. Het betreft een van de weinige regelmatige broedplaatsen in Twente. Het landschap van zowel het Buurserzand als het Haaksbergerveen is bij uitstek geschikt voor overwinterende blauwe kiekendieven en klapeksters. Van de Blauwe kiekendief bevindt zich in het Haaksbergerveen een slaapplaats, waar in de wintermaanden geregeld 10 tot 20 vogels overnachten. De winterpopulatie van de Klapekster ligt op een vijftal vogels. Bron: min. EL&I

173 Aamsveen Kaart 4 Habitattypen Aamsveen Kenschets Het Aamsveen ligt op de grens van Nederland en Duitsland, even ten zuiden van Enschede. Het gedeelte op Nederlands grondgebied is betrekkelijk klein, maar omvat wel een mooie gradiënt van hoogveen naar beekdal. Deze overgang uit zich onder meer in het voorkomen van berkenbroekbos en schraalgraslanden. Landschap Het Aamsveen is een restant van een van de vele veengebieden die in het verleden de natuurlijke landsgrens met Duitsland vormden. Het grootste deel van het Aamsveen lag aan de Duitse kant, waar nu nog het Hündfelder Moor (dat direct grenst aan het Aamsveen) en het Amtsvenn resteren. Het hoogveen ontstond na de laatste ijstijd in een tussen stuwwallen ingeklemde laagte, waar water stagneerde. Naar het westen toe loopt het hoogveen geleidelijk af naar het dal van de Glanerbeek. Deze beek loopt parallel aan de stuwwal van Enschede en watert in het noorden af op de Dinkel. Evenals in andere veengebieden werd in het Aamsveen al eeuwenlang op kleine schaal turf gestoken voordat de grootschalige vervening op gang kwam. Dit laatste gebeurde pas vanaf 1900 en ging door tot in de jaren Ontwateringsloten, de rechthoekige percelen en de verdiepte en rechtgetrokken Glanerbeek getuigen hiervan. In 1967 kreeg het Overijssels Landschap (thans Landschap Overijssel) delen van het gebied in beheer. Om de veenresten tegen verdroging te beschermen werden sloten en greppels afgedamd. In het verdroogde centrum van het veen werden zoveel mogelijk berken verwijderd. In 1983 is de grenssloot vervangen door een ondergrondse duiker. Ook aan de Duitse zijde werden maatregelen getroffen om regenwater in het veencomplex vast te houden en werden op grote schaal berken verwijderd. De voedselverrijking uit het aangrenzende landbouwgebied en de drainerende werking van de sloot zijn sindsdien sterk verminderd. In de jaren 1990 zijn tussen de veenruggen dammen aangelegd, waardoor een dertigtal compartimenten ontstond, waarin zoveel mogelijk regenwater wordt vastgehouden

174 Natuurwaarden De belangrijkste natuurwaarden van het Aamsveen hangen samen met de gradiënt van hoogveen, via natte heide naar berkenbroekbos en beekbegeleidend bos. In de randzone van het hoogveen, waar regenwater en grondwater mengen, groeit berkenbroekbos (Betulion pubescentis; H91D0). Soorten als Grote wederik (Lysimachia vulgaris), Melkeppe (Peucedanum palustris) en Wateraardbei (Comarum palustre) in de ondergroei duiden op de invloed van grondwater. Naast berkenbroekbos worden in deze zone Gagelstruwelen aangetroffen. Lager in de gradiënt richting Glanerbeek gaat het berkenbroekbos over in elzenbroekbos (Carici curtae-alnetum; H91E0). Op oeverwalletjes langs de beek krijgt het bos het karakter van een (verdroogd) beekbegeleidend Vogelkers-Essenbos (Alno- Padion). Aan de rand van het veen liggen zandopduikingen met droge heide (H4030) en soortenrijke natte heiden (H4010), met overgangen naar heischraal grasland (H6230) en Dotterbloemhooiland. Heischraal grasland en natte heide bevatten soorten als Klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe), Blauwe knoop (Succisa pratensis), Gewone vleugeltjesbloem (Polygala vulgaris), Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata), Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia) en Blauwe zegge (Carex panicea). Ook het bedreigde Gentiaanblauwtje (Maculinea alcon) weet zich hier te handhaven. Het beekdal vormt een belangrijk leefgebied voor de Boomkikker. In de poelen is tevens de Kamsalamander waargenomen. Ruige graslanden en bosranden vormen een geschikt milieu voor het Bont dikkopje (Carterocephalus palaemon), een bedreigde vlindersoort. Het betreft, net als bij het Gentiaanblauwtje, een geïsoleerde en daardoor kwetsbare populatie. Het feitelijke hoogveengebied (H7120) bestaat uit droge ruggen en afgegraven laagten. De laagten bevatten veelal een soortenarme begroeiing van Pijpenstrootje (Molinia caerulea). In veenputten zijn dankzij de vernatting veenmosdekens ontstaan met Waterveenmos (Sphagnum cuspidatum), Fraai veenmos (Sphagnum fallax), Eenarig wollegras (Eriophorum vaginatum), en sporadisch Lavendelhei (Andromeda polifolia), Kleine veenbes (Vaccinium oxycoccus) en de levermossen Veendubbeltjesmos (Odontoschisma sphagni) en Fijn draadmos (Cephaloziella elachista). Gewoon veenmos (Sphagnum palustre) vormt plaatselijk bulten. Het hoogveengebied vormt een belangrijk refugium voor de Adder. Voor hoogveen kenmerkende broedvogels zijn goed vertegenwoordigd, ook omdat het hier grensoverschrijdend om een aanzienlijk natuurgebied gaat. Kenmerkende soorten voor het hoogveen en de randzone zijn Wintertaling, Wulp, Watersnip, Nachtzwaluw, Boomleeuwerik, Blauwborst, Roodborsttapuit en Sprinkhaanzanger. Bron: min. EL&I

175 Borkeld Kenschets De Borkeld maakt onderdeel uit van het stuwwallencomplex dat zich, zuidoostelijk van de Sallandse Heuvelrug, uitstrekt tussen Rijssen en Lochem. De uitgebreide struwelen van Jeneverbes (Juniperus communis) zijn de belangrijkste reden geweest voor de selectie van de Borkeld als Natura 2000gebied. Landschap De gletsjers hebben in Salland na de ijstijden een reliëfrijk landschap achtergelaten, dat is opgebouwd uit een mengeling van grondsoorten. De leemrijke ondergrond is op de meeste plaatsen afgedekt met dekzand. De Friezenberg vormt met ruim 40 m boven NAP het hoogste punt. In een laagte ten westen van de Friezenberg ligt het Elsenerveen, dat is ontstaan op een plek waar water uit de stuwwal stagneert. De Borkeld heeft een rijke historie. Bewoning dateert al van ten minste jaar geleden, en het gebied is befaamd vanwege de tientallen grafheuvels uit de Steentijd en de vele archeologische vondsten. Door de menselijke invloed heeft het gebied waarschijnlijk al heel lang een open karakter. In de 19de eeuw vormde het de overgang van het essenlandschap naar de woeste gronden. Van het essenlandschap resteren nog enkele akkers die mede omwille van de bedreigde akkerflora worden onderhouden. Aan het eind van de 19de eeuw is in grote delen van het gebied bos aangeplant. Tot ongeveer 1950 werd in de streek leem gewonnen, vanuit enkele diepe putten. Het leem werd vervoerd naar Rijssen en aldaar gebruikt voor de fabricage van baksteen. Eind jaren 1980 werd over de stuwwal van Rijssen de rijksweg A1 aangelegd. De weg was in eerste instantie dwars door de fraaie Jeneverbesstruwelen gepland, maar dankzij de bioloog Jan Barkman, die de rijksoverheid wees op enkele unieke paddenstoelsoorten, loopt de weg tegenwoordig met een boog om de Borkeld heen. Dit wegtracé is sindsdien onder biologen bekend als de Bocht van Barkman. In 2003 is een ecoduct over de A1 gebouwd waardoor dieren zich veilig kunnen verplaatsen tussen de Borkeld en de Sallandse Heuvelrug

176 Natuurwaarden De droge heide van de Borkeld behoort tot een leemrijke variant van habitattype Struikhei (Calluna vulgaris) Status Habitatrichtlijn Gebiedsnummer 44 Gemeente Hof van Twente, Rijssen Holten Eigendom en beheer Landschap Overijssel, Staatsbosbeheer, particulieren Oppervlakte 506 ha Habitattypen H3160 Zure vennen H4010 Vochtige heiden H4030 Droge heiden H5130 Jeneverbesstruwelen H6230* Heischrale graslanden domineert, maar opvallend aanwezig zijn Borstelgras (Nardus stricta), Gewoon struisgras (Agrostis capillaris) en Liggend walstro (Galium saxatile), waardoor de heide een grazig aanzien heeft. Meer bijzondere soorten zijn Klein warkruid (Cuscuta epithymum), Stekelbrem (Genista anglica) en Kruipbrem (Genista pilosa), terwijl hier in het verleden ook nog Valkruid (Arnica montana) en Rozenkransje (Antennaria dioica) groeiden. De droge heide is van belang voor een populatie van de Zandhagedis en vanwege insecten als Boszandloopkever (Cicindela sylvatica) en Blauwvleugelsprinkhaan (Oedipoda caerulescens), soorten van open, zandige plekjes in de heide. Opvallende broedvogels zijn Nachtzwaluw en Boomleeuwerik en - in sommige jaren - Grauwe klauwier. De heide wordt in stand gehouden door een kleinschalig beheer van plaggen, maaien en begrazen. In het oostelijke deelgebied de Hocht liggen de genoemde leemputten, die nu ruim 50 jaar buiten gebruik zijn. In de jaarlijks gemaaide heischrale vegetatie (H6230) staan bijzonderheden als Addertong (Ophioglossum vulgatum), Vierzadige wikke ( Vicia tetrasperma subsp. tetrasperma) en Stijve ogentroost (Euphrasia stricta). Elders in het gebied wordt heischraal grasland aangetroffen op en langs een leemspoor in de heide. De gradiënt van natte heide (H4010) naar heischraal grasland (H6230) herbergt hier Gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata), Heidekartelblad (Pedicularis sylvatica), Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia) en Klokjesgentiaan (Gentiana pneumonanthe). Het meest natte deel van de Borkeld wordt gevormd door het Elsenerveen, een veenrestant dat is ontwaterd door sloten en sterk geëutrofieerd door de aanwezigheid van een meeuwenkolonie. Deze kolonie kokmeeuwen was een van de weinige in Salland en herbergde jaarlijks enkele duizenden paren. In de periode broedden er ook een of twee paar zwartkopmeeuwen en in 2004 en 2005 ook één paar van de Kleine mantelmeeuw. Beide zijn zeldzame soorten op de Hogere zandgronden. Dit hoogveen is feitelijk niet herstelbaar, wat de reden was om alleen de veenputjes in de verdroogde hoogveenkern aan te melden als Zure vennen (H3160). Grote delen van de Borkeld die vroeger zijn ontgonnen, worden nu omgevormd tot heide en grasland. Op enkele plekken blijven akkerreservaten met winterrogge bestaan, die een beeld geven van de vegetatie van essen, de associatie Sclerantho annui-arnoseridetum. Kenmerkend zijn Slofhak (Anthoxanthum aristatum), Kleine leeuwenklauw (Aphanes australis), Grote windhalm (Apera spicaventi), Korenbloem (Centaurea cyanus), Akkerviooltje (Viola arvensis) en Akkervergeetmijnietje (Myosotis arvensis). Smalle wikke (Vicia sativa subsp. nigra) en Akkerogentroost (Odontites vernus subsp. vernus) duiden op een leemrijke bodem. Bron: min. EL&I

177 Engbertsdijkvenen Kaart 6 Habitattypen Engbertsdijkvenen Kenschets De Engbertsdijksvenen ligt in het veenontginningsgebied tussen Hardenberg en Almelo. Het overgrote deel van het veen is in gebruik geweest voor boekweitcultuur of afgegraven voor turfwinning; een klein deel is niet vergraven. Aan de westzijde van het gebied komt op de overgang naar een dekzandrug droge heide voor. Landschap Het oorspronkelijke veengebied waar de Engbertsdijksvenen een restant van vormt, strekte zich uit van de voet van de stuwwal van Ootmarsum tot aan de Vecht en de Sallandse Heuvelrug. Het was zo'n ha groot en werd alleen onderbroken door een aantal kleine stuwwallen bij Sibculo, Daarle en Bruinehaar. Het tot vier meter dikke veenpakket is gevormd in de periode vanaf 8000 voor Chr. toen de grondwaterstanden hoog waren. Vanaf de Middeleeuwen is de stuwwal bij Sibculo bewoond geraakt en werd begonnen met de ontginning van het veen, onder meer voor het verbouwen van boekweit en voor turfwinning. De boekweitcultuur werd tot ongeveer 1940 uitgevoerd. De vervening (eerst handmatig, later machinaal) had haar hoogtepunt in de periode 1850 tot In het noordwesten van de Engbertsdijksvenen resteert een onvergraven hoogveenkern. Dit gedeelte, met een oppervlakte van 12 ha, vormde de aanleiding voor de aankoop van het gebied als natuurreservaat in De ontwateringsloten rondom de kern zijn afgedamd om het resterende veen voor verdroging te behoeden. Omringend land is aangekocht en rondom de hoogveenkern werden kaden aangelegd met als doel het waterpeil hoog te hou den en veengroei te stimuleren. Als gevolg van grote hoeveelheden neerslag zijn in 1998 op drie locaties de kaden om de hoogveenkern doorgebroken. De duizenden jaren oude hoogveenkern dreigde te verdrogen, met als gevolg dat de karakteristieke hoogveenvegetatie zou afsterven. Daarom werden in 2005 en 2006 nieuwe zandkaden rondom de kern aangelegd

178 Natuurwaarden De vegetatie van de hoogveenkern, die deels beschouwd wordt als actief hoogveen (H7110), bestaat uit een bulten- en slenkenpatroon van diverse veenmossen en andere mossoorten, afgewisseld met stukken heide en Gagelstruweel. Kenmerkende hogere plantensoorten van de hoogveenbulten (verbond Oxycocco-Ericion) zijn hier Kleine veenbes ( Vaccinium oxycoccus), Lavendelhei (Andromeda polifolia), Eenarig wollegras (Eriophorum vaginatum) en Hoogveenveenmos (Sphagnum magellanicum). In de slenken (verbond Rhynchosporion albae) groeien soorten als Witte snavelbies (Rhynchospora alba) en Kleine zonnedauw (Drosera intermedia). De macrofauna omvat kenmerkende hoogveensoorten als de Veenmier (Formica picea) en de Turfloopkever (Agonum ericeti). In het gebied komt plaatselijk de Heikikker in grote aantallen voor. De relatieve rust in het centrale deel van het gebied komt ook de Adder ten goede. De Gladde slang is hier zeldzaam. In het hoogveengebied bevindt zich een kolonie kokmeeuwen van enkele honderden paren. Op het open water, vaak in de buurt van broedende kokmeeuwen, komt de Geoorde fuut met meer dat tien broedparen voor. Waar het veen verdroogde, grepen berken hun kans. Hier heeft zich in de loop van de tijd een soortenarm berkenbroekbos (Betulion pubescentis) ontwikkeld met op een enkele plek Slangenwortel (Calla palustris). In deze bosschages is de Blauwborst een opvallende soort. Verder heeft de Grauwe klauwier zich recent in het gebied gevestigd. Op de oude veenakkers staat een Dopheidevegetatie (verbond Ericion tetralicis) waarin twee kenmerkende vlindersoorten leven, de Heivlinder (Hipparchia semele) en het Heideblauwtje (Plebeius argus). Het hele complex van onvergraven hoogveen, voormalige boekweitcultuur en berkenbossen wordt gerekend tot habitattype Het noordwestelijke deel van het gebied, op de overgang naar de stuwwal van Sibculo, herbergt tevens droge heide (H4030), waarin tussen de Struikhei (Calluna vulgaris) grote matten met Kraaihei (Empetrum nigrum) worden aangetroffen (H2320). Vooral in deze heide, maar ook elders in het gebied, wordt de Roodborsttapuit gezien. Het veengebied is in de wintermaanden van belang voor Kleine zwaan, Taigarietgans en Toendrarietgans. Deze soorten foerageren op de omliggende akkercomplexen en gebruiken de Engbertsdijksvenen als slaapplaats. Ook blauwe kiekendieven overnachten in het veen. De Klapekster overwintert jaarlijks en de Kraanvogel gebruikt het gebied in de trektijd regelmatig als pleisterplaats. In het droge Twentse vormen de Engbertsdijkvenen het belangrijkste rustgebied voor doortrekkende watervogels met geregeld waarnemingen van zeldzame soorten. Bron: min. EL&I

179 Sallandse Heuvelrug Kaart 7 Habitattypen Sallandse Heuvelrug Kenschets De Sallandse Heuvelrug is een stuwwal die centraal in de provincie Overijssel ligt. Het gelijknamige Natura gebied herbergt de grootste aaneengesloten Struikheibegroeiing van Oost-Nederland. Als het gaat om het Korhoen, is de Sallandse Heuvelrug bijkans legendarisch. Dit gebied is het laatste refugium in ons land van deze eertijds algemene heidevogel. De soort is tegenwoordig in heel Europa sterk bedreigd. Landschap De Sallandse Heuvelrug wordt gevormd door een glaciale zandrug die een totale lengte heeft van veertien en een variabele breedte van ongeveer één tot zes kilometer. In het sterk geaccidenteerde terrein hebben de met heide begroeide heuveltoppen een gemiddelde hoogte tussen de 45 en 70 meter boven NAP. De Grote Koningsbelt vormt met een hoogte van 75 meter het hoogste punt. Tussen deze heuvels bepalen slenken als de Wolfsslenk, de Rietslenk en de Diepe Hel het landschapsbeeld. De flanken van de stuwwal zijn begroeid met naaldbos. Aan het begin van de vorige eeuw bestond nog vrijwel het gehele gebied uit heide. De komst van de kunstmest, de invoer van goedkope wol uit Australië en de vraag naar mijnhout zorgden echter voor grote veranderingen. Het oorspronkelijke landbouwsysteem (potstalsysteem) was niet meer lonend en door industriëlen en de Staat werden grote delen van het gebied aangekocht om bos aan te planten en voor de jacht. Er werden drie landgoederen gesticht: de Noetselerberg, de Koningsbelt en de Sprengenberg. Tegenwoordig is dan ook een groot deel van de heuvelrug begroeid met dennen, lariksen en sparren, waarbij alleen in het centrale deel een uitgestrekte, open heide behouden is gebleven. Het gehele Natura 2000gebied is in beheer van natuur- beschermingsorganisaties en vormt onderdeel van het gelijknamige nationaal park. Het huidige beheer is in hoofdzaak gericht op het behoud van het Korhoen in het gebied. Ten behoeve van deze soort is in de afgelopen jaren 300 hectare naaldbos gekapt om de oppervlakte aan heide te vergroten. Op de Sprengenberg voert Natuurmonumenten al bijna twintig jaar een begrazingsbeheer met Schotse hooglanders om de openheid van het gebied te garanderen

180 Natuurwaarden De heide op de hogere delen van de stuwwal behoort vrijwel geheel tot het habitattype Droge heiden (H4030). Een belangrijk deel van de heidevegetatie kan gerekend worden tot het Genisto anglicae- Callunetum. Het aandeel vergraste struikheivegetatie is opmerkelijk laag. Dit heeft deels te maken met het beheer (de vergraste delen zijn grotendeels geplagd), maar ook met de grote doorlaatbaarheid van de grofzandige bodem. De aanwezige meststoffen spoelen hierdoor gemakkelijk uit. In de open heide komt op zandige plekken de Zandhagedis voor. Deze soort heeft op de Sallandse Heuvelrug haar provinciale bolwerk. Op plekken met een hoge luchtvochtigheid domineren Blauwe en Rode bosbes (Vaccinium myrtillus en Vaccinium vitisidaea). Deze associatie Vaccinio-Callunetum (eveneens H4030) vinden we het meest op relatief hooggelegen (meer dan 40 m boven NAP) kapvlakten en voormalige stormvlakten. Het zijn standplaatsen met een dikke humuslaag en de beschutting van bomen. Juist deze vegetatie heeft zich sterk uitgebreid na de kap van naaldbos. Het Korhoen profiteert hiervan omdat ze foerageert op de bessen van beide Vacciniumsoorten. Deze vogel, die bekend is vanwege zijn bijzondere baltsgedrag (het 'bolderen'), heeft hier zijn laatste Nederlandse leefgebied. Aan het eind van de vorige eeuw ging het nog om een dertigtal hanen. In 2002 en 2003 werden echter nog slechts 8 en 14 hanen geteld. Gelukkig nam het aantal daarna weer enigszins toe met 23 en 15 hanen in respectievelijk 2006 en Het blijft er om spannen of het zo karakteristieke voorjaarsgeluid eerdaags ook hier zal verstommen. Ook andere aan heide gebonden broedvogels hebben baat bij het gevoerde beheer. Dit geldt in het bijzonder voor Nachtzwaluw, Boomleeuwerik en Roodborsttapuit. Voor de Nachtzwaluw behoort de Sallandse Heuvelrug tot de belangrijkste broedgebieden in Nederland. De soort heeft nog meer dan het Korhoen weten te profiteren van het actieve beleid om de heidevelden te vergroten. Het aantal territoria bedraagt in sommige jaren meer dan 50. In enkele lager gelegen delen van het gebied wordt mooi ontwikkeld Jeneverbesstruweel (H5130) aangetroffen, behorend tot de associatie Dicrano-Juniperetum. Jeneverbes (Juniperus communis) komt - ook met jonge exemplaren - verspreid voor in de droge heide en in de dennenbossen. De uitgestrekte bossen bieden voor tal van vogelsoorten een broedplaats, waaronder schaarse soorten als Wespendief, Raaf, Grauwe klauwier en Kruisbek. Elke winter is op de Sallandse Heuvelrug een gering aantal klapeksters te bewonderen. Op de flanken van de stuwwal liggen enkele zure, door regenwater gevoede vennen (H3160), waaronder de Eendenplas en het Sasbrinkven. Het voorkomen van amfibieën als Heikikker en Kamsalamander wijst op enige verrijking met voedingsstoffen. Aan de oevers van deze vennen groeien in een veenmosrijke zone Ronde en Kleine zonnedauw (Drosera rotundifolia, Drosera intermedia), Bruine en Witte snavelbies (Rhynchospora fusca, Rhynchospora alba), Veelstengelige waterbies (Eleocharis multicaulis) en Eenarig wollegras (Eriophorum vaginatum). Deze soorten zijn eveneens te vinden in de nabijheid van een hellinghoogveentje dat even zuidwestelijk van de karakteristieke Palthetoren van het landgoed de Sprengenberg ligt, op een relatief mineraalrijke plek met een zijdelingse waterbeweging. In dit hellinghoogveentje domineren Pijpenstrootje (Molinia caerulea) en Gewone dophei (Erica tetralix). Typische hoogveensoorten die hier worden aangetroffen, zijn Beenbreek (Narthecium ossifragum), Hoogveenveenmos (Sphagnum magellanicum), Rood veenmos (Sphagnum rubellum) en Veendubbeltjesmos (Odontoschisma sphagni). Deze begroeiing wordt gerekend tot het Ericetum tetralicis sphagnetosum, een vorm van habitattype Bron: min. EL&I

181 Teeslinkven Kaart 8 Habitattypen Teeslinkven Kenschets Het Teeselinkven is een heideterrein temidden van landbouwgronden in het noordwesten van de Achterhoek. Het kleine gebied herbergt een aantal vennen met goed ontwikkelde begroeiingen en zeldzame diersoorten. Landschap Het landschap van de Gelderse Achterhoek bestond omstreeks het midden van de 19de eeuw voor een belangrijk deel uit uitgestrekte vochtige en droge heidebegroeiingen. Door de intensivering van de landbouw in de afgelopen eeuw is van dit oude landschap weinig meer over. In de omgeving van Neede resteren nog slechts het Needse Achterveld en het Teeselinkven. Het Teeselinkven, genoemd naar de boerderij Teeselink, ligt in een laagte waar water stagneert. Het ven is waarschijnlijk aan het eind van de 19de eeuw ontstaan ten gevolge van klunen, een vorm van turfwinning waarbij de aanwezige slappe modder werd uitgegraven en, gemengd met heide, in een kuil te drogen werd gelegd. Wanneer deze massa iets gedroogd was, werd ze gekneed door een paard door de kuil te laten lopen, waarna het mengsel in kleine bakjes verder te drogen gelegd werd. Dit resulteerde in zwarte turf of kluun, ook wel baggerturf genoemd, die als brandstof diende. Door het klunen ontstond in eerste instantie een langwerpige plas. Rond de Tweede Wereldoorlog werd het ven verder uitgegraven om een ijsbaantje aan te leggen. In de jaren vijftig van de vorige eeuw werd van het ven een rijke soortensamenstelling gemeld, die duidt op toevoer van matig voedselrijk, basenrijk grondwater. In die tijd lag het ven nog in een mozaïek met droge heide, natte heide en Blauwgrasland, maar van dit laatste is wei nig over. Nadat de ijsbaan in onbruik raakte, zijn de venoevers na 1960 geleidelijk dichtgegroeid met hoog opschietende moerasplanten, waarbij de soortenrijke begroeiingen teloor gingen. In de jaren 1980 zijn maatregelen genomen om de waardevolle vegetatie te herstellen. Het ven werd tot op de zandbodem afgegraven, en er ontstonden weer grote plekken met open water en geleidelijk oplopende oevers. De bosranden werden voor een deel afgezet. Hierdoor herbergt het kleine

182 gebied tegenwoordig opnieuw een rijke afwisseling van verschillende biotopen: naast het centrale, grote ven betreft dit droge en natte heide, droge en natte bosgedeelten en een aantal kleinere vennen en poelen. Doordat het gebied in de loop der tijd sterk vanuit de omgeving is ontwaterd, is de invloed van het basenrijk grondwater tegenwoordig beperkt tot het Teeselinkven zelf en komt in de directe omgeving geen Blauwgrasland of basenrijke natte heide meer voor. Natuurwaarden Na het opschonen zijn in het centrale ven de soortenrijke begroeiingen van weleer teruggekeerd. Momenteel zijn goed ontwikkelde Oeverkruidbegroeiingen aanwezig (H3130), met daarin vrijwel alle soorten die ook uit het verleden bekend zijn, zoals Moerassmele (Des champsia setacea), Moerashertshooi (Hyperi cum elodes), Vlottende bies (Eleogiton fluitans), Loos blaasjeskruid (Utricularia australis), Stijve moerasweegbree (Baldellia ranunculoides subsp. ranunculoides) en, als dominante soort, Veelstengelige waterbies (Eleocharis multi caulis). Ongelijkbladig fonteinkruid (Potamogeton gramineus) was uit het verleden niet bekend. De meest aansprekende soort van dit rijtje is ongetwijfeld Moerassmele, waarvan de Nederlandse groeiplaatsen op de vingers van twee handen zijn te tellen. In en langs de randen van het centrale ven bevinden zich enkele plekken met een begroeiing van Galigaan (Cladium mariscus), die tot een eigen habitattype (H7210) wordt gerekend. Galigaan weet op enkele plekken in het ven te kiemen, wat uitzonderlijk is. De goede toestand van het Teeselinkven blijkt ook uit de aanwezige diersoorten. Het centrale ven en omliggende poelen vormen het leefgebied voor een populatie boomkikkers, terwijl de macrofauna goed vertegenwoordigd is met soorten als Medicinale bloedzuiger (Hirudo medicinalis) en Gerande oeverspin (Dolomedes fimbriatus). Ook de Annex IIsoort Gevlekte witsnuitlibel (Leucorrhinia pectoralis) is hier waargenomen. Het ven is dus goed hersteld, maar helaas zijn in de hoger gelegen delen van het gebied een aantal zeldzame soorten niet teruggekeerd. Hieronder bevinden zich Rood schorpioenmos (Scorpidium scorpidioides), Goudsterrenmos (Campylium stellatum), Spaanse ruiter (Cirsium dissectum) en Welriekende nachtorchis (Platanthera bifolia), die wijzen op toevoer van basenrijk grondwater, alsmede Beenbreek (Narthecium ossifragum) en Rijsbes ( Vaccinium uliginosum). Een deel van het Natura 2000gebied herbergt een structuurarme droge heide (H4030) met daarin enkele natte plekken met Gewone dophei (Erica tetralix) en langs de randen Gagelstruwelen

183 Bijlage III Resultaten berekening stikstofdepositie Berekening 1 depositie aanwijzing Engbertsdijkvenen (10 juni 1994) Naam van de berekening: Engbertsdijkvenen aanwijzing 10 juni 1994 berekening 1 Gemaakt op: :03:16 Zwaartepunt X: 244,800 Y: 472,100 Cluster naam: R. Jannink Slaghekkenweg 14b Bentelo Berekende ruwheid: 0,27 m Emissie Punten: Volgnr. BronID X-coord. Y-coord. Hoogte Gem.geb. hoogte Diam. Uittr. snelheid Emissie 1 Freriksen punt ,0 5,4 0,4 4, Freriksen punt ,5 3,4 0,4 4, Freriksen punt ,5 1,5 0,5 1, SHW14 punt ,4 3,4 0,5 4, SHW14 punt ,0 4,7 0,5 4, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW 14 punt ,2 5,4 0,8 4, SHW 14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW30 stal B ,0 3,4 0,5 4, SHW30 stal E ,0 3,7 0,4 4, SHW30 stal C ,5 3,7 0,4 4, Torendijk stal ,3 4,1 0,4 1, Torendijk stal ,0 3,0 0,5 1, Torendijk stal ,0 3,0 0,5 1, Suetersweg15 punt ,5 3,3 0,4 4, Suetersweg 15 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW30 stal B ,0 3,4 0,5 4, SHW30 stal C ,5 3,7 0,5 4, SHW30 stal C ,5 3,7 0,5 4, SHW30 Stal D ,5 1,5 0,5 0,40 40 Gevoelige locaties: Volgnummer Naam X coordinaat Y coordinaat Depositie 1 Engbertsdijkvenen P ,09 2 Engbertsdijkvenen P ,05 3 Engbertsdijkvenen P ,83 Details van Emissie Punt: Freriksen punt 1 (316) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A3 Jongvee Details van Emissie Punt: Freriksen punt 3 (317) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D 3.100,1 Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Freriksen punt 4 (318) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A 1.100,1 Melkkoeien A3 Vr Jongvee

184 Details van Emissie Punt: SHW14 punt 1 (322) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: SHW14 punt 2 (323) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok Vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW14 punt 6 (324) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A3 Vr. Jongvee Details van Emissie Punt: SHW14 punt 7 (325) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A Melkkoeien A3 Vr. Jongvee Details van Emissie Punt: SHW14 punt 10 (326) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A 6 Vleesstieren 6-24 mnd A 5 Vleesstierkalveren tot 6 mnd Details van Emissie Punt: SHW 14 punt 11 (327) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW 14 punt 12 (328) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens > 0,8 m Details van Emissie Punt: SHW30 stal B2 (336) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW30 stal E (337) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Kraamzeugen Details van Emissie Punt: SHW30 stal C1 (338) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Kraamzeug Details van Emissie Punt: Torendijk stal 1 (342) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: Torendijk stal 2 (343) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Torendijk stal 3 (344) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal

185 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Suetersweg15 punt 1 (348) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Suetersweg 15 punt 2 (349) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 K1 Paarden Details van Emissie Punt: SHW30 stal B1 (380) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D opfokzeugen Details van Emissie Punt: SHW30 stal C2 (481) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D gust/dr zeug D beren Details van Emissie Punt: SHW30 stal C3 (482) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D gust/dr zeug D beren Details van Emissie Punt: SHW30 Stal D (483) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D opfokzeugen

186 Berekening 2 depositie aanwijzing Sallandse Heuvelrug (24 maart 2000) Naam van de berekening: Sallandse Heuvelrug aanwijzing berekening 2 Gemaakt op: :03:16 Zwaartepunt X: 244,800 Y: 472,100 Cluster naam: R. Jannink Slaghekkenweg 14b Bentelo Berekende ruwheid: 0,27 m Emissie Punten: Volgnr. BronID X-coord. Y-coord. Hoogte Gem.geb. hoogte Diam. Uittr. snelheid Emissie 1 Freriksen punt ,0 5,4 0,4 4, Freriksen punt ,5 3,4 0,4 4, Freriksen punt ,5 1,5 0,5 1, SHW14 punt ,4 3,4 0,5 4, SHW14 punt ,0 4,7 0,5 4, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW 14 punt ,2 5,4 0,8 4, SHW 14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW30 stal B ,0 3,4 0,5 4, SHW30 stal E ,0 3,7 0,4 4, SHW30 stal C ,5 3,7 0,4 4, Torendijk stal ,3 4,1 0,4 1, Torendijk stal ,0 3,0 0,5 1, Torendijk stal ,0 3,0 0,5 1, Suetersweg15 punt ,5 3,3 0,4 4, Suetersweg 15 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW30 stal B ,0 3,4 0,5 4, SHW30 stal C ,5 3,7 0,5 4, SHW30 stal C ,5 3,7 0,5 4, SHW30 Stal D ,5 1,5 0,5 0,40 40 Gevoelige locaties: Volgnummer Naam X coordinaat Y coordinaat Depositie 1 Sallandse Heuvelrug punt ,18 2 Sallandse Heuvelrug punt ,11 3 Sallandse Heuvelrug punt ,12 4 Sallandse Heuvelrug punt ,19 5 Sallandse Heuvelrug punt ,12 Details van Emissie Punt: Freriksen punt 1 (316) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A3 Jongvee Details van Emissie Punt: Freriksen punt 3 (317) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D 3.100,1 Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Freriksen punt 4 (318) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A 1.100,1 Melkkoeien A3 Vr Jongvee

187 Details van Emissie Punt: SHW14 punt 1 (322) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: SHW14 punt 2 (323) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok Vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW14 punt 6 (324) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A3 Vr. Jongvee Details van Emissie Punt: SHW14 punt 7 (325) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A Melkkoeien A3 Vr. Jongvee Details van Emissie Punt: SHW14 punt 10 (326) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A 6 Vleesstieren 6-24 mnd A 5 Vleesstierkalveren tot 6 mnd Details van Emissie Punt: SHW 14 punt 11 (327) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW 14 punt 12 (328) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens > 0,8 m Details van Emissie Punt: SHW30 stal B2 (336) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW30 stal E (337) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Kraamzeugen Details van Emissie Punt: SHW30 stal C1 (338) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Kraamzeug Details van Emissie Punt: Torendijk stal 1 (342) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: Torendijk stal 2 (343) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Torendijk stal 3 (344) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens

188 Details van Emissie Punt: Suetersweg15 punt 1 (348) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Suetersweg 15 punt 2 (349) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 K1 Paarden Details van Emissie Punt: SHW30 stal B1 (380) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D opfokzeugen Details van Emissie Punt: SHW30 stal C2 (481) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D gust/dr zeug D beren Details van Emissie Punt: SHW30 stal C3 (482) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D gust/dr zeug D beren Details van Emissie Punt: SHW30 Stal D (483) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D opfokzeugen

189 Berekening 3 depositie op 7 december 2004 (wettelijk kader) Naam van de berekening: wettelijk kader 7 december 2004 berekening 3 Gemaakt op: :24:36 Zwaartepunt X: 244,900 Y: 472,100 Cluster naam: R. Jannink Slaghekkenweg 14b Bentelo Berekende ruwheid: 0,27 m Emissie Punten: Volgnr. BronID X-coord. Y-coord. Hoogte Gem.geb. hoogte Diam. Uittr. snelheid Emissie 1 Freriksen punt ,0 5,4 0,4 4, Freriksen punt ,5 3,4 0,4 4, Freriksen punt ,5 1,5 0,5 1, SHW14 punt ,4 3,4 0,5 4, SHW14 punt ,0 4,7 0,5 4, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW 14 punt ,2 5,4 0,8 4, SHW 14 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW30 stal B ,0 3,4 0,5 4, SHW30 stal E ,0 3,7 0,4 4, SHW30 stal C ,5 3,7 0,4 4, Torendijk stal ,3 4,1 0,4 1, Torendijk stal ,0 3,0 0,5 1, Torendijk stal ,0 3,0 0,5 1, Suetersweg15 punt ,5 3,3 0,4 4, Suetersweg 15 punt ,5 1,5 0,5 1, SHW30 stal B ,0 3,4 0,5 4, SHW30 stal C ,5 3,7 0,5 4, SHW30 stal C ,5 3,7 0,5 4, SHW30 Stal D ,5 1,5 0,5 0,40 40 Gevoelige locaties: Volgnummer Naam X coordinaat Y coordinaat Depositie 1 Aamsveen punt ,88 2 Aamsveen punt ,88 3 Aamsveenpunt ,87 4 Aamsveenpunt ,85 5 Buursezand en Haaksbergerven punt ,02 6 Buursezand en Haaksbergerven punt ,01 7 Buursezand en Haaksbergerven punt ,82 8 Buursezand en Haaksbergerven punt ,79 9 Borkeld punt ,93 10 Borkeld punt ,26 11 borkeld punt ,26 12 Borkeld punt ,27 13 Lonnekmeer punt ,19 14 Lonnekmeer punt ,04 15 Lonnekmeer punt ,86 16 Lonnekmeer punt ,66 17 Boddenbroek punt ,79 18 Boddenbroek punt ,57 19 Boddenbroek punt ,62 20 Boddenbroek punt ,16 Details van Emissie Punt: Freriksen punt 1 (316) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A3 Jongvee

190 Details van Emissie Punt: Freriksen punt 3 (317) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D 3.100,1 Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Freriksen punt 4 (318) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A 1.100,1 Melkkoeien A3 Vr Jongvee Details van Emissie Punt: SHW14 punt 1 (322) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: SHW14 punt 2 (323) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok Vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW14 punt 6 (324) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A3 Vr. Jongvee Details van Emissie Punt: SHW14 punt 7 (325) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A Melkkoeien A3 Vr. Jongvee Details van Emissie Punt: SHW14 punt 10 (326) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A 6 Vleesstieren 6-24 mnd A 5 Vleesstierkalveren tot 6 mnd Details van Emissie Punt: SHW 14 punt 11 (327) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW 14 punt 12 (328) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens > 0,8 m Details van Emissie Punt: SHW30 stal B2 (336) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW30 stal E (337) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Kraamzeugen Details van Emissie Punt: SHW30 stal C1 (338) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Kraamzeug Details van Emissie Punt: Torendijk stal 1 (342) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren

191 Details van Emissie Punt: Torendijk stal 2 (343) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Torendijk stal 3 (344) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Suetersweg15 punt 1 (348) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Suetersweg 15 punt 2 (349) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 K1 Paarden Details van Emissie Punt: SHW30 stal B1 (380) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D opfokzeugen Details van Emissie Punt: SHW30 stal C2 (481) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D gust/dr zeug D beren Details van Emissie Punt: SHW30 stal C3 (482) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D gust/dr zeug D beren Details van Emissie Punt: SHW30 Stal D (483) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D opfokzeugen

192 Berekening 4 depositie op 1 februari 2009 (Beleidskader) Naam van de berekening: beleidskader 1 februari 2009 berekening 4 Gemaakt op: :23:29 Zwaartepunt X: 244,900 Y: 472,100 Cluster naam: R. Jannink Slaghekkenweg 14b Bentelo Berekende ruwheid: 0,27 m Emissie Punten: Volgnr. BronID X- Y- Hoogte Gem.geb. Diam. Uittr. Emissie coord. coord. hoogte snelheid 1 Freriksen punt ,0 5,4 0,4 4, Freriksen punt ,5 3,4 0,4 4, Freriksen punt ,5 1,5 0,5 0, SHW14 punt ,4 3,4 0,5 4, SHW14 punt ,0 4,7 0,5 4, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 0, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 0, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 0, SHW14 punt ,4 3,2 0,8 4, SHW14 punt ,5 1,5 0,5 0, SHW30 stal ,0 3,9 0,5 4, SHW30 stal 3c en 3d ,0 3,4 0,5 4, SHW30 Stal 3e, g, h ,0 3,8 0,5 4, SHW30 gebouw 3a ,0 3,4 0,5 4, b 15 Torendijk stal ,3 4,1 0,4 0, Torendijk stal ,0 3,0 0,5 0, Torendijk stal ,0 3,0 0,5 0, Suetersweg 15 punt ,5 3,3 0,4 4, Gevoelige locaties: Volgnummer Naam X coordinaat Y coordinaat Depositie 1 Aamsveen punt ,91 2 Aamsveen punt ,91 3 Aamsveen punt ,90 4 Aamsveen punt ,88 5 Buursezand en Haaksbergerven Punt ,07 6 Buursezand en Haaksbergerven Punt ,07 7 Buursezand en Haaksbergerven Punt ,87 8 Buursezand en Haaksbergerven Punt ,84 9 Borkeld punt ,96 10 Borkeld punt ,29 11 Borkeld punt ,29 12 Borkeld punt ,30 13 Lonnekmeer punt ,31 14 Lonnekmeer punt ,15 15 Lonnekmeer punt ,96 16 Lonnekmeer punt ,76 17 Boddenbroek punt ,46 18 Boddenbroek punt ,25 19 Boddenbroek punt ,30 20 Aamsveen punt ,38 Details van Emissie Punt: Freriksen punt 1 (319) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A3 Jongvee

193 Details van Emissie Punt: Freriksen punt 3 (320) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D 3.100,1 Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Freriksen punt 4 (321) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A 1.100,1 Melkkoeien A3 Vr Jongvee Details van Emissie Punt: SHW14 punt 1 (329) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: SHW14 punt 2 (330) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW14 punt 6 (331) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 K1 paarden K2 paarden Details van Emissie Punt: SHW14 punt 7 (332) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A vleeskalveren Details van Emissie Punt: SHW14 punt 10 (333) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A vleeskalveren Details van Emissie Punt: SHW14 punt 11 (334) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW14 punt 12 (335) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: SHW30 stal 2 (339) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW30 stal 3c en 3d (340) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Gust/ Dr. Zeug Details van Emissie Punt: SHW30 Stal 3e, g, h (341) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Kraamzeug D Opfokzeugen D Beren

194 Details van Emissie Punt: SHW30 gebouw 3a + 3b (382) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D opfok biggen Details van Emissie Punt: Torendijk stal 1 (345) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: Torendijk stal 2 (346) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Torendijk stal 3 (347) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens Details van Emissie Punt: Suetersweg 15 punt 1 (350) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D Vleesvarkens

195 Berekening 5 Voorgenomen Alternatief Naam van de berekening: berekening 5 Aanvraag Gemaakt op: :24:01 Zwaartepunt X: 244,500 Y: 471,800 Cluster naam: R. Jannink Slaghekkenweg 14b Bentelo Berekende ruwheid: 0,25 m Emissie Punten: Volgnr. BronID X-coord. Y-coord. Hoogte Gem.geb. hoogte Diam. Uittr. snelheid Emissie 1 Freriksen punt ,5 1,5 0,5 0, Freriksen punt ,5 1,5 0,5 4, SHW 14b punt ,3 4,1 4,3 4, SHW 14b punt ,3 4,1 4,3 4, SHW 14b punt ,9 5,5 2,0 0, SHW 14b punt ,5 1,5 0,5 0, SHW 14b punt ,9 5,3 1,8 0, SHW 14b punt ,9 4,1 1,4 0, SHW 14b punt ,4 3,2 0,8 4, SHW 14b Punt ,4 3,4 0,5 4, SHW 14b punt ,1 5,6 4,5 1, Gevoelige locaties: Volgnummer Naam X coordinaat Y coordinaat Depositie 1 Aamsveen punt ,75 2 Aamsveen punt ,75 3 Aamsveen punt ,74 4 Aamsveen punt ,73 5 Buursezand en Haaksbergerveen punt ,74 6 Buursezand en Haaksbergerveen punt ,73 7 Buursezand en Haaksbergerveen punt ,56 8 Buursezand en Haaksbergerveen punt ,53 9 Borkeld punt ,81 10 Borkeld punt ,19 11 Borkeld punt ,18 12 Borkeld punt ,20 13 Lonnekmeer punt ,55 14 Lonnekmeer punt ,44 15 Lonnekmeer punt ,30 16 Lonnekmeer punt ,15 17 Boddenbroek punt ,55 18 Boddenbroek punt ,33 19 Boddenbroek punt ,43 20 Engbertsdijkvenen ,60 21 Engbertsdijkvenen ,57 22 Engbertsdijkvenen ,46 23 Sallandse Heuvelrug Punt ,68 24 Sallandse Heuvelrug Punt ,64 25 Sallandse Heuvelrug Punt ,64 26 Sallandse Heuvelrug Punt ,68 27 Sallandse Heuvelrug Punt ,65 28 Boddenbroek punt ,81 Details van Emissie Punt: Freriksen punt 4 (352) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A 1.100,1 Melkkoeien

196 Details van Emissie Punt: Freriksen punt 5 (353) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A3 Vr. Jongvee Details van Emissie Punt: SHW 14b punt 3 (354) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E 3.8 Opfok Vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW 14b punt 4 (355) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E 3.8 Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW 14b punt 5 (356) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A Rosékalveren Details van Emissie Punt: SHW 14b punt 6 (357) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 K1 Paarden Details van Emissie Punt: SHW 14b punt 7 (358) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A Rosékalveren Details van Emissie Punt: SHW 14b punt 10 (359) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A Rosékalveren Details van Emissie Punt: SHW 14b punt 11 (360) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 E 3.8 Opfok vleeskuikenouderdieren Details van Emissie Punt: SHW 14b Punt 1 (377) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 A rosékalveren Details van Emissie Punt: SHW 14b punt 9 (378) Volgnr. Code Type Aantal Emissie Totaal 1 D vleesvarkens LW

197 Toelichting Aagro-Stacks berekeningen De uitree snelheid is aangepast naar 0,4 m/sec. De provincie hanteert 1 m/sec omdat zij ervan uitgaan dat de fout die destijds in de V-stacks module zat ook in de Aagro-Stacks module zit. De wijziging heeft geen invloed op de berekeningen. De berekening m.b.t. de intrekking van de varkens van Freriks is niet meer van toepassing De berekening moet door de provincie anders uitgevoerd worden. Alle betrokken bedrijven moeten in 1 model gezet worden. Hier ontstaan 5 berekeningen uit. Vergund ten tijde aanwijzing Vogelrichtlijngebied Engbertsdijkvenen te hanteren datum 10 juni 1994 Vergund ten tijde aanwijzing Vogelrichtlijngebied Sallandse Heuvelrug 24 maart 2000 Vergund 7 december 2004 (referentiedatum Crisis en Herstelwet) het wettelijk kader Werkelijk aantal dieren op 1 februari 2009 (het beleidskader De aangevraagde situatie. Overzicht vergunningen. Vergunning Diercategorie Emissiepunt (EP) Rav code Stalsysteem Aantal NH³ NH³ dieren factor emissie Kippen 3 E3.100 (groot-)ouderdieren van vleeskuikens in opfok; jonger dan 19 weken overige huisvestingssystemen , Varkens 1 D kraamzeugen (incl. biggen tot spenen) overige huisvestingssystemen 62 8,3 514,6 Varkens 2 D guste en dragende zeugen overige huisvestingssystemen, groepshuisvesting 142 4,2 596,4 Varkens 1 D beer 5 5,5 27,5 Varkens 1 D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak maximaal 0,8 m2 36 2,5 90 Totaal 3978,5 Slaghekkenweg 30 vergunning 8 december 1998 (met luchtwasser) is niet gerealiseerd. Er wordt op onderliggende vergunning teruggevallen dd

198 Torendijk 7 vigerende vergunning dd 26 oktober 2009 Vleesvarkens D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 gedeeltelijk roostervloer gehele dierplaats onderkelderd zonder stankafsluiter hokoppervlak maximaal 0,8 m2 (BWL ) Vleesvarkens D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak maximaal 0,8 m , Kippen 1 E3.100 (groot-)ouderdieren van vleeskuikens in opfok; jonger dan 19 weken overige huisvestingssystemen , Herten 25 Totaal Door het niet in werking treden van de vergunning van 1998 dn de uitbreidingvergunning van 2004 wordt teruggevallen op de vergunde situatie van 11 november 1980 Torendijk 7 Vergunning dd 11 november 1980 (volgens Karin Arkink) Vleesvarkens D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak maximaal 0,8 m , Vleesvarkens D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak maximaal 0,8 m , Kippen 1 E3.100 (groot-)ouderdieren van vleeskuikens in opfok; jonger dan 19 weken overige huisvestingssystemen , Totaal

199 Torendijk 7 Vergunning dd 11 november 1980 (volgens papieren gemeente) Vleesvarkens D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak maximaal 0,8 m , Kippen 1 E (groot-)ouderdieren van vleeskuikens Overige systemen , Totaal Slaghekkenweg 14b vergunning Vleesvarkens D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak maximaal 0,8 m , Kippen E3.100 (groot-)ouderdieren van vleeskuikens in opfok; jonger dan 19 weken overige huisvestingssystemen , Rundvee A3 vrouwelijk jongvee tot 2 jaar 28 3,9 109 Rundvee A3 vrouwelijk jongvee tot 2 jaar 57 3,9 222 Rundvee A melk- en kalfkoeien ouder dan 2 jaar overige huisvestingssystemen beweiden 70 9,5 665 Totaal 5.921,50 Slaghekkenweg 14b vergunning Vleesvarkens 1 (550) 12(100) D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak maximaal 0,8 m , Kippen 17 (10.000) 2 (3.140) E3.100 (groot-)ouderdieren van vleeskuikens in opfok; jonger dan 19 weken overige huisvestingssystemen , Rundvee 6 (28) 7 (20) A3 vrouwelijk jongvee tot 2 jaar 48 3,

200 Rundvee 7 A melk- en kalfkoeien ouder dan 2 jaar overige huisvestingssystemen beweiden 60 9,5 570 Rundvee 10 A5 vleesstierkalveren tot 6 maanden 10 2,5 25 Rundvee 10 A6 vleesstieren en overig vleesvee van 6 tot 24 maanden (roodvleesproductie) 30 7,2 216 Totaal 5.908,20 Suetersweg 15 vergunning Vleesvarkens D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak groter dan 0,8 m ,5 450 Vleesvarkens D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak groter dan 0,8 m ,5 770 Totaal Suetersweg 15 vergunning Vleesvarkens D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak groter dan 0,8 m , Fazanten 100 Paarden K1 Volwassen paarden (3 jaar en ouder) Totaal Freriksen Bentelerhaarweg 2 vergunning Vleesvarkens 1 (130) 2 (220) D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak maximaal 0,8 m ,

201 Rundvee 4 A3 vrouwelijk jongvee tot 2 jaar 25 3,9 98 Rundvee 4 A melk- en kalfkoeien ouder dan 2 jaar overige huisvestingssystemen beweiden 35 9,5 333 Totaal 1.305,00 Freriksen Bentelerhaarweg 2 vergunning Vleesvarkens D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak maximaal 0,8 m ,5 977,5 Rundvee 1 (10) 4 (15) A3 vrouwelijk jongvee tot 2 jaar 25 3,9 98 Rundvee 4 A melk- en kalfkoeien ouder dan 2 jaar overige huisvestingssystemen beweiden 35 9,5 333 Totaal 1.407,50 Freriksen Bentelerhaarweg 2 vergunning Vleesvarkens D vleesvarkens, opfokberen van ca. 25 kg tot 7 maanden, opfokzeugen van ca. 25 kg tot eerste dekking 5 overige huisvestingssystemen hokoppervlak maximaal 0,8 m ,5 977,5 Rundvee 1 (10) 4 (15) A3 vrouwelijk jongvee tot 2 jaar 25 3,9 98 Rundvee 4 A melk- en kalfkoeien ouder dan 2 jaar overige huisvestingssystemen beweiden 35 9,5 333 Totaal 1.407,50 Freriksen Bentelerhaarweg 2 vergunning 30 december 2011 rundvee A 7 fokstieren ov. Rundvee > 2jr 12 9,5 114,0 Rundvee A3 vrouwelijk jongvee tot 2 jaar 27 3,9 105 Rundvee A melk- en kalfkoeien ouder dan 2 jaar overige huisvestingssystemen beweiden 71 9,5 675 Totaal 893,

202 na intrekking 31 melkkoeien en 12 stieren op 12 april 2012 Rundvee A3 vrouwelijk jongvee tot 2 jaar 27 3,9 105 Rundvee A melk- en kalfkoeien ouder dan 2 jaar overige huisvestingssystemen beweiden 40 9,5 380 Totaal 485,

203 Bijlage IV Toelichting storingsfactoren habitattypen De effectenindicator van ministerie van EL&I geeft géén informatie over de daadwerkelijke schadelijke effecten van een activiteit noch over de significantie hiervan. De effectenindicator geeft enkel generieke informatie over mogelijke effecten van de activiteit. 1 Oppervlakteverlies Kenmerk: afname beschikbaar oppervlak leefgebied soorten en/of habitattypen. Interactie andere factoren: verlies van oppervlakte leidt tot verkleining en in sommige gevallen ook tot versnippering van het leefgebied (zie aldaar). Een kleiner gebied heeft bovendien meer te leiden van randinvloeden: vaak is de kwaliteit van het leefmilieu aan de rand minder goed dan in het centrum van het gebied. Op deze manier leidt verlies oppervlakte mogelijk ook tot een grotere gevoeligheid voor bijvoorbeeld verdroging, verzuring of vermesting. Werking: door afname van het beschikbare oppervlak neemt ook het aantal individuen van een soort af. Om duurzaam te kunnen voortbestaan moet elke soort uit een minimum aantal individuen bestaan; bij diersoorten wordt meestal van een minimum aantal paartjes (reproductieve eenheden) gesproken. Wanneer een populatie te klein wordt neemt de kans op uitsterven toe, zeker als deze populatie geen onderdeel uitmaakt van een samenhangend netwerk van leefgebieden. Bij een populatie die uit te weinig individuen bestaat, neemt ook de kans op inteelt toe en dus de genetische variatie af. Hierdoor wordt een populatie kwetsbaar voor veranderingen tengevolge van bijvoorbeeld predatie, extreme seizoensinvloeden of ziekten. Ook habitattypen kennen een ondergrens voor een duurzame oppervlakte. 2 Versnippering Kenmerk: van versnippering is sprake bij het uiteenvallen van het leefgebied van soorten. Interactie andere factoren: treedt op ten gevolge van verlies leefgebied of verandering in abiotische condities van het leefgebied. Kan leiden tot verandering in populatiedynamiek. Gevolg: als het leefgebied niet meer voldoende groot is voor een populatie, of individuen van één populatie kunnen de verschillende leefgebieden niet meer bereiken, neemt de duurzaamheid van de populatie af. Een gevolg kan zijn een verandering op in de soortensamenstelling en het ecosysteem. Soorten zijn in verschillende mate gevoelig voor de versnippering van hun leefgebied. Het meest gevoelig zijn soorten met een gering verspreidingsvermogen, soorten die zich over de grond bewegen en soorten met een grote oppervlaktebehoefte. Versnippering door barrières zoals wegen en spoorlijnen leidt mogelijk ook tot sterfte van individuen en kan zo effect hebben op de populatiesamenstelling. Bij versnippering moet men altijd goed rekening houden met het schaalniveau van het populatienetwerk. 3 Verzuring Kenmerk: Verzuring van bodem of water is een gevolg van de uitstoot (emissie) van vervuilende gassen door bijvoorbeeld fabrieken en (vracht)auto's. De uitstoot bevat onder andere zwaveldioxide (SO2), stikstofoxide (NOx), ammoniak (NH3) en vluchtige organische stoffen (VOS). Deze verzurende stoffen komen via lucht of water in de grond terecht en leiden aldus tot het zuurder worden van het biotische milieu. De belangrijkste bronnen van verzurende stoffen zijn de landbouw, het verkeer en de industrie. Interactie andere factoren: De effecten van verzurende stoffen zijn niet altijd te scheiden van die van vermestende stoffen, omdat een deel van de verzurende stoffen ook vermestend werkt (aanvoer van stikstof). Gevolg: Verzuring leidt tot een directe of indirecte afname van de buffercapaciteit (het neutralisatievermogen) van bodem of water. Op termijn resulteert dit proces in een daling van de zuurgraad. Hierdoor zullen voor verzuring gevoelige soorten verdwijnen, wat kan resulteren in een verandering van het habitattype en daarmee mogelijk het verdwijnen van typische (dier)soorten. 4 Vermesting Kenmerk: Vermesting is de 'verrijking' van ecosystemen met name stikstof en fosfaat. Het kan gaan om aanvoer door de lucht (droge en natte neerslag van ammoniak en stikstofoxiden) of nitraat- en fosfaataanvoer door het oppervlaktewater. Interactie andere factoren: stoffen die leiden tot vermesting kunnen ook leiden tot verzuring. Vermesting (en verzuring) kunnen op hun beurt leiden tot verontreiniging van het oppervlakte- en grondwater. Gevolg: De groei in veel natuurlijke landecosystemen zoals bossen, vennen en heidevelden worden gelimiteerd door de beschikbaarheid van stikstof. Het gevolg van stikstof depositie is dat deze extra stikstof extra groei geeft. Daarbij is de beschikbaarheid van stikstof bepalend voor de concurrentieverhoudingen tussen de

204 plantensoorten. Als de stikstofdepositie boven een bepaald kritisch niveau komt, neemt een beperkt aantal plantensoorten sterk toe ten koste van meerdere andere. Hierdoor neemt de biodiversiteit af. 7 Verontreiniging Kenmerk: Er is sprake van verontreiniging als er verhoogde concentraties van stoffen in een gebied voorkomen, welke stoffen onder natuurlijke omstandigheden niet of in zeer lage concentraties aanwezig zijn. Bij verontreiniging is sprake van een zeer brede groep van ecosysteem/gebiedsvreemde stoffen: organische verbindingen, zware metalen, schadelijke stoffen die ontstaan door verbranding of productieprocessen, straling (radioactief en niet radioactief), geneesmiddelen, endocrien werkende stoffen etc. Deze stoffen werken in op de bodem, grondwater, lucht. Interactie andere factoren: geen directe interactie met andere factoren. Wel kan verontreiniging als gevolg van andere factoren optreden. Gevolg: Vrijwel alle soorten en habitattypen reageren op verontreiniging. De ecologische effecten uiten zich in het verdwijnen van soorten en/of het beïnvloeden van gevoelige ecologische processen. Deze beïnvloeding kan direct plaatsvinden maar ook indirect via een opeenvolging van ecologische interacties. Bovendien kan verontreiniging zich pas vele jaren/decennia later manifesteren. De gevolgen van verontreiniging zijn divers en complex. In het algemeen kan gesteld worden dat aquatische habitattypen en soorten gevoeliger zijn dan terrestrische systemen. Ook geldt dat soorten in de top van de voedselpiramide, als gevolg van accumulatie, van verontreinigingen gevoeliger zijn. Echter, afhankelijk van de concentratie en duur van de verontreiniging zijn alle habitattypen en soorten gevoelig en kan verontreiniging leiden tot verandering van de soortensamenstelling. 8 Verdroging Kenmerk: Verdroging uit zich in lagere grondwaterstanden en/of afnemende kwel. De actuele grondwaterstand is zo lager dan de gewenste/benodigde grondwaterstand. Interactie andere factoren: verdroging kan tevens leiden tot verzilting. Door verdroging neemt ook de doorluchting van de bodem toe waardoor meer organisch materiaal wordt afgebroken. Op deze wijze leidt verdroging tevens tot vermesting. Er zijn ook gebieden waar verdroging kan optreden zonder dat de grondwaterstand in de ondiepe bodem daalt. Het gaat daarbij om gebieden waar van oudsher grondwater omhoogkomt. Dit water heet kwelwater. Kwelwater is water dat elders in de bodem is geïnfiltreerd en dat naar het laagste punt in het landschap stroomt. Kwelwater heeft dikwijls een bijzondere samenstelling: het is rijk aan ijzer en calcium, arm aan voedingsstoffen en niet zuur, maar gebufferd. Schade aan de natuur die veroorzaakt wordt door een afname of het verdwijnen van kwelwater en het vervangen van dit type water met gebiedsvreemd water, noemen we ook verdroging. Gevolg: de verandering in grondwaterstand en soms ook kwaliteit van het grondwater leidt tot een verandering in de soortensamenstelling en op lange termijn van het habitattype. 9 Verstoring door geluid Kenmerk: verstoring door onnatuurlijke geluidsbronnen; permanent zoals geluid wegverkeer danwel tijdelijk zoals geluidsbelasting bij evenementen. Geluid is een hoorbare trilling, gekenmerkt door geluidsdruk en frequentie. Interactie andere factoren: Treedt vaak samen met visuele verstoring op door bijv. vlieg- en autoverkeer, manifestaties etc. Gevolg: Logischerwijs zijn alleen diersoorten gevoelig voor direct effecten van geluid. Geluid sec is een belangrijke factor in de verstoring van fauna. De verstoring door geluid wordt beïnvloed door het achtergrondgeluid en de duur, frequentie en sterkte van de geluidsbron zelf. Geluidsbelasting kan leiden tot stress en/of vluchtgedrag van individuen. Dit kan vervolgens weer leiden tot het verlaten van het leefgebied of bijvoorbeeld een afname van het reproductieproces. In bepaalde gevallen kan ook gewenning optreden, in het bijzonder bij continu geluid. Voor zeezoogdieren en vogels is in bepaalde gevallen deze dosis-effect relatie goed gekwantificeerd. 10 Verstoring door licht Kenmerk: verstoring door kunstmatige lichtbronnen, zoals licht uit woonwijken en industrieterreinen, glastuinbouw etc. Interactie andere factoren: geen? Gevolg: Kunstmatige verlichting van de nachtelijke omgeving kan tot verstoring van het normale gedrag van soorten leiden. Naar mogelijke effecten is nog vrij weinig onderzoek gedaan. Veel kennis gaat daarom nog niet verder dan het kwalitatief signaleren van risico s. Met name schemer- en nachtactieve dieren kunnen last hebben van verstoring door licht, doordat zij juist aangetrokken worden of verdreven door de lichtbron. Hierdoor raakt bijvoorbeeld hun ritme ontregeld of verlichte delen van het leefgebied worden vermeden

205 11 Bewuste verandering soortensamenstelling Kenmerk: Er is sprake van bewust ingrijpen in de natuur door herintroductie van soorten, introductie van exoten, uitzetten van vis, inzaaien van genetisch gemodificeerde organismen etc. Interactie andere factoren: heeft met name direct invloed op de factor verandering in populatiedynamiek. Gevolg: Er treedt concurrentie op in voedselbeschikbaarheid, nestgelegenheid etc. Deze concurrentie kan leiden tot het verdringen (opvullen van de niche) van de oorspronkelijke soorten. Ook kunnen soorten verdwijnen door predatie van de geïntroduceerde soort. Hierdoor kunnen relaties binnen het ecosysteem worden verstoord

206 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Bijlage 6 Milieutekening Aanvulling op het milieueffectrapport 49

207 >8,3 dieren/m2 P P P P P 4c stofkap P 4 w.c. w.c. AB gang 8000 warmtewisselaar. mv AB in kopgevel 3 ventilatoren x12m mv entree T1 18 P electrakast gas en voederruimte P P A 3 douche douche douche douche P P P stofkap kantine 3500 wasmachine c T 320 Vleeskalveren tot 8 mnd. A U p.p. sp sp sp sp U U voergang voergang opslag droger / portaal sp sp p.p. luchtinlaatventielen in gevel 5 silo 15ton silo 15ton silo 15ton silo 15ton mv mv 5100 sp sp B strooiselopslag P 8 ton 8 ton 6 ton 2 electra 2a 2a Y giertank werktuigenberging / opslag Kuilvoerplaat P in opfok < 19 wekene 3.8 / BLW V (groot) ouderdieren van vleeskuikens P P P P F F Voorgenomen plaatsing m3. per Minimaal m3.volgens leaflet BWL V2. Capaciteit per warmtewisselaar. < 19 wekene 3.8 / BLW V (groot) ouderdieren van vleeskuikens in opfok T Q Q Q Q P P P F F 99,6 m1 x 24,6 m1 = 2450,16 m2. Dierenverblijf. en < 11,1 dieren/m2. en < 11,1 dieren/m2. Dierenverblijf st / 2450,16m2 = st / 2450,16m2 = >8,3 dieren/m2 99,6 m1 x 24,6 m1 = 2450,16 m m3/2450,16 m2 staloppervlak is > 23m3/m2. Onderlinge afstand circulatieventilatoren is <20m m3/2450,16 m2 staloppervlak is > 23m3/m2. Onderlinge afstand circulatieventilatoren is <20m1. 6 circulatieventilatoren. a m3/h. 6 circulatieventilatoren. a m3/h. T T 200 Q Q Q Q sp P AA AA AA AA AA AA sp sp AA AA AA AA AA AA sp sp sp sp sp spoelwater opslag 20m3 sp sp sp P sp sp sp P A sp sp water opslag 20m3 aantal luchtinlaatventielen ntb aantal luchtinlaatventielen ntb aantal luchtinlaatventielen ntb aantal luchtinlaatventielen ntb EP hoogte Ø500mm doorsnede Peil = EP oppervlak 28,56m2 fictieve Ø 6030,2mm EP hoogte bovenzijde open stofkap 3000 ventilator ventilator doorsnede 3c-4c EP oppervlak 28,56m2 fictieve Ø 6030,2mm EP hoogte Zuidgevel stal 3 stal 4 EP oppervlak 28,56m2 fictieve Ø 6030,2mm EP hoogte AA AA T T T T Q Q Q Q Q Q Q Q peil =0 peil =0 inlaatventiel inlaatventiel inlaatventiel inlaatventiel doorsnede 2-2 doorsnede 2a-2a doorsnede 4-4 doorsnede 3-3 EP hoogte Ø 800mm Fictieve diameter centraal emissiepunt 1,96m1 EP hoogte Ø 800mm 6 ventilatoren Ø800mm in kopgevel b.k nok inlaatventiel ventilatoren Ø800mm in kopgevel inlaatventiel peil =0 0+ doorsnede 5-5 doorsnede / /- Fictieve diameter centraal emissiepunt 1,39 m1 EP hoogte Ø800mm ventilatoren inlaatventiel Ø800mm in kopgevel inlaatventiel b.k. nok peil =0 peil = 0 doorsnede /- doorsnede doorsnede A mv A A mv b.k nok doorsnede x warmtewisselaar lichtstraat + daglichtventiel lichtstraat + daglichtventiel EP hoogte st Ø 800mm Fictieve diameter centraal emissiepunt 1,79m1 EP hoogte st Ø 800mm AA EP hoogte Ø800 mm warmtewisselaar technische ruimte overheaddeur overheaddeur U U 6 ventilatoren in kopgevel stalen container hygienesluis Vleeskalveren tot 8 mnd. A < 19 weken e 3.8 / BLW V (groot) ouderdieren van vleeskuikens in opfok erfverharding P P B AA AA P 300 U U U U spoelplaats afvoer spoelwater naar kelder stal Vleeskalveren tot 8 mnd. A luchtinlaatventielen in gevel overheaddeur overheaddeur P P P P P 10ton A 6753 T2 voergang R AB Z Z B AA B AA B B AA bergruimte en < 11,1 dieren/m st / 1186,56m2 = >8,3 dieren/m m3/1186,56 m2 staloppervlak is > 23m3/m2. Onderlinge afstand circulatieventilatoren is <20m1. 82,4 m1 x 14,4 m1 = 1186,56 m2. Dierenverblijf. 5 circulatieventilatoren. a 6.000m3/h V2. Voorgenomen plaatsing m3. Minimaal m3.volgens leaflet BWL Capaciteit warmtewisselaar. 120 Kalveren A D J Werktuigenberging C entree, Werktuigenberging hooibouwwerktuigen ploeg A Werktuigenberging L garage / berging -14- mv mv mv Kuilvoerplaat Kuilvoerplaat M1 R Werktuigenberging N O 4ton G H I J K S m3 mengvoer berging bedrijfswoning 14b opslag / machineberging 3 volwassen paarden >3jr k DDN01C 02170G a 13 DDN01C 02139G a 10a 14b DDN01C 01994G0000 DDN01C 01782G0000 DDN01C 02008G0000 DDN01C 02140G0000 retentievijver 410 m grens van de inrichting retentievijver 410 m3 SITUATIE: Kadastrale gemeente Sektie Perceelnummer Schaal : : : : Ambt Delden C 1782, 2008, :2000 AB 3 warmtewisselaar 1,2 AA 17 Z 2 circulatieventilator 0,7 afzuig- inblaas ventilator diam 0,82m 1,5 Y 1 mobiele noodstroomaggregaat - Middels- 45kva - Aftakas trekker aangedreven U 14 ventilator 0,37 T 4 ventilator 0,75 S bestrijdingsmiddelen 15kg R 2 pomp dieselolie 0,15 Q 8 ventilatoren 1,1 16 bedrijfswoning beton metselwerk riet P 20 espo kappen 0,4 15 berging beton damwand golfplaten O 1 tractor 52,0 14 garage/berging beton metselwerk riet N 1 tractor 66,0 12 werktuigenberging beton damwand 3300/3800+ golfplaten L 1 hogedrukreiniger 5,0 10 kalverstal beton metselwerk/ betonpaneel groot ouderdieren van vleeskuikens in opfok <19 weken 11 pluimveestal beton metselwerk golfplaten e3.8 BWL V2 190m3 vaste mest golfplaten vleeskalveren <8mnd a m3 K 1 geneesmiddelenkast 20kg J TL buizen I 1 pomp 1,1 7 kalverstal beton betonpaneel golfplaten vleeskalveren <8mnd a m3 H 1 boiler 115liter 2,0 paardenstal / opslag 6 machineberging beton metselwerk dakpannen volwassen paarden>3jr 3 3 k1 210m3 G 5 kalverstal beton betonpaneel golfplaten vleeskalveren <8mnd a m3 F 4 reinigingsmiddelen boven lekbak afzuig- inblaasventilator diam 1,01m 2,2 groot ouderdieren van vleeskuikens in opfok <19 weken 4 pluimveestal beton betonpaneel golfplaten e3.8 BWL V2 375m3 vaste mest groot ouderdieren van 375m3 vaste mest 3 pluimveestal beton betonpaneel golfplaten vleeskuikens in opfok e3.8 BWL V2 <19 weken 40m3 spoelwater D landbouwplastic C 1 kadaverkoeling 0,6kg 0,68 2 kippenstal/werktuigenberging beton metselwerk golfplaten B 11 ventilator 0,5 1 kalverstal beton metselwerk golplaten vleeskalveren <8mnd a m3 A 5 voervijzel 0,5 Nr. Benaming Muurpl. hoogte Vloerkonstruktie Dakkonstruktie Wandkonstruktie Nokhoogte Soort dieren Aantal plaatsen Aantal RAVcode BWLnr te houden Huisvestingssysteem Cap.mestopslag Nr. St. Benaming kw RENVOOI STALLEN RENVOOI MOTOREN Pict. RENVOOI PICTOGRAMMEN Benaming Aantal Capaciteit ventilator 37 divers, zie renvooi motoren Hendrix UTD B.V. Postbus 1 NL MA Boxmeer Projectleider: Team Huisvesting en Vergunningen Huub Bruggink tel.: huisvestingenvergunningen@hendrixfeed.eu Huub.Bruggink@hendrixfeed.eu Tel: fax: brandblusser 3 PG 12 gaskachel 4 0,4 BEDRIJFSGEGEVENS Aard van de inrichting: Agrarisch bedrijf (Rundveehouderij annex Pluimveehouderij) T1 dieselolietank liter in lekbak CV 1 32 kw Behorende bij de aanvraag vergunning wet milieubeheer van: R. Jannink Slaghekkenweg 14b 7497 NB Bentelo sp schrobputje M1 motorolieopslag liter boven opvangbak Adres van de inrichting: Slaghekkenweg 14a + 14b 7497 NB Bentelo Tel.: T2 dieselolietank liter in lekbak Pompput Tek.nr.: Blad: Schaal: Get: Datum: M :200 J. van 't Erve Gewijzigd: A B C D Par: H.B J.v.E J.v.E J.v.E. Handtekening aanvrager d.d. 20 Hendrix UTD

208 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Bijlage 7 Situaties o.b.v. normen besluit huisvesting Aanvulling op het milieueffectrapport 50

209 Aanvulling plan-/besluit m.e.r.: rundvee-, pluimvee-, en varkenshouderij R. Jannink Slaghekkenweg 14-14a-14b te Bentelo Aanvulling op het milieueffectrapport 51