foto: jeroen musch rotterdam

Transcriptie

1 foto: jeroen musch rotterdam

2 35 boom van een flat woontoren hatert, nijmegen De Nijmeegse Vogelaarwijk Hatert ondergaat sinds enkele jaren een forse facelift. Een van de belangrijkste blikvangers is onlangs opgeleverd: een woontoren van dertien verdiepingen met cumaru gevels en bilinga/aluminium balkons in de vorm van bladeren. De Nijmeegse wijk Hatert, grotendeels opgebouwd in de jaren 1950, verdient qua architectuur geen schoonheidsprijs. Laagbouwwoningen met platte daken wisselen elkaar af met rechthoekige flatgebouwen. Bovendien behoort Hatert tot een van de veertig probleemwijken van Nederland die volgens voormalig minister Vogelaar van Wonen, Wijken en Integratie een forse opknapbeurt nodig hebben. Inmiddels is daar hard aan gewerkt door de gemeente en de woningcorporaties Talis en Portaal. Er is veel gesloopt, waarvoor gevarieerde nieuwbouw in de plaats is gekomen. Als kers op de taart werd september vorig jaar centraal in de wijk een bijzondere woontoren opgeleverd, die fier als een soort boom boven de rest van de bebouwing uitsteekt. Dat was ook de opzet: het gebouw moest de kroon vormen van het opbloeiende Hatert. Puberpunker Nadat verschillende architecten hun ideeën voor deze centrumlocatie hadden geopperd, ging de keuze uiteindelijk naar 24H > architecture uit Rotterdam. Architect Boris Zeisser vertelt dat zijn bureau destijds aan de gemeente en de twee corporaties had uitgelegd dat het de saaiheid en de kleurloosheid van de wijk wilde doorbreken met een markant gebouw. Wij hadden een plaatje getekend van een puberpunker met een hanenkam. Het gebouw moest contrasterend zijn om de boel daar op te schudden. Dit extreme en beetje eigenwijze verhaal sprak hun kennelijk aan, waarna we ons plan verder mochten uitwerken. Zeisser licht toe dat 24H > architecture bekend staat om de karaktervolle en eigenzinnige gebouwen die het bureau wereldwijd heeft gerealiseerd; zie bijvoorbeeld Rijkswaterstaat-kantoor Assen in nummer 8/2011. De opzet: de woontoren moest de kroon vormen van de opbloeiende wijk Hatert. Rendierhuiden Het architectenbureau werd in 2001 opgericht door Zeisser en architecte Maartje Lammers.

3 36 foto s: jeroen musch rotterdam Hoezo wilde balkons? De balkonplaten lopen in strakke banen door over de gevel: niet met gaatjes maar met dichte bolletjes, tegen vochtophoping op de hsbelementen erachter. Plattegrond vijfde verdieping (vier woningen). tekening: 24 h > architecture rotterdam

4 Beiden werkten daarvoor bij Erick van Egeraat associated architects, maar ze wilden gezamenlijk de sprong in het diepe wagen. Hun eerste project was een zomerhuisje in het Zweedse Årjäng. Aan een beek in het bos en aan de rand van een meer vonden ze een vissershutje dat ze gezamenlijk met vrienden compleet gingen verbouwen en uitbreiden. We hebben het helemaal van hout gemaakt en het hangt deels boven een waterval. Het dak is van western red cedar shingles en binnen hebben we het bekleed met rendierhuiden. Het is organisch gebouwd, geheel volgens het gedachtegoed van mijn grote voorbeeld, de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright. Art d eco Het project in Zweden kreeg, mede dankzij de prachtige foto s van een Duitse architectuurfotograaf, wereldwijd media-aandacht. Dit leverde het Rotterdamse bureau allerlei exotische opdrachten op. Als voorbeeld noemt Zeisser een gebouw met speelruimten en een bibliotheek voor kinderen in een eco-resort in Thailand. De eigenaar wilde iets bijzonders voor deze doelgroep. We hebben een enorm gebouw van bamboe op vier poten ontworpen, dat refereert aan een manta, een grote roggensoort. Ook dat project kreeg veel publiciteit. Inmiddels heeft 24H > architecture vele woningen, scholen en kantoor gebouwen ontworpen. Zeisser constateert dat de meeste ontwerpen zijn geïnspireerd op de natuur. Als woord speling op een bekende kunststroming noemt hij de stijl van zijn bureau art d eco. Bij ons vormen architectuur en ecologie een eenheid. We willen onze gebouwen niet alleen technisch zo duurzaam mogelijk bouwen, maar ook laten zien dat duurzaamheid is toegepast. Het materiaalgebruik speelt daarbij een belangrijke rol; hout is daar een mooi voorbeeld van. Geen concessies Het oorspronkelijke plan voor de woontoren in Hatert bestond uit een mix van huur- en koopwoningen, met in de plint kantoorruimten voor woon-, zorg- en welzijns organisaties. Boven in in de hanenkam zouden de koopwoningen komen. Echter, de eerste bouwcrisis meldde zich aan en 24H > architecture moest de plannen aanpassen met alleen nog plaats voor huureenheden. Het nieuwe ontwerp kreeg een totaal ander, maar eveneens eigenzinnig karakter. Zeisser benadrukt dat er absoluut geen concessies, ook niet vanuit de opdracht gever, zijn gedaan, maar dat een andere strategie is gevolgd om toch tot een woontoren te komen die aan de wijk extra cachet geeft. Balkons met zon Dat het is gelukt met minder geld een karakteristiek ontwerp te maken, laat de woontoren overduidelijk zien. Het dertien verdiepingen hoge gebouw, dat geheel is bekleed met cumaru delen, telt 72 huurappartementen en op de begane grond 570 m 2 kantoor- en overlegruimte voor bovengenoemde instellingen. Voor ieder appartement is een parkeerplaats in de afgesloten parkeergarage voor de ingang van het gebouw. Het dak daarvan is ingericht als openbare groene ruimte. Om een globale indruk te krijgen van de gebouwindeling, laat Zeisser een tekening zien van een etage. De plattegrond is heel simpel. Iedere laag heeft vier appartementen. Op de vier hoeken van het gebouw zitten balkons. Deze zijn zo gesitueerd, dat alle bewoners van de zon kunnen genieten. Dat was een ingewikkeld, maar belangrijk puzzelwerkje. Een balkon heeft weinig zin als dat altijd in de schaduw ligt. Kogelharde houtsoort Met een beetje fantasie doet de toren denken aan een enorme woudreus. Immers, vanaf de eerste etage zijn de gevels grotendeels bekleed met FSC-gecertificeerde cumaru delen. Zeisser omschrijft cumaru als een kogelharde houtsoort die heel geleidelijk en prachtig vergrijst en verder geen onderhoud vergt. e e n p l a a t j e v a n e e n puberpunker met hanenkam Alleen de begane grond is voorzien van een grijze glazen gevel, waarin wel een houtstructuur is geëtst. Zo krijgt de plint een andere boodschap, merkt de architect op tijdens de rondleiding. Veel opdrachtgevers willen trouwens beneden ook liever geen hout vanwege brandgevaar. Ze zijn bang dat vandalen het aansteken. De verticale cumaru planken zijn gepotdekseld, zodat inregenen bij de naden is uitgesloten. Opvallend is dat niet alle planken evenwijdig aan elkaar zitten. Verspreid over de gevel bevinden zich overal scheef geplaatste exemplaren. Ook is iedere plank aan de voorzijde iets afgeschuind en zijn er achttien verschillende breedtes tot 140 mm. Achterliggende bedoeling is zo een baststructuur te suggereren. Hsb-elementen Achter de houten gevels zit hoofdzakelijk beton. Hoogbouw geheel in hout is bouwtechnisch nogal ingewikkeld, onder meer vanwege de brandvoorschriften. Bovendien heeft Nederland nog geen traditie in houthoogbouw. Bouwers willen vooral tunnelen. Ook hier heeft bouw onderneming Giesbers-Wijchen het gietbouw-tunnel systeem toegepast. De open koppen van het betonnen geraamte zijn vervolgens ingevuld met 37

5 38 De balkons hebben ogenschijnlijk allemaal verschillende vormen, maar dat is gezichtsbedrog. tekening: 24h > architecture rotterdam foto s: jeroen musch rotterdam Hoekdetail. Ondanks minder geld is een karakteristiek gebouw ontstaan.

6 hsb-elementen, een eenvoudige en snelle methode van bouwen. De cumaru delen op de betonnen constructie en hsb-elementen worden per etage alleen onderbroken door ramen en schuifdeuren naar de balkons. Deze zijn alle van aluminium. Liever had Zeisser ze van hout laten maken, maar Portaal koos voor dit metaal, omdat het onderhoudsvrij zou zijn. Wel is hij blij dat de deuren en kozijnen groenbruin zijn geanodiseerd, waardoor in de nabije toekomst de kleuren van het vergrijzende hout en het behandelde aluminium mooi zullen harmoniëren. Bladeren Niet alleen het houten uiterlijk van de woontoren is opmerkelijk, dit geldt ook voor de vormgeving van de balkons. 24H > architecture koos voor een bladvorm, die uitstekend past bij de houten stam van het gebouw. De balkons hebben ogenschijnlijk allemaal verschillende vormen, maar dit organische beeld is gezichtsbedrog. De architect heeft voor repetitie gekozen zodat het construeren van de balkons ook financieel haalbaar was. Wel worden de balkons gemiddeld met het klimmen van de verdiepingen groter, waardoor de bewoners bovenin met meer dan 20 m 2 de meeste buitenruimte hebben. Daar is uiteraard ook het uitzicht over stad en Hatertse vennen het mooist. Dat de bladeren naar boven toe steeds verder uitkragen, heeft ook een dramatisch effect, vindt Zeisser. Bilinga vlonders De hoofdconstructie van ieder balkon is staal. De subspanten, die om de 60 cm zijn aangebracht, zijn van bilinga, eveneens FSC-gecertificeerd. Deze hebben niet alleen een constructieve functie, maar moeten tevens de nerven van een blad voorstellen. Boven op deze subspanten zijn bilanga planken (34 x 140 mm) als vlonder met roestvaststalen schroeven gemonteerd. Tussen de planken, die vanwege de forse dikte niet zullen kromtrekken, zit telkens een opening van ongeveer 5 mm, zodat ze bij vochtig weer kunnen uitzetten. Alleen bij de gevel zitten drie delen tegen elkaar aan om brandoverslag te minimaliseren. Over deze keuze hebben we met Portaal nog een discussie gehad. Hout is onderhoudsgevoeliger dan beton en door die spleten kunnen vuil en regenwater naar beneden vallen. Maar hout is veel zachter en warmer dan beton. Het past ook beter bij een blad. Vandaar dat we uiteindelijk toch op hout zijn uitgekomen. Gaatjes en bolletjes De balustrades van de balkons zijn van 3 mm dikke aluminium platen. Hout was ook mogelijk, maar het metallic gepoedercoate aluminium zorgt voor meer contrast, waardoor het gebouw extra voor het voetlicht wordt gebracht. Om de licht glooiende aluminium platen zoveel mogelijk op bladeren te laten lijken, zijn ze allemaal in afwijkende patronen geperforeerd, waarbij ook de gaatjes in diameter variëren. In totaal gaat het om 318 verschillende panelen, die elk een code meekregen. Tevoren zijn echte bladeren als uitgangsmateriaal genomen, waarvan foto s met de computer zijn bewerkt. De aluminium balkonplaten lopen in strakke banen door over de gevel. Aldaar zitten er geen d e c o n s t r u c t e u r h e e f t nachten wakker gelegen gaatjes in, maar bolletjes in reliëfdruk. Door gaatjes zou vochtophoping de hsb-elementen erachter te zwaar belasten. De staalconstructie van ieder balkon is eerst op de bouwplaats in elkaar gezet en daarna ter positie getakeld en bevestigd aan ingestorte isokorven als koudebrugonderbreking. Het grootste balkon, dat 3,5 m uitkraagt, hangt aan liefst 14 isokorven. Nachten wakker Om beschadiging te voorkomen, zijn de bilinga vloerdelen en de aluminium balustrades pas daarna gemonteerd. Om dit te realiseren, werd de steigerconstructie fors verbreed. Zeisser: Dit was echt een gigantische constructieve klus, waarvan de constructeur zeker nachten heeft wakker gelegen. john ekkelboom 39 Locatie: Cort van der Lindenstraat-Thorbeckestraat Nijmegen Opdrachtgever: Portaal Vastgoedontwikkeling Veenendaal (portaal.nl) Ontwerp: 24H > architecture Rotterdam (24h.eu); Boris Zeisser, Maartje Lammers Constructeur: Adams Bouwadviesbureau Druten (adamsbouwadviesbureau.nl) Aannemer: Giesbers-Wijchen Wijchen (giesberswijchen.nl) Cumaru gevelhout: Jongeneel Projecten Breda (jongeneelprojecten.nl) Bilinga dekdelen: Aquamar Lemmer (aquamar-bv.nl) Hsb-elementen: Verhoeven Timmerfabriek Nederland Venray (verhoeven.nl) Bouwperiode: Maart september 2011 Bouwkosten: 12,5 miljoen