Gem e e n t e Soe s t Woonruimte voor stadsvogels Beschrijving van het project Woonruimte voor stadsvogels door IVN en Gemeente Soest. 1
Inhoud Voorwoord 3 Inleiding 4 Visie 5 Project Woonruimte voor stadsvogels 7 Huismussen 7 Zwaluwen 8 Gierzwaluwen 9 IJsvogels 10 Roofvogels 11 Uilen 13 Overige soorten 14 Beheer 15 Vogel-minded maken van de bewoners 15 Activiteiten voor en door scholieren 17 Samenwerking met gemeente 18 Toekomst 19 2
Voorwoord Nestkastjes voor vogels, is dat zo bijzonder? Wie heeft er tegenwoordig niet een nestkastje in zijn tuin hangen om een koolmeesje te laten broeden? En toch gebeurt er in Soest iets bijzonders op het gebied van nestkastjes. Zelfs zo bijzonder dat het gemeentebestuur meent dat dit voor de Stadsvogelprijs 2009 in aanmerking zou moeten komen. Graag wil ik deze stelling nader toelichten. Voor vogels in de stedelijke omgeving is de inzet van vrijwilligers van groot belang. Daarom ondersteunen wij van harte de inzet van de Vogelwerkgroep van de plaatselijke IVN-afdeling. Deze groep vrijwilligers heeft ervoor gezorgd dat werkelijk alle mogelijkheden om stadsvogels een beter leefgebied in de bebouwde omgeving te bieden worden benut. Zowel in de groene gebieden, de parken en plantsoenen, als in de bebouwde omgeving wordt mede door de inzet van deze vrijwilligers rekening gehouden met stadsvogels. Zowel bij de bestaande gebouwen als bij nog te realiseren gebouwen worden de mogelijkheden om ook de vogels te huisvesten benut. Een grote, blinde muur? De Vogelwerkgroep ziet de mogelijkheden voor vogels: een supermussenkast. U wist niet dat het bestond? In Soest bestaat het. Dankzij de bevlogenheid van de Vogelwerkgroep. Met veel genoegen bieden wij u dan ook een kijkje in het werk dat er in Soest voor de stadsvogels is verricht! Bert Krijger, wethouder gemeente Soest 3
Inleiding Vogels zijn onmisbaar voor het ecosysteem van mens en dier. Ze horen ook in de stedelijke omgeving voldoende leefruimte te hebben, niet alleen omdat vogels het beschermen meer dan waard zijn, maar ook omdat ze de kwaliteit van de leefomgeving verhogen voor de mens. Wie wordt niet geraakt door een zingende merel op een koele zomeravond? Wie wordt niet enthousiast van een nestje jonge vogeltjes in de eigen tuin? Omdat vogels belangrijk zijn, moeten wij hun leefgebied op peil houden. Dat is de overtuiging van de gemeente Soest, die zich hierin laat bijstaan door de Vogelwerkgroep van het IVN-Eemland. Al vele jaren zet deze werkgroep zich in voor het welzijn van de vogels in en om Soest. Wie wordt niet geraakt door een zingende merel op een koele zomeravond? De Vogelwerkgroep voert een veelheid aan activiteiten uit en werkt samen met nagenoeg alle instanties die van belang zijn voor het vogelbestand in Soest: de beheerders van het groen, de bewoners, maar ook de eigenaren en beheerders van gebouwen, zoals woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars. Op die manier is in de afgelopen jaren al veel bereikt. Zo werkt de Vogelwerkgroep aan een breed palet aan maatregelen om de stedelijke omgeving vogelvriendelijk te maken. Niet alleen bij de inrichting en het beheer van het groen wordt er rekening gehouden met vogels, maar ook bij de inrichting en het gebruik van de gebouwen worden de mogelijkheden benut. Het gemeentebestuur van de gemeente Soest hoopt dat de juryleden van de Stadsvogelprijs 2009 net zo als het gemeentebestuur onder de indruk zullen raken van de tomeloze inzet van deze vrijwilligers. 4
Visie De gemeente prijst zich gelukkig een zo grote biodiversiteit binnen haar grenzen te hebben. Deze diversiteit hangt nauw samen met de variëteit aan landschappen, variërend van hoog naar laag: bossen, heide, en duinen op de hoge en droge delen ( t Hoogt, 51 m boven NAP) tot weilanden, veen en rivier de Eem in de lagere delen. Deze diversiteit zorgt voor een rijk vogelbestand met meer dan 170 soorten; 24 soorten die op de Rode Lijst staan, broeden in Soest. De molen op de Eng in Soest (Foto: Marlies Bouten) Deze diversiteit aan vogelsoorten wordt echter bedreigd door talloze factoren zoals oprukkende bebouwing, toename van het verkeer en grotere recreatiedruk. De Vogelwerkgroep heeft zich ten doel gesteld de variëteit van het vogelbestand in stand te houden en zo mogelijk te verbeteren. 5
Het bevorderen van nestgelegenheid voor de verschillende vogelsoorten in de bebouwde kom van Soest heeft daarbij de hoogste prioriteit. In eerste instantie richt de werkgroep zich op vogels die op de Rode Lijst staan. Aangezien deze soorten ernstig in hun voortbestaan bedreigd worden, is een actieve inzet noodzakelijk. Activiteiten betreffen met name de volgende soorten die in dit gebied thuishoren: huis- en ringmus, huis-, oever- en boerenzwaluw, grauwe vliegenvanger, slecht- en boomvalk, rans-, steen-, bos- en kerkuil, tapuit, groene specht en grote gele kwikstaart. Daarnaast wordt voor broedgelegenheid gezorgd voor de volgende soorten die niet direct in hun bestaan bedreigd worden, maar wel wat hulp kunnen gebruiken: torenvalk, ijsvogel, gierzwaluw, ooievaar en de grasmus. Een tweede prioriteit is het vergroten van nestgelegenheid voor meer algemeen voorkomende vogels die door de bewoners gewaardeerd worden en hun woonomgeving verrijken. Daarom worden er ook kastjes opgehangen voor de kool- en pimpelmees, boomklever, bonte vliegenvanger. Dit sluit aan bij de derde doelstelling van de werkgroep om de gemeente vogel-minded te maken. Daarom worden de inwoners van Soest zoveel mogelijk bij de activiteiten betrokken. Dit wordt gerealiseerd door samen te werken met de gemeente, andere (natuur & milieu) organisaties en met de wijkbeheerteams (WBT s). De Vogelwerkgroep probeert alle instanties enthousiast te maken om zich in te zetten voor de vogels in en om Soest. 6
Project Woonruimte voor stadsvogels Zoals eerder aangegeven, heeft de vogelwerkgroep in Soest zich het afgelopen jaar actief ingezet om de nestgelegenheid voor verschillende vogelsoorten in Soest te bevorderen. Onder de titel Woonruimte voor stadsvogels is zij verschillende activiteiten gestart en ook nog steeds bezig om de verschillende vogelsoorten in Soest een goed thuis te bieden. Hieronder volgt een overzicht van de activiteiten die binnen het project in het afgelopen jaar zijn uitgevoerd. Huismussen Om de teruggang van huismussen een halt toe te roepen, is een Supermussenkast ontworpen en in eigen beheer gebouwd. Deze kast is 2½ m lang en heeft 15 vliegopeningen, waar evenzoveel paren tegelijkertijd in kunnen broeden (zie foto). Omdat mussen koloniebroeders zijn, is het mogelijk om in dezelfde kast verschillende ingangen te maken. Inmiddels zijn er in de bebouwde kom 12 kasten geplaatst op locaties waar veel mussen voorkomen. Ophangen van supermussenkast. (Foto: Marlies Bouten). 7
Zwaluwen Alle zwaluwpopulaties staan onder druk, hoofdzakelijk door verminderde nestmogelijkheden door het vernieuwen van bestaande pannendaken en verandering van bouwstijlen, maar ook door het sluiten van boerenschuren voor vee en paarden en afwezigheid van klei en water. Huiszwaluwen In 2008 waren er 100 nesten bezet waarvan 52 kunstnesten. Dit jaar worden er 35 nestkasten opgehangen (o.a. aan de Lange en Korte Brinkweg, Koninginnelaan en Van Lenneplaan). Om de nestgelegenheid van de huiszwaluw op grote schaal uit te breiden, is een zwaluwtil ontwikkeld waarbij advies is ingewonnen bij Adviesbureau Zwaluwen (zwaluwen.info.nl). De kast die in eigen beheer gebouwd is, herbergt 32 nestkastjes. Onlangs heeft de gemeente toestemming gegeven voor de plaatsing van de eerste huiszwaluwkast. Op 5 september wordt deze feestelijk geopend door wethouder Krijger. Dit is de eerste huiszwaluwtil in de provincie Utrecht. Eerste huiszwaluwtil in de provincie Utrecht. (Foto: Marlies Bouten). Oeverzwaluwen Tot nu toe broedt deze zwaluw alleen in het buitengbied. Bij de Grote Melm aan de Eem is een zandwal aangelegd, waar elk jaar zo n vier paartjes oeverzwaluw broeden. In het najaar wordt deze wal vernieuwd omdat de kwaliteit van het zand te wensen overlaat. Twee jaar geleden is er een wand in het Biezenveld gemaakt voor ijsvogels, die in principe ook geschikt is voor oeverzwaluwen, maar tot nu toe zijn 8
er geen broedgevallen vastgesteld. De nieuw te bouwen wand achter de kinderboerderij De Veenweide wordt ook voor deze zwaluw geschikt gemaakt (zie ook bij IJsvogels ). Boerenzwaluwen De naam verwijst al naar de polder waar de meeste boerenzwaluwen verblijven in stallen en schuren. In de bebouwde kom komen ze echter ook voor. In 2008 werden 26 bewoonde nesten geteld. Dit jaar zijn er nog eens 20 kunstnesten in Soest opgehangen (o.a. Koninginnelaan en Insingerstraat). Gierzwaluwen Gierzwaluwen nestelen onder dakpannen van huizen met een mansarde- of knikdak. Dit soort daken komt alleen voor bij oudere huizen, en verdwijnt daarom steeds meer. De dakpannen in huizen kunnen weliswaar geschikt gemaakt worden voor het broeden, maar dit is in de praktijk maar beperkt mogelijk. Er zijn nu vijf locaties bekend in Soest waar gierzwaluwen broeden. In overleg met de gemeente heeft de Vogelwerkgroep een plan opgesteld om 30 nestkasten in combinaties van 2 à 3 stuks op te hangen. Tot op heden zijn er vijf geplaatst in de wijken Soestdijk, Overhees en Soest Zuid. Bij vier zijn broedsels geconstateerd. Inmetselen van nestkasten tijdens bouw; illustratie van goede samenwerking tussen gemeente, bouwbedrijf en vrijwilligers. 9
In samenwerking met Bouwbedrijf Van den Hengel en de Gierzwaluwenvereniging worden gierzwaluwkasten geplaatst in een nieuw te realiseren appartementencomplex (aan het eind van de Dalweg). Deze samenwerking is ruim voor de bouw begonnen. Met de aannemer is besproken hoe de kasten het beste in het gebouw konden worden ingemetseld. Daarbij is een afweging gemaakt tussen bouwtechnische mogelijkheden enerzijds en de wensen van de vogels anderzijds, waarbij ook rekening gehouden moest worden met de belangen van de toekomstige bewoners. In september worden de kasten officieel onthuld door wethouder Krijger. Hierbij worden ook de toekomstige bewoners uitgenodigd. IJsvogels Sinds enige tijd zitten er ijsvogels in de waterpartijen van het Soesterveen. Hoewel er verschillende broedplaatsen zijn in de omgeving (o.a. biezenveld Pvd Breemerweg en Soester kant van Amersfoortse waterleiding), broeden ze niet in de bebouwde kom van Soest. Wel zijn er twee jaar geleden twee ijsvogelwanden aangelegd, een in het Biezenveld en een in het Slangenbosje (een elzenbroekbosje in de bebouwde kom). Hoewel er al wel door een ijsvogel gemaakte gaten in de wand werden aangetroffen, konden geen broedgevallen worden vastgesteld. Inspectie van nieuwe locatie voor ijsvogel bij kinderboerderij (Foto: Marlies Bouten). Daarom zijn er plannen gemaakt voor een nieuwe ijsvogelwand in de bebouwde kom. Na uitgebreid overleg met de gemeente en beheerders is een goede plek gevonden achter kinderboerderij De Veenweide. Er is hier veel voedsel en voldoende overhangen- 10
de beplanting voor een duikplek. Wat ontbreekt, is een hoge oever om een nestgang te kunnen maken. Daarom is besloten de bestaande beschoeiing geschikt te maken om nesten in te bouwen. Teneinde een hoge wal te kunnen maken, wordt het talud opgehoogd, waarbij overtollige aarde van een ander project wordt gebruikt. In de wanden worden betonnen nesten geplaatst. De bouw van de wal gebeurt in samenwerking met de gemeente, terwijl ook advies is gevraagd aan de Stichting Alcedo en de Vogelwerkgroep Gooi en omstreken die al gebruik maakt van kunstnesten. Het is de bedoeling om volgend jaar ook een ijsvogelwand aan te brengen bij de Clemensstraat in de wijk Overhees. Roofvogels Alle onderstaande soorten zijn in de gemeente Soest geobserveerd, gemeten, geteld en geringd in samenwerking met de Werkgroep Roofvogels Nederland. De Torenvalk laat zich regelmatig in de bebouwde kom zien. Torenvalk In de bebouwde kom van Soest zijn 16 kasten geplaatst voor de torenvalk, o.a. op de oefentoren van de brandweer en in het industrieterrein. Dit seizoen zijn er tenminste vier geslaagde broedsels vastgesteld, met als groot succes één nest met vier jongen aan de Grachten bij een afvalverwerkingsbedrijf. Het is de bedoeling dit jaar meer kasten te plaatsen. De kasten worden schoongemaakt en in de gaten gehouden door de Vogelwerkgroep. 11
Boomvalk Sinds 2006 broedt er een boomvalk aan de rand van de bebouwde kom van Soest. Deze zoekt zelf zijn nest, maar wordt wel in de gaten gehouden door leden van de Vogelwerkgroep. Slechtvalk Vorige maand is een aanvraag ingediend bij woningbouwvereniging Portaal om nestgelegenheid te maken aan de flat uitkijkend op de Zuidelijk Engh. Overige roofvogels Behalve van bovenstaande vogels, zijn in het buitengebied broedgevallen vastgesteld van de Buizerd (7x), Havik (3x), Sperwer (3x) en Wespendief (1x). Vaak dicht tegen de bebouwde kom aan. Dit geeft mogelijkheden voor de bebouwde kom. In 2009 is er voor het eerst een broedsel gevonden van de buizerd binnen de bebouwde kom. (op de Eng, vlakbij de molen van Soest). Er is één jong geringd. Een Torenvalk op een hek. 12
Uilen De Vogelwerkgroep brengt de uilenstand in kaart en verbetert de nestmogelijkheden voor de diverse uilensoorten. Kerkuil De kerkuil doet het goed in Soest. Elk jaar zijn er succesvolle broedgevallen in zeven nestkasten. In 2007 en 2008 zijn er respectievelijk 57 en 17 jonge kerkuilen uitgevlogen, en zijn er 48 en 17 jongen geringd. Dit jaar worden wederom alle nesten bebroed, maar er zijn nog geen jongen uitgekomen. Steenuil In tegenstelling tot de kerkuil doet de steenuil het niet zo goed. Ondanks vele inspanningen blijft het aantal broedgevallen klein. Zo waren er in 2008 maar twee nesten bezet met in totaal drie uitgevlogen jongen. Dit jaar werden drie nesten bebroed, waaruit tien jongen uitvlogen, waarvan er zes geringd zijn. Daarom is een plan opgesteld om meer kasten op te hangen. In het buitengebied van Soest zijn er tenminste 25 geplaatst en binnen de bebouwde kom vijf. Ransuil Ook van de ransuil zijn maar weinig broedgevallen bekend. Dit jaar zijn er drie ransuiljongen geringd die uit een nest in de bebouwde kom (Stadhouderslaan) kwamen. Ransuilen maken gebruik van ekster- en kraaiennesten, maar hier zijn er maar Ransuil roest in groepsverband in de Soester Duinen. (Foto: Marlies Bouten) 13
weinig van beschikbaar omdat de uilen door kraaien verjaagd worden. Om meer nestgelegenheid te creëren voor deze uilen speciale mandjes gemaakt, waarmee elders in Nederland goede resultaten zijn behaald. Dit jaar zijn er in Soest al 6 mandjes geplaatst (o.a. in Slangebosje). Bosuil Hoewel deze uil niet in de bebouwde kom voorkomt, is hij vaak gesignaleerd in het buitengebied. Daarom zijn ook voor deze uil nestkasten geplaatst; meestal in het bos, maar ook aan de rand van de bebouwde kom. Overige soorten Hoewel van de grote gele kwikstaart geen broedgevallen bekend zijn, wordt deze vogel regelmatig gezien in de gemeente. Om de kans te vergroten dat hij hier gaat nestelen zijn speciale kastjes geplaatst op vier locaties (Praamgracht, Overhees, Jachthuislaan en bij de waterzuivering). Zowel de tapuit als de grauwe vliegenvanger worden regelmatig gesignaleerd, maar broeden slechts incidenteel in de bebouwde kom. Daarom zijn plannen gemaakt om hun broedgelegenheid uit te breiden door zelf te maken kleine grotjes voor de tapuit en de bekende open nestkastjes voor de vliegenvanger. In de planning voor volgend jaar staat het plaatsen van palen voor de ooievaar aan de Jachthuislaan, de Eemweg en op de Eng. Verzoek daartoe is ingediend bij de gemeente. Op tenminste vijf locaties broedt de groene specht in de bebouwde kom. Om het aantal broedgevallen uit te breiden zijn er 8 kasten geplaatst op plaatsten waar deze specht gesignaleerd is. Zo werd er in de Bosstraat een dode specht gevonden in een kast van een boomkruiper. 14
Beheer Naast het ontwikkelen en aanbrengen van nieuwe broedgelegenheid, moeten de verschillende objecten ook schoongemaakt, en zonodig gerepareerd worden. Bovendien worden van elk object de gegevens bijgehouden en genoteerd op nestkaarten (geslaagde broedgevallen, aantal eieren, uitgevlogen jongen en aantal geringd). De Vogelwerkgroep geeft deze door aan de landelijke instanties zoals de Werkgroep Roofvogels Nederland en SOVON die ze gebruikt voor een landelijk overzicht. De meeste nestkasten en andere nestgelegenheid worden gemaakt in een eigen werkplaats. Dit is mede mogelijk gemaakt door een donatie van het Landschapserfgoed Utrecht. Vogel-minded maken van de bewoners Er zijn verschillende activiteiten ondernomen die de bewoners van de gemeente vogelminded moeten maken en ze betrekken bij de projecten van de Vogelwerkgroep. Deze activiteiten variëren van educatieve programma s, vroege vogel excursies, en lezingen tot het participeren in kunstprojecten. Dit gebeurt ook door buurtbijeenkomsten te bezoeken en publiciteit te genereren in de lokale en regionale media. Het eindresultaat is dat nagenoeg alle instanties, die iets te maken hebben met de leefomgeving, de natuur en het milieu in Soest, betrokken zijn bij het huidige project Woonruimte voor stadsvogels. Hierdoor is een breed draagvlak ontstaan voor de vogels in Soest en kon er bijzonder veel gerealiseerd worden. Kinderen vinden het fantastisch om zo n uilenjong te mogen vasthouden. 15
Om een indruk te geven van de soort activiteiten dat georganiseerd wordt, volgt hier een overzicht. Wijkbeheerteams De Wijkbeheerteams (WBT s) van vijf wijken (De Eng, Soest Zuid, Overhees, Klaarwater en Soestdijk) hebben aangegeven aan het project Woonruimte voor stadsvogels mee te willen werken. De betrokkenheid van de WBT s blijkt uit het enthousiasme waarmee ze helpen bij het ophangen van nestkasten in hun wijk, zowel bij particulieren als in het gemeentelijk groen. De afgelopen jaren zijn er ruim 250 nestkasten geplaatst. Voorlichting over nestgelegenheid. (Foto: Marlies Bouten) De WBT s hebben uit hun wijkbudgetten geld beschikbaar gesteld voor de aanschaf van de nestkasten. De WBT s zijn verantwoordelijk voor het onderhoud van de kasten, terwijl de Vogelwerkgroep de broedresultaten bijhoudt. Van de nestkasten die in samenwerking met de Vogelwerkgroep in de woonwijken zijn geplaatst in zowel gemeentelijk groen als in particuliere tuinen, zijn overzichten gemaakt. Kijken bij het ringen van uilen Het ringen van de jonge vogels is een mooie gelegenheid om mensen dichter bij de natuur te brengen. De jonge roofvogels van met name uilen, zijn tijdens het ringen van heel dichtbij te zien en zelfs aan te raken voor jong en oud. Dit is een mooie gelegenheid om buurtbewoners enthousiast te maken bij de activiteiten van de Vogelwerkgroep. Buurtbewoners en een beperkt aantal belangstellenden worden uitgenodigd aanwezig te zijn. Vooral de jeugd reageert heel enthousiast. Afhankelijk van het aantal broedgevallen vindt deze activiteit ongeveer negen keer per jaar plaats gehouden, waarbij ongeveer 20 belangstellenden aanwezig zijn. 16
Diverse lezingen Het afgelopen jaar was er een lezing over ijsvogels en een over de vier soorten uilen, die in Soest voorkomen. Bij de laatste waren meer dan 350 belangstellenden aanwezig. In februari 2010 staat een lezing gepland over de vier soorten zwaluwen die in Soest voorkomen. Herman van Veen bij een ringsessie. (Foto: Peter van der Wijst) Activiteiten voor en door scholieren Op dit punt wordt nauw samengewerkt met het Centrum voor Natuur Milieu Educatie (NME) De Kwekerij (gemeente Soest). Hieronder staat een overzicht van de activiteiten voor het basisonderwijs in de gemeente Soest (zie ook het Jaarprogramma NME): Leskisten Scholen kunnen de leskisten Stadsvogels en Vogeltrek lenen van het milieucentrum de Kwekerij. De kisten worden jaarlijks door 3 à 4 groepen geleend en gebruikt. Vogelrestaurant Project Het vogelrestaurant is bestemd voor kleuters (groep 1 en 2). Het wordt in de winter uitgevoerd op de deelnemende scholen. De kleuters maken een restaurant voor vogels in de directe schoolomgeving. Ze leren wat vogels nodig hebben om de winter door te komen. Ze maken zelf de lekkernijen voor de vogels, zoals vetbollen en pindasnoeren. Daarna gaan ze de vogels observeren die op bezoek komen in hun vogelrestaurant. In het seizoen 2009-2010 doen er 16 groepen van 8 scholen mee aan dit nieuwe project. 17
Vogelnestkastjes Inventarisatie van mogelijkheden en wensen voor vogelnestkastjes in de schoolomgeving. De scholen worden uitgenodigd om hun schoolomgeving te laten inventariseren om de mogelijkheden na te gaan, wat ze kunnen doen voor vogels. Een werkgroep (leden van IVN-Eemland en een medewerker NME van de gemeente Soest) gaat dit project in het najaar 2009 uitvoeren. Samenwerking met gemeente De volgende activiteiten zijn opgezet in samenwerking met de gemeente Soest: Openbare bomen Nestkasten in openbare bomen. De vogelwerkgroep, de afdeling Wijkbeheer, Groen en Infrastructuur en wijkbewoners (vertegenwoordigd door WBT s) maken afspraken over het ophangen en beheren van vogelnestkastjes. Gemeentehuis Nestkasten plaatsen aan het gemeentehuis voor vliegenvanger, mezen en boomkruiper. Begraafplaats Op de gemeentelijke begraafplaats aan de Veldweg op de Eng zijn 30 kastjes opgehangen. De beheerder heeft de vogelnestkasten opgenomen in het beheerprogramma van de begraafplaats. Openbaar groen Bij het kiezen van planten bij renovatie en herinrichting van openbaar groen wordt rekening gehouden met vogel- en bijenvriendelijke soorten. Kunstobjecten Bij de gemeente is een aanvraag ingediend om blinde muren van hoge gebouwen met kunst te bekleden (o.a. flat aan rand van de Zuidelijke Eng). Om de relatie met de natuurlijke omgeving te leggen moeten de objecten iets uitbeelden dat met vogels te maken heeft. Aan het gebouw van IDEA (kunstencentrum, theater en bibliotheek) in Overhees komen op de blinde muur 20 fantasiemussenkasten in Mondriaankleuren. 18
Toekomst Aangezien de meeste activiteiten in het afgelopen jaar hebben plaatsgevonden, valt er over de resultaten, in termen van broedgevallen nog weinig te zeggen. In ieder geval is de woningnood grotendeels gelenigd. Soest is er klaar voor, laat de vogels maar komen. Speciale aandacht gaat uit naar de nieuwe vormen van nestgelegenheid, zoals die gemaakt zijn voor huismus, huiszwaluw, gierzwaluw, ijsvogel, oeverzwaluw en ransuil. We zijn ervan overtuigd dat dit nieuwe kansen biedt, en daarom zal leiden tot meer broedsels. Het komende jaar richt de aandacht zich op het ontwerpen en bouwen van nieuwe vormen van nestgelegenheid voor de grote gele kwikstaart en de tapuit. Soest is er klaar voor, laat de vogels maar komen. Nu al hebben de activiteiten aantoonbaar geleid tot het vogel-minded maken van de bewoners van Soest. Dit blijkt o.a. uit het enthousiasme van wijkbeheerteams, de grote opkomst bij activiteiten voor het publiek (o.a. lezingen, wandelingen, ringen van vogels) en uit de grote publiciteit van de regionale pers. 19
Deze pagina wordt achterin de omslagmap gelijmd.