DOEL ECOFIETSROUTE 1

DOEL ECOFIETSROUTE 1

Geschiedenis en natuur op het ritme van eb en vloed Denk je in de omgeving van de kerncentrale van Doel slechts industrie aan te treffen? Dan vergis je je. Er is heel wat natuur te vinden in het havengebied; al van bij het vertrek vanaf de site van de kerncentrale ben je onmiddellijk in het weidse landschap van de Wase Polders. Wat verder kom je tot aan de rand van het Verdronken Land van Saeftinghe, het grootste brakwatergebied van Europa en het onderwerp van vele legendes en verhalen. Onderweg rijd je over dijken, door imposante dreven en langs typische velden en weiden. Hier en daar tref je nog wat overblijft van een geschiedenis die teruggaat tot in de 13de eeuw. Overal zie je een landschap dat voortdurend in beweging is: door de afwisseling van de seizoenen, door het spel van weer en wind, de kracht van de zee en door de mens. Als een voortdurende beweging van eb en vloed zie je hier in de loop van de geschiedenis menselijke activiteiten verschijnen en weer verdwijnen. Zo was het vroeger en zo zal het wellicht altijd zijn. Natuurpunt en Electrabel stelden deze brochure samen die een leidraad vormt bij het ontdekken van de Doel Ecofietsroute. Ze helpt je om echt te zien wat er te zien is en dat op een route die je naar eigen voorkeur lang of kort kan maken. Een route die je alleen, met je gezin of in groepsverband kunt afleggen. Met je eigen fiets of met een fiets die je van ons in bruikleen krijgt. Of als je dat liever doet, ga je toch gewoon te voet? 1

Vooraf Deze nieuwe brochure en alternatieve Doel Ecofietsroute zijn een gevolg van de Sigmawerken in de Prosper- en Hedwigepolder. De werken zijn gestart in augustus 2008 en worden op Belgisch grondgebied in 2010 afgerond. Het project houdt in dat men in de Hedwigepolder en het noordelijk deel van de Prosperpolder een nieuw intergetijdengebied zal aanleggen van ongeveer 465 hectaren groot. Dit nieuwe gebied komt er in het kader van de Scheldeverdragen die Vlaanderen en Nederland samen hebben ondertekend. Het idee achter deze Scheldeverdragen is de rivier veiliger, toegankelijker en natuurlijker maken en zo de instandhoudingsdoelstellingen voor de Natura 2000 gebieden van de Zee- en Westerschelde te halen en het Sigmaplan verder te verwezenlijken. Alles gebeurt gefaseerd. Eerst wordt er in de buurt van de Prosperhaven een zandstock aangelegd en verder landinwaarts start men met de bouw van de nieuwe Sigmadijken. Vervolgens komt er een nieuw pompgemaal dat moet instaan voor de afwatering van de achterliggende polder. Eens dat achter de rug is, begint het dempen van grachten en het uitbreken van wegen. In de laatste fase worden bressen in de oude Scheldedijk gemaakt en geulaanzetten uitgegraven. Vanaf dat moment is het gebied onderhevig aan de getijden en spreken we van een intergetijdengebied. In dit intergetijdengebied zullen zich heel snel kreken en geulen vormen, waarlangs eb en vloed in- en uitstromen. De laagste delen van het gebied zullen veranderen in slikken, die bij elke vloed overstromen en als gevolg 2 3

niet of zeer marginaal begroeid zijn. De hoger gelegen delen zullen enkel bij springtij en stormvloed onder water komen te staan. Daar zal een schorrenvegetatie ontstaan, die bestand is tegen sporadische overspoeling van het brakke Scheldewater. Het nieuwe landschap dat zo wordt gevormd, noemt men een estuariene natuur. Welkom! Heb je je fiets afgehaald aan de fietsenstalling van de kerncentrale van Doel? Dan sta je klaar aan het vertrekpunt van de route. Je rijdt naar de uitgang van de centrale en negeert de zijweg ter hoogte van het toegangsgebouw. Je volgt de hoofdweg tot aan de hoofdingang van de kerncentrale. Daar steek je over. Neem het fietspad en sla rechts af. Aan het rondpunt volg je het fietspad naar links. Na ongeveer tien meter steek je opnieuw de weg over. Neem nu het parallelweggetje naast de hoofdbaan. Iets verder gaat dit over in een fietspad dat je verder volgt. Aan de eerste zijweg, waar de borden Prosperpolder en De Zilte Schorre staan, rijd je naar rechts. Je bevindt je nu in de Oostlangeweg. Deze straat fiets je helemaal uit, tot op de dijk van Den Ouden Doel. Op de dijk zie je het café t Schuurke, dat al enkele jaren gesloten is. Je slaat links af en neemt de kasseiweg bovenop de dijk. Den Ouden Doel Je bent in het gehucht Ouden Doel. Deze naam verwijst naar een ver verleden. De Doelpolder is voor de eerste keer ingepolderd in de 13de eeuw. Dit gebeurde onder leiding van de lekenbroeders van de abdijen Ter Duinen en Ter Doest. Uit deze periode dateert ook de 4 5

eerste schriftelijke vermelding van dit polderdorp. Men sprak toen nog niet van Doel, maar van De Doolen. Dit gebied bestond uit enkele eilandjes die omgeven waren door de Schelde. De eerste bewoners van De Doolen waren Friese dijkarbeiders. Zij vestigden zich op de hoogst gelegen plaats in de polder om zo beter beschermd te zijn bij eventuele dijkdoorbraken. Deze eerste woonkern moeten we hier in Den Ouden Doel situeren. Het is pas bij de laatste herindijkingswerken in 1614, dat men de woonkern verplaatste naar zijn huidige ligging. Vanaf dan is men over de oude woonkern gaan spreken als Den Ouden Doel. Terwijl je hobbelend je weg vervolgt, kan je aan je linkerzijde genieten van het mooie natuurgebied Doelpolder- Noord met de Brakke Kreek. Doelpolder Noord en De Brakke Kreek De waterpartij die je links beneden de dijk ziet liggen, is een deel van De Brakke Kreek. De Brakke Kreek (36 hectaren) sluit aan bij het gebied Doelpolder Noord (71 hectaren). Net zoals het Paardenschor, zijn deze twee gebieden aangelegd als compensatie voor natuurwaarden die door de havenuitbreidingen verloren gingen. In 2004 begon men met de aanleg van deze twee nieuwe natuurgebieden. De Doelpolder Noord is door grootschalige grondwerken getransformeerd in een permanent vochtig grasland dat zeer geschikt is voor broedende weidevogels (bijvoorbeeld Tureluur, Zomertaling en Grutto). De Brakke Kreek bestaat grotendeels uit een kunstmatig uitgegraven kreek, die binnen enkele jaren in verbinding wordt gesteld met de Schelde. Op die manier wil men hier in de toekomst een brakke getijdenkreek creëren en zullen er zich spontaan slikken en schorren rond de kreek vormen. Dit gebied trekt vooral veel foeragerende watervogels aan, zoals Grauwe ganzen, Smienten en Kluten. Heel het project Brakke Kreek Doelpolder Noord werd afgewerkt in 2006. 6 7

Iets verder zie je een vervallen gebouwtje dat links beneden de dijk staat. Dit is het scholeke van den Ouden Doel. Het scholeke van Den Ouden Doel Dit gebouw was vroeger een hervormde school. Het werd gebouwd in 1763 met kapitaal van Hollandse dijkenbouwers. Het schooltje kwam er, omdat de kinderen van de gehuchten Ouden Doel en Rapenburg anders te voet naar school moesten gaan in de nieuwe woonkern van Doel. In de verte zie je al de kerk van Prosperpolder. Je komt aan een geasfalteerde aprel of afrit en slaat links af. Je bevindt je nu in het dijkwerkersgehucht Rapenburg. Aan de eerste splitsing ga je rechtsaf en blijf je de dijk volgen. Na ongeveer een kilometer rijd je terug de dijk op, om te genieten van opnieuw een echt stukje Vlaamse kasseiweg. De Zoetenberm De dijk waarop waarop je nu rijdt, de Zoetenberm, is een oude zeedijk die dateert uit de eerste helft van de 17de eeuw. Tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) besloten de Nederlanden, die op dat moment de Doelpolder in handen hadden, om deze te versterken. De Doelpolder was toen een eiland van strategisch belang, dat middenin een onder water gezet strijdtoneel lag. De Geuzen staken hier in 1583 de dijken door om het oprukkende Spaanse leger tegen te houden. Zo kwam heel de Wase polder onder water te staan. Alleen Doel, met zijn jonge sterke dijken uit 1568, weerstond het op- en afgaande tij. De Zoetenberm had een waterkerende functie tot in 1847, toen Hertog Prosper van Arenberg de Prosperpolder liet inpolderen. Voorheen bestond de nu vruchtbare Prosperpolder uit een uitgestrekt getijdengebied, dat te vergelijken is met het huidige Verdronken Land van Saeftinghe. De naam Zoetenberm dankt de dijk aan de periode van voor 1847. Toen werd de buitendijkse zijde nog regelmatig overspoeld met brak Scheldewater. Hierdoor bezat de dijk een zoete en een zoute kant. Vanaf de Doelpolder keek men op de zoete kant van de dijk, vandaar Zoetenberm. De vegetatie die men aan beide kanten aantrof, was ook totaal verschillend. Binnendijks groeiden dezelfde planten als in de rest van de polder. Buitendijks daarentegen groeiden enkel zoutminnende planten. Waar de kinderkopjes plaats maken voor asfalt, sla je rechtsaf. Je rijdt de Nieuw Arenbergpolder in. Je blijft de dijk volgen tot aan de Oude Sluisstraat. 8 9

VERKORTING MOGELIJK! Wil je een kortere route? Rij hier dan rechtdoor en volg de Polderdijk verder. Na ongeveer anderhalve kilometer kom je bij de Westzeestraat. Daar sla je linksaf. Je bent nu terug op de hoofdroute. De Doel Ecofietsroute is met ongeveer 12,5 kilometer ingekort. Ga nu naar pagina 23 (Westzeestraat) van onze wegbeschrijving. Indien je de hoofdroute verder volgt, steek je de aprel ter hoogte van de Oude Sluisstraat over. Zo kom je in de Prosperpolder. Volg nu de Petrusstraat ongeveer een kilometer tot je aan de Belgischedreef komt. Deze straat heeft zijn naam niet gestolen, want je bevindt je hier vlakbij de Belgisch-Nederlandse grens. De Belgischedreef leidt je recht naar de kerk van het gehucht Prosper. De Prosperpolder en het gehucht Prosper In 1847 liet hertog Prosper van Arenberg de huidige Prosperpolder (ongeveer 1015 hectaren) indijken. Om de nieuw ontstane polder te exploiteren, liet hij rond 1850 vier grote hofsteden bouwen. Deze bestaan nog steeds en liggen verspreid over de Prosperpolder. Zo zijn er de Antoniushoeve, die het dichtst bij de Schelde ligt en de Petrushoeve die grenst aan het Verdronken Land van Saeftinghe en vooral dienst deed als schapenboerderij. De Prosperhoeve is de grootste van de vier en hier rond onstond het gehucht Prosper. Ten slotte is er nog de Engelber tus hoeve die het verst landinwaarts werd gebouwd. Deze hoeves boden heel wat nieuwe arbeidsplaatsen, die snel ingevuld werden. Bij de indijkings- werken waren vele grondwerkers naar deze contreien afgezakt. Zij hadden zich gevestigd achter de Zoetenberm in het gehucht Rapenburg. Toen de inpolderingswerken afgerond waren, gingen ze maar wat graag aan de slag in de boerderijen. In het begin van de 20ste eeuw woonden hier al zo n 900 arbeiders met hun gezinnen. Daarom besloot men dat er iets aan de zielenzorg van deze mensen moest gedaan worden. Theofiel Rottier, de administrateur van de Hertog, liet daarom de melkerij van de Prosperhoeve ombouwen tot een noodkapel. Het metalen kruis op het dak is nog steeds een stille getuige uit die tijd. In 1909 startte men met de bouw van de mooie St-Engelbertuskerk, die op maandag 4 september 1911 werd ingewijd door Mgr. Stillemans. Aan de kerk sla je rechtsaf en fiets je langs de oude school van de Prosperpolder, die nu ingericht is als jeugdcentrum. Op het einde van de weg kom je bij een T-splitsing, daar fiets je links richting Nederland en zo kom je terug in de Petrusstraat. 10 11

vonden in kerken, kastelen en schuren. Als je s nachts met de wagen onderweg bent, maak je kans deze statige vogel tegen te komen. Steeds weer ben je onder de indruk van zijn geruisloze vlucht, prachtig verenkleed en hartvormige gezichtsluier. Deze nachtelijke jager is gespecialiseerd in de vangst van muizen. Zijn zintuigen zijn zo perfect, dat hij er zelfs in slaagt ze te vangen in absolute duisternis. De populatie Kerkuilen ging gedurende tientallen jaren achteruit door onder meer het verdwijnen van kleinschalige cultuurlandschappen, die het jachtgebied bij uitstek vormen voor deze roofvogel. Een ander probleem is het afsluiten van invliegopeningen met gaas, waardoor hij niet meer binnen kan in zijn favoriete broedplaatsen. De Kerkuilwerkgroep van Natuurpunt tracht te helpen door op geschikte plaatsen speciale nestkasten op te hangen en bestaande broedplaatsen te beschermen. Niet alleen door die nestkasten, maar ook dankzij een reeks zachte winters is de kerkuil sinds de jaren 90 echter bezig aan een belangrijke heropleving. Hierdoor leven er in Vlaanderen nu al weer even veel koppels Kerkuilen als begin de jaren 70. De Kerkuil De Kerkuil is een plattelandsbewoner die je zelden te zien krijgt. Toch is hij niet weg te denken uit ons Vlaamse polderlandschap. Van nature is de Kerkuil een rotsbewoner, maar hij manifesteert zich al verschillende eeuwen als een echte cultuurvolger. Gebruikmakend van menselijke bouwwerken, heeft hij een nieuwe thuis ge- Deze weg volg je naar rechts tot je weer bij een dijk arriveert. Hier gaat de route naar links, langsheen de Emmaweg. Bij de volgende splitsing moet je kiezen. De weg rechts leidt je naar boven op de dijk. Daar vind je een vogelkijkhut, die zich uitstekend leent voor een kleine verpozing en een mooi uitzicht op het Verdronken Land van Saeftinghe. 12 13

Vogelkijkhut De vogelkijkhut, nabij het gasstation op de Leidingendijk, biedt je een prachtig uitzicht over het Verdronken Land van Saeftinghe en de omliggende polders. Dit gebouwtje bevat een aantal kijkgaten om de verschillende soorten vogels, die het polderlandschap rijk is, te observeren. Een ideaal plekje om met verrekijker of telescoop tijdens de wintermaanden de duizenden Grauwe ganzen, Smienten en Bergeenden te bewonderen. Ook roofvogels zakken gedurende de koudere maanden van het jaar naar onze gematigde streken af, zoals bijvoorbeeld de Blauwe en Bruine kiekendief en enkele Slechtvalken. In het voorjaar en de zomer zoeken veel steltlopertjes zoals de Tureluur, de Kluut of de Scholekster langs de kreken van het aanliggende schorrengebied naar voedsel. Sieperdaschor Als we in de vogelkijkhut richting Westerschelde kijken, zien we aan onze rechterzijde een grote waterplas liggen. Deze waterplas maakt deel uit van het Sieperdaschor. Het Sieperdaschor was tot in 1990 een poldergebied, dat de naam Selenapolder droeg. Deze Selenapolder ontstond in 1966, toen bij het aanleggen van de gasdam een langgerekt gebied van zo n 100 hectaren afgesneden werd van het Verdronken Land van Saeftinghe. Kort hierop werd dit gebied ook langs de zijde van de Schelde ingedijkt en in agrarisch gebruik genomen. In het korte bestaan van de Selenapolder brak de zomerdijk driemaal door. Twee keer heeft men deze nog hersteld, maar bij de laatste breuk in februari 1990 liet men de schade voor wat ze was. Sindsdien hebben eb en vloed weer vrije toegang tot dit gebied. In 1993 kon Het Zeeuwse Landschap het gebied aankopen dankzij een gift van de heer Sieperda. Zij herdoopten de Selenapolder in Sieperdaschor, ter 14 15

ere van hun gulle schenker. Het oude landbouwgebied heeft al een hele metamorfose ondergaan. Waar vroeger bieten en aardappelen stonden, domineren nu brakwaterplanten zoals Zeebies, Zulte en Riet. Studies hebben uitgewezen dat het bodemleven zich ook al heeft aangepast en al even rijk is als in het aanliggende Verdronken Land van Saeftinghe. Qua vogels zijn het vooral soorten eigen aan brakwatermoerassen die we hier aantreffen. Zo leven hier de Rietgors, de Blauwborst en de Kleine karekiet. VERKORTING MOGELIJK! Wil je een kortere route? Sla hier dan linksaf, de Zeedijk van de Prosperpolder in. Deze weg volg je tot aan de T-splitsing met de Zorgdijk. Daar sla je linksaf. Het kruispunt met de Langestraat steek je over en zo kom je terug op de hoofdroute. De Doel ecofietsroute is verkort met ongeveer 6,5 kilometer. Ga nu naar pagina 22 (Zorgdijk) van de wegbeschrijving. Wie geen inkorting wenst, rijdt rechtdoor en volgt verder de dijk tot in Emmadorp. Vooraleer boven op de dijk een blik te werpen op het Verdronken Land van Saeftinghe kun je even op adem komen in het vlakbij gelegen cafeetje Het Verdronken Land. Verdronken Land van Saeftinghe Op de dijk in Emmadorp kijk je over het natuurreservaat Verdronken Land van Saeftinghe. Het heeft een oppervlakte van 3 500 hectaren en is het grootste brakwatergetijdengebied van Europa. Het gebied is genoemd naar de Heerlijkheid Saef- tinghe die, met haar vijf dorpjes en één stad, verdronk gedurende de Tachtigjarige Oorlog. Ongeveer 70 % van het gebied bestaat uit schorren, de overige 30 % wordt gevormd door zandplaten, slikken en een uitgebreid geulenstelsel. Het Speelmansgat, de IJskelder en het Hondegat zijn de drie grootste geulen die het Verdronken Land doorklieven. Bij stormvloed en springtij wordt het hele gebied overspoeld. Bij rustig weer en een normaal tij beperkt de vloed zich tot de geulen en de lage delen. De vegetatie is enorm gevarieerd. De frequentie en de duur van de overspoeling met brak Scheldewater bepalen de flora. Waar de ruige omgeving het toelaat, wordt er begraasd met runderen en in beperkte mate ook met schapen. Dit doet men om de verruiging, die een verarming van het gebied zou betekenen, tegen te gaan. 16 17

Café t Verdronken Land Het huiskamercafé t Verdronken Land werd gebouwd in 1902 en dateert nog uit de beginjaren van de Emmapolder (1897). Vroeger heette het café De Weegbrug. De weegbrug, waar het café oorspronkelijk naar vernoemd werd, is samen met de Emmahaven verdwenen. De schepen die in Emmahaven aanmeerden, vervoerden voornamelijk landbouwproducten. Toen de Scheldedijk in 1980 op Sigmahoogte werd gebracht, kwam het haventje in verval. De nostalgische sfeer van het café is gelukkig blijven hangen. Vele foto s en prenten aan de muur herinneren nog aan het verleden. Zeker een bezoekje waard! Is je dorst gelest of je honger gestild? Spring dan terug op je fiets. Je laat de dijk achter je en fietst tot aan het eerstvolgende kruispunt. Je slaat er links de Parallelweg in en rijdt voorbij een prachtig landhuis met grote stallingen. Ganzen In de wintermaanden zijn het toch wel de vriesganzen die in de polder de show stelen. De vriesganzen worden in de Wase polders vooral vertegenwoordigd door de Grauwe gans en de Kolgans. Beide soorten hebben een bruin vederkleed en roos-oranje snavel, waardoor ze op het eerste zicht moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn. Bekijken we de dieren wat nauwkeuriger, dan zien we toch enkele opvallende verschillen. Zo heeft de Grauwe gans een lichte borst en staan er op de borst van de Kolgans zwarte horizontale vegen. Ook de snavel verschilt. De Kolgans heeft een kleinere snavel dan de Grauwe gans en heeft boven zijn snavel een witte band. Deze band wordt de kol genoemd, vandaar de naam. Kolganzen treffen we hier enkel in de wintermaanden aan. In de warmere periode van het jaar vertoeven ze in Groenland en Noord-Rusland. Daar bouwen ze hun nesten en brengen ze hun jongen groot. 18 19

De Grauwe gans daarentegen, treffen we heel het jaar door in onze polders aan. België en Nederland vormen de zuidelijke grens van hun broedgebied, daarom zijn het ook maar enkele duizenden koppels die de lente en zomer in de Lage Landen doorbrengen. Het grootste aantal trekt in de broedtijd naar het koudere noorden. In de winter breidt de lokale populatie zich uit met overwinterende vogels uit het noorden en tellen we rond het Verdronken Land van Saeftinghe enkele tienduizenden exemplaren. Aan de tweesprong kies je de linkerweg. Dan sla je aan het eerstvolgende kruispunt rechtsaf. Daar staat een grote boerderij. Het erf is volledig gebetonneerd. Je bent op de Vercauterenweg. Aan de binnendijk moet je naar rechts. Je rijdt verder en maakt een S-bocht. Halverwege deze weg sla je links een straat in. Aan een paaltje met een wegwijzer staat een bord Langestraat. En deze weg heeft zijn naam zeker niet gestolen. Populierendreven Zeer typerend voor onze Wase polders zijn de lange rechte populierenrijen die dijken, beekoevers en wegbermen sieren. Doordat populierenhout tal van bestemmingen kende, werden de laatste twee eeuwen heel wat Canadapopulieren door landbouwers aangeplant. Vooral klompenmakers en de lucifer- en papierindustrie kochten het hout op. Momenteel is de vraag naar populierenhout echter sterk afgenomen. Hierdoor zijn de boeren, na het omkappen, niet meer geneigd om nog nieuwe bomen aan te planten. Door middel van subsidies en met de hulp van natuurverenigingen, tracht men de landschappelijk en ecologisch waardevolle bomenrijen toch te behouden. Ze vormen namelijk een belangrijk landschaps element in onze polder en bieden een thuis aan heel wat verschillende organismen. 20 21

Eerst kom je aan je rechterkant de Engelbertusstraat tegen. Die rijd je voorbij. Aan het volgende kruispunt fiets je rechtsaf de Zorgdijk in. Daar staat, net voor enkele huizen, een grenspaal. Je bent nu terug in België. Je fietst nogmaals over een dijk. Sla linksaf en volg het smalle betonbaantje. De eerste straat Westzeestraat volg je. Schermbloemigen Vanaf de vroege lente tot laat in de herfst komen we in de bermen een grote verscheidenheid aan schermbloemigen tegen. De groep van de schermbloemigen heeft haar naam te danken aan de typische bloeiwijze die alle leden gemeen hebben. Deze bestaat uit een groot aantal kleine nietige bloempjes die in een scherm staan en tesamen voor één spectaculaire bloem zorgen. Het Fluitenkruid is de eerste schermbloemige die bloeit. Al in april zien we enkele exemplaren pronken met hun kantachtige witte bloemen en in juni toveren ze sommige rijk bemeste bermen om in echte bloemenzeeën. De plant heeft zijn naam te danken aan een oud gebruik van de plattelandsjeugd. Deze maakten van de holle stengels namelijk fluitjes. Iets later op het jaar tonen ook andere soorten hun bloemenpracht. Zo treffen we de Gewone berenklauw, de Peen, de Gewone pastinaak en het Duizendblad aan. De bloemen van het Duizendblad en de Peen kunnen we zelfs bewonderen tot in oktober. Een groot aantal schermbloemigen zijn geheel of gedeeltelijk eetbaar. Denk maar aan de Peen die de voorouder is van onze gecultiveerde wortel, de Pastinaak die vooral in Groot-Brittannië nog in groten getale wordt genuttigd onder de naam Witte wortel of de lekkere blaadjes van Venkel en Peterselie. Toch is het niet aan te raden om als leek de weide natuur in te trekken en deze planten te gaan verzamelen. Onder de schermbloemigen zijn behalve nuttige en eetbare, ook zéér giftige exemplaren aanwezig. Een bekend voorbeeld daarvan is de Gevlekte scheerling, die één van de ingrediënten was van de gifbeker die Socrates bij zijn terechtstelling moest leegdrinken. Aangekomen bij de drukke Nieuw Arenbergstraat fiets je rechtdoor. Opgelet! Dit is een gevaarlijk en druk kruispunt! Aan het einde van de Westzeestraat steek je de Pillendijk over en sla je linksaf. Aan je rechterzijde liggen de Putten West en de Zoetwaterkreek. 22 23

Putten West en de Zoetwaterkreek Het natuurgebied dat we aan onze rechterzijde zien, is eveneens aangelegd om de natuurwaarden die in het havengebied verloren zijn gegaan te compenseren. Het bestaat uit het 52 hectaren grote weidevogelgebied Putten West met daarmee aansluitend een zoetwaterkreek van 18 hectaren. In augustus 2005 is men gestart met de aanleg van dit nieuwe compensatiegebied. In het gedeelte Putten West heeft men de vruchtbare polderbodem gedeeltelijk afgegraven. Hierdoor is de grondwatertafel het maaiveld genaderd, waardoor er natte weilanden zijn ontstaan. De aanliggende Zoetwaterkreek is ook artificieel en kent dus geen natuurlijke voorgeschiedenis. In het najaar van 2006 heeft men de gronden ingezaaid en waren de werken ten einde. Vanaf 2007 is men hier begonnen met extensieve begrazing door runderen van plaatselijke landbouwers. Dit betekent dat men de begrazingsintensiteit laag houdt door een klein aantal dieren op een groot oppervlak te laten grazen. Omdat de runderen met te weinig zijn om het hele gebied kort te grazen, zorgen ze voor variatie in de vegetatiestructuur. Hierdoor domineert niet enkel die ene goed aangepaste plantensoort, maar ontstaat er een grotere soortenrijkdom. Het gebied is in de eerste plaats aangelegd om de weidevogels kievit, tureluur en grutto een gepast leefgebied te geven, maar ook andere vogels profiteren hiervan: zeldzame eenden en futen broeden aan de oevers en leeuweriken hangen zingend boven de weiden. De Pillendijkstraat fiets je helemaal uit en aan het einde volg je de smalle betonweg naar rechts. Een kleine honderd meter verder tref je aan je linkerzijde een zijstraatje dat je op de dijk voert. Volg de dijk tot voorbij het natuurgebied Putten Weide. 24 25

De Putten Weide Van op de dijk heb je een uitzicht over het natuurgebied De Putten. Dit historische weidelandschap met bomenrijen, bosjes, poelen en enkele boerderijen is van een onschatbare waarde.tot voor de uitgave van het gewestplan was het gebied een natuurreservaat. De aanwezigheid van zoute kwel, de variatie in het bodemreliëf en de afwezigheid van moderne intensieve landbouw zorgen voor een hele rijke en zeldzame plantengroei. Zo treffen we hier verschillende zoutminnende planten aan, zoals Schorrezoutgras, Zilte schijnspurrie en Melkkruid. Het aanwezige water lokt veel watervogels. Zo broeden hier de Grutto, de Tureluur, de Kluut, de Slobeend en in sommige jaren zelfs de zeer zeldzame Zomertaling. Andere vogels, zoals de Wulp, de Watersnip en duizenden ganzen en eenden passeren hier tijdens hun trek of komen hier overwinteren. In de eerstvolgende zijweg aan de linkerkant rijd je naar beneden. Er staat een bord Uitgezonderd plaatselijk verkeer. Fietsers vormen natuurlijk geen probleem voor eventueel tegemoetkomende tractors. In de verte domineren de koeltorens van de kerncentrale de horizon. De Slechtvalk Aan de linker koeltoren van de kerncentrale bevindt zich een nestkast voor Slechtvalken. De eerste geslaagde broedpoging hier in Doel dateert van 1996. In de Middeleeuwen was de Slechtvalk de meest voorkomende valk in België en Nederland. Het woord slecht betekende toen alledaags, gewoon. Daar kwam kort na 1950 verandering in, want de Noordwest-Europese populatie nam vanaf dan drastisch af. De Slechtvalk werd het slachtoffer van eierverzamelaars, valkeniers, jagers en tenslotte van het massale gebruik van pesticiden in de landbouw. Sinds de jaren tachtig is de populatie zich langzaam aan het herstellen. Dit is het gevolg van het verbod op het gebruik van de meest schadelijke pesticiden en door het jachtverbod op roofvogels. De Slechtvalk is de enige grote roofvogel die zich quasi uitsluitend met andere vogels voedt. Hij vangt zijn prooien in de vlucht door enorm spectaculaire duikvluchten, waarbij hij snelheden haalt van ongeveer 300 km/u. Hij is dan ook de snelste vogel ter wereld! Dit betonbaantje loopt tot de N451. Daar sla je rechtsaf. Je rijdt verder tot aan de volgende dwarsweg - weer een dijk - 26 27

en fietst linksaf de helling op. Je volgt verder de weg en slaat af richting Doel. Je bevindt je nu op de Engelsesteenweg en rijdt verder rechtdoor. Opgelet! Het kruispunt dat voorzien is van signalisatielampen wordt intensief gebruikt. Opletten dus bij het oversteken! Net voorbij het kruispunt zie je aan je linkerzijde een mooie rij met oude knotbomen. De Knotwilg De Knotwilgen in ons landschap zijn een eeuwenoud plattelandsgebruik. De boeren plantten langsheen hun perceelgrenzen schietwilgen aan, die ze ongeveer elke vijf jaar ontdeden van hun takken. Op deze manier hadden ze regelmatig een grote hoeveelheid gebruikshout ter beschikking. Al het hout dat men bij het knotten verkreeg, werd gebruikt. De kleinste twijgen werden gedroogd om als aanmaakhout te dienen. Van de zeer buigzame twijgen (wilgentenen) werden manden gevlochten. Het dikke hout diende als brandhout, weipalen, bouwmateriaal of er werden klompen uit gesneden. De Knotwilg verloor na de Tweede Wereldoorlog zijn economisch nut. Na een eeuwenlang succes, begon hij langzaam uit het landschap te verdwijnen. Maar hoewel zijn functie verdween, bleef hij van onschatbare waarde. Zo voorkomt de Knotwilg erosie van bermen en oevers, biedt hij een schuilplaats voor het vee tegen de weerselementen en heeft hij een groot ecologisch belang. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat er op knotbomen maar liefst 109 plantensoorten, 26 mossoorten en 32 soorten paddenstoelen kunnen voorkomen. Voorbeelden hiervan zijn Vlier en Bitterzoet. Verder herbergen de holtes in de stam ook heel wat dieren, zoals bijvoorbeeld de Steenuil, de Matkopmees, vleermuizen, marterachtigen en spitsmuizen. Daarom zetten natuurbeschermers over heel Vlaanderen zich in om knotwilgenrijen te onderhouden. Ze zijn immers van groot belang voor natuur en landschap. Volg verder de Engelsesteenweg en je komt na ongeveer een kilometer in het centrum van Doel. Als we links de Engelsesteenweg inslaan, rijden we de dorpskom van Doel binnen. Dit dorp, met zijn rijke verleden, heeft ons nog heel wat historische monumenten te bieden. Opvallend is het stratenpatroon dat uniek is in Vlaanderen. De straten zijn aangelegd volgens een dambordplan, met aan de ene zijde alle monumentale gebouwen en aan de andere zijde alles wat aan handel en nijverheid gebonden was. Voorbij de eerste rij huizen van de dorpskom rijd je rechtsaf de Hooghuisstraat in. Hier passeer je eerst het vroegere klooster. 28 29

Het klooster Als je de Hooghuisstraat inslaat, zie je de gevels van het klooster. Het werd in 1854 gebouwd en tot 1967 bewoond door de zusters Fransiscanessen uit Gent. Zij richtten er in 1892 het Sint-Cornelius-Gesticht op, een meisjesinternaat. In 1893 werd de kloosterkapel ingezegend. Met de industrialisatie van de linker Scheldeoever nam het aantal inwoners af. De schoolbevolking daalde en de leerlingen werden overgeplaatst naar de gemeentelijke jongensschool. Dankzij grote restauratiewerken kreeg dit gebouw een nieuwe functie. Nu is het een socio-cultureel ontmoetingscentrum met bibliotheek. De kerk De eerste kerk werd in 1772 gebouwd. In de eerste helft van de 19de eeuw trad er echter verzakking op. Er was maar één oplossing: de kerk afbreken en een nieuwe bouwen. In 1851 werd de eerste steen gelegd van de huidige Onze-Lieve-Vrouwkerk. Het mooie spitse torentje is een mengelmoes van romaanse, gotische en byzantijnse bouwstijlen. De kerk herbergt heel wat historische schatten onder andere het prachtige schilderij De Heilige Drievuldigheid van Nicolaas De Liemaeckere (1600-1646) Spijtig genoeg is ook dit gebouw onderhevig aan verzakking. In 1996 werden opnieuw restauratiewerken gestart. Sinds juni 1998 is de kerk terug toegankelijk voor het publiek. Rij verder tot aan de kerk. Wat verder bevindt zich t Hooghuys. 30 31

t Hooghuys Naast de kerk prijkt t Hooghuys, het oudste huis uit de burgerlijke bouwkunde van de Doelse polders. Volgens oude documenten dateert het van 1613. Het is opgetrokken in typisch Vlaamse renaissancestijl. De mooie barokpoort is in 1645 aan het gebouw toegevoegd. Tal van eigenaars hebben t Hooghuys bewoond, waaronder Jan Brant schoonvader van Pieter Paul Rubens. In 1950 was het een café. Later fungeerde het als cultureel centrum, waar jonge Wase kunstenaars hun werk tentoonstelden. In 1978 werd het als monument geklasseerd. Nu is t Hooghuys enkel nog open tijdens tentoonstellingen. Gemeentepark Van op de dijk zien we ter hoogte van het haventje links het gemeentepark. Vroeger heette dit Brink of Bleekplein, omdat hier de huisvrouwen van het dorp hun was kwamen bleekleggen. Nadien heeft men hier een omheinde tuin aangelegd, die op zijn beurt ook is geweken voor de huidige speeltuin. Aangrenzend aan het parkje, staat de neogotische OLV-Polderskapel uit 1862. Deze kapel vervangt een vroeger bedevaartsoord, dat gebouwd werd om de Onze-Lieve-Vrouw-van-de-Polder te bedanken voor haar bescherming van Doel tijdens het historisch stormgeweld van 1682. Je fietst tegenover de kerk de Camermanstraat in en rijdt tot aan de Scheldedijk. Sla links af en wandel rechts de dijk op naar het haventje. 32 33

Jachthaventje Van op de dijk heb je een panoramisch vergezicht op de rivier. De Schelde is hier 1350 meter breed. Rechts zie je het jachthaventje van Doel, waar altijd wel een paar plezierjachten aangemeerd liggen. Aan de lange steiger voor ons, meert de veerboot Doel-Lillo aan. Van Pasen tot eind september zet deze veerdienst je elke zaterdag, zondag en feestdag gratis over naar Doel en Lillo. In mei vaart de veerdienst ook op maandag. Je fietst terug over de dijk richting kerncentrale. Je blijft nog steeds bovenop de dijk en fietst nu de Molen voorbij. De Molen De Molen van Doel dateert uit het begin van de zeventiende eeuw, dus nog van voor de dijkver- nieuwing in 1614. Dit heeft als gevolg dat de dijk, die er bij de bouw van de molen nog niet was, rond de molen moest aangelegd worden. De funderingen van deze windmolen zitten dan ook uitermate diep. Oorspronkelijk werd de molen gebouwd als pompgemaal voor de polders, maar hij werd later verbouwd tot graanmolen. Deze functie behield hij tot 1927. Ondertussen heeft de molen al heel wat verschillende bestemmingen gekend. Zo was hier in 1933 een molenmuseum gehuisvest en gebruikten de Duitsers hem als uitkijkpost gedurende de tweede wereldoorlog. Later werd hij omgebouwd tot horecazaak. In 1946 werd de molen als monument geklasseerd. De molen en de wat verder gelegen koeltorens worden vaak samen gefotografeerd als een contrast tussen oude en nieuwe technologie. 34 35

Ongeveer honderd meter voorbij de Molen moet je langs de trap naar beneden. Opgepast! Rijd voorzichtig naar beneden! Je nadert het eindpunt. Aan de omheining van de kerncentrale loont het de moeite om nog een laatste keer te pauzeren. Binnen de omheining kan je immers een blik werpen op het natuurontwikkelingsgebied van de kerncentrale. Natuurontwikkelingsproject In het najaar van 1993 startte de kerncentrale met een natuurontwikkelingsproject. Het braakliggende stukje landbouwgrond binnen de omheining van de kerncentrale leende zich perfect voor ombouw tot miniatuurreservaat. Er werden een moeras en drie kikkerpoelen aangelegd. Het hele terrein is met een weidegrasmengeling ingezaaid. Knotwilgenrijen, houtkanten, struiken, enz., werden aangeplant. Het natuurgebied heeft zo de typische kenmerken van het oude Vlaamse polderlandschap teruggekregen. In dit natuurontwikkelingsgebied vinden met de jaren steeds meer wilde planten en dieren hun thuis. Het herbergt een grote verscheidenheid aan vogels en kleine zoogdieren. Welkom terug! Wij hopen dat je een aangename en veilige fietstocht hebt gehad. Kom gerust nog eens terug: de natuur kan je immers elk seizoen opnieuw ontdekken. 36 37

Natuurpunt-WAL Natuurpunt Wase Linkerscheldeoever zet zich belangeloos en niet-politiek gebonden in voor het behoud van natuur en landschap te Antwerpen-Linkeroever, Beveren, Kruibeke, Temse en Zwijndrecht: 5 gemeenten langs 45 kilometer Scheldeboorden. Natuurpunt-WAL beheert zelf de natuurgebieden Blokkersdijk (Antwerpen-Linkeroever), het Schor van Ouden Doel en het Fort van Haasdonk (Beveren) en delen van het Schausselbroek (Temse). Daarnaast stelden we andere waardevolle natuurgebieden veilig, zoals het Groot Rietveld in Melsele/Kallo. Ons verzet tegen het Deurganckdok en andere havenwerken zorgde ervoor dat er ter compensatie grote oppervlakten natuurgebied rond de haven zijn ingericht, zoals DoelpolderNoord en PuttenWest, waarvan je langs de Doel Ecofietsroute kan genieten. Natuurpunt-WAL organiseert het hele jaar door natuurwandelingen en andere activiteiten. Het tijdschrift Groenlink en de website houden alle leden op de hoogte van de agenda en van natuur- en milieunieuws uit de regio. Hoe meer leden, hoe meer natuur: alleen met steun van velen tellen natuurverenigingen mee. Word daarom lid van Natuurpunt-WAL door 7 euro te storten op 001-2392760- 40. Of beter nog, stort 20 euro en je bent meteen ook lid van Natuurpunt vzw., de grootste natuurvereniging van Vlaanderen. Je krijgt dan niet alleen Groenlink, maar ook het tweemaandelijkse Natuur.blad in de bus, een welkomstpakket, gratis toegang tot activiteiten, korting in sommige winkels, Meer info: www.natuurpuntwal.be, info@natuurpuntwal.be, Statiestraat 74, 2070 Zwijndrecht, tel 03 722 15 37 38 39

Electrabel (GDF SUEZ Groep) Electrabel maakt deel uit van GDF SUEZ, wereldwijd één van de toonaangevende energieleveranciers die actief is in de volledige waardeketen van energie, in elektriciteit en aardgas, zowel stroomop- als stroomafwaarts. De Groep heeft de ambitie in te staan voor de energiebehoeften en de bevoorradingszekerheid, de strijd tegen de klimaatsverandering en een optimale benutting van natuurlijke rijkdommen. Electrabel is marktleider in de Benelux. Op deze markt produceert ze elektriciteit en verkoopt ze elektriciteit, aardgas en energiediensten. De onderneming biedt haar 6 miljoen residentiële, professionele en industriële klanten energieoplossingen met toegevoegde waarde en een dienstverlening op maat. Electrabel beschikt in de Benelux over een gediversifieerd productiepark van 18 000 MW. Het bestaat uit installaties die werken met hernieuwbare energiebronnen, centrales die fossiele brandstoffen gebruiken en kerncentrales. De uitstoot van broeikasgassen door het productiepark behoort tot de laagste in Europa. In België is Electrabel de grootste producent van groene stroom. Op dit ogenblik is ongeveer 65 % van de productie van Electrabel in België vrij van CO 2 -emissies, wat onder meer te danken is aan de nucleaire eenheden. In 2008 leverden de kerncentrales van Doel en Tihange samen zo n 60 % van de totale elektriciteitsproductie van Electrabel in België. Voor Electrabel en de GDF SUEZ Groep is kernenergie een deel van de oplossing voor het energievraagstuk. Daarom zet Electrabel de veilige exploitatie van haar kerncentrales onverminderd voort en blijft er verder in investeren. 40 41

Wil je de kerncentrale graag van binnenuit leren kennen? Elektriciteit is alom tegenwoordig maar blijft onzichtbaar. We vinden elektriciteit heel gewoon, maar weet je wel hoe elektriciteit wordt gemaakt? Is het moeilijk? Of net simpel? Spannend misschien? Of heel technisch? En hoe zit het met kernsplijting? Halen we in een kerncentrale elektronen uit atomen? En komen die vervolgens via het elektriciteitsnet tot bij jou in huis? Je komt het allemaal te weten tijdens een bezoek aan de kerncentrale van Doel. Na een interessante opwarmer in het Infocenter begint de echte ontdekkingstocht. Onze ervaren gidsen leiden je doorheen de wereld van de elektriciteit en de kerntechnologie. Je passeert onderaan de imposante koeltorens, je stapt door de indrukwekkende machinezaal en nog zoveel meer. Bezoek je de centrale in de maanden februari tot juni, dan krijg je bovendien de unieke gelegenheid om een kijkje te nemen in de woonkamer van een slechtvalk. Deze roofvogel bouwt elk jaar een nest op de flank van onze koeltorens. Door middel van een camera laten we je dit dier van op de begane grond bewonderen. Wie een combinatie wil maken van onze bezoekfaciliteiten, neemt best op voorhand contact op met het Infocenter. We stellen graag een programma op jouw maat samen. Praktische richtlijnen De minimumleeftijd voor een bezoek aan de kerncentrale is 16 jaar. Een bezoek vraag je minstens zes weken op voorhand aan. Breng steeds je identiteitskaart mee. Iemand zonder geldig persoonsbewijs wordt niet toegelaten. 42 43

Particulieren en kleine groepen kunnen deelnemen aan de rondleidingen op de eerste zaterdag en derde woensdag van elke maand. Maar ook hier is zes weken vooraf inschrijven noodzakelijk. Een andere Electrabel-centrale bezoeken is steeds mogelijk. Vraag het Infocenter om meer details of raadpleeg onze website www.electrabel.be/ bezoeken. Combineer je bezoek Combineer je bezoek aan ons met een andere bezienswaardigheid. Het bezoekerscentrum Saeftinghe bijvoor beeld, of evenementen georganiseerd door de dienst Toerisme van Beveren. Maar ook Isotopolis, het informatiecentrum van NIRAS in Dessel én Technopolis, het wetenschappelijke doe-centrum in Mechelen behoren tot de mogelijkheden. Meer info daarover in het Infocenter. Leen gratis een fiets Van maart tot december kunnen bezoekers in het Infocenter gratis fietsen ontlenen, zowel voor kinderen als volwassenen. Openingsuren Infocenter Het Infocenter is open: van april tot en met september op weekdagen van 09u00 tot 17u00; tijdens de weekends van 09u00 tot 18u00; van oktober tot en met maart enkel op weekdagen van 09u00 tot 17u00. 44 45

Colofon Samenstelling route en redactie: Natuurblik ( Geleide tochten in het Waasland ) tel. 0495 37 27 67 www.natuurblik.be Notities Eindredactie, fotografie en opmaak: O2 Verantwoordelijke uitgever: Els De Clercq, Electrabel (GDF SUEZ Groep), Kerncentrale Doel, Haven 1800, Scheldemolenstraat, 9130 Beveren-Doel 46 47

Traject Doel Ecofietsroute VERDRONKEN LAND VAN SAEFTINGHE Hedwigspolder ENGELBERTSTRAAT SCHELDE OUDE DOEL BEZOEKERSCENTRUM SAEFTINGHE EMMAWEG KONINGINNESTRAAT PARALLELWEG Prosperpolder PETRUSSTRAAT OOSTLANGEWEG HET VERDRONKEN LAND PROSPER DE SCHOOF VOLLEDIGE ROUTE INKORTING ROUTE Koningin Emmapolder VERCAUTERENWEG Saeftingepolder LANGE STRAAT INKORTING 2 DIJK VAN NIEUW-ARENBERGPOLDER Muggenhoek INKORTING 1 N451 OUDE SLUISSTRAAT ZOETENBERM Arenbergpolder Doelpolder OOSTLANGWEG Doeldok SCHELDEMOLENSTRAAT DE MOLEN DOEL DOEL 5 AFSTAND ROUTE KM VOLLEDIG 34 INKORTING 1 19 INKORTING 2 25 KIELDRECHT 48 49

Traject Doel Ecofietsroute Electrabel (GDF SUEZ Groep) Infocenter van de kerncentrale van Doel Haven 1800 - Scheldemolenstraat - 9130 Doel T +32 (0)3 202 20 50 - F +32 (0)3 202 20 48 Doel.Infocenter@electrabel.com CU-COC-809718-DH V.U.: Els De Clercq, Electrabel (GDF SUEZ Groep), Kerncentrale Doel, Haven 1800, Scheldemolenstraat, 9130 Beveren-Doel