Pressen TECHNISCHE DOCUMENTATIE VSH Press Pressfittingen en buizen Fittingen 16-8-2007
Inleiding VSH Flow Control is onderdeel van Aalberts Industries N.V. en biedt u een complete range fittingen en appendages voor water-, gas-, CV- en koelinstallaties afgestemd op de wensen uit de markt. Samenwerking VSH Flow Control in Nederland en België verzorgen tevens de verkoop en marketing van producten van de zusterbedrijven, die allen tot de Aalberts Industries groep behoren. Kwaliteit en innovatie VSH is ISO 9001: 2000 gecertificeerd. De productontwikkeling van VSH en die van de zusterbedrijven staan borg voor een perfecte kwaliteit en innovatie. Technische specificaties De technische specificaties zijn op basis van de huidige stand van zaken. VSH en de zusterbedrijven behouden zich het recht voor zonder voorafgaande aankondiging technische specificaties aan te passen. Aan de technische specificaties zoals in deze brochure vermeldt kunnen geen rechten ontleend worden. Marketing & Communicatie VSH Flow Control VSH Flow Control VSH Flow Control N.V. Kosmonaut 2 Vosveld 17a NL-3824 MK Amersfoort B-2110 Wijnegem Nederland België +31 (0)33 450 38 80 +32 (0)3 326 34 26 +31 (0)33 450 38 99 +32 (0)3 326 34 28 info@vsh-flowcontrol.nl info@vsh-flowcontrol.be www.vsh-flowcontrol.nl www.vsh-flowcontrol.be 1
Inhoudsopgave Inleiding 1 1 Algemeen 4 2 Toepassingsgebied 6 2.1 VSH roestvaststalen pressfittingen en buizen 6 2.2 VSH staalverzinkte pressfittingen en buizen 6 2.3 VSH koperen pressfittingen 7 3 Technische aspecten 8 3.1 O-ringen 8 3.2 VSH Pressfittingen 9 3.2.1 VSH roestvaststalen pressfittingen 9 3.2.2 VSH staalverzinkte pressfittingen 10 3.2.3 VSH koperen pressfittingen 11 3.3 Buizen 11 3.3.1 AISI 316 (1.4401) Roestvaststalen buizen 11 3.3.2 Staalverzinkte buizen 13 3.3.3 Staalverzinkte buis met kunststof mantel 13 3.3.4 Koperen buizen 14 3.4 Medium 16 3.4.1 Installatie met onderdelen van andere metalen 16 4 Keuren 17 4.1 Roestvaststalen VSH pressfittingen 17 4.2 Roestvaststalen VSH pressfittingen voor GAS 17 4.3 Koperen VSH pressfittingen 17 4.4 Extra keuren 17 5 Algemene installatie informatie 18 5.1 Additionele elektrische verwarming 18 5.2 (Hoofd) Potentiaal vereffening in woningen 18 5.3 Warmte uitzetting (Expansie in het leidingsysteem) 18 5.3.1 Berekening van een expansiebeen/expansiebocht 20 5.4 Drukverlies 22 5.4.1 Continue drukverliezen 22 5.4.2 Plaatselijke drukverliezen 25 5.5 Warmteverliezen 26 5.6 Inbouw 28 5.6.1 Aanbevelingen 28 5.6.2 Bevestiging 29 5.6.3 Doorspoelen van de leidingen (alleen voor roestvast staal en koper) 29 5.6.4 Test 30 6 Montage 31 6.1 Gereedschap 31 6.2 Inkorten van de buis 32 6.2.1 RVS buizen 32 6.2.2 VSH-C-staal buis 32 6.2.3 VSH-C-staal kunststofommanteld en ommantelde koperen buis (Wicu) 32 6.2.4 Liaan buis (gecoate cv-buis) 32 6.3 Ontbramen en kalibreren van de buis 32 2
6.4 Controle 32 6.5 Insteekdiepte 33 6.6 Montage 33 6.7 Pressen 34 6.8 Pressen van Gas installaties 34 6.9 Buigen van de buis 35 6.10 Draadverbindingen 35 7 Bestekteksten VSH Presssysteem 36 7.0 Bestektekst VSH Press systeem (Algemeen) 36 7.1 Bestektekst VSH C-Press (Verzinkt staal) 36 7.2 Bestektekst VSH Cu-Press (Koper) 37 7.3 Bestektekst VSH Cu-Press Gas (Koper) 37 7.4 Bestektekst VSH S-Press (RVS) 38 7.5 Bestektekst VSH S-Press Gas (RVS) 39 8 Garantieverklaring VSH Press Systeem 40 3
1 Algemeen VSH Press is een compleet leidingsysteem met pressfittingen en buizen in drie materiaalsoorten: roestvast staal, staalverzinkt en koper. Hiermee wordt een gas-, water- of luchtdichte verbinding tot stand gebracht. VSH Press Een van de belangrijkste voordelen van pressen is, dat bij deze verbindingsmethode de leidingcomponenten zonder een warmtebron aan elkaar bevestigt worden. Hierdoor is het niet meer noodzakelijk om dure verzekeringen af te sluiten en is de kans op brandschade uitgesloten. De kwaliteit van de verbinding komt door het gereedschap tot stand. Hierdoor wordt een constante kwaliteit gegarandeerd. Tevens kan de verbinding visueel worden gecontroleerd. De eenvoudige en snelle montage en de korte voorbereidingstijd dragen bij tot een kostenbesparing. Het VSH Press programma is niet systeemgebonden. Dat wil zeggen dat VSH pressfittingen en buizen van een uitstekende en duurzame kwaliteit aanbiedt, maar dat u zelf de vrijheid heeft om een compleet systeem dan wel losse onderdelen te gebruiken. Uiteraard blijft onze garantie van kracht wanneer andere buizen gebruikt worden, mits die aan onze eisen voldoen. We garanderen bovendien dat ons systeem met M type press gereedschappen van onder meer Klauke, Rems en Novopress geïnstalleerd kan worden. Voordelen: Niet systeemgebonden; Garantie op pressfittingen, indien toegepast op buizen die voldoen aan de door VSH gestelde normen; Pressgereedschap van o.a. Klauke, Novopress en Rems mag worden gebruikt; Keuzevrijheid en flexibiliteit; Compleet programma fittingen t/m Ø 108 mm en buizen t/m Ø 108 mm; Kostenbesparend; Snelle installatietijd; KIWA voor drinkwater (roestvaststaal en koper), Gastec (koper gas), KVBG (koper gas) specifiek voor België, Germanischer Lloyd (koper-water) voor scheepsbouw; Lage stromingsweerstand, laag geluidsniveau; Korte radius van de fittingen; Afdichting door speciale O-ring groef; Verhoogde warmteresistentie door EPDM O-ringen; O-ringen voorzien van een speciale coating, die het insteken vereenvoudigt en de kans op beschadiging van de O-ring reduceert; Schroefdraaddelen met zeskantige sleutelvlakken. 4
De fittingen worden vervaardigd met de meest moderne machines. Een compleet geautomatiseerd machinepark garandeert hoogwaardige en zekere kwaliteitsproducten. Alle gelaste producten worden door middel van een vacuum-lekdetectie apparaat getest, waardoor latere installatieproblemen vermeden worden. Voordelen M-contour De opening van de fitting wordt bij de verpressing loodrecht in de buiswand geperst. Hierdoor ontstaat een naadloze overgang tussen fitting en buis, waardoor indringen van vuil of stof in de kraag van de fitting wordt verhinderd. De contourrand zorgt voor een additionele mechanische zekerheid van de buis-fitting verbinding. Bij het verpressen wordt van 3 zijden druk op de dichting in de kraag uitgeoefend waardoor een sterkere vervorming en dus een breed drukvlak op Afbeelding 1 de O-ring bereikt wordt (afb. 1). Doordat de O-ring aan het begin van de fitting is gepositioneerd, is deze goed te zien. Controle op verschuiven of uitsteken van de O-ring is direct zichtbaar. 5
2 Toepassingsgebied 2.1 VSH roestvaststalen pressfittingen en buizen Roestvaststalen pressfittingen en buizen worden voornamelijk toegepast in drinkwaterinstallaties volgens de EU richtlijn 98, DIN 50930 (deel6) en met inachtneming van DIN 1988. Verdere toepassingsmogelijkheden zijn: Tapwaterinstallaties; CV-installaties; Water voor industriële toepassingen; Natte en droge bluswaterleidingen volgens DIN 1988 (deel 6); Installaties voor behandeld water zoals onthard water, deels of volledig ontzilt water, gedistilleerd water, water met glycoltoevoegingen. Koelwaterinstallaties in gesloten en open systemen - In de installatie mag het percentage van in water oplosbare chloridionen de waarde van 250 mg/l niet overschrijden. Gasinstallaties - Installaties voor brandbare gassen: aardgas en vloeibare gassen volgens DVGW Arbeitsblatt G260 I/II. - Installaties van gas- en vloeibare gasvoerende leidingen volgens DVGW- Arbeitsblatt G600, DVGW-TRGI 86/96 en TRF 1996. Persluchtinstallaties: olievrij met EPDM o-ring; oliehoudend met Viton O-ring. Lokale voorschriften dienen opgevolgd te worden 2.2 VSH staalverzinkte pressfittingen en buizen Staalverzinkte pressfittingen en buizen worden hoofdzakelijk toegepast in centrale verwarmingssystemen. Verdere toepassingsmogelijkheden zijn: Koelwaterinstallaties zowel huishoudelijk als industrieel, in gesloten systemen; Persluchtinstallaties - olievrije lucht met EPDM ring, - oliehoudende lucht met Viton O-ring Installaties met warmtepompen; In combinatie met witte liaanbuis volgens DIN 2393(EN 10305-2). 6
2.3 VSH koperen pressfittingen Koperen pressfittingen worden toegepast voor drinkwater- en gasinstallaties in combinatie met koperen buis volgens EN 1057. Verdere toepassingsmogelijkheden zijn: Koud en warmwater installaties Verwarmingsinstallaties (Pompen CV); Koelwaterinstallaties, in gesloten en open systemen; Stadsverwarming Persluchtinstallaties. - droge en olievrije lucht met EPDM ring, - oliehoudende lucht met Viton O-ring Zonne energie installaties* Stookolie installaties* Gasinstallaties* *Hiervoor speciale O-ringen toepassen Andere toepassingsmogelijkheden uitsluitend na schriftelijke toestemming onzerzijds respectievelijk namens VSH gegeven. 7
3 Technische aspecten 3.1 O-ringen De standaardfittingen voor water en CV zijn voorzien van EPDM O-ringen. Het type O-ring dat gebruikt dient te worden is afhankelijk van de toepassing en het medium. Daarom zijn de gas pressfittingen voorzien van (H)NBR O-ringen. Voor speciale toepassingen zoals oliehoudende media of hoge temperaturen dient de Viton /FPM O-ring te worden gemonteerd. Tabel 1 geeft een overzicht van de verschillende soorten O-ringen met de daarbij behorende eigenschappen en toepassingen. Materiaal Min./Max. Temp.( C) Max. kortstondige Werktemp.( C) Max. werkdruk (bar) Kleur Toepassingen EPDM -20/+110 120 16 zwart Drinkwater-,geconditioneerd water-, warmwater,circulatie-, bluswaterleidingen enz. perslucht(olievrij). Synthetische olie (chemisch geproduceerde olie) FPM / Viton -30/+180 230 16 groen Perslucht-, plantaardige olie- (olie uit noten en planten), Minerale olie- (aardolie producten waaronder stookolie), Synthetische olie (chemisch geproduceerde olie), vetten voor industr.toepassing-, motorolie-, ozonbestendige installaties HNBR -20/+70 5 geel Methaan en vloeibaar gas verdeelinstallaties (in gasvormige toestand) installaties voor perslucht, minerale oliën, koolwaterstof-bevattende vloeistoffen en oplosmiddelen Installaties voor brandgassen: Aardgas/natuurgas en vloeibare gassen volgens DVGW Arbeitsblatt-G260 I/II en G600 TRGI 86/96.Vloeibare gassen volgens TRF(1996) NBR -20/+70 1-5* geel Methaan en vloeibaar gas verdeelinstallaties (in gasvormige toestand) installaties voor perslucht, minerale oliën, koolwaterstof-bevattende vloeistoffen en oplosmiddelen Installaties voor brandgassen: Aardgas/natuurgas en vloeibare gassen volgens DVGW TRGI 86/89.Vloeibare gassen volgens TRF(1996) VSH RVS Gas dient in gebouwen (met Hogere Thermische Belasting) en buiten gebouwen (zonder HTB) als bovengrondse installatie van leidingen te worden geïnstalleerd (niet in de grond). HTB gedurende 30 min. bij 650 C en PN5/GT5. VSH KOPER GAS dient in gebouwen (met Hogere Thermische Belasting) van max. 1 bar en buiten gebouwen (zonder HTB) van max. 5 bar als bovengrondse installatie van leidingen te worden geïnstalleerd. (niet in de grond) HTB gedurende 30 min.bij 650 C en PN5/PN1-GT1 Viton is een geregistreerd handelsmerk van DuPont Performance Elastomers. Tabel 1 Naast de in tabel 1 genoemde toepassingen zijn de EPDM, FPM / Viton en de NBR O- ringen door VSH vrijgegeven voor de in tabel 2 genoemde media. Neemt u echter altijd contact met ons op over of het medium ook in combinatie met het door u gebruikte type pressfitting geschikt is. 8
EPDM FPM / Viton NBR Argon gas (kamertemperatuur) Glycerol Zuurstof (gas) tot 38 C Brak water Zuurstof (gas)>38 C Butylene Glycol Stookolie Demiwater Stoom max. 110 C Diethylene Glycol Ethylene Glycol Gede-ioniseerd water Gedestileerd water Gezout water Glycol Kooldioxide Koolstofdioxide Koolstofvrij water Mono Ethyleen Nitro Glycol Osmoze water Propylene Glycol Stikstof Triethylene Glycol Zuurstof (gas) tot 23 C Tabel 2 3.2 VSH Pressfittingen De keuze van de fitting is afhankelijk van de inbouwsituatie, het medium en de gebruiksvoorschriften. In tabel 1 zijn de minimum en maximum waarden en diverse toepassingsgebieden aangegeven. Toepassing van VSH Pressfittingen voor andere media dan water, perslucht en gas dienen altijd vooraf te worden afgestemd. Locale voorschriften dienen in acht genomen te worden. Kenmerken van de Pressfittingen VSH RVS VSH RVS GAS VSH C-staal VSH Koper VSH Koper GAS Op Fitting VSH Afmeting 316L DVGW Type R.. Afmeting Omschrijving..S-Pr EAN nr. Art.nr VSH Keur aantal Tabel 3 Op etiket Gele markering GAS,GT5/PN5 VSH Afmeting 316L DVGW Type R..G Afmeting Omschrijving..S-Pr GAS EAN nr. Art.nr VSH Keur aantal Rood etiket VSH Press Galvanised Type C.. Afmeting Omschrijving..C-Pr EAN nr. Art.nr VSH Keur aantal RYW Afmeting KIWA DVGW Type Afmeting EAN nr. Art.nr VSH Keur aantal Gele markering GAS,GT1/PN5 RYW Afmeting DVGW Gastec QA Type Afmeting EAN nr. Art.nr VSH Keur aantal 3.2.1 VSH roestvaststalen pressfittingen VSH roestvaststalen pressfittingen zijn vervaardigd uit RVS 316L.Werkstoff 1.4401/1.4571, en zijn standaard voorzien van een EPDM O-ring (Ethyleen Propyleen Dien Monomeer). 9
VSH RVS Gas pressfittingen zijn voorzien van een gele HNBR O-ring (Hoogwaardig Acrylnitril Butadien Rubber) De buiten- en binnen schroefdraden volgens EN 10226-1(DIN 2999), ISO 7/1. Voor de afdichting bij de draadverbindingen dient hennep of andere materialen, die geen chloriden bevatten, te worden gebruikt. Tabel RVS materiaalsoorten Materiaal Nr. volgens DIN 17007 Samenstelling volgens DIN 17006 Andere benaming AISI Eigenschappen en mogelijke toepassingen 1.4301 X 5 CrNi 18 10 304 Water en licht verontreinigd afvalwater, voedingsmiddelen en organische zuren, algemeen bestendig tot ca 4,5 ph-waarde in chloride arme schoonmaakmiddelen 1.4306 X 2 CrNi 19 11 304 L 1.4541 X 6 CrNiTi 18 10 V 2 A 321 1.4550 X 6 CrNiNb 18 10 347 1.4408 G X 5 CrNiMo 19 11 2 CF8M (ASTM) Roestvast gietstaal voor appendages, pompen, vaten, etc. 1.4401 X 5 CrNiMo 17 12 2 316 Hogere algemene bestendigheid dan bovenstaande groepen. Toepassing in chemische apparatenbouw, waterzuiveringsinstallaties, papier industrie, speciaal ook bij hogere chloride concentraties 1.4404 X 2 CrNiMo 17 13 2 V 4 A 316 L 1.4571 X 6 CrNiMoTi 17 12 2 316 Ti 1.4436 X 5 CrNiMo 17 13 3 316 Hogere bestendigheid dan bovenstaande groepen met betrekking tot niet oxiderende zuren en chloride houdende agressieve middelen 1.4435 X 2 CrNiMo 18 14 3 316 L Tabel 4 3.2.2 VSH staalverzinkte pressfittingen VSH staalverzinkte pressfittingen zijn vervaardigd uit Staal 34-2 en zijn door middel van een galvanisch opgebrachte zinklaag met een dikte van 7-15µm tegen uitwendige corrosie beschermd (ISO 2081) en zijn standaard voorzien van een EPDM O-ring (Ethyleen Propyleen Dien Monomeer). De buiten- en binnen schroefdraden volgens EN 10226-1(DIN 2999), ISO 7/1. Voor de afdichting bij de draadverbindingen kan hennep, teflontape of Loctite worden gebruikt. 10
3.2.3 VSH koperen pressfittingen VSH koperen pressfittingen zijn vervaardigd uit koper CU-DHP Werkstoff CW 024, brons uit Werkstoff 2.109 en zijn standaard voorzien van een EPDM O-ring (Ethyleen Propyleen Dien Monomeer). VSH koperen GAS pressfittingen zijn voorzien van een gele NBR O-ring (Acrylnitril Butadien Rubber) De fittingen met een combinatie press / schroefdraad verbinding zijn vervaardigd uit brons. De buiten schroefdraden zijn volgens BS 21/ISO 7 en binnen schroefdraden zijn volgens BS 2779/ISO 228/1. Voor de afdichting bij de draadverbindingen kan hennep, PTFE (Teflon) tape of een ander materiaal worden gebruikt. Aansluitkoppelingen Normaliter voorzien leveranciers van gas-, of verwarmingsapparaten en leveranciers van appendages hun producten reeds met aansluitkoppelingen. Als pressaansluiting voor deze meegeleverde koppelingen is meestal de halve aansluitkoppeling type G6360 voldoende. Zowel koppeling G6340 (aan 2 zijden press) als halve aansluitkoppeling G6360 zijn DIN 3436 HTB gecertificeerd. (Hoger Thermisch Belastbaar) Draadovergangen uit brons Draadovergangen worden uit brons vervaardigd. Onderscheid dient gemaakt te worden tussen brons uit stafmateriaal (recht deel) en gietbrons (T-stukken, muurplaten). Onderzoekingen hebben uitgewezen dat pressfittingen uit gietbrons (zandbrons) minder geschikt zijn voor toepassing bij gasinstallaties en wel om de volgende reden: De structuur van gietbrons kan nooit zo dicht (homogeen) zijn als bij stafbrons of koper. Het gevaar van poreusheid (luchtbellen die bij het gieten ontstaan) blijft ondanks een 100% test altijd aanwezig. De mechanische belasting door het pressen versterkt dit gevaar nog meer, daar de luchtbellen door het pressen zich kunnen openen. Als zekerheid hebben wij daarom besloten geen gietbronsdelen in ons koper gas press assortiment op te nemen. 3.3 Buizen 3.3.1 AISI 316 (1.4401) Roestvaststalen buizen VSH Press RVS buis is voor drinkwater installaties volgens DVGW/DIN, als ook DVGW- Arbeitsblatt GW 541 getest en toegelaten. VSH Press RVS buis is ook toegelaten in gas installaties binnen gebouwen (met Hogere Thermische Belasting, bij 30 min. bij 650 C en PN5) en buiten gebouwen (zonder HTB) als bovengrondse installatie van de buizen. De buiten- en binnenkant van de buis is metallisch blank, vrij van verkleuringen en zonder residuen die corrosie zouden kunnen bevorderen. Tabel 5 geeft alle parameters van de buizen. Verhoogde eisen aan de maat toleranties en de lasnaaduitvoering worden door dubbele testen zeker gesteld. Een verontreiniging gedurende het transport wordt door kappen aan de uiteinden van de buis tegen gegaan. Duidelijk onder de norm volgens EU-richtlijn 98 blijft de grenswaarde voor een nikkelmigratie van < 0,02 mg/l. 11
Kenmerken toegestane roestvaststalen buizen Materiaal X5CrNiMo 17 12 2 W.Nr.1.4401 volgens DIN-EN 10088 Voorschriften DIN 17455- Arbeitsblatt GW 541(2004) Reihe 2 Goedgekeurd door DVGW, SVGW, ETA, ÖVGW, BYGGFORSK, STF, PZH, SITAC, CSTBat Soort Elektrisch gelast in een door gas beschermde atmosfeer leidingsysteem Vermindering van Onschadelijke wervelstroom EDDY CURRENT volgens S.P.E. 1925 het las effect Lasnaadverwijdering Binnen en buiten Pijptrekken Volgens DIN 2463 D3/T3 Afwerking Uitgloeien in een beschermde atmosfeer Textuur van het Mat zilverkleurig oppervlak Markering Continu met onwisbare inkt Warmte 0,0166 mm/m bij t = 1 K uitzettingscoëfficiënt Vloeigrens >205 N/mm Minimale buigradius 3,5 x buitendiameter van de buis Leveringswijze 6 meter lange buizen, aan beide zijden afgesloten met een beschermkap Markering VSH Press(maat) Edelstahl/Stainless steel, Sanitär/Sanitary,Gas,1.4401,k3W,DIN 17455, DVGW GW 541,Reg.nr DW- 7301BM5610,SVGW,ÖVGW,ETA,BYGGFORSK,STF,PZH,SITAC(nr) CSTBat, Productie datum, Productie code Tabel 5 DN maat Buiten Ø x D wanddikte (mm) Tolerantie Buiten Ø Binnen Ø (mm) Tolerantie wanddikte Gewicht (kg/m) Waterinhoud (l/m) 12 15 x 1,0 ±0,10 13,0 ±0,10 0,333 0,113 15 18 x 1,0 ±0,10 16,0 ±0,10 0,410 0,201 20 22 x 1,2 ±0,11 19,6 ±0,10 0,624 0,302 25 28 x 1,2 ±0,14 25,6 ±0,10 0,790 0,514 32 35 x 1,5 ±0,18 32,0 ±0,10 1,240 0,804 40 42 x 1,5 ±0,21 39,0 ±0,10 1,503 1,194 50 54 x 1,5 ±0,27 51,0 ±0,10 1,972 2,042 65 76,1 x 2,0 ±0,38 72,1 ±0,15 3,550 4,080 80 88,9 x 2,0 ±0,44 84,9 ±0,15 4,150 5,660 100 108 x 2,0 ±0,54 104,0 ±0,15 5,050 8,490 Tabel 6 Brandbaarheid roestvaststalen buizen De VSH roestvaststalen buizen zijn geclassificeerd als Klasse A, DIN 4102 (deel 1) onbrandbaar. Warmte-isolatie Er geldt het volgende voorschrift voor warmte-isolatie in Nederland: Koudwater leidingen moeten tegen condensvorming en verhitting worden beschermd volgens de VEWIN werkbladen (NL). Het maximum toelaatbare in water oplosbare chloridengehalte in de gebruikte isolatiematerialen is 0,05% (gewichtsbasis). Opmerking: AS-kwaliteit isolatiematerialen voldoen ruimschoots aan deze eis. In andere landen (met name Duitsland) gelden de volgende voorschriften: Koudwaterleidingen dienen volgens DIN 1988, Deel 2 tegen condensvorming en verwarming beschermt te worden. Warmwaterleidingen moeten ter bescherming van energieverliezen volgens de wet ter besparing van energie (EnEG) en de verwarmingsinstallatie voorschrift (HeizAnIV) geïsoleerd worden. 12
De gebruikte isolatiematerialen mogen volgens DIN 1988, deel 7, een maximum toelaatbare in water oplosbaren chloride ionen van 0,05% bevatten. Isolatiematerialen met AS-kwaliteit (vergelijk ook AGI Q 135) vallen duidelijk onder deze norm. 3.3.2 Staalverzinkte buizen VSH Staalverzinkte precisiebuizen zijn dunwandige buizen volgens EN 10305-3 (voorheen DIN 2394/NEN1982), vervaardigd een speciaal staal met een bijzonder laag koolstofgehalte. Tegen uitwendige corrosie is VSH C-staalbuis door middel van een zinklaag en een passiveer/chromatiseerlaag beschermd. Deze zinklaag (min.10 µm) wordt thermisch opgebracht, waardoor een goede bescherming bereikt wordt. Kenmerken toegestane staalverzinkte buizen Materiaal Niet-gelegeerd ULC (Ultra Light Carbon) C-staal RSt 34-2 Werkst. Nr. 1.0034 volgens EN 10305-3 Uitwendige Ø tolerantie EN 10305-3/NEN 1982 (voorheen DIN 2394) Treksterkte Minimaal 300 N/mm2 Rek Minimaal 50% Minimale buigradius 2 x buitendiameter van de buis(tot -10 C) Levering 6 meter lange buizen +/- 25 mm Markering VSH Press (Maat) Galvanised, EN 10305-3, CSTBat, Productie datum Tabel 7 Buiten Ø (mm) Wanddikte (mm) Tolerantie buiten Ø (mm) Tolerantie wanddikte (mm) Gewicht (kg/m) Waterinhoud (l/m) 12 1,0 ± 0,12 ± 0,15 0,271 0,072 15 1,2 ± 0,12 ± 0,15 0,420 0,125 18 1,2 ± 0,12 ± 0,15 0,494 0,192 22 1,5 ± 0,15 ± 0,15 0,760 0,284 28 1,5 ± 0,15 ± 0,15 0,980 0,491 35 1,5 ± 0,20 ± 0,15 1,241 0,804 42 1,5 ± 0,20 ± 0,15 1,500 1,195 54 1,5 ± 0,30 ± 0,15 2,100 2,043 76,1 2,0 ± 0,35 ± 0,20 3,710 88,9 2,0 ± 0,40 ± 0,20 4,460 108 2,0 ± 0,60 ± 0,20 5,310 Tabel 8 Brandbaarheid staalverzinkte buizen De VSH C-staal buizen zijn geclassificeerd als Klasse A, DIN 4102 (deel 1) onbrandbaar. Warmte-isolatie Er geldt het volgende voorschrift voor warmte-isolatie in Nederland: Koudwaterleidingen moeten tegen condensvorming en verhitting worden beschermd volgens de VEWIN werkbladen (NL). In andere landen (met name Duitsland) gelden de volgende voorschriften: Koudwaterleidingen dienen volgens DIN 1988, Deel 2 tegen condensvorming en verwarming beschermt te worden. Warmwaterleidingen moeten ter bescherming van energieverliezen volgens de wet ter besparing van energie (EnEG) en de verwarmingsinstallatie voorschrift (HeizAnIV) geïsoleerd worden. 3.3.3 Staalverzinkte buis met kunststof mantel VSH C-staal buis met kunststof mantel kan in dezelfde toepassingsgebieden ingezet worden als verzinkte C-Staalbuis. De kunststof mantel geeft een extra zekerheid tegen uitwendige corrosie. De kunststof mantel is vervaardigd uit polypropyleen (PP). 13
De mantel heeft een gladde oppervlakte, een goede scheur- en slagvastheid. Om een zekere pressverbinding te maken moet voor de montage van de fitting de kunststofmantel van de buis met een stripper verwijderd worden tot de insteekdiepte van de betreffende fitting. Hierdoor kan men een goede vaste pressverbinding maken. Dus nooit over de mantel verpressen! Deze buis is niet te verwarren met liaanbuis. Witte liaanbuis is een gelaste stalen koudgetrokken CV buis, met een uitwendige tolerantie volgens DIN 2393(EN 10305-2) gemaakt van materiaal RSt.34-2, en is uitwendig afgelakt in wit RAL 9010. In de maten 15x1,5 en 22 x 1,5 is deze buis geschikt voor verpressen over de laklaag in combinatie met C-pressfittingen. Kenmerken toegestane staalverzinkte buis met kunststof mantel Materiaal Niet-gelegeerd ULC (Ultra Light Carbon) C-staal RSt 34-2 Werkst. Nr. 1.0034 volgens EN 10305-3 Uitwendige Ø tolerantie EN 10305-3/NEN 1982 (voorheen DIN 2394) Treksterkte Minimaal 300 N/mm2 Rek Minimaal 50% Minimale buigradius 2,5 x buitendiameter van de buis(tot -10 C) Materiaal PP Hoog verwarmd gestabiliseerde polypropyleen PP(B2) dikte ± 1mm Dichting Water niet doorlatend Warmtegeleidingsvermogen 0,22 W/mK Thermische belasting 120 C duurbelasting Kleur RAL 9001 Levering 6 meter lange buizen +/- 25 mm Markering VSH Press (Maat) Galvanised-Polypropylene coated, EN 10305-3, CSTBat, Productiedatum Tabel 9 Buiten Ø incl. mantel (mm) Buiten Ø (mm) Wanddikte (mm) Tolerantie buiten Ø (mm) Tolerantie wanddikte (mm) Gewicht (kg/m) 14 12 1,0 ± 0,12 ± 0,15 0,271 0,072 17 15 1,2 ± 0,12 ± 0,15 0,420 0,125 20 18 1,2 ± 0,12 ± 0,15 0,494 0,192 24 22 1,5 ± 0,15 ± 0,15 0,760 0,284 30 28 1,5 ± 0,15 ± 0,15 0,980 0,491 37 35 1,5 ± 0,20 ± 0,15 1,241 0,804 44 42 1,5 ± 0,20 ± 0,15 1,500 1,195 56 54 1,5 ± 0,30 ± 0,15 2,100 2,043 Tabel 10 Waterinhoud (l/m) Brandbaarheid staalverzinkte buizen met kunststofmantel De VSH C-staal buizen met kunststofmantel zijn geclassificeerd als Klasse B2-, DIN 4102 (deel 1) brandbaar. Dat wil zeggen niet brandbaar, afdruipend. Metalen buizen met een kunststofmantel tot 2 mm dikte worden bouwtechnisch in doorvoeren als niet brandbare buizen behandeld. 3.3.4 Koperen buizen Koperen buizen, die voor het VSH koper presssysteem toegepast mogen worden dienen aan de KIWA BRL-K/760 EN 1057 R220(1 mm)/r250/r290 norm te voldoen. Zie hiervoor tabel 11. De koperen buis bij toepassing in gasinstallaties dient volgens de norm EN 1057- R250/R290 te zijn. EN 1057 - is de norm voor naadloze koperen en kopergelegeerde buizen voor drinkwater, gas en verwarmingstoepassingen. Hierin wordt onderscheid gemaakt in zachte, halfharde 14
en harde buizen, zoals aangeduid door resp.r 220, R250 en R290. Deze waarden refereren aan de treksterkte van de buis nl. 220 N/mm2, 250 N/mm² en 290 N/mm². Hoe hoger de waarde des te harder is het materiaal. De zacht koperen buis R 220 met een wanddikte van 1 mm (Wicu) is geschikt om samen met koperen pressfittingen te toegepast te worden in (drink)water en C.V. installaties. Kenmerken toegestane koperen buizen Materiaal DHP-koper W.Nr. CW 024A volgens DIN EN 1412 Buiten Ø tolerantie Volgens EN 1057 Treksterkte R 220- zacht 220 N/mm2 (niet voor GAS) R 250- halfhard 250 N/mm2 R 290- hard 290 N/mm2 Buigradius 3,5 x buitendiameter van de buis (tot -10 C) Tabel 11 Buiten Ø Wanddikte (mm) (mm) 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,2 1,5 2,0 2,5 12 R250 R220 15 R250 R220 R250 R290 18 R250 R290 22 R250 R250 R220 R290 28 R250 R290 R250 35 R250 R290 R290 42 R250 R290 R290 54 R250 R290 R290 64 R250 R290 67 R250 R290 76,1 R250 R290 R290 88,9 R250 R290 108 R250 R290 R290 Voor meer informatie verwijzen wij naar de technische informatie van de buizenleverancier Tabel 12 Warmte-isolatie Voor warmte-isolatie geldt het volgende voorschrift: Koudwater leidingen moeten tegen condensvorming en verhitting worden beschermd volgens de VEWIN werkbladen (NL). Voor verdere informatie verwijzen wij naar buisleverancier. Ter voorkoming van eventueel optredende spanningscorrosie dient men bij toepassing van isolatiematerialen rekening te houden dat de isolatiematerialen geen ammoniak of nitraat bestanddelen bevatten. Om het risico van eventueel optredende spanningscorrosie te minimaliseren, kan, indien mogelijk, isolatiematerialen met een dampdichtelaag toegepast worden. Materiaal zoals bijv. Densopaste of een kunststofmantel tussen de buitenkant van de koperen buis en de isolatie zijn daarvoor een optie. Verdere informatie met betrekking tot corrosie kunt u vinden op de website onder Producten Fittingen Corrosie. 15
Brandbaarheid van koperen buizen Blank koperen buizen volgens EN 1057 zijn geclassificeerd als Klasse A, DIN 4102 (deel 1) onbrandbaar 3.4 Medium De keuze welk fitting- en/of O-ring materiaal geschikt is voor de toepassing is afhankelijk van het medium dat er doorheen stroomt, de minimale en maximale werktemperatuur, de druk, de omgeving, enz. Gebruik voor andere vloeistoffen dan water, perslucht of gas is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming namens of door VSH gegeven. 3.4.1 Installatie met onderdelen van andere metalen Roestvaststalen pressfittingen van VSH en AISI 316 roestvaststalen buizen kunnen zonder problemen aan andere roestvaststalen en bronzen fittingen en armaturen worden verbonden. Echter, een verbinding met een thermisch verzinkte, koolstofstalen of een andere niet roestvaststalen fitting of armatuur kan leiden tot contactcorrosie. Dit kan worden voorkomen door een armatuur of tussenstuk uit kunststof of brons van minstens 50 mm lengte te gebruiken (DIN1988, deel 7). Verdere informatie met betrekking tot corrosie kunt u vinden op de website onder Producten Fittingen Corrosie. In de onderstaande tabel zijn combinatiemogelijkheden aangegeven Installatie Fittingen Buismateriaal Koper Brons/Messing C-staal RVS Koper Gesloten mogelijk mogelijk mogelijk mogelijk Open mogelijk mogelijk Niet toegestaan mogelijk C-staal Gesloten mogelijk mogelijk mogelijk mogelijk Open Niet toegestaan Niet toegestaan Niet toegestaan Niet toegestaan RVS Gesloten mogelijk mogelijk mogelijk mogelijk Open mogelijk mogelijk Niet toegestaan mogelijk Tabel 13 VSH en buizen 16
4 Keuren 4.1 Roestvaststalen VSH pressfittingen VSH RVS pressfittingen zijn gekeurd en gecertificeerd volgens DVGW (werkblad W534) en door KIWA. 4.2 Roestvaststalen VSH pressfittingen voor GAS De VSH RVS pressfittingen voor GAS zijn gekeurd en gecertificeerd volgens DVGW (werkblad VP614). Druk klasse PN5, GT5. 4.3 Koperen VSH pressfittingen De koperen VSH pressfittingen zijn gecertificeerd volgens KIWA (water) en de pressfittingen voor gas volgens GASTEC (gas), en volgens het Belgische gaskeur KVBG- NBN D51-003 en Lastenboek KVBG 2001/02 (12-28 mm). Germanischer Lloyd voor scheepvaart toepassingen (water). 4.4 Extra keuren Vele internationale keuren zijn van toepassing op de producten en worden u op verzoek beschikbaar gesteld. Hieronder vindt u een overzicht. 17
5 Algemene installatie informatie 5.1 Additionele elektrische verwarming De VSH RVS, C-staal en koperen pressfitting systemen mogen in combinatie met additionele elektrische verwarming (bijv. thermalint) toegepast worden. Bij VSH RVS Press dient zeker te zijn dat er geen langdurige temperatuur verhoging aan de binnenzijde van de buis van meer dan 60 C zal plaatsvinden. Kortstondig is een temperatuur van 70 C bij bijvoorbeeld thermische desinfectie wel toegestaan (max.1 uur per dag). In verband met ontoelaatbare drukverhogingen in de leidingen door het opwarmen, mogen afgesloten leidingen niet verwarmd worden. Veiligheidskleppen kunnen in het leidingsysteem als zekerheid worden ingebouwd. 5.2 (Hoofd) Potentiaal vereffening in woningen Voor alle elektrisch voerende leidingen dient volgens de voorschriften een potentiaalvereffening plaats te vinden. De verantwoordelijkheid voor de aansluiting ligt bij de installateur. VSH RVS- en blanke koperen buis volgens EN 1057/R250-R290 in combinatie met de fittingen zijn volgens de voorschriften als elektrisch voerende leidingsystemen te kenmerken en dienen in de hoofdpotentiaalvereffening meegenomen te worden. VSH C- staal met en zonder kunststofmantel zijn geen elektrisch voerende leidingsystemen en worden niet in de hoofdpotentiaalvereffening meegenomen. VSH C staal kan dus ook niet voor de additionele potentiaalvereffening (bijv. in de badkamer) toegepast worden. 5.3 Warmte uitzetting (Expansie in het leidingsysteem) De lengte van leidingen verandert vanwege thermische verschillen die optreden in installaties. De mate van verandering is afhankelijk van de materiaalsoort van de buis. Kleine lengteveranderingen kunnen door de elasticiteit van het leidingnet worden opgevangen. Bij grotere lengteveranderingen is het nodig dat er maatregelen worden getroffen. Bijvoorbeeld door lengte compensatoren te installeren en/of door glij- en vastpunt beugels te gebruiken of expansie benen of bochten in het leidingsysteem te integreren. De compensatielengte kan worden berekend door, voorafgaande aan de installatie, de lengteveranderingen in het leidingnet te berekenen. De vergelijking om lengteveranderingen te berekenen is als volgt: L= L x α x t L L α t = totale lengte verandering (mm) = lengte van het betreffende stuk buis (m) = lineaire uitzettingscoëfficiënt = temperatuurverschil ( K) voor roestvaststalen buizen voor staalverzinkte buizen voor koperen buizen α = 0,0166 mm/mk α = 0,0120 mm/mk α = 0,0170 mm/mk 18
Om het berekenen te vergemakkelijken geven de onderstaande tabellen diverse lineaire uitzettingswaarden aan. L (m) t ( K) 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1 0,17 0,33 0,50 0,66 0,83 1,00 1,16 1,33 1,49 1,66 2 0,33 0,66 1,00 1,33 1,66 1,99 2,32 2,66 2,99 3,32 3 0,50 1,00 1,49 1,99 2,49 2,99 3,49 3,98 4,48 4,98 4 0,66 1,33 1,99 2,66 3,32 3,98 4,65 5,31 5,98 6,64 5 0,83 1,66 2,49 3,32 4,15 4,98 5,81 6,64 7,47 8,30 6 1,00 1,99 2,99 3,98 4,98 5,98 6,97 7,97 8,96 9,96 7 1,16 2,32 3,49 4,65 5,81 6,97 8,13 9,30 10,46 11,62 8 1,33 2,66 3,98 5,31 6,64 7,97 9,30 10,62 11,95 13,28 9 1,49 2,99 4,48 5,98 7,47 8,96 10,46 11,95 13,45 14,94 10 1,66 3,32 4,98 6,64 8,30 9,96 11,62 13,28 14,94 16,60 12 1,99 3,98 5,98 7,97 9,96 11,95 13,94 15,94 17,93 19,92 14 2,32 4,65 6,97 9,30 11,62 13,94 16,27 18,59 20,92 23,24 16 2,66 5,31 7,97 10,62 13,28 15,94 18,59 21,25 23,90 26,56 18 2,99 5,98 8,96 11,95 14,94 17,93 20,92 23,90 26,89 29,88 20 3,32 6,64 9,96 13,28 16,60 19,92 23,24 26,56 29,88 33,20 Tabel 14: L = totale lengte verandering (mm) voor roestvaststaal L (m) t ( K) 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1 0,12 0,24 0,36 0,48 0,60 0,72 0,84 0,96 1,08 1,20 2 0,24 0,48 0,72 0,96 1,20 1,44 1,68 1,92 2,16 2,40 3 0,36 0,72 1,08 1,44 1,80 2,16 2,52 2,88 3,24 3,60 4 0,48 0,96 1,44 1,92 2,40 2,88 3,36 3,84 4,32 4,80 5 0,60 1,20 1,80 2,40 3,00 3,60 4,20 4,80 5,40 6,00 6 0,72 1,44 2,16 2,88 3,60 4,32 5,04 5,76 6,48 7,20 7 0,84 1,68 2,52 3,36 4,20 5,04 5,88 6,72 7,56 8,40 8 0,96 1,92 2,88 3,84 4,80 5,76 6,72 7,68 8,64 9,60 9 1,08 2,16 3,24 4,32 5,40 6,48 7,56 8,64 9,72 10,80 10 1,20 2,40 3,60 4,80 6,00 7,20 8,40 9,60 10,80 12,00 12 1,44 2,88 4,32 5,76 7,20 8,64 10,08 11,52 12,96 14,40 14 1,68 3,36 5,04 6,72 8,40 10,08 11,76 13,44 15,12 16,80 16 1,92 3,84 5,76 7,68 9,60 11,52 13,44 15,36 17,28 19,20 18 2,16 4,32 6,48 8,64 10,80 12,96 15,12 17,28 19,44 21,60 20 2,40 4,80 7,20 9,60 12,00 14,40 16,80 19,20 21,60 24,00 Tabel 15: L = totale lengte verandering (mm) voor c-staal L (m) t ( K) 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 1 0.17 0.34 0.51 0.68 0.85 1.02 1.19 1.36 1.53 1.70 2 0.34 0.68 1.02 1.36 1.70 2.04 2.38 2.72 3.06 3.40 3 0.51 1.02 1.53 2.04 2.55 3.06 3.57 4.08 4.59 5.10 4 0.68 1.36 2.04 2.72 3.40 4.08 4.76 5.44 6.12 6.80 5 0.85 1.70 2.55 3.40 4.25 5.10 5.95 6.80 7.65 8.50 6 1.02 2.04 3.06 4.08 5.10 6.12 7.14 8.16 9.18 10.20 7 1.19 2.38 3.57 4.76 5.95 7.14 8.33 9.52 10.71 11.90 8 1.36 2.72 4.08 5.44 6.80 8.16 9.52 10.88 12.24 13.60 9 1.53 3.06 4.59 6.12 7.65 9.18 10.71 12.24 13.77 15.30 10 1.70 3.40 5.10 6.80 8.50 10.20 11.90 13.60 15.30 17.00 12 2.04 4.08 6.12 8.16 10.20 12.24 14.28 16.32 18.36 20.40 14 2.38 4.76 7.14 9.52 11.90 14.28 16.66 19.04 21.42 23.80 16 2.72 5.44 8.16 10.88 13.60 16.32 19.04 21.76 24.48 27.20 18 3.06 6.12 9.18 12.24 15.30 18.36 21.42 24.48 27.54 30.60 20 3.40 6.80 10.20 13.60 17.00 20.40 23.80 27.20 30.60 34.00 Tabel 16: L = totale lengte verandering (mm) voor koper 19
5.3.1 Berekening van een expansiebeen/expansiebocht Afbeelding 2 Afbeelding 3 Afbeelding 4 Niet altijd kan men erop vertrouwen dat de lengteveranderingen, veroorzaakt door warmte, kunnen worden gecompenseerd door de verschillende richtingsveranderingen. Het is vaak nodig dat er compensatoren, expansiebochten of -benen worden geïnstalleerd. De formule waarmee de geometrie van een expansiebocht wordt berekend (in mm) is als volgt: B d B d = k x d e x L = totale lengte expansiebeen in mm k = materiaal constante : VSH RVS buis, C-Staal buis= 45 ; koperen buis = 35 d e = buitendiameter van de toegepaste buis (mm) L = de te compenseren lengteverandering (mm) Minimum lengte Bd van expansiestuk (mm) Lengteverandering ( L) in mm Grafiek 1: Nomogram (voor roestvaststaal) voor de berekening van de situaties volgens afbeelding 2 en 3 20
Het nomogram in grafiek 1 maakt een snelle en nauwkeurige berekening mogelijk van de (B d ) waarde (afbeelding 2 en 3) als functie van het type buis en de te compenseren axiale uitzetting ( L). In grafiek 2 zijn de waarden (L b ) voor afbeelding 4 te berekenen. Analytische berekening Onderstaand is een voorbeeld gegeven van een analytische berekening: Een roestvaststalen leidingnet met een doorsnede van 22 mm en een lengte van 16 meter. Het aangenomen temperatuurverschil is 60 K. Afbeelding 4 Toepassing van de formule voor de berekening van de uitzetting geeft: L = 16 x 0,0166 x 60 = 15,936 Zonder de berekening uit te voeren zou het resultaat met behulp van interpolatie van de data uit tabel 11 hetzelfde geweest zijn. De benodigde lengte van het compensatiestuk kan met behulp van de afbeelding 2 en 3 afgeleid worden uit de uizetting van het betreffende gedeelte van het leidingnet. Met behulp van het nomogram in grafiek 1 is het resultaat ca.840 mm De analytische berekening is als volgt: B d = 45 x 22 x 15,936 = 842,58 mm De berekende waarde voor de expansiebocht moet, zoals ook kan worden gezien in afbeelding 4, gehalveerd worden in het geval van een Ώ-vormige uitzettingskoppeling omdat het namelijk twee expansiebenen zijn. In de praktijk mag de waarde B d echter niet precies door twee gedeeld worden en is de juiste waarde: Ofwel: L b = 25 x 22 x 15,936 = 468,1 mm L b = B d / 1,8 = 842,58 / 1,8 = 468,1 mm Aan de hand van grafiek 2 volgt een waarde L b van ca. 468 mm. 21
Minimum lengte Lb van expansiestuk (mm) Lengteverandering ( L) in mm Grafiek 2: Nomogram (voor roestvaststaal) voor de berekening van de situaties volgens afbeelding 4 Zoals ook blijkt uit afbeelding 2-4 is een juiste compensatie van de lengteverandering ook afhankelijk van een bepaalde configuratie van de buisbevestigingen, zoals beugels en vastpuntbevestigingen. Er mogen nooit buisbevestigingen gemonteerd worden, die een vastpunt veroorzaken in de nabijheid van een buisverbinding. Ook dient men erop te letten dat de glijpunten zodanig gepositioneerd worden dat zij zich niet als een vastpunt gaan gedragen. In geval van rechte buisstukken zonder expansielussen e.d. mag slechts één vastpunt bevestiging worden toegepast om mogelijke vervormingen te voorkomen. Het wordt aanbevolen dit vastpunt zo veel mogelijk in het midden van een recht stuk buis te plaatsen. Op deze manier wordt een eventuele lengteverandering in beide richtingen verdeeld en wordt de benodigde uitzettingslengte gehalveerd. Het is een algemene regel dat de beugels ook voorzien zijn van een rubberen inlage zodat mogelijke geluiden en vibraties worden gedempt en de spanningen beter worden opgevangen. 5.4 Drukverlies Elk door een leidingnet stromende vloeistof ondervindt hinder van continue en plaatselijke weerstanden, de zogenaamde drukverliezen. Allereerst is er een verschil tussen continue en plaatselijke drukverliezen. De weerstand ten gevolge van voornamelijk wrijving met de buiswand in een recht stuk buis is de continue stromingsweerstand. Plaatselijke drukverliezen worden echter veroorzaakt door de stromingsweerstand op een aantal plaatsen van het circulatie systeem, zoals een verandering van de inwendige diameter, een aftakking of een bocht etc. 5.4.1 Continue drukverliezen Om de totale weerstand tegen de vloeistofstroom in een recht stuk leidingbuis met een gegeven lengte te berekenen moet eerst de weerstand per lengte-eenheid van de leidingbuis bekend zijn. Deze waarde kan daarna vermenigvuldigd worden met de lengte van het systeem. Men kan deze waarde bepalen met de desbetreffende wiskundige formules. Een ieder die in detail met deze formules wil werken verwijzen wij naar de vakliteratuur. 22
Voor berekeningen ten behoeve van de gangbare installaties kan het vraagstuk door middel van de daarbij behorende grafieken worden opgelost (grafiek 3). Met behulp van deze eenvoudige en snelle methode kunnen de waardes van het drukverlies per lengteeenheid R en de snelheid (in m/s) voor een gegeven waterstroom worden bepaald. 80 C warm water Debiet (l/h) R (mm WS/m) = Drukverlies per lengte gemeten in mm waterkolom (mbar) p.mtr R (pa/m) = Drukverlies per lengte in pascal per meter Grafiek 3 23
Als (R) is bepaald en de lengte van het netwerk (effectief of equivalent) bekend is, kan men de totale drukval over het betreffende gedeelte uitrekenen. Grafiek 3 heeft betrekking op water met een temperatuur van 80 C. Uiteraard is (R) afhankelijk van de temperatuur en moet dan ook gecorrigeerd worden. Het is natuurlijk mogelijk meerdere nomogrammen te maken voor de verschillende optredende temperaturen en stroomsnelheden. Net zoals de temperatuur een invloed heeft, hebben ook eventuele chemische watertoevoegingen (antivriesmiddelen, enz.) een invloed op de (R) waarde en moet daarvoor worden gecorrigeerd. Het is onhandig om heel veel nomogrammen, elk voor een andere temperatuur, te gebruiken. Hiertoe kan dan ook beter grafiek 4 gebruikt worden. Correctiefactor (Kc) Grafiek 4 Vloeistoftemperatuur ( C) In grafiek 4 is de correctiefactor (Kc) voor de stromingsweerstand (R) weergegeven als functie van de werkelijke temperatuur. Een numeriek voorbeeld verduidelijkt het gebruik van de grafiek. Als we een debiet van 700 liter/uur hebben een buis van 22 x 1,2 mm, dan zien we bij 80 C watertemperatuur een (R) waarde van 27 WS/m (± 270 Pa/m). Stel dat we de (R) waarde bij een watertemperatuur van 40 C willen berekenen. We moeten dan eerst de (R) waarde bij deze temperatuur vinden en daarna deze waarde vermenigvuldigen met de correctiecoëfficiënt (Kc) bij een temperatuur van 40 C. Ofwel : R = (27/0,82) x 0,89 = 29,3 mm WS/m (29,3 mbar/m) 24
5.4.2 Plaatselijke drukverliezen Zoals is uitgelegd in de introductie van deze paragraaf, zijn plaatselijke drukvallen de weerstanden tegen de vloeistofstroming die door o.a. richting- en doorsnede veranderingen en aftakkingen worden veroorzaakt. Er zijn in het algemeen twee manieren waarmee deze weerstanden kunnen worden berekend: De directe analytische methode en de methode van equivalente lengtes. Directe analytische methode Een plaatselijk drukverlies wordt berekend met de volgende formule: P L = ξ x v 2 x γ/2g P L = verandering drukverlies v = vloeistofstroomsnelheid (m/s) g = gravitatie constante (m/s2) γ = soortelijk gewicht van de vloeistof (kg/m3) ξ = coëfficiënt afhankelijk van de geometrie van het gedeelte van het buissysteem Tabel 17a geeft de (ξ) waardes voor alle verschillende typen fittingen. Deze waarden zijn berekend voor een stroomsnelheid van het water van 0,7 m/s. We kunnen aannemen dat (ξ) constant is voor de stroomsnelheden die normaal zijn in installaties voor huishoudelijk gebruik of andere toepassingen. Het is verder een feit dat (ξ) nauwelijks varieert als functie van het Reynolds-getal bij de normaal optredende snelheden. Ø 15 54 mm ξ Direkt analytische methode 15 0,90 0,40 0,30 0, 30 0,25 0,50 0,70 0,90 1,80 18 1,10 0,50 0,40 0,40 0,30 0,65 0,90 1,10 2,30 22 1,40 0,60 0,50 0,50 0,40 0,80 1,20 1,40 2,80 28 1,90 0,90 0,60 0,60 0,50 1,10 1,50 1,90 3,80 35 2,50 1,20 0,80 0,80 0,70 1,50 2,10 2,50 5,00 42 3,10 1,40 1,00 1,00 0,90 1,80 2,60 3,10 6,20 54 4,00 1,80 1,30 1,30 1,10 2,30 3,30 4,00 8,00 Ø 76,1 88,9 108 mm ξ Direkt analytische methode 76,1 6,10 2,80 1,90 2,40 0,50 4,70 6,10 7,10 14,20 88,9 7,80 3,60 2,40 3,00 0,60 6,00 7,80 9,00 18,00 108 10,60 4,90 3,30 4,10 0,80 8,20 10,60 12,30 24,60 Tabel 17a De equivalente lengte methode Deze methode veronderstelt dat het plaatselijke drukverlies verrekend kan worden als een equivalente lengtevermeerdering van een recht buissysteem met dezelfde binnendiameter. Het uiteindelijke resultaat is een drukval die gelijk is aan de werkelijke drukval. In andere woorden: de feitelijke lengte van het leidingsysteem wordt vermeerderd met alle equivalente lengtes van de individuele koppelingen (uit tabel 17b). Deze effectieve lengte wordt dan vermenigvuldigd met de drukval met lengte-eenheid (R) om de totale drukval in het systeem uit te kunnen rekenen. De nauwkeurigheid van deze methode, hoewel snel, is iets minder. 25
Ø 15 54 mm 1,5 0,7 0,5 0,5 0,4 0,9 1,3 1,5 3,0m Ø 76,1 88,9 108 mm 1,3 0,6 0,4 0,5 0,1 1,0 1,3 1,5 3,0m Tabel 17b 5.5 Warmteverliezen Net zoals alle andere typen buizen van kunststof of metaal moeten ook bij de VSH buizen de noodzakelijke maatregelen worden genomen om het warmteverlies te beperken. Wij verwijzen dan ook verder naar de geldende voorschriften voor de minimale warmte isolatie en de installatienormen. In de grafieken 5, 6, 7 en 8 worden de lineaire warmteverliezen weergegeven als functie van diameter en het temperatuurverschil. Dit temperatuurverschil is het verschil tussen de temperatuur van de vloeistof binnen het buissysteem en de omgevingsluchttemperatuur. Dit geldt voor ongeïsoleerde leidingen die tegen de muren of wanden van het gebouw zijn aangelegd. Lineair warmteverlies van VSH rvs buis Lineair warmteverlies van koperen buis Warmteverlies (W/mtr) Grafiek 5 Grafiek 6 Warmteverlies (W/mtr) Lineair warmteverlies C-staal buis Lineair warmteverlies van VSH C-Staal kunststof ommantelde buis Warmteverlies (W/mtr) Grafiek 7 Grafiek 8 Warmteverlies (W/mtr) 26
Tabel 18 geeft het drukverlies R in de buis als functie van het debiet Q en de stroomsnelheid, voor een vloeistoftemperatuur van 10 C voor RVS (DVGW-werkblad GW541-2004 (Reihe 2), met een wandruwheid (k) van 0,0015 mm. De waarden uit deze tabel kunnen tevens als leidraad voor C-staal en koper buis genomen worden. 15 x 1,0 mm 18 x 1,0 mm 22 x 1,2 mm 28 x 1,2 mm 35 x 1,5 mm 42 x 1,5 mm 54 x 1,5 mm 76 x 2,0 mm 88 x 2,0 mm 108 x 2,0 mm Max. Debiet Qs [ L/s ] R [ mbar/m ] v [ m/s ] R [ mbar/m ] v [ m/s ] R [ mbar/m ] v [ m/s ] R [ mbar/m ] v [ m/s ] Max. Debiet Qs [ L/s ] R [ mbar/m ] v [ m/s ] R [ mbar/m ] v [ m/s ] R [ mbar/m ] v [ m/s ] Max. Debiet Qs [ L/s ] R [ mbar/m ] v [ m/s ] R [ mbar/m ] v [ m/s ] R [ mbar/m ] v [ m/s ] 0,05 2,2 0,4 0,8 0,2 0,3 0,2 0,1 0,1 0,2 0,3 0,2 0,1 0,2 0,0 0,1 1 0,1 0,2 0,1 0,2 0,0 0,1 0,10 7,3 0,8 2,7 0,5 1,0 0,3 0,3 0,2 0,4 1,1 0,5 0,4 0,3 0,1 0,2 2 0,4 0,5 0,2 0,4 0,1 0,2 0,15 14,8 1,1 5,5 0,7 1,9 0,5 0,7 0,3 0,6 2,3 0,7 0,9 0,5 0,3 0,3 3 0,8 0,7 0,4 0,5 0,1 0,4 0,20 24,5 1,5 9,1 1,0 3,3 0,6 1,1 0,4 0,8 3,8 1,0 1,5 0,7 0,5 0,4 4 1,4 1,0 0,6 0,7 0,2 0,5 0,25 36,2 1,9 13,5 1,2 4,8 0,8 1,6 0,5 1,0 5,7 1,2 2,2 0,8 0,7 0,5 5 2,0 1,2 0,9 0,9 0,4 0,6 0,30 49,9 2,3 18,5 1,6 6,5 1,0 2,1 0,6 1,2 7,8 1,5 3,1 1,0 0,9 0,6 6 2,8 1,5 1,3 1,1 0,5 0,7 0,35 65,8 2,8 24,3 1,7 8,6 1,1 2,8 0,7 1,4 10,3 1,7 4,0 1,2 1,2 0,7 7 3,7 1,7 1,7 1,2 0,6 0,8 0,40 83,1 3,0 30,8 2,0 10,8 1,3 3,5 0,8 1,6 13,1 2,0 5,1 1,3 1,6 0,8 8 4,7 2,0 2,2 1,4 0,8 0,9 0,45 102,4 3,4 37,9 2,2 13,4 1,4 4,4 0,9 1,8 16,2 2,2 6,3 1,5 1,9 0,9 9 5,9 2,2 2,7 1,6 1,0 1,1 0,50 123,8 3,8 45,7 2,5 16,0 1,5 5,3 1,0 2,0 19,5 2,5 7,6 1,7 2,3 1,0 10 7,1 2,5 3,2 1,8 1,2 1,2 0,55 146,5 4,1 54,1 2,7 19,0 1,8 6,2 1,1 2,2 23,1 2,7 9,0 1,8 2,6 1,1 11 8,4 2,7 3,8 1,9 1,4 1,3 0,60 171,1 4,5 63,2 3,0 22,2 1,9 7,3 1,2 2,4 27,0 3,0 10,5 2,0 3,1 1,2 12 9,9 2,9 4,5 2,1 1,7 1,4 0,65 197,5 4,9 72,9 3,2 25,5 2,1 8,3 1,3 2,6 31,2 3,2 12,1 2,2 3,6 1,3 13 11,4 3,2 5,2 2,3 2,0 1,5 0,70 225,5 5,3 83,2 3,5 29,1 2,2 9,5 1,4 2,8 35,7 3,5 13,8 2,3 4,1 1,4 14 13,0 3,4 5,9 2,5 2,2 1,7 0,75 94,1 3,7 33,0 2,4 10,8 1,5 3,0 40,4 3,7 15,6 2,5 4,6 1,5 15 14,8 3,7 6,7 2,7 2,5 1,8 0,80 105,6 4,0 37,0 2,5 12,0 1,6 3,2 45,3 4,0 17,5 2,7 5,2 1,6 16 16,6 3,9 7,5 2,8 2,8 1,9 0,85 117,6 4,2 41,2 2,7 13,5 1,7 3,4 50,6 4,2 19,5 2,8 5,8 1,7 17 18,5 4,2 8,4 3,0 3,2 2,0 0,90 130,3 4,5 45,6 2,9 14,8 1,8 3,6 56,1 4,5 21,6 3,0 6,5 1,8 18 20,6 4,4 9,3 3,2 3,5 2,1 0,95 143,6 4,7 50,3 3,0 15,4 1,9 3,8 61,8 4,7 23,8 3,2 7,1 1,9 19 22,7 4,7 10,3 3,4 3,9 2,2 1,00 157,4 5,0 55,1 3,2 17,9 2,0 4,0 67,8 5,0 26,2 3,3 7,7 2,0 20 24,9 4,9 11,3 3,5 4,3 2,4 1,05 60,1 3,3 19,6 2,1 4,2 74,1 5,2 28,6 3,5 8,4 2,1 21 27,2 5,1 12,4 3,7 4,6 2,5 1,10 65,3 3,5 21,2 2,2 4,4 31,0 3,7 9,2 2,2 22 13,4 3,9 5,1 2,6 1,15 70,7 3,7 23,0 2,3 4,6 33,6 3,9 10,0 2,3 23 14,6 4,1 5,5 2,7 1,20 76,3 3,8 24,8 2,4 4,8 36,3 4,0 10,8 2,4 24 15,7 4,2 5,9 2,8 1,25 82,1 4,0 26,7 2,5 5,0 39,1 4,2 11,6 2,5 25 17,0 4,4 6,4 3,0 1,30 86,1 4,1 28,6 2,6 5,2 42,0 4,4 12,5 2,6 26 18,2 4,6 6,8 3,1 1,35 94,2 4,3 30,7 2,8 5,4 44,9 4,5 13,3 2,8 27 19,6 4,8 7,3 3,2 1,40 100,8 4,5 32,7 2,9 5,6 48,0 4,7 14,2 2,9 28 20,9 5,0 7,8 3,3 1,45 107,1 4,6 34,8 3,0 5,8 51,1 4,9 15,0 3,0 29 22,2 5,1 8,4 3,4 1,50 113,9 4,8 37,0 3,1 6,0 54,4 5,0 16,1 3,1 30 8,9 3,5 1,55 120,8 4,9 39,2 3,2 6,2 17,1 3,2 31 9,5 3,7 1,60 127,9 5,1 41,5 3,3 6,4 18,0 3,3 32 10,0 3,8 1,65 43,8 3,4 6,6 19,1 3,4 33 10,6 3,9 1,70 46,3 3,5 6,8 20,2 3,5 34 11,1 4,0 1,75 48,7 3,6 7,0 21,3 3,6 35 12,3 4,2 1,80 51,2 3,7 7,2 22,3 3,7 36 12,9 4,3 1,85 53,8 3,8 7,4 23,5 3,8 37 13,6 4,4 1,90 56,5 3,9 7,6 24,7 3,9 38 14,3 4,6 1,95 59,3 4,0 7,8 25,9 4,0 39 15,0 4,7 2,00 62,0 4,1 8,0 27,0 4,1 40 15,7 4,8 2,05 64,8 4,2 8,2 28,3 4,2 41 16,4 4,9 2,10 67,6 4,3 8,4 29,6 4,3 42 17,1 5,0 2,15 70,5 4,4 8,6 30,9 4,4 43 17,9 5,2 2,20 73,5 4,5 8,8 32,2 4,5 44 2,25 76,5 4,6 9,0 33,5 4,6 45 2,30 79,6 4,7 9,2 34,9 4,7 46 2,35 82,8 4,8 9,4 36,3 4,8 47 2,40 86,0 4,9 9,6 37,6 4,9 48 2,45 89,2 5,0 9,8 39,2 5,0 49 2,50 92,5 5,1 10,0 40,6 5,1 50 Tabel 18 27
5.6 Inbouw 5.6.1 Aanbevelingen In moderne installaties worden de leidingen, om esthetische en praktische redenen, nog slechts zelden direct zichtbaar gemonteerd, alleen in bijruimtes zoals in de kelder of garage worden leidingen nog zichtbaar geïnstalleerd. Montage van leidingen in de muur of vloer vereist enige voorzorgsmaatregelen die in de afbeeldingen 5 en 6 worden samengevat. De volgende systemen mogen in de wand of in de vloer worden weggewerkt: VSH RVS press systeem zonder corrosiebeschermende maatregelen.* VSH C-staal met kunststof ommanteling (fittingen dienen tegen corrosie beschermd te worden) VSH koper met corrosie bescherming (bijv. mantelbuis) * Tegen materialen die vochtig en chloridehoudend zijn, dient de RVS leidingen beschermd te worden Belangrijk: Leidingen voor water, die weggewerkt worden in de vloer of wand, dienen altijd voorzien te zijn van een mantel om een scheiding tussen leiding en bouwwerk te bewerkstelligen. (i.v.m. bijv. geluidsoverdracht) Afbeelding 5 Afbeelding 6 Afbeelding 5 laat in dwarsdoorsnede zien hoe een buis in de wand is ingebouwd. Zoals te zien is, moeten de buizen en fittingen omhuld zijn door een elastische en flexibele laag die de installatie volledig van het bouwwerk isoleert en direct contact voorkomt. Een effectieve manier hiervoor zijn de normaal gebruikte leidingisolaties (glaswol of schuim). Tegelijkertijd zijn deze mantels warmte-isolerend. Ook van buizen die in vloeren, dekvloeren en zelfs zwevende vloeren, zijn geïnstalleerd moeten de horizontale gedeeltes van de buisleiding met een mantel worden geïsoleerd, zie ook afbeelding 5. De doorvoer in de vloer moet voorzien zijn van een geschikte elastische afdichting die voorkomt dat de buis door eventuele uitzetting in contact komt met het cement, zie afbeelding 6. Afbeelding 7 laat een klassieke situatie zien van een aftakking van een stijgleiding. In dit geval dient men erop toe te zien, dat er geen spanning op de aftakking kan ontstaan. Indien men isolatiemateriaal toepast wijzen wij nogmaals op het feit dat bij RVS geen diffusie van chloridionen toegestaan is. Bij koper moet vermeden worden dat 28