Magazine van de KNX Professionals Nederland april 2009 NX MAG 1 Domotica meest kansrijke markt Uit onderzoek blijkt dat installateurs erg positief zijn over de kansen voor domotica. Pagina 3 Historisch gebouw wordt high-tech Een domoticainstallatie op basis van KNX in een monumentale boerderij geeft het eeuwenoude pand een toekomstgerichte infrastructuur. Pagina 4 Exclusief comfort in Van der Valk Hotel Een KNX-systeem geeft de kamers in het 4 sterren hotel Gilze Rijen een 5 sterren uitstraling. Extra comfort door slim gestuurde verlichting, toegangssysteem, communicatie- en AV-voorzieningen. Pagina 7 Kulturhus Haaksbergen verlicht met KNX-installatie Theaterverlichting kent zijn eigen systeem en techniek. In Haaksbergen hebben de installateur en toeleverancier de theaterverlichting binnen de KNX-installatie geïntegreerd. Pagina 8 Meer dan 14.000 KNX-experts in 83 landen De wereldwijde domoticastandaard groeit snel. Al 150 fabrikanten leveren producten die binnen een KNX-installatie koppelbaar zijn. En ruim 14.000 KNX-experts kunnen de installaties aanleggen. Pagina 12 Daikin is 150ste lid van KNX Met de deelname van Daikin, een zeer vooraanstaande Japanse fabrikant van aircoinstallaties, heeft KNX sinds maart dit jaar wereldwijd 150 leden. In totaal hebben zich in één jaar tijd 45 bedrijven uit 15 verschillende landen bij KNX aangesloten. In de eerste twee maanden van 2009 alleen al werden 11 fabrikanten uit 8 verschillende landen nieuw lid bij de KNX Association. Het 150ste lid, de Japanse industriële groep Daikin, is met meer dan 43.000 werknemers en aanwezigheid op elk continent wereldwijd de grootste fabrikant van airconditioning- en koelsystemen. KNX ziet Daikin als globale speler als een perfecte aanvulling voor het bestaande KNX netwerk en productengamma. Griekse firma integreert KNX in SIM-kaart De Griekse firma Scientific Engineering Services heeft een concept ontwikkeld van een SIM-kaart voor een mobiele telefoon waarin tevens de aansturing van gebouwautomatisering op basis van het KNX-protocol is geïntegreerd. Het concept is ingezonden voor de jaarlijkse SIMagine-ontwerpwedstrijd van Gemalto, een leverancier van SIM-kaarten. De SIM-kaart in een mobiele telefoon kan veel meer dan alleen maar telefoongesprekken afhandelen of sms-berichten versturen en ontvangen. Om aan nieuwe ideeën te komen, organiseert de in SIM-kaarten gespecialiseerde firma Gemalto al enkele jaren een ontwerpwedstrijd: SIMagine. Strategisch samenwerkingsverband Eind 2008 sloot KNX een nieuw strategisch samenwerkingsverband in Luxemburg met de Europese overkoepelende vereniging voor elektrotechnische installatiebedrijven (European Association of Electrical Contractors - AIE). AIE vertegenwoordigt 175.000 leden. De belangrijkste doelstelling van deze samenwerking is om KNX een sterkere vertegenwoordiging in de basisopleiding en de opleiding voor gevorderden van professionele elektrotechnische medewerkers te geven en daardoor nog beter bekend te worden. De eerste KNX opleidingsprogramma s werden al in talrijke Europese landen opgestart. verlichting en dergelijke in een woning of gebouw bedienen met de hulp van een mobiele telefoon. Het ontwerp van de Griekse firma Scientific Engineering Services won hiermee echter niet de hoofdprijs. Die ging naar het Zweedse Precise Biometrics met BioXpress. Met het product van deze leverancier kunnen gebruikers op afstand - bijvoorbeeld via internet - zich met onder andere een vingerafdruk identificeren. Koppeling Een van de meest verrassende inzendingen dit jaar was een koppeling tussen mobiele telefoon en op KNX gebaseerde gebouwautomatisering. Hierdoor kan een gebruiker faciliteiten als airco, KNX MAG 1 1 maart 2009
KNX groeit met leden uit audio- en video branche De KNX Associatie heeft in 2008 ruim 20 nieuwe leden verwelkomd die actief zijn in de audio- en video-industrie. Deze fabrikanten kiezen ervoor om hun apparatuur compatible te maken met de Europese en wereldwijde domoticastandaard KNX. De voordelen zijn groot, zo bleek ook op de beurs Integrated Systems Europe 2009 (ISE), die in de eerste week van februari in de RAI in Amsterdam werd gehouden. Maar liefst 15 van de 22 KNX-leden uit de audio- en videobranche presenteerden zich op deze beurs en profileerden zich duidelijk als KNX-aanhanger. Zij benadrukken in hun presentaties de voordelen van het aansluiten van hun apparatuur op een KNX-systeem. Een van de voordelen is de universele bediening van AV-installaties die hiermee in een woning of gebouw ontstaat. In de keuken klinkt popmuziek, in de badkamer komt een Italiaanse opera uit de speakers en op de kinderkamer luistert dochterlief naar een hoorspel van Walt Disney. Al deze persoonlijke voorkeuren zijn via één touch panel in te stellen. Het is hetzelfde touch panel waarop ook de verwarming, de verlichting of de zonwering te bedienen zijn. Ook de roomcontrollers kan men eventueel gebruiken om de audio- en video-installatie te bedienen. Het zijn deze multi-room systemen die alsmaar populairder, maar ook steeds eenvoudiger worden, voor zowel gebruikers als installateurs. Begin februari waren al deze fraaie staaltjes van techniek te zien op de wereldwijde vakbeurs van CEDIA (the Custom Electronic Design & Installation Association). Dat de KNX Association op die beurs prominent in beeld kwam, had men te danken aan de samenwerking die met CEDIA is gesloten. De KNX audio en video oplossingen bieden een overvloed aan opties voor alle enthousiastelingen die meer uit hun AV-installatie willen halen. Bovendien biedt een KNX installatie nog veel meer voordelen die het leven in de woning of het gebouw comfortabeler maken. Meer informatie over de relatie tussen CEDIA en KNX op www.iseurope.org/ Telematica Instituut wint prijs met groene domotica Hoe kun je een standaard ict-netwerk inzetten om huis en haard leefbaar en duurzaam te maken? Met het antwoord op die vraag won een team van het Telematica Instituut de IT Innovation Challenge. Bij de oplossing van het winnende team volgt een standaard ict-netwerk nauwlettend de energie- en zorghuishouding van de bewoner en zijn omgeving. Via een scherm aan de muur kan men zien wat het energieverbruik is en krijgt men tips over groener wonen. Deze boodschappen kunnen ook van dienstverleners komen. De bewoner ziet ook of hij in een groene wijk woont omdat het systeem beschikt over de verbruikersgegevens van andere huishoudens. Het systeem kan verder energieverbruikers in huis aansturen. Kiest de bewoner voor een groen profiel, dan gaat de verwarming op tijd uit en branden lampen niet onnodig. Verder is een huis niet alleen afnemer, maar ook producent. Zo kan de energie die vrijkomt op bijvoorbeeld een hometrainer of via zonnecellen, op zijn beurt weer het netwerk voeden. Zorgwidget Daarnaast kunnen zorgverleners in de buurt zich abonneren op een zorgwidget, die op hun scherm laat zien waar een zorgbehoefte bestaat. De overbuurvrouw meldt bijvoorbeeld via de widget dat ze hulp kan gebruiken bij het aankleden. Vraag en aanbod komen op die manier lokaal bij elkaar. Ieder huis is erop ingericht om met behulp van domotica te meten, gegevens uit te wisselen zodat in een behoefte kan worden voorzien. Zelfs aan een verdienmodel is gedacht. Het scherm geeft, als de bewoner dat wil, aanbiedingen van derden weer die aansluiten bij zijn behoeften. De slimme huisraad (domotica) is immers door meten te weten gekomen wat voorkeuren van de bewoners zijn. KNX werkt op dit moment aan een brochure over slimme energiemeters gebaseerd op KNX. Heeft u interesse, dan kunt u deze aanvragen via info@knx.nl. KNX MAG 1 2 maart 2009
Installateurs zien in domotica meest kansrijke markt Omdat we in elkaar geloven, en in KNX Het heeft meer dan 10 jaar geduurd, maar nu is er dan toch écht sprake van een wereldstandaard voor gebouwenautomatisering. KNX, zo als deze standaard heet, wordt al door 150 toonaangevende bedrijven wereldwijd ondersteund. Het zijn bedrijven die iedere dag vele producten afleveren aan goed opgeleidde en ervaren installateurs en system integrators. Maar zoals dat nu eenmaal gaat met standaarden komt het vertrouwen van de markt pas echt op gang als de standaard onomkeerbaar is. En dat moment is nu gekomen. We zien nu dat investeerders hun investeringen durven toe te vertrouwen aan marktpartijen die, in concurrentie met elkaar, één koppelbaar systeem kunnen leveren. En door KNX zit hij niet meer aan één fabrikant vast. De echte specialisten weten inmiddels dat er één standaard bestaat, maar veel marktpartijen nog niet, vooral door een versnipperd aanbod van fabrikant gebonden systemen. KNX Nederland gaat, samen met haar KNX Professionals (installateurs en system integrators), meer duidelijkheid geven. De komende jaren staan in het teken van de KNX Professional. In 2008 zijn ABB, Berker, Gira, Schneider Electric, Hager, Jung en Siemens samen vormen zij KNX Nederland gestart met een nieuwe impuls voor de KNX Professionals. Begin 2009 heeft ook Isolectra zich daarbij aangesloten. Ondanks de recessie investeren deze KNX fabrikanten de komende jaren in een goede en sterke toekomst voor de KNX Professional. Wij geloven in elkaars kracht en in de sleutelrol die de KNX Professional heeft in de verdere ontwikkeling van domotica en gebouwenautomatisering. De KNX Professional kan daarom rekenen op de steun van een dynamische KNX Associatie in Nederland. Theo Mickers Voorzitter KNX Nederland Volgens elektrotechnische installateurs is de aanleg van domoticasystemen de belangrijkste groeimarkt in de nabije toekomst. Maar liefst 43 procent ziet domotica zelfs als dé meest kansrijke activiteit. De meest kansrijke markt die daarop volgt is Beheer en Inspectie (34 procent). Nu al houdt ruim de helft (53 procent) van de installateurs zich met domoticatoepassingen bezig. De verwachting is dat dit de komende jaren snel verder zal toenemen. Dit blijkt uit onderzoek dat USP Marketing Consultancy recent heeft uitgevoerd onder E-installateurs. Meest kansrijk Men vroeg de E-installateurs wat voor activiteiten zij ontplooien en welke activiteiten zij als meest kansrijk zien voor de komende jaren. De meerderheid noemt dan domotica als meest kansrijk, gevolgd door beheer en inspectie (34%). Op de derde plaats, met 30 procent, staan drie andere activiteiten, namelijk verlichting, inbraakveiligheid en bekabeling. Brandveiligheid (29%) en duurzame energie (28%) komen daar vlak achteraan. Het is duidelijk dat deze andere activiteiten veelal betrekking hebben op domotica. Meer woongenot Domotica omvat alle apparaten en infrastructuren in en rondom woningen die elektronische informatie gebruiken voor het meten, programmeren en sturen van functies. Door dit op een innovatieve en slimme manier toe te passen, kan men het comfort en de veiligheid in de woonomgeving vergroten. Zo kunnen bijvoorbeeld slimme melders automatisch contact leggen met een alarmcentrale bij inbraak of brand. Ook is het mogelijk dat hulpbehoevenden via de eigen televisie of een apart scherm interactief contact leggen met zorgverleners of familie en mantelzorgers. Meest kansrijke activiteiten E-installateurs (in %) Domotica 43 Beheer en inspectie 34 Verlichting 30 Inbraakveiligheid 30 Data- en telefoniebekabeling 30 Brandveiligheid 29 Duurzame energie 28 Telecommunicatie en CAI 20 Gebouwbeheersystemen 19 Technische automatisering 16 Onderhoud en renovatie utiliteitsbouw 15 Industriële installaties 15 Weet niet/geen mening 3 Bron: Bouwkennis/USP, 2008 KNX MAG 1 3 maart 2009
Project Domotica maakt historisch gebouw De historische boerderij De Elt wordt momenteel onder monumentenzorg volledig gerestaureerd. De eigenaar was meteen te vinden voor een domoticainstallatie. Daarbij koos men een systeem volgens het E-Life-concept van Siemens en installatiebedrijf De Louw S.E.D. Zij zetten dit in de markt in samenwerking met projectontwikkelaars en architecten. Op die manier raakte De Louw betrokken bij De Elt, een project van Bruisten + Janssen Architectenbureau. KNX MAG 1 4 maart 2009
high tech Als installateur passen wij domotica in Nederland al veertien jaar toe, vertelt Robert Teuwsen, directeur van De Louw S.E.D. Hoewel domotica inmiddels meer dan veertien jaar bestaat, vinden we dat het maar langzaam doorsijpelt in de markt. Daarom hebben we samen met Siemens de marktvraag in kaart gebracht. We richten ons op drie marktsegmenten: woningbouw, kantoorgebouwen en gezondheidszorg. Voor elk van deze segmenten biedt domotica specifieke voordelen. E-Life brengt meer veiligheid, verschaft veel comfort, is makkelijk te bedienen en energiebesparend. Slimme koppelingen In dit monumentale pand mag je niet zomaar muren en plafonds verwijderen. De strenge bouwkundige voorschriften bemoeilijken ook het aanbrengen van de E-Life-installatie, zegt Teuwsen. Omdat we niet overal bijkomen, gebruiken we de draadloze Wave-oplossingen van Siemens. We kunnen die koppelen aan niet-draadloze systemen. Zo brengen we diverse functies samen die een meerwaarde bieden op het gebied van comfort en veiligheid. Denk aan communicatie, sfeer- en tuinverlichting, beveiliging en de verwarmingsinstallatie die draadloos met Synco Living van Siemens wordt aangestuurd. Grote flexibiliteit De totaaloplossing die men met E-Life voor De Elt bedacht, laat aan comfort en gebruiksgemak niets te wensen over. We maken een home-infrastructuur waarmee de bewoner flexibel is in het gebruik van audio, televisie, telefonie en data. Hij kan zijn televisies, telefoons, computers en audio-installaties op iedere gewenste plek aansluiten. Indien gewenst kunnen we dit op een later tijdstip altijd uitbreiden met bijvoorbeeld zorg op afstand. In de woning plaatsen we vier touch-screens waarop alle functies te zien en te bedienen zijn. Verder is er één universele touchscreen-afstandbediening waarmee je alle installaties kunt bedienen, zoals de verlichting, audio/video, gordijnen en zonweringen. Alle overige afstandsbedieningen zijn niet meer nodig, gemak dient de mens. Dit is technisch mogelijk door het koppelen van infrarood- en Wave-technologie van Siemens. Via de PC of PDA kun je de hele woning op afstand bedienen. Overigens hoeft een E-Life-oplossing lang niet altijd zo compleet te zijn. Het mooie is dat je met een basisoplossing kunt beginnen, die je vervolgens altijd kunt uitbreiden. Open concept De Louw wil met E-Life ook andere installatiebedrijven helpen bij het toepassen van de juiste domotica-componenten. Het concept staat dan ook open voor iedereen. Teuwsen: Iedere Nederlandse installateur kan gebruik maken van E-Life. Op basis van het ontwerp kunnen wij het bestek, tekenwerk, programmeren en de begeleiding in de uitvoering verzorgen. We geven installateurs en klanten ook de nodige nazorg en service. In ons E-Life-center kan de installateur of klant ervaren wat het E-Life-concept is. De Louw S.E.D. ontving in 2003 de allereerste prestigieuze jaarlijkse award van de KNX userclub met een zorgproject. Overigens is E-Life partner van Ascom voor transmurale zorgtechnologie. Verder is De Louw S.E.D. Gamma-partner van Siemens. Daar zijn we blij om, want als installateur zoek je partners met wie je domotica sterk in de markt kan zetten. Siemens loopt wat domotica betreft voorop op andere fabrikanten. Dat is ook meteen de kracht van E-Life. Elektrotechnische branche blijft positief Ondanks de kredietcrisis verwachten de elektrotechnische bedrijven in Nederland dit jaar een positieve ontwikkeling qua omzet en werkgelegenheid. Dit blijkt uit een ledenenquête van Fedet, de federatie van elektrotechnische bedrijven. De bedrijven geven een krappe voldoende voor de brancheconjunctuur als geheel, een 6-. Ondanks de desastreuze economische gevolgen van de kredietcrisis verwacht Fedet-voorzitter Hans Segers dat de branche in 2010 weer boven jan zal zijn. Segers: Elektrotechniek is nu eenmaal onmisbaar voor de samenleving. Denk alleen maar aan energiedistributie, licht, communicatie en klimaatbeheersing. Export Uit de Fedet-enquête blijkt verder dat gemiddeld 70 procent van de bedrijven in 2008 een positieve omzetontwikkeling had ten opzichte van 2007, maar dat de kosten navenant zijn gestegen. Gemiddeld wordt 4,2 procent van de omzet geïnvesteerd in duurzame kapitaalgoederen. In de elektrotechnische sector wordt 17% van de omzet direct geëxporteerd; slechts een op de vijf bedrijven doet uitsluitend zaken binnen Nederland. De belangrijkste exportmarkten zijn België en Duitsland, en de overige EU-landen als geheel. Gevulde orderportefeuille Jan Kamminga, voorzitter van FME-CWM, weet dat nog veel elektrotechnische bedrijven voldoende opdrachten in de orderportefeuille hebben. Kamminga: In de automotive gaat het al een tijd slecht en ook de bouwsector heeft het nu uitermate zwaar. Maar de ETorderportefeuille is breder dan dat, en vaak nog goed gevuld tot ver in 2009. Kansen voor duurzaamheid Kamminga en Segers zullen gezamenlijk de roep richting de overheid versterken waar het gaat om de aanpak van de recessie. Kamminga: Het is belangrijk dat de markt in de loop van 2009 weer wordt gereanimeerd. De overheid moet meer optreden als launching customer, moet projecten naar voren halen. Elektrotechniek biedt een kans voor de overheid op alle niveaus (Rijk, provincies, gemeenten) om duurzame oplossingen voor energie-efficiëntie en uitstootbeperking zelf te kopen. KNX MAG 1 5 maart 2009
Brabant investeert in domotica Nieuwe vormen Gedeputeerde Brigite van Haaften-Harkema: Ik verwacht dat door samenwerking, schaalvergroting en ICT-technologie steeds meer goede en nieuwe vormen van zorg in huis aangeboden kan worden. De komende jaren worden doorslaggevend voor het behalen van succes. De provincie hoopt de technologie ook te kunnen gebruiken om het probleem van de eenzaamheid onder ouderen, één van de grootste problemen onder senioren, aan te pakken. De provincie werkt samen met een groot aantal partners om Slimme zorg in Brabant te creëren. De provincie Brabant stelt 9 miljoen euro beschikbaar voor onderzoeken en projecten die ertoe bijdragen dat ouderen langer zelfstandig kunnen wonen. De aandacht gaat daarbij vooral uit naar domotica. Mensen leven gemiddeld langer en de vraag naar zorg groeit, stelt de provincie. De animo voor een baan in de (thuis)zorgsector daalt echter. De provincie stelt dat een creatieve aanpak nodig is om oplossingen te vinden. Die moeten worden gezocht in nieuwe icttechnologieën. Huidige voorbeelden Huidige en bestaande voorbeelden van slimme zorg in de woning zijn: het op afstand kunnen bedienen van deuren, automatische verlichting, ondersteuning voor mensen met geheugenbeperkingen, beeldcommunicatie en monitoring van hart-, long- en suikerpatiënten op afstand. Domoticaproject Betere zorg thuis De Hogeschool Zeeland en Syntens zijn een project gestart voor de introductie van domotica in de gezondheidszorg. Dit project moet vooral werken aan oplossingen voor problemen als toenemende vergrijzing en personeelstekort in de zorg. Deze maatschappelijke ontwikkelingen zullen ouderen steeds vaker dwingen om meer zelfredzaam te zijn. Veiligheid in de thuissituatie speelt hierin een grote rol. Het project Betere zorg thuis moet vier vliegen in één klap slaan: - het MKB wordt op weg geholpen met projecten; - docenten en studenten van de hogeschool krijgen een interessant veld van studieprojecten en onderzoek; - zorginstellingen kunnen efficiënter werken door zorg op afstand te geven; - cliënten van zorginstellingen kunnen met nieuwe middelen langer thuis wonen met de zekerheid van goede zorg. Markt met kansen Tot op heden zijn ondernemers in de gezondheidszorg nog maar mondjesmaat actief. Toch biedt de gezondheidszorg als markt veel kansen, maar ondernemers komen er vaak maar moeilijk binnen. Door een collectief te vormen kunnen ondernemers de zorg een aantrekkelijk aanbod doen. Dit zorgproject kan een volledige dienst aanbieden in plaats van een enkel apparaat of dienst. De initiatiefnemers verwachten dat patiënten en zorginstellingen daarom eerder bereid zijn zaken te doen met de (lokale) ondernemers. Patiënt centraal Niet de zorginstelling, maar de patiënt moet als eindgebruiker centraal staan. Moderne communicatiemiddelen bieden de mogelijkheid om de patiënt een gevoel van veiligheid te geven tijdens de thuiszorg. Naast de patiënt gaat de aandacht ook uit naar zijn omgeving, zoals familie en zorgmedewerkers die het zorgproces ondersteunen. Belangrijke vraag is echter welke producten of diensten we moeten ontwikkelen voor het toenemende zorgproces door de vergrijzing? Ouderen zijn steeds meer afhankelijk van zorg terwijl er minder verzorgers voorhanden zijn. Syntens vervult daarin een verwijzende rol. Ondernemers die in de vergrijzing een kans zien en die kunnen bijdragen aan een van de onderzoeksvelden infrastructuur, architectuur, kwaliteit van leven of businesscase, kunnen voor dit zorgproject contact opnemen met Syntens of de Hogeschool Zeeland. Meer informatie is te vinden op www.beterezorgthuis.nl. KNX MAG 1 6 maart 2009
product KNX PROFIEL Veel keuze bij tastsensors van JUNG Fabrikant JUNG heeft het aanbod tastsensormodules met geïntegreerde buskoppeling flink uitgebreid. In het programma Flat Design, met een bijzonder vlak uiterlijk, waren tastsensormodules al verkrijgbaar. Maar deze flexibele techniek is nu ook doorgevoerd in diverse andere programma s. Het gaat daarbij om modules die in 1- tot 4-voudige uitvoering verkrijgbaar zijn. Laurens Timmers Technisch commercieel medewerker Van Heeswijk Elektrotechniek BV Schijndel www.van-heeswijk.nl Wij praten vooral over functionaliteiten De bediening van deze tastsensors gebeurt via de moduleafdekkingen, die neutraal of met symbolen verkrijgbaar zijn. De bedienoppervlakken zijn beduidend groter dan bij de voorgaande uitvoeringen tasters. Het resultaat hiervan is een fraaier uiterlijk en ook een veel comfortabeler bediening. Eenvoudig uitbreiden JUNG heeft ook de montage van de nieuwe generatie KNX tastsensormodule vereenvoudigd. Zo zijn ze nu al bij uitlevering met een buskoppeling uitgerust. Daarbij ontwikkelde de fabrikant een unieke uitbreidingsmodule waarmee men de universele tastsensormodule snel, eenvoudig en voordelig kan uitbouwen. Hier is geen extra inbouwdoos voor nodig en geen extra buskoppeling. Zonder gaten te boren kan men nu een 1-voudige tastsensormodule uitbouwen naar een 5-voudige, een 2-voudige module naar een 6-voudige, een 3-voudige module naar een 7-voudige en een 4-voudige module naar een 8-voudige unit. Hiervoor hoeft de installateur slechts het enkelvoudige afdekraam te vervangen voor een tweevoudig raam. www.jung.nl Binnen ons bedrijf hebben we heel bewust gekozen voor het KNX protocol. We hebben ook afscheid genomen van installaties die niet compatibel zijn met KNX. Wij zijn ervan overtuigd dat we onze klant uiteindelijk het best van dienst kunnen zijn wanneer hij een installatie krijgt die toekomstvast is. En dat is precies waar KNX voor zorgt. Hiermee heeft hij op elk moment de keuze uit meerdere leveranciers, zodra hij iets wilt vervangen of een uitbreiding wilt realiseren. Je zit nooit vast een één of twee fabrikanten. Ons bedrijf richt zich op (grote) woningbouwprojecten en de utiliteitsmarkt. Helaas gebeurt het nog relatief weinig dat in bestekken bewust om een bussysteem wordt gevraagd. Wel zien wij de vraag naar centraal geschakelde verlichtingsystemen toenemen. Wij proberen zo veel mogelijk, als we een aanbieding doen, op een kostenneutrale wijze en vaak ongevraagd een KNX bussysteem toe te passen. Als deze infrastructuur er eenmaal inzit, kun je de eindgebruikers zoveel meerwaarde bieden. En voor ons is dat ook voordelig, omdat het leveren van die meerwaarde ons extra werk oplevert. Wij hebben gemerkt dat we klanten niet te veel moeten vermoeien door uit te leggen wat een bussysteem, de KNX-standaard of domotica in het algemeen is. Wij vertellen liever welke functionaliteiten wij kunnen bieden: centrale besturing van installaties, geïntegreerd gebruik van schakelaars, enzovoorts. Dit zijn zaken die interesse wekken. Wij tillen domotica niet op een hoog niveau. Het is onderdeel van de E-installatie en het vergroot de mogelijkheden van deze installaties aanzienlijk. Dat KNX daarbij de meest slimme keuze is, dat is goed om te weten, maar mag de klant na afloop ook weer vergeten. Onze participatie binnen de KNX Professionals vind ik vooral belangrijk vanwege de netwerkfunctie. Ik wil gewoon up-to-date blijven, en dat is precies waar de KNX Professionals voor zorgen. Het is ook uniek dat concurrerende fabrikanten zich binnen KNX als collega s inzetten voor deze standaard. En zo is dat ook met de installateurs binnen de KNX Professionals. Als we op deze manier steeds meer tools aangereikt krijgen om de standaard beter bij onze klanten te profileren, dan zie ik uitsluitend voordelen. De markt voor deze installaties is zo groot, dat collega s voorlopig niet bang hoeven te zijn dat we elkaar vliegen zullen afvangen. Word ook lid van KNX Professionals ga naar www.knx-professionals.nl KNX MAG 1 7 maart 2009
Project 4 sterrenhotel Gilze-Rijen krijgt 5 sterrenuitstraling KNX-systeem zorgt voor exclusieve Bij het horecaconcern Van der Valk ligt een steeds grotere nadruk op het aanbod van diensten. Diensten die het comfortgevoel van klanten verhogen en daarmee bijdragen aan een gevoel van exclusiviteit. Om die reden ondergingen diverse nieuwe kamers en suites van Hotel Gilze-Rijen recentelijk een flinke metamorfose. Belangrijk onderdeel daarin was het op KNX-gebaseerde domoticasysteem i-bus van ABB, voor met name het comfortabel schakelen en dimmen van verlichting. Project: Mede door dit domoticasysteem krijgt ons 4 sterrenhotel de uitstraling van een 5 sterrenhotel, aldus mevrouw Spierings, general manager van Hotel Gilze-Rijen. Bij Van der Valk beseft de leiding als geen ander dat de hedendaagse consument en hotelgast behoefte heeft aan comfort, een gevoel van exclusiviteit en persoonlijke aandacht. Die beleving wordt bereikt door de manier waarop de nieuwe Superior Rooms en Superior Suites van Hotel Gilze-Rijen zijn ontworpen en ingericht. Ook de comfortabele manier waarop de verlichting wordt geschakeld en gedimd, draagt bij aan dit gevoel van luxe. Naar de zin maken Hiervoor heeft het installatiebedrijf Techval het op KNX-gebaseeerde systeem i-bus van ABB geïnstalleerd. Dit is een jong en dynamisch bedrijf met 40 medewerkers dat vaker in de horeca, en ook regelmatig bij Van der Valk, actief is. Techval verzorgde niet alleen de aanleg en installatie van het KNX-systeem maar maakte zich ook de programmering ervan volledig eigen. De opdrachtgever is daarover ook erg tevreden: Als hotel wil je gasten het zoveel mogelijk naar de zin te maken. Dat kan bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat hij niet de hele kamer door hoeft om de verlichting aan te doen of deze te regelen. Gasten zijn steeds vaker op zoek naar comfort. Daar getuigen onze nieuwe kamers van en daar hoort techniek bij die dat Luxe kamers in Van der Valk Hotel Gilze-Rijen Installaties: Verlichting, toegangssysteem, communicatie- en AV-voorzieningen Installateur: Techval uit Nuland Leveranciers componenten: ABB en Busch-Jeager schakelmateriaal Oplevering: November 2008 comfortgevoel versterkt. Je merkt ook dat domotica en comfortfuncties door een steeds groter aantal mensen worden gewaardeerd, zegt mevrouw Spierings. De keuze voor KNX-systeem volgde na een vergelijking van verschillende domoticasystemen. Het KNX-systeem wordt door zo n groot aantal leveranciers ondersteund, dat de keuze eigenlijk eenvoudig was. Kaartlezer als energiebesparing Voor de hotelgast begint de eerste kennismaking met het KNX-systeem al bij binnenkomst. Bij binnenkomst steekt de gast zijn kaart waarmee ook de deur wordt geopend in de kaartlezer die geïntegreerd is in het Busch-Jaeger schakelmateriaal, zegt Robbert van de Laar, projectmanager van Techval. De halogeenverlichting in de kamer en de volledig in glas uitgevoerde badkamer gaat daarmee automatisch aan. Ook de LED-verlichting die onder het bad is aangebracht en voor een stijlvol effect zorgt, gaat automatisch aan. Uit oogpunt van energiebesparing is de halogeenverlichting afgesteld op 85% van het maximale vermogen. Het dimmen van de verschillende verlichtingspunten verloopt via dimmers die in de solo -schakelaars van Busch-Jaeger zijn geïntegreerd. Het gebruik van een kaart om de verlichting te activeren, heeft ook positieve effecten op het energieverbruik. Robbert van de Laar: Het komt regelmatig voor dat mensen hun kamer verlaten en daarbij vergeten het licht uit te doen. Met de kaartlezer wordt dat voorkomen. Omdat de verlichting na het verwijderen van de kaart uit de kaartlezer langzaam gedimd uitgaat, wordt bovendien bijgedragen aan een gevoel van luxe. Succesvolle kennismaking Je merkt dat domotica steeds belangrijker wordt. Steeds vaker integreren we functies in één systeem. Het KNX-systeem past precies KNX MAG 1 8 maart 2009
beleving in Van der Valk hotel in die trend. Bovendien biedt het systeem alle vrijheid voor toekomstige uitbreidingen. Een goed voorbeeld hiervan zijn de communicatievoorzieningen op de verschillende suites. Telefonie, televisie en video worden op basis van IP aangeboden, verklaart Van de Laar. Het gaat zelfs zover dat minibars als automatisch uitgiftesysteem via IP zijn gekoppeld. Wordt een flesje Spa rood genomen, dan wordt dat automatisch geregistreerd. Momenteel is die IP-infrastructuur nog gescheiden, maar binnenkort wordt dit gekoppeld met het KNX-systeem. Dan kan in principe alles op afstand worden geregeld. De positieve ervaringen met het KNXsysteem zijn voor Van der Valk aanleiding geweest om het systeem voor te schrijven in alle bestekken. Voor het KNX-systeem gaat het niet alleen om hotelsuites maar steeds vaker ook om de vele vergaderfaciliteiten die de Van der Valk hotels rijk zijn. Voordat de vergadering begint kan met één druk op de knop alles worden geregeld. De verlichting dimt, de verduisteringsgordijnen gaan dicht, beamer komt uit het plafond en het projectiescherm gaat naar beneden. Alle mogelijkheden van het systeem zijn via een touch screen toegankelijk voor de huurder van de zaal. Ideaal. Juist dit soort systemen maakt ons werk zo leuk, besluit Van der Laar. Slim energie besparen met aanwezigheidsmelders product Met de nieuwe aanwezigheidsmelders van Hager wordt energie besparen comfortabel en zorgeloos. Deze aanwezigheidsmelders staan steeds meer in de belangstelling omdat zij bijvoorbeeld voor een actieve lichtregeling zorgen. Zo kan de verlichting zich aanpassen aan het omgevingslicht. Ook reageert hij op de aanwezigheid van personen. Op die manier blijft verlichting nooit onnodig branden en wordt de lichtsterkte bovendien aangepast als er voldoende buitenlicht is. Naast het regelen van licht is op deze aanwezigheidsmelders met KNX-standaard een tweede kanaal beschikbaar voor de klimaatregeling of de luchtverversing die daardoor ook alleen werkt wanneer ruimtes echt gebruikt worden door personen. Hager heeft twee modellen op de markt gebracht. Er is een type aanwezigheidsmelder met twee schakelkanalen die afzonderlijk instelbaar zijn. Een kanaal kan men gebruiken voor de verlichting het andere kanaal voor klimaatregeling. Maar er is ook een type aanwezigheidsmelder dat één schakelkanaal en één regelkanaal bevat. Het schakelkanaal gebruikt men bijvoorbeeld om de tijd in te stellen waarop verlichting wordt ingeschakeld. Het regelkanaal houdt de lichtsterkte in de ruimte constant. Zo wordt bij zonnige dagen minder energie gebruikt zonder dat het comfort wordt verminderd. KNX MAG 1 9 maart 2009
Project Kulturhus Haaksbergen verlicht Steeds vaker wordt KNX toegepast, merkt Martijn Breukers van installatiebedrijf Electro Breukers uit Haaksbergen. Het nieuwe gedeelte van Kulturhus t Iemenschoer, te Haaksbergen, dat begin 2008 werd opgeleverd, is ook voorzien van het KNX-domoticasysteem. Speciale uitdaging hier was om het lichtsysteem van de theaterzaal, dat met DMX-aansturing werkt, ook aan te sluiten op het KNX-systeem. Al in een vroeg stadium werd Electro Breukers betrokken bij de bouw van het nieuwe gedeelte van het cultureel centrum t Iemenschoer. Het bedrijf nam alle elektra voor zijn rekening. Het theater, een kunstzaal, een filmzaal en een theatercafé werden voorzien van elektra: inbraak en brandbeveiliging, verlichting, het hele pakket. Wij hadden de opdracht alles te doen, vertelt Breukers. Het bedrijf TKH, uit Haaksbergen, sponsort het theater en benaderde ons, TKH wilde natuurlijk producten leveren. De TKF kabel wordt door Electro Breukers standaard bij alle projecten al gebruikt. Maar TKH had ook ideeën over welke bedrijven uit hun holding nog meer bij het project betrokken konden worden. Isolectra bijvoorbeeld, een bedrijf dat in Nederland de componenten van Wieland levert. Ze ontwerpen ook hele KNX-systemen, en leveren daarvoor de componenten. Dat er KNX in het pand moest komen, stond al beschreven in het bestek. Dat was een gegeven. De vraag was alleen door wie en hoe dat gerealiseerd moest worden. Ik ben samen met de heer Klumpers van TKH Business Development een dag naar Isolectra geweest om de mogelijkheden te bespreken en op basis daarvan heeft het bedrijf een ontwerp gemaakt, legt Breukers uit. Martijn Breukers van installatie bedrijf Electro Breukers Systeem Het KNX-systeem in het Kulturhus in Haaksbergen draait helemaal om het regelen van de verlichting. Isolectra heeft een stekkerbare KNX-oplossing, daar is uiteindelijk voor gekozen. Het Wieland EIB-RM systeem. Je hebt een module met allemaal dim- en schakelaktoren. Daarbij gebruikten we een voedingskabel en buskabel in één. Die module kun je ergens aansluiten, aan de andere kant prik je de stekkers er in en je hebt een werkend systeem. Dat was een hele mooie oplossing. Snel en gemakkelijk te installeren. De modules zitten niet op één centraal punt, maar zijn op strategische plaatsen door het pand verspreid. Meestal heb je één of twee punten waar alle aktoren zitten. De (dim) aktoren zitten meestal in de meterkast of een andere technische ruimte. Je hebt dan alles bij elkaar zitten. Maar je moet ook alles naar dat punt toe bedraden. Op de manier die we KNX MAG 1 10 maart 2009
met KNX nu hebben gehanteerd, kun je heel makkelijk een box op een strategisch punt in de ruimte plaatsen, stekker er in, en je hebt meteen tien of meer schakelingen, zegt Breukers. Theater Voor de theaterzaal moest een speciale oplossing komen. Verlichting in een theater wordt doorgaans aangestuurd via DMX, de theaterstandaard. Er is nog sprake geweest om een omvormer te maken, die de KNXcommando s kon doorsturen naar DMX. In overleg met de beheerder hebben we dat toch niet gedaan. DMX is speciaal gericht op de theaterwereld en had daarom de voorkeur. Wel hebben we de voeding van de verlichting in de theaterzaal laten lopen via het KNX-systeem. Als het licht vanuit een centraal punt wordt uitgeschakeld gaat ook de theaterverlichting uit. Dat was wel een must. Als de laatste man daar weggaat, kan hij gemakkelijk alles afsluiten. Bij de receptie zit een touchscreen van Siemens, waarmee alle verlichting in het gebouw kan worden geschakeld, zegt Breukers. Overigens is er wel een blokkadeknop in de theaterzaal, zodat tijdens een voorstelling de controle vanuit de receptie wordt geblokkeerd. Op die manier kan niet per ongeluk het licht worden geschakeld tijdens een voorstelling. Na de show geeft de toneelmeester de verlichting weer vrij en kan alles weer centraal worden geschakeld. Scènes Op een paar punten in het pand zijn touchpanelen van Siemens gemonteerd. Met die panelen kan de verlichting worden geschakeld en gedimd. Daarnaast zijn er ook allerlei scenario s geprogrammeerd. Je kunt je voorstellen dat overdag de theaterzaal niet hoeft te worden verlicht. Dan is het genoeg om de algemene ruimtes te verlichten en de lokalen waar studies en cursussen worden gegeven. Daar hebben we scènes voor gemaakt. Met knop 1 bijvoorbeeld schakelt de verlichting naar wat standaard overdag is vereist. Tijdens een voorstelling, of als de kunstzaal open is, zijn er weer andere scènes mogelijk, zegt Breukers. Isolectra Het hele KNX-plan voor het Kulturhus is ontworpen door Isolectra. Breukers heeft alle wensen aan het bedrijf doorgegeven en kreeg van Isolectra een te installeren pakket terug. Alle componenten zijn geleverd door Isolectra en ook de programmering van het systeem nam het bedrijf op zich. Omdat Electro Breukers ook het lichtplan in handen had, kon het makkelijk doorgeven om hoeveel lichtunits het ging, en welke daarvan dimbaar moesten zijn. De KNX-modules zijn op maat gemaakt met precies het juiste aantal dim- en schakelaktoren. Om de verlichtingscènes te programmeren is iemand langsgekomen. Je schakelt gewoon je laptop aan op een USBingang in de meterkast en je kunt meteen contact maken met alle modules in het hele pand, vertelt Breukers. De mensen van het Kulturhus hebben een schema opgesteld met hun wensen wat betreft de verlichting. We zijn ook al eens terug geweest om wat wijzigingen door te voeren. Tevreden Kulturhus t Iemenschoer is erg tevreden met het systeem zoals het er nu ligt. Breukers denkt niet dit te hebben kunnen doen zonder de technieken van KNX. De functies die we nu hebben, dat was zonder KNX niet haalbaar geweest. Misschien was het uiteindelijk wel gelukt, maar dan was het veel te duur geworden. Het voordeel van het huidige systeem is dat het ook uitbreidbaar is. Als er nieuwe verlichting bij komt hoeft er alleen maar een nieuwe module te worden geplaatst, of een module te worden vervangen. Dat kan handig zijn als er bijvoorbeeld wordt uitgebouwd, maar er kunnen ook hele andere functies op worden aangesloten. Als het Kulturhus zou besluiten dat de jaloezieën ook automatisch geregeld moeten worden, dan is dat geen probleem, zegt Breukers. Meer KNX Dit project was niet het eerste KNX-project van Electro Breukers, en het zal ook zeker niet het laatste zijn. KNX wordt steeds vaker toegepast, merkt Breukers. We doen veel in de luxere woningbouw en daar komt het vaak voor. We doen daar veel met draadloze technieken. Gordijnen die open en dicht moeten. Sferen in de woning. Als je wilt lezen druk je op de knop lezen en je leeslampje gaat aan terwijl de rest wordt weggedimd. Na het koken wordt de verlichting in de vieze keuken weggedimd en wordt de eettafel juist verlicht. Dat soort dingen zie je steeds vaker. Ook in bestaande bouw passen we deze technieken toe. Dan haal je de oude dimmer eruit, zet je er een nieuwe in, en ineens is alles draadloos. Er zit wel een kostenplaatje aan vast, maar als je besluit om alles te automatiseren, dan moet je het wel met KNX doen, zegt Breukers. Electro Breukers B.V. uit Haaksbergen is actief in elektrotechniek, domotica, beveiliging, telecom en verlichting. Het bedrijf heeft ook een service- en detailwinkel in wit- en bruingoed. Electro Breukers bestaat dit jaar 75 jaar. KNX MAG 1 11 maart 2009
Meer dan 14.000 KNX-experts in 83 landen De KNX-community, zoals de vereniging zichzelf nadrukkelijk ziet, groeit erg snel. In 2008 nam het aantal installateurs, system integrators en adviseurs, die wereldwijd installaties met KNX kunnen ontwerpen en aanleggen, met 20 procent toe. Wereldwijd zijn er nu 14.500 van deze experts, die zich KNX Partners noemen, in 83 landen actief. Elke KNX Partner heeft een erkende opleiding genoten en weet dus hoe hij of zij een goed werkende KNX-installatie moet uitwerken. KNX ondersteunt vele communicatiemedia en toepassingen Het communicatieprotocol van KNX kan via verschillende media berichten versturen. Daarmee is KNX een van de meest veelzijdige communicatiestandaarden voor woningen gebouwautomatisering. Enkele getallen op een rij 150 fabrikanten zijn KNX lid in 23 verschillende landen, 14.312 KNX Partners in 83 landen, 119 Training Centers in 22 landen, 54 Scientific Partners in 17 landen, 6 Userclubs in 6 verschillende landen (waaronder in Nederland) 4 Geassocieerde partners, 20 National KNX Associaties (waaronder in Nederland), 22.518 verkochte ETS licenties in 84 landen, 6.664 voor KNX gecertificeerde productgroepen. Deze snelle groei van het aantal KNX Partners in zo veel landen toont aan dat KNX daadwerkelijk is uitgegroeid tot een wereldwijde domoticastandaard. Een aantal jaren terug is de standaard ontstaan in Europa, maar sindsdien heeft KNX duidelijk haar vleugels uitgeslagen en is nu een standaard die in elk werelddeel wordt toegepast. Op de Europese website www.knx.org is exact te zien in welke landen de partners zitten, en hoeveel er in elk land zijn opgeleid. Behalve in alle Europese landen vindt u ook KNX Partners in bijvoorbeeld Canada, Saoedi-Arabië, Zuid- Afrika, Singapore, Taiwan, Brazilië, Argentinië, Australië en Nieuw Zeeland. Een van de landen met het snelst groeiende aantal KNX Partners is China. Sinds de installatiewereld in China ruim een jaar geleden besloot om KNX te omarmen en een landelijke KNX Associatie op te richten, zijn er in korte tijd al 64 KNX Partners opgeleid. Het land met verreweg de meeste KNX Partners is Duitsland, waar 7062 van deze experts actief zijn. Nederland heeft, in Europa, met 260 partners een gemiddeld aantal opgeleide mensen. Spanje is ook een koploper, met 1933 KNX Partners. Daarentegen zijn de aantallen in Frankrijk (286) en Groot-Brittannië (195), gezien de omvang van de installatiesector daar, weer relatief laag. Onze zuiderburen, de Belgen, hebben juist gemeten naar hun omvang - met 454 KNX Partners weer veel KNX-experts. Ook een land als Rusland, waar intelligente gebouwen steeds populairder worden, beschikt al over 216 KNX Partners. De media waarover KNX communiceert en die volledig wordt ondersteund, zijn: Buskabels (twisted pair - TP) Elektriciteitskabel (Power Line - PL) Radiografische frequentie (RF) IP/Ethernet Met behulp van KNX zijn in woningen en gebouwen vele installaties, apparaten en functies aan te sturen. Van verlichting tot klimaatinstallaties, rolluiken, zonwering en sanitaire installaties, maar ook witgoed en de energiemeters. Colofon KNX MAG is een uitgave van de KNX Professionals. KNX Professionals is een netwerkorganisatie voor installateurs, system integrators en adviseurs die zich bezighouden met de toepassing van de wereldwijde domoticastandaard KNX. Alle mensen die beroepsmatig met domotica en KNX werkzaam zijn, kunnen zich bij KNX Professionals aansluiten. Voor aanmelding of meer informatie ga naar: www.knx-professionals.nl Productie: Stijlmeesters Druk: Oldehove Drukkerij Redactieadres: Postbus 4202 3130 KE Vlaardingen Telefoon: 0614 982 031 E-mail: info@knx.nl KNX MAG 1 12 maart 2009