Betrokkenheid klimaat en duurzaamheid in de wijk Rozendaal Verslag van enquête onder bewoners Februari 2010 Inleiding In de wijk Rozendaal in Leusden is een bewonersinitiatief ontstaan, genaamd het energieteam (E-team). Zij worden gefaciliteerd door de groenstichting Rozendaal. In 2008 won het E-team Rozendaal de Milieuprijs voor haar verdiensten op het gebied van duurzaamheidvraagstukken. Het E-team wil graag weten hoe de buurtbewoners denken over klimaat- en duurzaamheidvraagstukken. Daarom heeft het E-team een vragenlijst opgesteld en uitgezet onder circa 450 wijkbewoners. Dit heeft 188 ingevulde vragenlijsten opgeleverd. I&O Research heeft gezorgd voor de rapportage van dit onderzoek in de vorm van dit verslag. Samenvatting Het E-team is goed bekend in Rozendaal en men is uitermate tevreden met haar activiteiten. Zo kunnen de stookwijzer en het klimaatstraatfeest op vrij grote steun rekenen vanuit de wijk. Het klimaatstraatfeest mag van ruim zestig procent herhaald worden. Drie op de tien bewoners zijn door het E-team en haar activiteiten bewuster omgegaan met energie. Vooralsnog is geldbesparing de meest genoemde reden om energie te besparen, gevolgd door comfort in huis en het klimaat. Alle factoren worden door meer dan de helft van de mensen genoemd. Men is zuinig door bijvoorbeeld deuren te sluiten en een trui aan te trekken bij kou in huis en door water te besparen in de badkamer en - in mindere mate - in de keuken. Daarnaast heeft het merendeel dubbelglas en een Hr-verwarmingsketel. Ongeveer de helft van de mensen heeft het dak, de borstwering en de garage geïsoleerd. De isolatie van de kruipruimte is nog minder bekend. Zonnecellen en zonneboilers zijn nog niet of nauwelijks aanwezig in de wijk. Bij de aanschaf van elektrische apparaten houdt een overgrote meerderheid rekening met de zuinigheid van het apparaat. Dit geldt in iets mindere mate ook bij het kopen van een auto. Bij het kopen van voedsel let een grote groep bewoners soms op de duurzaamheid. Op het gebied van vervoer kan men besparen door de auto te laten staan. Binnen Leusden gebruikt men de fiets vaker dan de auto. Wanneer men naar Amersfoort gaat wordt de auto wel meer gebruikt dan de fiets. Er is geen consensus over de ernst van het klimaatprobleem. De helft is van mening dat er daadwerkelijk een probleem is, maar één op de vijf denkt dat dit probleem is aangepraat. Eén op de zes bewoners zegt dat de mens geen invloed heeft op het klimaat. Tachtig procent denkt dat de aanpassingen die de mens kan doen het belangrijkst zijn in de strijd tegen klimaatverandering. Wel is men bijna unaniem van mening dat duurzaamheid van vitaal belang is voor de toekomst. Los van de klimaatdiscussie wordt erkend dat de grondstoffen en energiebronnen opraken en dat hierom alternatieven moeten worden gezocht. Voor ruim tweederde is de economische crisis dan ook geen reden om te stoppen met investeren in duurzaamheid. Vijftien procent vindt de economie belangrijker dan duurzaamheid. 1
In de toekomst wil men het liefst met de hele wijk investeren in dak- of vloerisolatie. Maar ook Cv-ketels of zonne-energiepanelen kunnen nog op steun van bijna vier op de vijf bewoners rekenen. Men wil graag meer informatie over besparende Cv-instellingen en ventilatie. De gemeente kan ook nog een belangrijke rol spelen. Voornamelijk op het gebied van voorlichting, maar ook door subsidies te verstrekken en minder streng te zijn bij het vergeven van vergunningen voor windenergie. Resultaten E-team Het E-team Rozendaal is bekend in de wijk; vier op de vijf bewoners zeggen het E-team te kennen. Eén op de tien kent het E-team wel, maar is niet goed bekend met hun activiteiten en een ongeveer vergelijkbare groep is helemaal onbekend met het E-team. 1 Figuur 1 Bekendheid met E-team 1 11% 10% Ja, ik ken het E-team en ik weet wat ze doen Ja, ik ken het E-team, maar ik weet niet goed wat ze doen Nee, ik ken het E-team niet De activiteiten van het E-team wordt door 94% van de mensen als positief ervaren. De rest heeft een neutraal antwoord gegeven. Een bewoner over het E-team: Grote bewondering en complimenten voor de initiatieven en inzet van het E-team. Ter verbetering zouden sommigen meer activiteiten zien: Ik zou liever zien dat het E-team meer voorop loopt en meer doet dan praten alleen. Het zou meer kunnen prikkelen. De meeste bewoners vinden het goed dat er aandacht is voor het milieu en duurzaamheid: Goed om mensen te wijzen op mogelijkheden om energie te besparen en comfort te verhogen. Er wordt door enkele bewoners wel gewaarschuwd voor een overkill aan aandacht voor het klimaat. Milieu en energiebesparing krijgen de lading van een religie, met drammerige gevolgen. En: Ik ben het eens met de actie, maar pas op voor te veel gezeur. Stookwijzer De stookwijzer is een programma waarbij wekelijks de meterstanden van gas en elektriciteit opgenomen worden. Het E-team verzorgt een wekelijkse terugmelding in een vergelijkende tabel. Het afgelopen seizoen deden hier zestig bewoners aan mee. Er blijkt animo voor de stookwijzer te zijn; 65% vindt het een goed idee en 45% zou volgend seizoen bij een herhaling mee willen doen. De mensen die niet mee willen doen geven verschillende redenen hiervoor. Sommigen houden dit zelf al bij, anderen vinden een wekelijkse peiling te veel en ook zijn sommige bewoners ongerust over de privacygevoelige informatie. 1 Omdat de brief via het E-team is verstuurd is het mogelijk dat de mensen die al bekend waren met het E-team in hogere mate hebben gerespondeerd dan mensen die het E-team nog niet kenden. 2
Enkele gebruikers van de stookwijzer zeggen hier veel baat van te hebben gehad: Meedoen heeft ons bewuster gemaakt. Klimaatstraatfeest De helft van de bewoners van Rozendaal heeft meegedaan aan het klimaatstraatfeest afgelopen jaar. Van de deelnemers vindt 71% het een nuttige toevoeging op de activiteiten van het E-team. Een bewoner: Het is laagdrempelig en vooral op gedrag gericht, terwijl het E-team meer op bezuinigingsmaatregelen is gericht. Ze vullen elkaar goed aan. Zij vinden bijna allemaal dat het feest bijdraagt door een stimulans te bieden om na te denken over energieverbruik en er ook naar te handelen. Een greep uit de reacties: - Het stimuleert iedereen om na te denken over energieverbruik/klimaat. - Het biedt stimulans om je eigen huis onder de loep te nemen. - Het bewustwordingsproces is belangrijk! - Het is nuttig in de betekenis van wederzijdse motivatie en stimulering. De bewoners die het nut van het klimaatstraatfeest niet inzien, wijzen op de verspilling van geld en energie die bij een dergelijk feest komt kijken: - Het ligt eraan wie het betaalt, maar het is eigenlijk zonde van het geld. Ik zou dit liever investeren in middelen. - Zo'n feest slurpt nu juist de energie waarop bespaard moet worden. - Een klimaatfeest gaat gepaard met het verbruiken van veel energie. Anderen zien er het nut niet van in, bijvoorbeeld door een gebrek aan behaalde resultaten: - Ik zie er het nut niet van in. - Het voegt niets toe, het is alleen leuk en gezellig. Ook is er kritiek op de beperkte toegang tot het feest: - Er waren maar een beperkt aantal plaatsen. Als je iets doet, doe het dan voor iedereen. Dit is te selectief. - Dit feest is alleen toegankelijk voor mensen die al meedoen. Tweede klimaatstraatfeest De animo voor een tweede klimaatstraatfeest in de toekomst is er nog; 61% vindt een nieuw feest een goed idee. Dit percentage ligt wel lager dan het aantal dat het eerste klimaatfeest een succes vond. Voor veel voor- en tegenstanders gelden dezelfde argumenten, maar er zijn ook voorstanders die de kansen van deze herhaling benadrukken: - Het versterkt de band van de mensen in de wijk en men is bewust bezig met klimaatverbetering. - Herhalen is de kracht van reclame, herhalen is leren, herhalen is bewustwording. - Dit houdt het actueel. Ook de potentiële bedreigingen van een herhalingsoefening worden door tegenstanders aangehaald. Zo twijfelt men aan de kosten en het bereik van een herhaling. Ook vindt men het wat kort op elkaar. Men verwacht daarnaast een geringer succes en denkt dat er nu iets anders moet worden gedaan om een vergelijkbare impact te krijgen: - Niet elk jaar, want ik weet niet of de kosten dan wel opwegen tegen de baten. - Dat is te kort op elkaar! - Een tweede keer brengt mogelijk niet zoveel enthousiaste meedenkers in actie. - Het succes ebt weg bij een herhaling van zetten. - Een tweede keer kan het resultaat en de frisheid van de eerste keer niet meer overtreffen. 3
- Wat mij betreft probeer je succes niet te imiteren. De uitdaging is door herhaling kleiner geworden. - Het was een goede aanjager nu moeten we een volgende stap zetten. Energiebesparing Drie op de tien bewoners zegt door het E-team, het klimaatstraatfeest of een combinatie van de twee te zijn aangezet tot energiebesparing. Een bewoner: Ik heb mijn huis na het klimaatstraatfeest van dubbel glas voorzien. Op zeventig procent heeft het E-team, noch het klimaatstraatfeest invloed gehad. Een groot deel was al eerder tot actie overgegaan. Figuur 2 Effect E-team en klimaatstraatfeest 1 10% 7% 13% 58% 12% Ja, door het E-team Ja, door beide Nee, beiden hebben geen invloed gehad Ja, door het klimaatstraatfeest Nee, ik was al eerder tot actie overgegaan Zeventig procent is vaak bewust zuinig met energie; de overige dertig procent zegt soms bewust zuinig te zijn. De voornaamste motivatie om energiebesparende maatregelen te nemen is geldbesparing (77%), maar ook een toenemend comfort binnenshuis speelt in veel gevallen mee (70%). Het klimaatprobleem is van deze drie de minst genoemde factor, maar alsnog zeggen zes op de tien bewoners dit als reden te hebben om energie te besparen. Figuur 3 Reden bewust zuinig zijn met energie 90% 70% 60% 77% 70% 59% 50% 30% 20% 10% 0% Het bespaart mij geld Het comfort wordt beter in huis Vanwege het (toekomstig) klimaat Een goed voorbeeld van zuinig zijn is de reactie op kou in huis terwijl er wel gestookt wordt. De meeste bewoners sluiten in ieder geval de deuren om de warmte binnen te houden. Een controle en correctie van de verwarming en het aantrekken van een trui komen ongeveer even vaak voor. Ook het sluiten van ventilatieroosters wordt nog door driekwart van de bewoners gedaan. 4
Het opstoken van de kamer waarin men aanwezig is, bijvoorbeeld door middel van een open haard, wordt het minst genoemd. Dit kan te maken hebben met het ontbreken van de benodigde faciliteiten hiervoor. Andere genoemde maatregelen zijn het sluiten van de gordijnen en/of rolluiken. Figuur 4 Reactie op kou in huis Ik sluit deuren 83% 11% Ik controleer en corrigeer de verwarming 46% 48% Ik trek een trui aan 47% 46% Ik sluit de ventilatieroosters 46% 30% Ik stook de kamer waar ik ben op (bijv. open haard) 25% 50% vaak soms Het beperken van het watergebruik draagt ook bij aan de duurzaamheid. Zowel in de keuken als in de badkamer wordt er veel gedacht aan het beperken van het watergebruik. In de badkamer ligt dit bij meer mensen nog meer voor de hand dan in de keuken. Figuur 5 Waterbesparing 100% 60% 20% 0% 45% in de badkamer 43% 34% in de keuken vaak soms Er is ook een aantal energiebesparende maatregelen die men kan toepassen op de eigen woning. Dubbelglas is hiervan de meest voorkomende en ook de Hr-ketel is bij vier op de vijf mensen aanwezig. Dakisolatie komt iets meer voor dan borstweringsisolatie en garage-isolatie. Isolatie van de kruipruimte komt nog veel minder voor dan al deze vormen van isolatie. Deze vorm van isolatie wordt wel het meest door mensen overwogen. Ook de Hr-ketel wordt nog door driekwart van de mensen, die deze nog niet hebben, overwogen. 5
Vrijwel niemand heeft zonnecellen of een zonneboiler. Wel overweegt een kwart van de mensen om zonnecellen aan te schaffen. Enkele bewoners zeggen ook nog op een andere manier het energieverbruik te hebben verminderd, door het aanschaffen van rolluiken. Figuur 6 Overwogen en geïnstalleerde energiebesparende maatregelen Dubbelglas bovenverdieping 85% 7% 8% Dubbelglas benedenverdieping 82% 8% 10% HR- verwarmingsketel 15% 5% Ruimte isolatie dak 54% 17% 29% Ruimte isolatie borstwering 49% 21% 30% Ruimte isolatie garage 45% 27% 28% Ruimte isolatie kruipruimte 11% 42% 47% Zonnecellen Zonneboiler 16% 24% 84% 75% ja wordt overwogen nee Buiten het huis is energiebesparing ook mogelijk. Bij bepaalde producten wordt gewerkt met een keurmerk met betrekking tot het energieverbruik, zoals bij elektrische apparaten of auto s. Bij elektrische apparaten blijkt men wat vaker te letten op de zuinigheid dan bij de aanschaf van een auto. Ook bij het kopen van eten kan men rekening houden met het milieu. Bijna driekwart van de mensen zegt hier wel eens op te letten, maar een groot deel hiervan doet dit soms. Figuur 7 Energiebesparing bij aanschaf producten Bij aanschaf van elektrische apparaten 55% 32% 13% Bij aanschaf van een auto 38% 22% Bij aanschaf van voedsel 26% 47% 27% vaak soms nooit 6
Het reizen van korte afstanden leent zich ook goed voor energiebesparing. Binnen Leusden reist tweederde vaak per fiets. Toch wordt door 38% de auto vaak genomen om een bestemming binnen Leusden te bereiken. Hiernaast loopt men vaak (41%) wanneer het einddoel binnen de gemeentegrens ligt. Wanneer men naar Amersfoort gaat neemt 62% de auto. De fiets wordt door vier op de tien vaak gebruikt en 16% gebruikt vaak het openbaar vervoer om in Amersfoort te komen. Figuur 8 Vervoermiddel voor reizen binnen Leusden en naar Amersfoort 100% 60% 41% 66% 38% 62% 20% 0% 2% 1% te voet fiets auto motor/ brommer/ scooter 16% openbaar vervoer Leusden Amersfoort Belang duurzaamheid en impact klimaatverandering Op dit moment is er een wetenschappelijk en maatschappelijk debat gaande over de omvang en impact van het klimaatprobleem. In Rozendaal denkt ongeveer één op de vijf dat het klimaatprobleem een aangepraat fenomeen is. Ruim de helft is het hier niet mee eens. Figuur 9 Stellingen Het klimaatprobleem wordt ons aangepraat. 21% 28% 52% (zeer) mee eens niet eens, niet oneens (zeer) mee oneens Eén op de zes denkt dat de mens geen invloed heeft op het klimaat. Een meerderheid is van mening dat de mens juist wél invloed heeft op het klimaat. Vier op de vijf vinden ook dat de aanpassingen van het gedrag van mensen de belangrijkste factor is in de strijd tegen de klimaatverandering. Tweederde van de mensen vindt dan ook dat men snel moet handelen tegen deze klimaatverandering. 7
Duurzaamheid wordt door 87% van vitaal belang voor de toekomst gezien. Er zijn een aantal bewoners die wel veel aandacht willen voor duurzaamheid, maar niet overtuigd zijn van de rol van de mensen in de klimaatverandering. Enkele bewoners: - Duurzaamheid vind ik uitstekend. Klimaatverandering vind ik alleen gezeur, bangmakerij, oneigenlijk geleuter en betuttelend. De aarde is een levende planeet niet onze tuin die je kunt aanharken. Stop met bangmakerij en korte termijn denken. Duurzaam omgaan met elkaar en met grondstoffen is wel belangrijk. Koude en warme periodes zullen er altijd zijn met of zonder mensen. - Ik maak een verschil tussen duurzaamheid en klimaat. Ongebreidelde consumptie van onze energiebronnen moet snel worden verminderd. Consumptie moet op alle vlakken duurzamer. Ik vind dat dit losstaat van het klimaat. Figuur 10 Stellingen Duurzaamheid is van vitaal belang voor de toekomst. 87% 11% 3% Aanpassingen van het gedrag van de mensen is het belangrijkst in de strijd tegen kilmaatverandering. 10% 10% Mensen moeten snel handelen tegen de klimaatverandering. 65% 18% 17% De mensen hebben geen invloed op het klimaat. 16% 11% 73% (zeer) mee eens niet eens, niet oneens (zeer) mee oneens Vanwege de economische crisis zijn extra uitgaven om de klimaatverandering tegen te gaan of de duurzaamheid te bevorderen extra gevoelig. Toch vindt nog ruim tweederde dat er fors geïnvesteerd moet worden in duurzaamheid, ondanks de economische crisis. Vijftien procent vindt wel dat de economie belangrijker is dan duurzaamheid. Een enkeling legt de link tussen de twee: Klimaatverandering is ook een groot economisch belang, waar veel mensen goed geld mee verdienen. Zet in op duurzaamheid en sla twee vliegen in één klap. Figuur 11 Stellingen Ondanks de economische crisis moet er fors worden geïnvesteerd in duurzaamheid. 68% 24% 8% De economie is belangrijker dan duurzaamheid. 15% 24% 61% (zeer) mee eens niet eens, niet oneens (zeer) mee oneens 8
Toekomst Het blijkt dat een meerderheid van de bewoners in Rozendaal denkt dat de aarde daadwerkelijk opwarmt en dat de mens wat kan en moet doen aan deze opwarming. Een nog grotere meerderheid is van mening dat duurzaamheid van groot belang is voor de toekomst. Er is dan ook veel animo voor een gezamenlijke investering in energiebesparende maatregelen. De meeste animo is er voor een investering in dakisolatie (83%), vloerisolatie (), Cv-ketels (79%) en zonneenergiepanelen (77%). Er is het minste interesse in een investering in zonne-energieboilers, maar ook staat nog tweederde van de bewoners achter. Figuur 12 Animo voor energiebesparende maatregelen voor de wijk 100% 60% 83% 79% 77% 66% 20% 0% Dakisolatie Vloerisolatie CV-ketels Zonneenergiepanelen Zonneenergieboilers De juiste informatie kan zorgen voor grotere bewustheid en meer gemak bij het zuinig omgaan met energie. Men zou bijvoorbeeld graag meer informatie willen over een zuinige Cv-afstelling en vormen van ventilatie die op energie kunnen besparen. In mindere mate wil men ook graag informatie over het gebruik en effect van rolluiken. Informatie over het delen van auto s interesseert een veel kleinere groep bewoners. Figuur 13 Vraag naar informatie over energiebesparende maatregelen Besparende CV-afstelling 64% Ventilatie 61% Rolluiken Het delen van auto s 11% 9
Rol gemeente De gemeente kan volgens 95% een belangrijke rol spelen op het gebied van voorlichting. Bijna negen op de tien vindt dat de gemeente ook via subsidies ontwikkelingen op dit terrein moet ondersteunen. Een aantal bewoners merkt ook op dat de gemeente losser moet worden in de regelgeving op het gebied van groene energie. Hierbij wordt het voorbeeld van vergunningen voor windenergie op het dak een aantal maal genoemd. Opmerkingen De bewoners hebben ook de kans gekregen suggesties te doen om het energieverbruik te verminderen. De meeste tips gaan in op de in deze enquête behandelde onderwerpen, zoals: - Een collectieve gevel- en kruipruimte-isolatie! - Graag zien we op korte termijn een collectieve aanbieding voor de cv-ketels, op deze manier zullen wij ook onze cv-ketel vervangen door een hr-ketel. - Ik zou graag meedoen met zonnepanelen, onze platte daken lenen zich daar goed voor. - Mijn eigen ervaring is dat er vrij weinig info/interesse vanuit het E-team was voor kruipruimteisolatie. Dit heb ik recentelijk zelf laten doen door een bedrijf. Mijn vloerverwarming werkt nu stukken beter en comfort is heerlijk in huis. Er zijn ook een aantal suggesties voor andere vormen van energiebesparing- of opwekking gedaan: - Kan verlichting buitenshuis niet wat minder? - Ik wil wel meer informatie over solar-tubes. - De wijk moet inzetten op zonne- en windenergie. Naast enkele suggesties zijn er ook veel boodschappen van steun genoteerd. Veel bewoners lijken het werk van het E-team zeer te waarderen. Het E-team wordt door hen dan ook aangespoord door te gaan op de ingeslagen weg. Een greep uit deze reacties: - Het E-team heeft goede initiatieven genomen. Graag doorgaan! - Het zit goed in elkaar, mijn dank aan het E-team. - Veel succes bij nieuwe acties. Uitgave: I&O Research Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn tel. (0229) 282555 Nummer:2010-concept Opdrachtgever: E-Team Rozendaal Redactie: Drs. Jaap Bouwmeester Tijmen Siermann, MSc 10