Milieuzorg en duurzame ontwikkeling aan de Vrije Universiteit Brussel nr. 1 - april 2003 DOSSIER Inkuiping van gevaarlijke producten en afvalstoffen in het laboratorium Redactie en verantwoordelijk uitgever: Dimitri Devuyst, Milieucoördinator, Vrije Universiteit Brussel, Pleinlaan 2, 1050 Brussel Redactie-adres: Dimitri Devuyst, Informatiekrant MZDO, Laarbeeklaan 103, 1090 Brussel, tel. 02/477.49.34 of 02/646.52.44, fax 02/477.49.64, e-mail: dimitri.devuyst@vub.ac.be of milieu@vub.ac.be De meeste laboratoria op de VUB hebben een opslagplaats voor gevaarlijke producten en gevaarlijke afvalstoffen. Recipiënten van gevaarlijke vloeistoffen kunnen wel eens gaan lekken. Kan u zich inbeelden dat een lichtontvlambaar product ongecontroleerd begint weg te sijpelen uit een vat of dat een kankerverwekkende stof langs de afvoerbuizen en de riolering in het oppervlaktewater belandt? Om dergelijke incidenten te voorkomen dienen alle recipiënten van gevaarlijke producten en afvalstoffen in opvangbakken te worden geplaatst. De Brusselse overheid dringt er tijdens haar bezoeken aan onze campussen steeds op aan dat alle gevaarlijke producten en afvalstoffen in een inkuiping worden bewaard. Nog te dikwijls moet worden vastgesteld dat een degelijke inkuiping ontbreekt. Er is dus werk aan de winkel! Opvangbakken of lekbakken, uitgevoerd in kunststof of metaal, veiligheidskasten, rekken met speciale leggers, opvangvoorzieningen voor vaten en absorptiemateriaal voor het opruimen van accidenteel gemorste producten behoren momenteel tot de standaarduitrusting van een opslagplaats voor gevaarlijke producten in het laboratorium. www.vub.ac.be/mico milieu@vub.ac.be
Opslag van chemische producten in het laboratorium. Wat zegt de Brusselse overheid? Volgende exploitatievoorwaarden worden door de Brusselse overheid opgelegd aan laboratoria. Ook alle VUB- laboratoria dienen aan deze voorwaarden te voldoen. Vloeistoffen die een gevaar kunnen opleveren of schade kunnen aanbrengen wanneer ze vrijkomen in de omgeving dienen steeds te worden ingekuipt 1. De recipiënten en verpakkingen van de gevaarlijke producten en preparaten moeten lekvrij zijn en een etiket dragen dat de volgende vermeldingen bevat: - De naam van de gevaarlijke stoffen of bereiding. - De specifieke vermelding van het gevaar en de overeenkomstige symbolen; deze symbolen worden gedrukt in het zwart op een geel-oranje achtergrond. - Opschriften die de bijzondere risico's vermelden. - Opschriften die de veiligheidsvoorschriften vermelden, bestemd om alle risico's te vermijden. - De naam en het adres van de fabrikant of distributeur. 2. De hoeveelheid gevaarlijke stoffen die in een laboratorium aanwezig zijn, moet tot een minimum beperkt worden. In de mate van het mogelijke worden de gevaarlijke stoffen steeds in een speciaal hiervoor bestemde opslagplaats opgeslagen, die zelf aan specifieke voorwaarden onderworpen is. 3. De hoeveelheid opgeslagen producten in de afzuigkappen moet beperkt worden tot wat onontbeerlijk is voor het aan gang zijnde experiment. 4. De gevaarlijke stoffen die aanwezig zijn in het laboratorium moeten worden opgeslagen in een geventileerde metalen kast die speciaal daarvoor bestemd is of op een rek. De kast of het rek zijn voorzien van een retentiebak. In functie van de aard van de producten moet men ervoor zorgen dat onverenigbare stoffen niet bij mekaar staan, dat er een brandveiligheid is, ventilatie, enz. 5. Ontvlambare producten worden steeds opgeslagen op een plaats gelegen uit de buurt van de installatie die warmte afgeeft of vonken produceert. Wat bedoelen we met gevaarlijke stoffen? De gevaarlijke stoffen dienen steeds te worden voorzien van een etiket met
Een gratis exemplaar van de informatieve brochure «Ondernemingen en Leefmilieu - Laboratoria» van het Brussels Instituut voor Milieubeheer kan u op eenvoudige aanvraag bekomen bij de milieucoördinator van de VUB. De brochure geeft op een bevattelijke wijze informatie over de impact van laboratoria op het leefmilieu en bespreekt het wettelijk kader. een oranje achtergrond. Op het etiket dienen de nodige gevarentekens te worden aangebracht. De gevaarlijke stoffen zijn deze stoffen die in een of meerdere van de volgende categorieën zijn ondergebracht: - Ontplofbaar: stoffen die kunnen ontploffen bij contact met een vlam of gevoeliger zijn voor stoten of wrijving dan dinitrobenzeen. - Oxidatief: stoffen die bij contact met andere stoffen, met name ontvlambare stoffen, sterk exotherm kunnen reageren. - Zeer ontvlambaar: vloeistoffen waarvan het vlampunt lager is dan 0 C en het kookpunt lager dan of gelijk aan 35 C. - Gemakkelijk ontvlambaar: die in de omgevingstemperatuur kunnen opwarmen en tenslotte ontvlammen bij contact met de lucht zonder energietoevoer, in vaste vorm gemakkelijk kunnen ontvlammen door een korte actie van een ontvlammingsbron en die verder branden of opbranden na de verwijdering van deze bron, in vloeibare vorm waarvan het vlampunt lager is dan 21 C, in gasvormige toestand die gemengd met de lucht ontvlambaar zijn bij een normale druk en in contact met water of vochtige lucht ontvlambare gassen voortbrengen in gevaarlijke hoeveelheden. - Ontvlambaar: stoffen waarvan het vlampunt tussen 21 C en 55 C ligt. - Toxisch en schadelijk: - stoffen waarvan de acute toxiciteit, uitgedrukt in letale dosis 50 (LD50), bij orale opname door een rat, lager is dan 2000mg/kg lichaamsgewicht; - stoffen waarvan de acute toxiciteit, uitgedrukt in LD50, bij opname via de huid door een rat of konijn, lager is dan 4000mg/kg lichaamsgewicht; - stoffen waarvan de acute toxiciteit, uitgedrukt in letale concentratie 50, bij opname via de luchtwegen door een rat, lager is dan 20mg/liter lucht/4 uur. - Corrosief: stoffen die bij aanraking een vernietigende werking op levende weefsels kunnen uitoefenen. - Irriterend: niet corrosieve stoffen die bij contact met de huid of de slijmvliezen een ontstekingsreactie kunnen opwekken. - Kankerverwekkend: stoffen die door inademing of door opname via de mond of de huid een kanker kunnen verwekken of de frequentie ervan doen toenemen. - Teratogeen: stoffen die door inademing of door opname via de mond of de huid niet-erfelijke aangeboren afwijkingen kunnen veroorzaken of de frequentie ervan doen toenemen. - Mutageen: stoffen die door inademing of door opname via de mond of de huid erfelijke genetische aandoeningen kunnen veroorzaken of de frequentie ervan doen toenemen. - Stoffen die, in contact met water, lucht of een zuur, een toxisch gas ontwikkelen. Beperk de werkvoorraad! De opslag van gevaarlijke producten in het laboratorium dient tot een minimum te worden beperkt. Enkel een werkvoorraad dient aanwezig te zijn, m.a.w. een hoeveelheid die strikt noodzakelijk is voor de lopende projecten. De hoeveelheid licht ontvlambare vloeistoffen in de laboratoria dient zeker lager te zijn dan 50 liter per lokaal! Inkuiping van vloeistoffen Vloeistoffen die een gevaar kunnen opleveren of schade kunnen aanbrengen wanneer ze vrijkomen in de omgeving dienen te worden ingekuipt. Een inkuiping is een kuipvormig uitgevoerde vloeistofdichte constructie die in staat is om de lekvloeistof te weerhouden. De inkuiping moet met andere woorden ondoordringbaar zijn en bestand tegen de erin opgeslagen vloeistoffen. In het laboratorium kan een inkuiping verschillende vormen aannemen: de inkuiping kan zijn geïntegreerd in de constructie van het lokaal met behulp van muurtjes en een ondoordringbaar gemaakte ondergrond en wanden. De inkuiping kan ook de vorm hebben van een lade in een veiligheidskast, een opvangbak waarop een rek is geplaatst, een verhoogde werkvloer of een lekbak waarin de recipiënten rechtstreeks worden opgesteld. Afhankelijk van de specifieke situatie op uw laboratorium dient te worden gezocht naar de meest aangewezen oplossing.
Compartimentalisatie De nodige voorzorgsmaatregelen dienen te worden getroffen om te vermijden dat producten met elkaar in contact komen waarbij: gevaarlijke chemische reacties kunnen plaatsvinden; producten met elkaar kunnen reageren onder vorming van schadelijke of gevaarlijke gassen en dampen; producten samen ontploffingen en/of branden kunnen veroorzaken. Indien in uw laboratorium producten worden opgeslagen met verschillende hoofdeigenschappen, dient de opslagplaats verdeeld te worden in verschillende compartimenten, waarbij in elk compartiment enkel producten met dezelfde hoofdeigenschap mogen worden opgeslagen. Kunststof of metalen opvangbakken? Opvangbakken uit kunststof zijn meestal vervaardigd in HDPE (High Density Poly Ethyleen). Deze opvangbakken zijn geschikt voor de meeste chemicaliën. Toch zijn er een aantal uitzonderingen, waarbij het gebruik van metaal is aangewezen. Het is dus steeds aangeraden dat u bij de verkoper van de opvangbakken navraagt of u beter werkt met kunststoffen of metalen opvangbakken. Opvangcapaciteit van de kuipen Alle afvalstoffen die door de gootsteen gaan komen ongezuiverd in het oppervlaktewater terecht. Maak daarom gebruik van de gescheiden ophaling van restchemicaliën! De Brusselse overheid legt geen normen op m.b.t. de opvangcapaciteit van de kuipen. In Vlaanderen legt VLAREM II, deel 5.17.3. wel duidelijke richtlijnen op. Zo stelt men dat voor opslagplaatsen in vaste houders of verplaatsbare recipiënten gelegen binnen een waterwingebied de minimale capaciteit van de inkuiping gelijk dient te zijn aan het totale waterinhoudsvermogen van alle erin geplaatste houders en/of recipiënten. Voor de opslagplaatsen van verplaatsbare recipiënten gelegen buiten een waterwingebied maakt VLAREM II een onderscheid tussen de zeer licht en licht ontvlambare vloeistoffen en de ontvlambare vloeistoffen(p1- en P2-producten) enerzijds en de andere vloeistoffen anderzijds. Voor P1- en P2-producten moet de capaciteit van de inkuiping 25% van het totale waterinhoudsvermogen van de erin opgeslagen recipiënten bedragen. Voor andere dan P1 en P2-producten mag de capaciteit van de inkuiping worden beperkt tot 10% van het totale waterinhoudsvermogen van de erin opgeslagen recipiënten. In ieder geval dient de capaciteit van de inkuiping minstens gelijk te zijn aan het inhoudsvermogen van het grootste recipiënt geplaatst in de inkuiping. Absorptiemateriaal en spill kits Op plaatsen waar gewerkt wordt met gevaarlijke vloeistoffen dient ook absorptiemateriaal voorhanden te zijn! Er is vandaag een groot gamma aan absorberende stoffen voor chemicaliën op de markt. Hun bijzondere eigenschappen resulteren in een snelle schoonmaak en een verminderde blootstelling van de werknemers aan de gevaarlijke vloeistoffen. Het absorptiemateriaal wordt tegenwoordig ook aangeboden in handige spill kits. Dit zijn pakketten waarin u niet enkel verschillende types van absorptiemateriaal terugvindt, maar ook een veiligheidsbril, handschoenen en een afvalzak. Soms zijn ook instructies aanwezig. Hoe voorzichtig we ook zijn, ongelukken gebeuren nu eenmaal! Een spill kit in het laboratorium is dan ook geen overbodige luxe. Absorptiemateriaal dat werd gebruikt dient te worden meegegeven met het gevaarlijk afval. Aankopen van inkuipings en
absorptiemateriaal Voor verdere inlichtingen Dr. Dimitri Devuyst Milieucoördinator tel. 02/646.52.44 tel. 02/477.49.34 fax. 02/477.49.64 e-mail: dimitri.devuyst@vub.ac.be of milieu@vub.ac.be Er zijn vandaag verschillende bedrijven op de markt die zich specialiseren in de veilige opslag en behandeling van gevaarlijke producten, zowel binnen als buitenshuis. Enkele suggesties van gespecialiseerde firma s: een breed gamma aan producten wordt aangeboden door bijvoorbeeld Charle Industries (zie www.charle-industries.be) en Denios (zie www.denios.nl). Voor opvangbakken uit kunststof kan u bijvoorbeeld ook terecht bij Engels (zie www.engelslogistiek.com) of bij Norah Plastics (zie www.norah.be). U bent natuurlijk vrij een offerte te vragen voor uw inkuipings en absorptiemateriaal bij om het even welke andere firma. Vraag bij uw offerte ook steeds of het aangeboden materiaal conform de Brusselse milieuwetgeving en het ARAB is. Bij ontbreken van Brusselse normen kan u bijvoorbeeld vragen of het materiaal conform VLAREM II en de Europese of Duitse normen is. Afvoer chemisch afval Chemisch afval wordt om de twee à drie maanden opgehaald. Verwittig a.u.b. tijdig de milieucoördinator wanneer afvalstoffen dienen te worden afgevoerd, zodat zich geen te grote hoeveelheden opstapelen. Recipiënten om chemisch afval in op te slaan en etiketten met gevarensymbolen kunnen gratis bij de milieucoördinator worden bekomen. Met dank aan Charle Industries en Norah Plastics voor het ter beschikking stellen van enkele illustraties www.vub.ac.be/mico milieu@vub.ac.be