Afdeling Wetenschappelijk onderzoek en econometrie Constructie geharmoniseerde index van consumentenprijzen: de HICP voor Nederland J.N.M. Wit Onderzoeksrapport WO&E nr 557 Oktober 1998 e018
Constructie geharmoniseerde index van consumentenprijzen: DE HICP VOOR NEDERLAND J.N.M. Wit * * Statistische ondersteuning werd verleend door F.R. Stork. De auteur is het CBS in Voorburg erkentelijk voor de noodzakelijke ondersteuning bij het construeren van de historische reeksen. Onderzoeksrapport WO&E nr 557/9827 Oktober 1998 De Nederlandsche Bank NV Afdeling Wetenschappelijk onderzoek en econometrie Postbus 98 1000 AB AMSTERDAM
CONSTRUCTIE GEHARMONISEERDE INDEX VAN CONSUMENTENPRIJZEN: de HICP voor Nederland J.N.M. Wit ABSTRACT The harmonized index of consumer prices allows for inflation comparisons between European countries. This report shows how backdata for this index and its subindices were constructed for the Netherlands. Key words: Harmonized index of consumer prices, inflation. JEL Codes: C82, E31. SAMENVATTING De geharmoniseerde index van consumentenprijzen biedt de mogelijkheid om de inflatie tussen Europese landen te vergelijken. Dit rapport beschrijft hoe historische reeksen voor deze index en haar deelindices zijn geconstrueerd voor Nederland. Trefwoorden: geharmoniseerde index van consumentenprijzen, inflatie. JEL Codes: C82, E31.
CONSTRUCTIE GEHARMONISEERDE INDEX VAN CONSUMENTENPRIJZEN: de HICP voor Nederland 1 INLEIDING Dit onderzoeksrapport bevat een beschrijving van de wijze waarop historische data van de geharmoniseerde index van consumentenprijzen (HICP) en een vijftal deelindices van de HICP, zoals die zijn geconstrueerd voor Nederland. Directe aanleiding voor deze constructie was het verzoek van de Europese Centrale Bank om vanaf oktober 1998 een voorspelling voor deze prijsindices te maken. Hierover zal in een binnenkort uit te brengen onderzoeksrapport verslag worden gedaan. In dit onderzoeksrapport worden twee zaken behandeld. Ten eerste, waarom zijn de HICP gegevens geconstrueerd? Ten tweede, hoe zijn de HICP gegevens geconstrueerd? 2 WAAROM IS DE HICP GECONSTRUEERD? De HICP is een voor Europese maatstaven geharmoniseerde versie van de consumentenprijsindex (CPI). De HICP dient speciaal voor het vergelijken van de inflatie tussen de lidstaten van de Europese Unie. De ECB zal de HICP als maatstaf hanteren voor de inflatie in de eurolanden. Voor een goed inzicht in het verloop van de HICP is ze bovendien opgesplitst in vijf deelindices. De ECB verlangt van de NCB s dat zij voorspellingen van deze inflatiemaatstaf voor het eigen land maken. De afdeling woe, die deze zogeheten narrow forecasting exercise voor haar rekening neemt, dient voor de modelbouw daarom te beschikken over een lange tijdreeks van de HICP voor Nederland. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) publiceert vanaf januari 1996 maandelijks de HICP 1. Er zijn geen publicaties van de HICP uit eerdere jaren of van deelindices. Het is echter mogelijk om zelf de HICP te construeren door uit de CPI bepaalde artikelgroepen te filteren. Binnen de Bank bestaan er verschillende officiële gegevens van onderdelen van de CPI die het CBS via haar reguliere kanalen laat verspreiden. Dit betreft de reeksen die de afdeling sir in haar eindreeksendatabank heeft, en de op woe aanwezige versie van CBSView. Met behulp van deze gegevens is zelf in eerste instantie een reeks van de HICP en de vijf onderdelen geconstrueerd. Ter controle van de precisie van de gekozen methode is de geconstrueerde HICP vergeleken met de gepubliceerde HICP. Uit deze controle bleek dat er geringe afwijkingen bestaan tussen deze reeksen. 1 Voor 1995 bestaat er ook een publicatie van een zogeheten Interim Index, de voorloper van de HICP.
Desalniettemin is het in principe mogelijk met de onderliggende gegevens de correcte reeksen te produceren. Het CBS gaf te kennen dat zij vanwege capaciteitsproblemen niet in staat was om de beschikbare gegevens te leveren. Wel stelde het CBS ons in de gelegenheid om zelf bij het CBS de gegevens te construeren. Deze taak heeft de afdeling woe ter hand genomen. 3 HOE IS DE HICP GECONSTRUEERD? Het CBS was in staat om CPI reeksen vanaf oktober 1987 te leveren 2. De nauwkeurigheid van de aangeleverde individuele prijsindexcijfers is 2 cijfers achter de komma. De bijbehorende gewichten zijn gehele getallen die samen optellen tot 100000. De CPI gegevens zijn te verdelen in drie perioden aan de hand van drie budgetonderzoeken: 1 Budgetonderzoek 1985: CPI reeksen van oktober 1987 december 1993 2 Budgetonderzoek 1990: CPI reeksen van december 1993 januari 1996 3 Budgetonderzoek 1995: CPI reeksen van januari 1996 augustus 1998 De CPI reeksen van het budgetonderzoek uit 1995 waren beschikbaar op het laagste niveau van de afzonderlijke artikelen. De definitie van de HICP en de deelindices is gebaseerd op de zogeheten COICOP indeling van artikelen die sinds kort bij dit budgetonderzoek 1995 wordt gehanteerd. Voor de budgetonderzoeken uit 1985 en 1990 waren de gegevens van bepaalde artikelen al geaggregeerd. Bovendien bestaat er bij deze onderzoeken een enigszins afwijkende indeling. De door het CBS gehanteerde definitie van de HICP en de door ECB voorgestelde definitie van de deelindices van de HICP is bepalend voor de constructie van de reeksen. Deze definities hebben alleen betrekking op de COICOP indeling van de CPI zoals die bij het budgetonderzoek van 1995 wordt gebruikt. Men is dus gedwongen om een eigen definitie te hanteren voor de gegevens uit de twee eerdere budgetonderzoeken. De gehanteerde definities van de HICP en de deelindices staan in Bijlage 1. Voor ieder onderzoek afzonderlijk zijn de HICP en de deelindices bepaald door het gewogen gemiddelde te nemen van alle artikelen (of artikelgroepen) die er volgens de definitie in thuis horen. Formeel gesproken, definieer: 2 Door problemen met oude databases lijkt het vooralsnog niet mogelijk om nog oudere gegevens te construeren. 3 Hierbij is rekening gehouden met het feit dat het CBS, in tegenstelling tot de ECB definitie, consumptie-gebonden belastingen en overheidsdiensten in een aparte categorie heeft onderverdeeld.
HICP(i) = HICP voor deelindex i (i=a,b,c,d,e,totaal) P(i) = samengestelde prijsindexcijfer van HICP(i) I(i) = verzameling van alle artikelen in HICP(i) w(j) = gewicht van artikel(groep) j p(j) = prijsindexcijfer van artikel(groep) j Op een uitzondering na, betreffen de gewichten en prijsindexcijfers van een artikel(groep) dezelfde variabelen zoals die worden gebruikt bij de berekening van de CPI. Dan: P(i) = j I(i) w(j) p(j) / j I(i) w(j). Toepassen van deze procedure levert voor iedere periode een samengesteld prijsindexcijfer van de HICP en de vijf deelindices. Bovendien geldt voor ieder periode afzonderlijk dat de HICP een gewogen gemiddelde is van de vijf deelindices, met als gewichten de som van de gewichten in de vijf deelindices. Om de drie perioden aan elkaar te koppelen, wordt gebruik gemaakt van de overlappende maand in de onderzoeken, de zogeheten koppelmaand. Voor januari 1996 dient de koppelfactor KF 90,95 (i) voor de HICP en iedere deelindex berekend te worden om de gegevens van budgetonderzoek 1990 en 1995 aan elkaar te koppelen. Definieer: P 95 (i) = indexcijfer HICP(i) in januari 1996 bij budgetonderzoek 1995. P 90 (i) = indexcijfer HICP(i) in januari 1996 bij budgetonderzoek 1990. Dan: KF 90,95 (i) = P 95 (i)/p 90 (i). Vervolgens is ieder samengesteld prijsindexcijfer van budgetonderzoek 1990 vermenigvuldigd met de bijbehorende koppelfactor KF 90,95 (i). Dit resulteert in een reeks van gekoppelde samengestelde prijsindexcijfers, aangeduid met P 90 k (i). Voor december 1993, dient een koppelfactor KF 85,90 (i) berekend te worden om budgetonderzoek 1985 en 1990 aan elkaar te koppelen. Definieer: P k 90 (i) = gekoppeld indexcijfer HICP(i) in december 1993 bij budgetonderzoek 1990. 4 De uitzondering betreft de behandeling van artikelen die vallen onder de categorie Verzekeringen. Voor deze posten is speciaal voor de HICP berekening een onderscheid gemaakt tussen een diensten- en een uitgavendeel. De twee delen hebben een verschillend prijsverloop.
P 85 (i) = indexcijfer van HICP(i) in december 1993 bij budgetonderzoek 1985. Dan: KF 85,90 (i) = P k 90 (i)/p 85 (i). Vervolgens wordt elk samengesteld prijsindexcijfer van budgetonderzoek 1985 vermenigvuldigd met de bijbehorende koppelfactor KF 85,90 (i). Dit resulteert in een nieuw samengesteld prijsindexcijfer voor deze periode, dat aangeduid zal worden met P 85 k (i). Er is nu een gekoppelde reeks gedefinieerd voor de HICP en de vijf deelindices voor de periode oktober 1987 tot en met augustus 1998. Tenslotte, in Europees verband bestaat de afspraak om de HICP te schalen zodat het gemiddelde prijsindexcijfer voor 1996 gelijk aan 100 is. Daartoe is een schalingsfactor SF 96 (i) als volgt gedefinieerd: SF 96 (i) = gemiddelde van alle 12 samengestelde prijsindexcijfers van HICP(i) in 1996. Iedere prijsindexcijfer is gedeeld door de bijbehorende schalingsfactor. Tenslotte, worden de prijsindexcijfers afgerond naar 1 cijfer achter de komma. Zodoende is de HICP reeks en de vijf reeksen met deelindices van de HICP geconstrueerd voor de periode oktober 1987 tot en met augustus 1998. Een grafische voorstelling van de inflatiecijfers is te vinden in Bijlage 2. Het dient te worden opgemerkt dat door het koppelen en herschalen de eigenschap dat de HICP een gewogen gemiddelde is van de vijf deelindices, niet meer opgaat. Tenslotte, ter validatie van de geconstrueerde inflatiecijfers, zijn deze cijfers afgezet tegen de cijfers van de HICP, zoals die door het CBS vanaf 1996 iedere maand worden gepubliceerd. De geconstrueerde cijfers voldoen aan deze test. 4 CONCLUSIE Ten behoeve van de inflatievoorspelling voor de Europese Centrale Bank zijn van het Centraal Bureau voor de Statistiek basisreeksen van prijsindexcijfers verkregen. Op basis hiervan zijn door de afdeling woe de geharmoniseerde index van consumentenprijzen (HICP) en een vijftal deelindices van de HICP geconstrueerd. De geconstrueerde reeksen lopen van oktober 1987 tot en met augustus 1998. De geconstrueerde reeksen zullen worden gebruikt bij de narrow forecasting exercise, en zullen tevens aan Eurostat worden geleverd.
BIJLAGE 1 Tabel B1 Definitie HICP en deelindices budgetonderzoeken 1985 en 1990 CPI Alle Huishoudens 85=100 Gewicht CPI Alle Huishoudens 90=100 Gewicht VLEES 3700 VLEES 3800 VIS 300 VIS 300 GROENTEN EN FRUIT 2500 GROENTEN EN FRUIT 2800 AARDAPPELEN, MANIOK 300 AARDAPPELEN EN PRODUKTEN 400 HICP A Onbewerkte voedselproducten 6800 HICP A Onbewerkte voedselproducten 7300 BROOD EN GRAANPRODUKTEN 2500 BROOD EN GRAANPRODUKTEN 2500 MELK, KAAS EN EIEREN 2500 MELK, KAAS EN EIEREN 2500 EETBARE OLIEN EN VETTEN 500 EETBARE OLIEN EN VETTEN 400 SUIKER 200 SUIKER 100 KOFFIE, THEE 800 KOFFIE, THEE EN CACAO 500 JAM, HONING E.D. 100 JAM 50 CHOCOLADE 370 HONING 40 SUIKERWERK 260 CHOCOLADE 310 IJS 60 SNOEPGOED 350 OVERIGE VOEDINGSMIDDELEN 340 IJS 90 ALCOHOLVRIJE DRANKEN 400 KRUIDEN EN SAUZEN 290 ALCOHOLHOUDENDE DRANKEN 1500 DRANKEN 2100 TABAK 1200 TABAK 1000 HICP B Bewerkte voedselproducten 10730 HICP B Bewerkte voedselproducten 10230 KLEDING EN SCHOEISEL 6700 KLEDING EN SCHOEISEL 7200 ONDERHOUD, MATERIALEN 1050 MATERIALEN 1060 KOSTEN WATERVERBRUIK 600 KOSTEN WATERVERBRUIK 700 MEUBELEN,VLOERBED. 2500 MEUBELEN EN TAPIJTEN 2900 HUISH.TEXTIEL, STOFFEN 800 HUISH.TEXT.,MATRASSEN 900
CPI Alle Huishoudens 85=100 Gewicht CPI Alle Huishoudens 90=100 Gewicht HUISH. APPARATEN INC. 900 HUISH. APPARATEN EXC. 900 GLAS- EN VAATWERK 600 SERVIES,HUISH.ART. INC. 900 DAGELIJKS WONINGONDERHOUD 1800 DAGELIJKS WONINGONDERHOUD 1500 AANKOOP VAN VOERTUIGEN 4000 MEDISCHE VERZORGING 600 ONDERDELEN, ACCESSOIRES 370 AANKOOP VOERTUIGEN 4700 APPARATEN EN TOEBEHOREN 3700 ONDERDELEN EN ACCESSOIRES 450 BOEKEN,DAGBLADEN 2200 APPARATEN EN TOEBEH. 5000 ART. VOOR 840 BOEKEN,KRANTEN, 2400 LICHAAMSVERZORGING TIJDSCHRIFTEN OVERIGE ARTIKELEN N.E.G. 800 ART. VOOR 1100 LICHAAMSVERZORGING GOEDEREN NIET EERDER GENOEMD 1000 HICP C Goederen exclusief energie 26860 HICP C Goederen exclusief energie 31310 ELECTRICITEIT 2100 ELEKTRICITEIT 1600 GAS 4600 GAS 2900 VLOEIBARE BRANDSTOFFEN 200 BRANDSTOFFEN E.D. 2760 BINNENLAND AUTOBENZINES 2400 L.P.G. 230 DIESELOLIE 130 SMEERMIDDELEN 70 HICP D Energie 9730 HICP D Energie 7260 WONINGHUUR 6640 WONINGHUUR 7290 HUUR ANDERE ONR. GOED. 110 ONDERHOUD DOOR DERDEN 740 ONDERHOUD DOOR DERDEN 540 MAAKLOON STOFFERING 100 DIENSTEN HUISH. PERSONEEL 500 REPARATIE ELEKT.HUISH. 100
CPI Alle Huishoudens 85=100 Gewicht CPI Alle Huishoudens 90=100 Gewicht GARAGEKOSTEN E.D. 1410 DIENSTEN HUISH. PERSONEEL 700 OV. UITGAVEN EIGEN VERVOER 670 REPARATIE EN ONDERHOUD 1050 VERVOERSDIENSTEN 1400 OV. UITG. GEBRUIK VOERTUIGEN 1900 PTT-DIENSTEN 1500 VERVOERSDIENSTEN 1600 ONTSPANNING EN 1900 COMMUNICATIE 1700 ONTWIKKELING ONDERWIJS 400 AMUSEMENT,RECREATIE, 2700 KAPPERSDIENSTEN E.D. 660 ONDERWIJS 600 MAALTIJDEN REST. BINNENLAND 1210 KAPPER, SCHOONHEIDSSALON 800 SNACKS, IJS E.D. 370 RESTAURANTS 1550 DRANKEN BUITENSHUIS 550 FAST FOOD EN AFHAAL 670 KANTINES 320 CAFE S E.D. BINNENLAND 840 HOTELS E.D. BINNENLAND 430 BEDRIJFSKANTINES 260 VAKANTIEREIZEN ALL-INN 900 SPORTKANTINES 160 FINANCIELE DIENSTEN 600 HOTELS, CAMPINGS BINNENLAND 610 OVERIGE DIENSTEN N.E.G. 800 VOLLEDIG VERZORGDE 1300 VAKANTIES FINANCIELE DIENSTEN 1000 OVERIGE DIENSTEN N.E.G. 800 GEMEENTELIJKE DIENSTEN 100 LUISTER- EN KIJKGELD 380 UITG. AAN AUTOKENTEKEN 50 HICP E Diensten 20910 HICP E Diensten 27000 VOEDINGSMIDDELEN 270 VOEDING BUITENLAND 470 BUITENLAND HUURWAARDE EIGEN WONING 9760 HUURWAARDE EIGEN WONING 11810 MEDISCHE VERZORGING 13800 BENZINE BUITENLAND 240 AUTOBRANDSTOFFEN, 220 RESTAURANT BUITENLAND 340 BUITENLAND MAALTIJDEN REST. BUITENLAND 260 CAFE S E.D. BUITENLAND 380
CPI Alle Huishoudens 85=100 Gewicht CPI Alle Huishoudens 90=100 Gewicht CAFE BUITENLAND 210 HOTELS, CAMPINGS, 490 BUITENLAND HOTELS E.D. BUITENLAND 450 CONSUMPTIE GEBONDEN 2400 BELASTING COLLEGEGELDEN 770 GEEN HICP 24970 GEEN HICP 16900 HICP TOTAAL 75030 HICP TOTAAL 83100
BIJLAGE 2 Figuur B2: Inflatiepercentage (procentuele verandering ten opzichte van dezelfde maand één jaar eerder) van de HICP en deelindices. Figuur 1 HICP Onbewerkte voedselprodukten 8 6 4 Inflatiepercentage 2 0-2 -4-6 -8 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 Figuur 2 HICP Bewerkte voedselprodukten 6 5 4 Inflatiepercentage 3 2 1 0-1 -2 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98
Figuur 3 HICP Goederen exclusief energie 3 2.5 2 Inflatiepercentage 1.5 1 0.5 0-0.5-1 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 Figuur 4 HICP Energie 15 12 Inflatiepercentage 9 6 3 0-3 -6 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98
Figuur 5 HICP Diensten 5 4 Inflatiepercentage 3 2 1 0 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 Figuur 6 HICP 5 4 Inflatiepercentage 3 2 1 0 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98