AANKOMST IN AANKOMST IN VENETIË VENETIË

AANKOMST IN AANKOMST IN VENETIË VENETIË Met het vliegtuig 3 RECHTSTREEKSE VLUCHTEN De meeste luchtvaartmaatschappijen landen op de luchthaven Marco Polo (t 041 260 92 60 of www.veniceairport.it). Die ligt in Tessera, aan de rand van de lagune. Kaartjes voor de bus of de boot zijn te koop aan de balie van ACTV in de aankomsthal (t 041 24 24 of www.hellovenezia.com). Bus Bus nr. 5 rijdt naar de busterminal van Piazzale Roma. Duur 25 min., prijs 5 enkele rit, 9 heen en terug. Taxi Reken voor een taxi ongeveer 40 tot aan Piazzale Roma. Boot Motorboten van de privémaatschappij Alilaguna (loket nr. 71): 3 lijnen. De Blu (blauw) (1/uur s ochtends en s avonds, om het half uur in de namiddag) houdt halt bij Murano (30 min.), Fondamenta Nove, Ospedale (enkel s avonds), Bacini, Certosa (enkel s avonds), het Lido (1 uur), Arsenale, San Zaccaria, San Marco (1.30 uur), Zitelle, Zattere, Giudecca en tot slot Stazione Marittima (1.50 uur). De Arancio (oranje) (om het half uur, 1/uur s avonds) volgt een aangenaam parcours, met haltes bij de Madonna dell Orto (30 min.), het station, San Stae, Rialto, Sant Angelo (1 uur), Ca Rezzonico en de eindhalte, San Marco (1.30 uur). De motoscafo Rosso (rood) vaart tussen april en oktober (1/uur) en heeft haltes in Murano (25 min.), Certosa (op verzoek), het Lido (50 min.) en het casino (1 uur). 15 enkeltje, 27 heen en terug. Koopt u uw kaartjes online, dan liggen de tarieven lager (www.alilaguna.it). AANKOMST IN VENETIË 1 De maatschappij biedt ook een taxidienst aan tussen de luchthaven en uw hotel: 30 enkeltje, 54 heen en terug. Taxiboot De taxiboot is een flink pak duurder (reken minimaal 108). 3 VLUCHTEN NAAR TREVISO De luchthaven Sant Angelo van Treviso ligt 20 km ten oosten van Venetië. Voor elke aankomst en elk vertrek rijdt er een pendelbus van ATVO naar en van Piazzale Roma in 1.10 uur (inlichtingen en vertrektijden op www.atvo.it). 7 enkele rit, 13 heen en terug. Met de trein Eindstation is het station Santa Lucia, pal aan het Canal Grande, waar ook de vaporetto-halte Ferrovia ligt. Kaartjes voor de vaporetto zijn te koop aan het ACTV-loket voor het station. Vergeet de kaartjes niet af te stempelen voordat u aan boord gaat! VAPORETTO Enkele rit 7 (60 min. geldig) ACTV-kaart, 12 uur ( 18), 72 uur ( 35) of 7 dagen ( 50) geldig. Rolling Card, voor jongeren tussen 14-29 jaar, 3 dagen geldig ( 18). Transport gratis voor kinderen jonger dan 4 jaar. T Openbaar vervoer, blz. 11 w Bij aankoop van tickets via het internet (www.veniceconnected. com) geniet u van voordeliger tarieven.

8 BESTEMMING VENETIË PRAKTISCHE PRAKTISCHE INLICHTINGEN INLICHTINGEN Ambassades en consulaten België Dorsoduro 3464 - t 041 52 42 944. Nederland San Marco 2888 - t 041 528 3416. De ambassades bevinden zich uiteraard allemaal in Rome: België Via dei Monti Parioli 49 - t 06 36 09 511. Nederland Via Michele Mercati 8 - t 06 32 28 60 01. Bezichtigingen: formules Er bestaan verschillende toeristenpassen om de kosten van een verblijf in Venetië te drukken: De Chorus Pass geeft toegang tot de 16 mooiste kerken van de stad voor 10. De kaart blijft 1 jaar geldig. Inlichtingen t 041 275 04 62 of www. chorusvenezia.org. Te koop in de betrokken kerken. De San Marco Museum Pass geeft toegang tot de musea van de Piazza San Marco (Palazzo Ducale, Museo Correr, Museo Archeologico Nazionale, Sale Monumentali della Biblioteca Nazionale Marciana). De pas kost 16 en is 3 maand geldig. Voor een namiddag betaalt u 12 (nov.-maart: 13.00-16.00 u; april-okt.: 15.00-18.00 u), maar een halve dag is wel heel weinig om alles te zien! De Museum Pass ( 20, 6 maand geldig) is een combinatiekaartje voor de musea van de Piazza San Marco en de gemeentelijke musea: Ca Rezzonico, Palazzo Mocenigo, Casa di Carlo Goldoni, Ca Pesaro (Galleria Internazionale d Arte Moderna + Museo d Arte Orientale), Museo del Vetro, Museo del Merletto, Museo di Storia Naturale. Te koop aan de museumbalies. www. museiciviciveneziani.it en www.veniceconnected.com. Nog een interessante formule, omdat ze alle voordelen combineert, is de VE- NICEcard. Deze is verkrijgbaar in twee versies, San Marco of klassiek. Met de versie VENICEcard San Marco heeft u toegang tot de museo aan de Piazza San Marco, drie Chorus-kerken naar keuze en de stichting Querini Stampalia; verder krijgt u ook voordeliger tarieven in andere musea, voor bepaalde tentoonstellingen en n sommige winkels (zelfklever VENICEcard) - prijs: 24,90, 7 dagen geldig. De klassieke VENICEcard geeft toegang tot het Dogenpaleis, de 10 gemeentelijke musea (musei civici) van Venetië, tot alle kerken van het Chorus -netwerk, de stichting Querini Stampalia en het Ghetto-museum. Verder heeft u twee toiletbeurten in de openbare toiletten te goed en geniet u kortingen bij tal van andere musea en in winkels die de sticker VENICEcard dragen. Deze kaart kost 29,90 voor 6-29 jarigen en 39,90 voor wie ouder is dan 30. De VENICEcard is te koop in de kantoren van Hellovenezia, de bureaus voor toerisme en bij sommige reisagentschappen - inlichtingen op www.hellovenezia.com. Wie het geluk heeft om tussen 14 en 29 jaar oud te zijn, valt onder de categorie junior : u kunt dan de Rol-

BESTEMMING VENETIË > PRAKTISCHE INLICHTINGEN 9 ling VENICEcard ( 4) kopen, die recht geeft op diverse kortingen bij zo n 200 dienstverleners: hotels, jeugdherbergen, campings, openbaar vervoer, universiteitsrestaurants, musea, de Biënnale en de aangesloten winkels. Meer informatie op t 041 24 24 en op www.hellovenezia.com. De weg vinden GROTE VERKEERSADERS In Venetië zult u veel te voet gaan. Zelfs de meest ervaren wandelaars worden flink op de proef gesteld door de vele bruggetjes. Om de hele stad te verkennen volgt u eerst de grote, met geel gemarkeerde verkeersaders die naar de belangrijkste trefpunten leiden: Ferrovia (het station), Rialto, San Marco en de Accademia. Wandel daarna op goed geluk verder, dat is de beste manier om optimaal van Venetië te genieten. Natuurlijk zult u verdwalen en soms kilometers afleggen om bij een campiello aan de overkant van een rio te geraken, amper een paar meter verderop. Maar u zult altijd weer terechtkomen op een van die gemakkelijk herkenbare verkeersaders: daar waar een stroom van toeristen voorbijtrekt. NUMMERING VAN DE STRATEN In Venetië zijn de huizen niet per straat genummerd zoals op alle andere plaatsen, maar per sestiere (wijk) waarin ze staan. Er zijn zes wijken (San Marco, Castello, Dorsoduro, Cannaregio, San Polo en Santa Croce) en de huisnummers kunnen dan ook aardig oplopen. Soms is het perfect mogelijk om de nummers te volgen om bij een bepaald adres te komen, maar het gebeurt ook dat nr. 6742 van 6741 wordt gescheiden door een rio en dat er op die plek geen enkele brug is om aan de overkant te komen. Wat ook kan helpen, zijn de straatnamen, maar bedenk wel dat ze niet uniek zijn: er zijn haast evenveel calle del Forner als bakkers en, erger nog, evenveel calle della Chiesa als er kerken zijn... Elektriciteit De spanning is dezelfde als in België en Nederland (220 V), maar de stopcontacten zien er ietwat anders uit. Als er geen adapter is voorzien in uw hotelkamer of appartement, kunt u die kopen in zowat alle elektriciteitswinkels. HULPVERLENING Europees noodnummer: t 112 Ambulancedienst: t 118 Politie: t 113 Brandweer: t 115 Apotheker met wachtdienst: t 210 Dokter met wachtdienst: t 041 531 44 81 Gevonden voorwerpen: t 041 78 55 31. De gemeente zet dagelijks een lijst met gevonden voorwerpen op haar website: www.comune.venezia.it. Bankpas kwijt? Belgische reizigers - alle kaarten: t 0032 (0)70 344 344 Nederlandse reizigers - alle credit cards: t 0031 (0)20 6 600 611

20 BESTEMMING VENETIË EVENEMENTENKALENDER EVENEMENTENKALENDER Jaarlijkse evenementen JANUARI 3 Regata delle Befane Op 6 januari op het Canal Grande: mannen van rijpere leeftijd nemen het in een roeiwedstrijd tegen elkaar op verkleed als Befana, de oude vrouw die tijdens de nacht van Driekoningen cadeautjes uitdeelt aan de kinderen. FEBRUARI 3 Carnaval Tien dagen voor Aswoensdag: de magie van Venetië! Maskers en weelderige kostuums brengen La Serenissima van weleer opnieuw tot leven. MAART 3 Witte Donderdag Zegening van het vuur, dat wordt aangestoken in het atrium van de San Marcobasiliek. APRIL 3 Su e zo per i ponti Letterlijk brug op, brug af : wandelwedstrijd door de calli en campi van de stad. 3 Festa di San Marco Op 25 april schenken alle mannen aan hun geliefde een rode roos die nog niet is ontloken, een bòcolo (knop). MEI 3 Vogalonga Roeimarathon met vertrek in het Bacino di San Marco, een rondje langs de eilanden en terug via het Canal Grande. HEMELVAART 3 Sensa Uitbeelding van het huwelijk tussen Venetië en de zee. JUNI 3 Festa di San Pietro di Castello In de week van 29 juni. JULI 3 Festa del Redentore Op de 3de zondag van juli (T Bezienswaardigheden, blz. 103). SEPTEMBER 3 Regata Storica Op de eerste zondag van september. Na een historische optocht onder aanvoering van de legendarische Bucintoro (vanaf 16.00 u) worden er verschillende roeiwedstrijden gehouden op het Canal Grande: voor jongeren, voor vrouwen, voor caorline (boten met zes roeiers uit Caorle) en voor gondolini (kleine gondels). 3 I Luoghi di Baldassare Jaarlijks festival ter nagedachtenis aan Baldassare Galuppi, een componist uit Burano. 3 Sagra del Pesce in Burano Op de 3de zondag van september: visfeesten, gevolgd door een roeiwedstrijd. 3 Mostra Internazionale d Arte Cinematografica Jaarlijks, begin september, in het Lido. NOVEMBER 3 Festa della Salute Op 21 november. Evenementen 2014 Biennale: Eind aug.-nov. 2014: 14 e Mostra Internazionale di Architettura. Programma op www. labiennale.org. T Meer weten over Venetië, blz. 129.

21 Tien dagen voor Aswoensdag barst het Venetiaanse carnaval los. Shutterstock/Melodia plus photos

24 DE BESTE ADRESJES OVERNACHTEN OVERNACHTEN In Venetië worden vier tarieven gehanteerd: laag-, midden- en hoogseizoen en Mostra -tarief (filmfestival van Venetië). De prijzen in deze gids geven een indicatie van wat een tweepersoonskamer kost in het laagseizoen. In het hoogseizoen verdubbelt u de prijzen. Het ontbijt is meestal inbegrepen. T Onderstaande adresjes vindt u terug op de uitneembare vouwkaart aan de binnenzijde van de cover: zoek het overeenkomstige nummer (bv. 1). De aanwijzingen in het rood verwijzen eveneens naar deze uitneembare kaart. San Marco TUSSEN 70 EN 160 bs Domus Ciliota Vouwkaart D6 - S. Marco 2976 - Calle delle Muneghe - halte: S. Angelo - t 041 520 48 88 - www.ciliota.it - 51 kamers. Dit hotel is ondergebracht in het voormalige augustijnenklooster en maakt deel uit van een architecturaal geheel uit de 15de eeuw. Het werd in 1999 volledig gerestaureerd en biedt kamers met alle moderne comfort en een bloemrijk binnenpleintje. bt Locanda Art Déco Vouwkaart D6 - Calle delle Botteghe 2966 - t 041 27 70 558 - www.locandaartdeco.com - 6 kamers. Herberg in een straatje met verscheidene antiekwinkels. De naam verraadt dat het pand ingericht is in de stijl uit het begin van de 19de eeuw. 2 Locanda Antico Casin Vouwkaart D6 - Corte Contarina 1520 A - halte: Vallaresso -t 041 241 03 84 - www.anticocasin.com - 5 kamers. Zoals in Venetië wel vaker het geval is, moet de toegang tot deze lichte B&B verdiend worden. Geen lift dus, maar wel een terras met uitzicht op de daken, en dat is in het zomerseizoen zeer prettig. TUSSEN 160 EN 250 3 Bloom & Settimo Cielo Vouwkaart D5 - Campiello Novo 3470 - halte: S. Angelo - t 340 14 98 872 (Bloom) of 342 63 62 581 (Settimo Cielo) - www.bloom-venice.com en www. settimocielo-venice.com - 6 kamers. Eigenares Alessandra wilde een plek creëren met een Venetiaanse en tegelijk moderne uitstraling. De kamers van deze twee B&B s onder één kap zijn allemaal verschillend ingericht, soms met karmozijnrode stoffen, dan weer met zachte tinten. Terras met panoramisch uitzicht. LUXUEUS 1 Gritti Palace Vouwkaart D6 - Campo S. Maria del Giglio 2467 - halte: S. Maria del Giglio -t 041 29 61 22 22 - www.starwoodhotels.com/grittipalace - 91 kamers. Maar weinig luxehotels in de wereld zijn met dit hotel te vergelijken. Het interieur, dat in 2012 volledig vernieuwd werd, ademt het Venetië van de 16de eeuw: kostbare stoffen, kroonluchters uit Murano, handbeschilderde meubels met rozen Een magische plek. San Polo e Santa Croce TUSSEN 90 EN 160 5 Ca Bonvicini Vouwkaart D4 - Calle de Ca Bonvicini 2160 - halte: San Stae - t 041 275 01 06 - www.cabonvicini.

DE BESTE ADRESJES > DE REIS VOORBEREIDEN 25 De hotels van Chiana Bocchini tonen haar voorkeur voor design en moderne kunst. Flickr/DD724 - The Charming House

28 DE BESTE ADRESJES UIT UIT ETEN ETEN De restaurants in Venetië zijn piepklein en het is een heuse stormloop op de goede adresjes. Het wordt dan ook ten zeerste aanbevolen om te reserveren, zowel voor de bacari (T Meer weten over Venetië, blz. 126) als voor de chiquere restaurants. Laat u niet verleiden tot de toeristenmenu s, maar kies voor de lokale specialiteiten. Onderstaande adresjes vindt u terug op de uitneembare vouwkaart aan de binnenzijde van de cover: zoek het overeenkomstige nummer (bv. 1). De aanwijzingen in het rood verwijzen eveneens naar deze uitneembare kaart. San Marco 3 LUNCH MINDER DAN 25 1 Rosticceria San Bartolomeo Vouwkaart E5 - Calle della Bissa 5424 - halte: Rialto - t 041 522 35 69 - gesl. zo. en ma. namiddag. Een lekker adresje voor een vlugge hap. Het is hier altijd druk. Neem plaats op een van de krukken indien alle tafeltjes volzet zijn. 2 Ai Rusteghi Vouwkaart E4 - Campiello del Tentor 5513 - halte: Rialto - t 041 523 22 05 - gesl. zo. Deze fastfood op zijn Italiaans verkoopt eenvoudige of wat verfijndere panini voor een zacht prijsje. Truffelcrème, pancetta en artisjokken uit Livorno of seizoensgroenten: de menukaart staat vol met lekkers. Ook bekend om zijn lekkere wijnen die u per glas kunt bestellen. TUSSEN 25 EN 50 3 Acqua Pazza Vouwkaart D5 - Campo S. Angelo 3808/10 - halte: Rialto - t 041 277 06 88 - www. veniceacquapazza.com - gesl. ma. Een groot terras en het allerlekkerste uit de Amalfitaanse keuken: vissoep, kreeft en verse tonijn. De pizze zijn echt verrukkelijk, vooral die met rucola, kerstomaatjes en schilfers grana padano. 3 DINER MEER DAN 50 br De Pisis Vouwkaart D6 - Campo San Moisè 1459 - halte: Vallaresso - t 041 520 70 22. Dit is een van de stijlvolste restaurants van de stad. Het kijkt uit op het Canal Grande en de Santa Maria della Salute. Kalfsfilet met een zoutkorst en paprika, ravioli met krab en munt: volledig in de lijn van Giovanni Ciresa s talent. bs Centrale Restaurant Lounge Vouwkaart D5 - Piscina Frezzaria 1659 - halte: Vallaresso - t 041 296 06 64 - www.caffecentralevenezia. com - gesl. di. Dit bijzonder hippe barrestaurant op de begane grond van een voormalig palazzo is geopend tot 2.00 u s ochtends. Inktvis met bospaddenstoelen en wilde rijst met kreeft in een black design-interieur. San Polo 3 LUNCH MINDER DAN 25 bq Pasticceria Bucintoro Vouwkaart C4 - Sestiere San Polo 2229 - halte: S. Stae - t 041 72 15 03 - gesl. ma.

DE BESTE ADRESJES > UIT ETEN Het designinterieur van Centrale Restaurant Lounge 29 www.centrale-lounge.com

50 BEZIENSWAARDIGHEDEN HET CANAL GRANDE aaa CANAL GRANDE HET aaa Venetië lijkt als het ware te verrijzen uit het water, maar is in feite op een heleboel eilandjes gebouwd. Het Canal Grande, de voornaamste verkeersader van de stad, vormt een perfect terras om de palazzi te bewonderen, die glinsterend weerspiegelen in het water van de lagune. 3 Bereikbaarheid: De vermelde haltes zijn die van vaporetto-lijn nr. 1. 3 Aanrader: De lichtinval op het Canal Grande is het fraaist in de vroege ochtend en aan het begin van de avond. Interessant voor fotografen! U vermijdt zo de grote massa en u kunt postvatten bij de stuurboordreling van de vaporetto of, nog beter, op een van de schaarse zitplaatsen op de voorsteven van de boot. Reken 35 tot 40 minuten per traject. Het Canal Grande heeft de vorm van een omgekeerde S met de buigpunten ter hoogte van Rialto en Ca Foscari. Het kanaal is 3,8 km lang, tussen 30 en 70 m breed en gemiddeld 5,5 m diep. Hoewel een tocht over dit kanaal geen absolute must is, vormt een rit met een vaporetto wel een fascinerende start voor een verkenningstocht door La Serinissima. De palazzi aan het Canal Grande weerspiegelen met hun levendige kleuren en schitterende goudkleurige versieringen het vrolijke en optimistische karakter van de Venetianen. Nooit kenden zij een donkere periode, ook niet tijdens de middeleeuwen, waarin toch overal elders sobere vestingen moesten worden opgetrokken. Hieronder staan de paleizen beschreven zoals u ze ziet, vertrekkende van de Piazzale Roma, richting San Marco. Piazzale Roma Vouwkaart B4-5 Rechts; gelijknamige halte. Deze busterminal is omgeven door parkeerplaatsen en is alleen maar interessant omdat u hier gemakkelijk op de vaporetto kunt stappen die terugvaart richting San Marco/Lido. Via een vierde brug van glas en staal, de Ponte della Constituzione of di Calatrava, ontworpen door de Spaanse architect Santiago Calatrava, kunnen voetgangers vanaf het plein naar het station lopen. Ferrovia di Santa Lucia Vouwkaart B4 Links; halte Ferrovia. Dit station werd de dienstingang genoemd door Gustav von Aschenbach, de ongelukkige held uit Dood in Venetië van Thomas Mann. Sinds de bouw in 1860 vormde dit station lang het vertrekpunt voor elke bezoeker van de stad. Het huidige gebouw dateert van 1954. Palazzo Labia a Vouwkaart C3 Links; tegenover de halte Riva di Biasio. Dit stijlvolle pand uit het einde van de 17de eeuw staat een stukje van het Canal Grande af. De façade is bewerkt met bossage op de begane grond en heeft Ionische en Korinthische pilasters op de twee bovenverdiepingen. Er

BEZIENSWAARDIGHEDEN > DE REIS VOORBEREIDEN De mooiste verkeersader van de stad vroeg in de ochtend. 51 Shutterstock/totophotos

52 BEZIENSWAARDIGHEDEN GV WE VENISE_Canal Grande_ITAXXXXXFR P LE ROMA LIDO Ferrovia Santa Lucia 1 2 CANAL Gli Scalzi San Geremia e Santa Lucia Pte degli Scalzi San Simeon Piccolo GRANDE Palazzo Labia Riva de Biasio 1 S. Marcuola 1 2 S. Marcuola Fondaco dei Turchi Fondaco del Megio Palazzo Vendramin Calergi 1 S. Stae Ca Pesaro S. Stae Ca del CANALE DELLA GIUDECCA Palazzo Balbi Ca Foscari Ca Rezzonico Ca Rezzonico 1 Palazzo Moro Palazzo Loredan dell Ambasciatore ACCADEMIA 1 2 S. Angelo S. Toma 1 Palazzo Lando Corner Spinelli Palazzi Mocenigo Palazzi Grassi Accademia 1 2 Palazzo Pisani Moretta CANAL S. Samuele 2 CANAL Palazzo Cavalli Franchetti Ponte dell Accademia Palazzo Barbarigo Palazzo Bernardo GRANDE Pal. Venier dei Leoni (Coll. P. Guggenheim ) S Pa del Ca Dar

XXFRA01-02_100+74x140mm BEZIENSWAARDIGHEDEN > HET CANAL GRANDE 53 CANAL CANAL GRANDE GRANDE 0 0100 m 100 m e CA D ORO CA D ORO Ca d OroCa 1d Oro 1 Corner Ca Corner la Regina della Regina Pescheria Pescheria Ca da Mosto Ca da Mosto Fabbriche Fabbriche Nuove Nuove Fabbriche Fabbriche Vecchie Vecchie Fondaco Fondaco Palazzo Palazzo dei dei d. Tedeschi d. Tedeschi Camerlenghi Camerlenghi Pte di Pte Rialto di Rialto Rialto Rialto 1 2 1 2. osilvestro S. Silvestro o 1 1 Palazzo Palazzo Loredan Loredan DE o lli PIAZZA PIAZZA S.MARCO S.MARCO Pte deipte dei Sospiri Sospiri lazzo Palazzo Corner Corner la Ca della Granda Ca Granda Giglio 1Giglio 1 GRANDE GRANDE Salute 1Salute 1 1 2 1 2 Vallaresso Vallaresso Palazzo Palazzo Salviati Ca Salviati er Dogana Dogana io i Dario Santa Maria da Mar Santa Maria da Mar d. Salute d. Salute LIDO LIDO BACINO BACINO DI DI SAN MARCO SAN MARCO Illustratie: R. Corbel Oversteek Oversteek per gondel per gondel 1 Halte 1 vaporetto Halte vaporetto Salute Salute en nr. lijnen nr. lijn Illustratie: R. Corbel

54 BEZIENSWAARDIGHEDEN zitten balkons aan de grote vensters. De arenden onder het dak zijn het embleem van de familie Labia (T blz. 99). Fondaco dei Turchi Detailkaart blz. 52 Rechts; tegenover de halte S. Marcuola. Dit gebouw in Venetiaans-Byzantijnse stijl werd in de 19de eeuw gerestaureerd. Het oorspronkelijke 13de-eeuwse ontwerp was gebouwd als zetel voor de Duitse kooplieden (of Tedeschi ), wat nog te zien is aan de opslagplaats ter hoogte van het water. De gevel vormt een heus kantwerk van boogjes en is afgewerkt met sierlijke merlons op de dakrand. Het dankt zijn naam aan de Turkse handelaars die er actief waren van 1621 tot 1828. Palazzo Vendramin Calergi a Vouwkaart D3 Links; halte San Marcuola. Dit renaissancepalazzo werd in opdracht van de adellijke familie Loredan gebouwd door architect Mauro Codussi, die eraan werkte van 1502 tot 1504. De gekoppelde vensters zijn in composietstijl. Het geheel vormt een magnifiek voorbeeld van de herinterpretatie van de Byzantijnse en gotische bouwstijl. In 1946 werd het pand overgedragen aan de stad, die er het Casinò Municipale in onderbracht. Ca Pesaro a Vouwkaart D4 Rechts; halte Santa Stae. De bouw van dit palazzo werd gestart door Baldassare Longhena (1598-1682) en na diens dood voltooid door Antonio Gaspari (ca. 1670-ca. 1730). De begane grond met diamantkopversiering is onderaan afgewerkt met leeuwenkoppen. Op de tweede en de derde verdieping zitten grote rondboogvensters met een balkon, gescheiden door zuilen. Tegenwoordig zijn hier het Museo d Arte Orientale en de Galleria Internazionale d Arte Moderna gevestigd (T blz. 77). Ca d Oro aaa Vouwkaart D4 Links; halte Ca d Oro - Cannaregio 3932 - t 041 52 00 345 - www.cadoro.org - j - dag. 8.15-19.15 u (ma. 8.14-14.00 u) - gesl. 25 dec., 1 jan. en 1 mei - 8 (-18 jaar gratis). Dankzij een lange restauratie die klaar was in 1995 hervond de gevel van dit prachtige laatgotische palazzo al zijn pracht en praal van weleer (hoewel de oorspronkelijke verguldsels van bij de bouw in de 15de eeuw zijn verdwenen). De arcaden vlak boven het waterniveau herinneren aan de dubbele woon- en opslagfunctie. De twee loggia s op de bovenste verdiepingen worden afgesloten door gekoppelde ramen met gekruiste bogen en vierpasmotieven. Vreemd genoeg zit de opening niet in het midden. Het rechtergedeelte heeft een volle muur en enkelvoudige vensters. De hoeken zijn afgewerkt met gevlochten kordonlijsten van marmer. Het palazzo herbergt de kunstcollectie van zijn laatste eigenaar, baron Giorgio Franchetti (T blz. 96). Pescheria Vouwkaart D4 Rechts; halte Mercato. Nog elke ochtend worden de arcaden van dit neogotische bouwwerk, dat dateert uit het begin van de 20ste eeuw, ingenomen door de stalletjes van de vismarkt (T blz. 76).

BEZIENSWAARDIGHEDEN > HET CANAL GRANDE 55 Fabbriche Nuove Vouwkaart D4 Rechts; Halte Mercato. De lange en monotone Nieuwe Fabrieken, een ontwerp van Jacopo Sansovino (1486-1570), liggen in de bocht van het Canal Grande. Onder de arcaden met bossage werd de koopwaar opgeslagen, en in het bovenste gedeelte was de handelsrechtbank gevestigd. Op weekdagen brengen groentekwekers hier hun producten aan de man (T blz. 76). Ca da Mosto Vouwkaart D4 Links; halte Ca d Oro of Rialto. In dit 13de-eeuwse pand in Venetiaans- Byzantijnse stijl werd Alvise da Mosto (1432-1488) geboren, die beroemd werd door zijn reizen langs de westkust van Afrika tot aan de Kaapverdische Eilanden. Uit de arcaden van het palazzo blijkt de dubbele woon- en opslagfunctie, net als bij het Ca d Oro. De gekoppelde ramen op de eerste verdieping zijn bovenaan versierd met rozetten. Van de 15de tot de 18de eeuw was hier het Leon Bianco gevestigd, het mooiste hotel van Venetië. Fabbriche Vecchie Vouwkaart D4 Rechts; na de halte Mercato. De Oude Fabrieken werden verwoest door een brand, maar in de 16de eeuw herbouwd door Scarpagnino. Op het platform tussen het gebouw en het kanaal staat s ochtends een groente- en fruitmarkt; s avonds worden er af en toe evenementen georganiseerd. Onder de reeks arcaden zijn tegenwoordig enkele wijnbars gevestigd (T blz. 76). Ponte di Rialto aa Vouwkaart D5 Halte Rialto. Deze brug werd oorspronkelijk (1170) de Ponte della Moneta of Muntbrug genoemd omdat ze zo dicht bij het Muntgebouw lag. De huidige brug is de zesde versie, maar pas de eerste van steen, van deze belangrijkste verbinding tussen de twee oevers van het Canal Grande. Het ontwerp van Antonio Da Ponte werd ingehuldigd in 1591. Onder de twaalf symmetrisch geplaatste dubbele arcaden zitten winkeltjes verscholen, die aanvankelijk alleen bestemd waren voor bank- en geldzaken (T blz. 76). Palazzo Mocenigo Vouwkaart C5 Voorbij de bocht, links, tegenover halte San Tomà. Dit zijn in feite vier palazzi naast elkaar. Het eerste, met twee marmeren blazoenen, werd in 1579 herbouwd volgens een project van Alessandro Vittoria. De twee panden ernaast zijn identiek en dateren uit het einde van de 16de eeuw. Het laatste pand, ook wel het Casa Vecchia (Oude Huis), was een gotisch gebouw dat in de eerste helft van de 17de eeuw werd herbouwd onder leiding van Francesco Contin. In het complex woonden ooit de filosoof Giordano Bruno (1548-1600) en de Britse dichter Lord Byron (1788-1824). Die ging vaak al zwemmend naar het palazzo, soms zelfs vanaf het Lido! Ca Foscari a Vouwkaart C5 Rechts; na de halte San Tomà. Dit palazzo aan de kruising van de gelijknamige rio en het Canal Grande

114 MEER WETEN OVER VENETIË DE DE LAGUNE LAGUNE Een kwetsbaar milieu De Lagune van Venetië wordt van de open Adriatische Zee gescheiden door een smalle zandstrook van lidi en vormt een kwetsbaar en onstabiel natuurlijk milieu. De lagune strekt zich uit over 550 km 2 en ontstond in het postglaciale tijdperk tussen Ravenna en Aquileia, aan de samenvloeiing van de rivieren uit de Alpen en de Apennijnen (T kaart blz. 111). Door de inwerking van de getijden, stormen en verzanding is het lagunemilieu bijzonder kwetsbaar. HET LAGUNELANDSCHAP De zee vormt enerzijds een bedreiging voor dat kwetsbare evenwicht, maar garandeert anderzijds de verversing van het water door het spel van de getijden. Het zeewater dringt binnen via drie geulen of havenmonden: die van het Lido, van Malamocco en van Chioggia. Zij kregen allemaal dijken in de 19de en 20ste eeuw. De grote bewoonde eilanden en de kleinere onbewoonde zijn samen goed voor zo n 4000 ha; de overige 40.000 ha bestaat uit water. Bij een drooggevallen kanaal is te zien hoe ondiep het water is (doorgaans niet dieper dan 1 à 2 m, met een maximale diepte van 8 à 10 m). Bij laagtij is het niet ongewoon dat in de grote lagunevlakten de bodem zelfs zichtbaar wordt. Toch is de lagune geen waterplas: ze bestaat in feite uit een ingewikkeld netwerk van kanalen. De geulen die geopend zijn voor de scheepvaart staan aangeduid met brìcole (houten palen die in een bundel zijn samengebonden). Het aantal, de kleur en de vorm van die palen variëren volgens een uiterst nauwkeurig bebakeningssysteem. De diepte van de kanalen neemt toe in de omgeving van de toegangsgeulen. Hoe verder van zee en hoe dieper in de lagune, hoe minder kanalen: ze worden dan piepklein en kronkelen tussen de barène door, zandbanken die nauwelijks aan het wateroppervlak komen. In dit stadium worden de kanalen ghebi genoemd. Uiteindelijk eindigen ze in de chiari, bekkens vol brak water. EEN GEVOELIG EVENWICHT De lagune vormt een gevoelig systeem in evenwicht : enerzijds is er de toenemende verzanding door aangevoerd materiaal uit de rivieren en anderzijds is er de oprukkende zee wanneer er onvoldoende sediment wordt aangevoerd. De lagune moet het opnemen tegen de stijgende zeespiegel als gevolg van de opwarming van de aarde en een algemene grondverzakking door de vele putten die in de 20ste eeuw werden gegraven. De barène zijn onontbeerlijk voor het behoud van het ecosysteem, ze vangen het sediment op en houden de zee tegen, maar door het uitdreggen van de kanalen en de beweging van het water verdwijnen de zandbanken beetje bij beetje. EEN ALARMEREND ACQUA ALTA Het zogenaamde acqua alta of hoogwater doet zich voor wanneer het tij een peil van 1,10 m bereikt of overschrijdt (terwijl een gemiddeld

MEER WETEN OVER VENETIË > DE LAGUNE 115 tij van 70 cm al genoeg is om het San Marcoplein onder water te zetten; met nog 30 cm meer staan ook de straten blank). In 1966, toen heel Noord-Italië getroffen werd door overstromingen omwille van de zware regenval, bereikte dat acqua alta een wel heel cruciaal peil: de getijmeter van Punta de la Salute noteerde toen een peil van 1,94 m. Uit die tijd stammen ook de pessimistische voorspellingen over de toekomst van de stad. De toestand verergerd en in 2010 overschrijdt het water 202 maal de drempel van 80 cm en 18 maal die van 1,10 m! Een lagune in gevaar ZORGWEKKENDE VERVUILING Tijdens het terugvloeien wordt het water nog maar gedeeltelijk ververst, wat leidt tot de ophoping van vervuilende afvalstoffen. Dat fenomeen verergerde in de loop van de 20ste eeuw door de giftige geschenken van de industriegebieden van Mestre en Porto Marghera en hun vloot olietankers. Tussen 1950 en 1970 werden enorme hoeveelheden industrieel afval in de lagune geloosd, waardoor flora en fauna vernield werden en reuzealgen (Ulva rigida) de lagune veroverden. Ook de waterplanten waarvan de wortels de bodem indringen en stabiliseren, werden aangetast. Een aanpak van het probleem stroomopwaarts heeft deze impact weliswaar verminderd, maar door het toenemende verkeer in de lagune stijgt de hoeveelheid koolwaterstof. DE STRIJD TEGEN DE GRANDI NAVI Door de aanleg van kanalen met grote diepte, ware maritieme autobanen voor olietankers en cruiseschepen, zorgt ervoor dat het zeewater gemakkelijker de lagune binnendringt en het ecosysteem uit evenwicht brengt. Maar dat is niet het enige probleem! Jaarlijks meren er in Venetië meer dan 300 cruiseschepen aan en de inwoners kunnen deze drijvende huizen maar moeilijk aanvaarden in het Bacino di San Marco. De druk van het water op de funderingen van de stad en de vervuiling door de motoren geven aaleiding tot enige ongerustheid. De recente gebeurtenissen met de Costa Concordia liggen nog vers in het geheugen. VENETIË REDDEN VAN HET WATER In 1973 maakte de Italiaanse staat het behoud van de stad tot een kwestie van nationaal belang. Sindsdien werden heel wat maatregelen getroffen: De kustlijn van Cavallino werd hersteld, de duinen verstevigd en de barène opgehoogd. Het draineren van de kanalen werd aangevuld met het weghalen van de algen. Om te strijd aan te gaan tegen het hoogtij werd een beweegbare constructie aangebracht op de drie havenmonden. Dat systeem werd M.O.S.E. (Modulo Sperimentale Elettromeccanico) gedoopt, naar de profeet Mozes (Mosè in het Italiaans), die ook uit het water werd gered. Eind 2001 werd gestart met de uitvoering van het project, dat voorziet in 79 grote waterkeringen met kleppen die de getijdenschommelingen moeten opvangen. Er kwam echter ook kritiek op het project vanwege de kostprijs en de ecologische minpunten. De werken zouden in de loop van 2014 voltooid moeten zijn. Meer informatie op www.salve.it.

116 MEER WETEN OVER VENETIË BOUWEN IN BOUWEN IN VENETIË VENETIË De zeer productieve schrijver Sergio Bettini, hoogleraar esthetica en kunstgeschiedenis, schreef in een boek over zijn geboortestad dat Venetië een stad is die volledig door de mens is gebouwd, inclusief de grond. En inderdaad, La Serenissima is niet op het water, maar in het water gebouwd Bouwen op palen Onstabiele ondergrond Sommige van de vele zandbanken in de lagune komen aan de oppervlakte, waardoor eilanden ontstaan. Andere blijven min of meer net onder het watervlak, wat een basis vormt om op te bouwen. In beide gevallen zijn de funderingen afhankelijk van de zanderige, min of meer slijkerige ondergrond die de bodem vormt van de lagune. Fundering De techniek bestaat uit het in de grond slaan van lorken- of eikenhouten palen (de pali) tot in de diepere en harde kleilaag. De palen zijn 2 tot 4 m lang en worden in concentrische cirkels of spiraalvormig geplaatst, te vertrekken vanuit de omtrek van het te bouwen pand naar het midden toe. Met een tussenruimte van 60 à 80 cm vormen zij de basis waarop de dwarsbalken worden vastgemaakt. Daarop komen dan blokken Istrische steen (bestand tegen zeezout), die fungeren als grondslag voor de fundering van baksteen en mortel waarop het pand uiteindelijk wordt gebouwd. Soms zijn onwaarschijnlijk veel palen nodig: voor de Salute-kerk waren het er 1.106.657 Bouwmaterialen Deze zijn in de lagune zelf zogoed als onbestaande en moeten soms van heel ver komen. Op het vasteland was er vroeger hout in overvloed, maar dat werd later schaarser en is al aangevoerd vanuit de bossen van de Cadore (Alpen) en de Balkan. Het hout wordt voornamelijk gebruikt voor de palen van de funderingen, de dakbalken en de plafonds van de huizen. Het marmer voor de gevelbekleding is afkomstig uit de Colli Euganei (ten zuiden van Padua) en Griekenland. Het Istrische kalksteen is hard en wit als marmer en wordt gebruikt voor de afwerking: gevelbekleding, campaniles, kerkportalen enz. Alleen het baksteen kan ter plaatse worden gemaakt met lokale klei: het werd zeer veel gebruikt in de gotische periode en geeft de stad haar eenheid van kleur. Stadsplanning Bruggen In een stad met zoveel kanalen zijn bruggen uiteraard absoluut noodzakelijk; zij maken deel uit van het dagelijkse leven in Venetië. In totaal telt de stad 446 bruggen, de meeste van steen, een paar van ijzer en de rest van hout. Zij leveren de voetgangers in totaal bijna 10.000 treden op en vormen de enige hoogteverschillen in een stad die op het water is gebouwd en dus per definitie vlak is. Het is dan ook voortdurend klimmen geblazen, wat na een lange wandeldag best vermoeiend is. Vroeger hadden de meeste bruggen geen leuning. Dat is nu alleen nog het geval bij de Ponte Chiodo, tussen de Fondamenta di San Felice en de Fondamenta della Chiesa, en bij de Ponte del Diavolo op Torcello. Nog typisch Venetiaans is dat de bruggen een enkelvoudige boog hebben,

MEER WETEN OVER VENETIË > BOUWEN IN VENETIË 117 met als beroemdste exemplaar natuurlijk de Rialtobrug (T blz. 55 en 76). De enige uitzondering is de Ponte dei Tre Archi in de wijk Cannaregio. De campo De Venetiaanse stadsplanning weerspiegelt een zekere levenskunst. Neem het voorbeeld van de campo, het grote plein met een kerk, waar bomen soms voor schaduw zorgen of die pal aan een rio liggen, en waarop alle calli uit de buurt uitkomen. Deze pleinen vormen het centrum van het gemeenschapsleven, hier spelen de kinderen en ontmoeten de buurtbewoners elkaar aan het eind van de dag. Dit is de plek bij uitstek voor publieke feestelijkheden, hier worden buurtfeesten georganiseerd en andere evenementen, van rommelmarkten tot openluchtbioscopen. De waterput in het midden, waarin regenwater staat, neemt een speciale plaats in. De putrand of vera da pozzo is vaak een heus kunstwerk, zoals die op de campo dei Santi Giovanni e Paolo, gemaakt door Sansovino (T blz. 95). Een campo is niet hetzelfde als een corte, een openbare binnenplaats met één enkele toegang, en een cortile, de binnenplaats van een patriciërswoning. Tegenwoordig wordt een deel van het pleinoppervlak ingenomen door terrassen van cafés en restaurants. Huizen en palazzi Behalve de campo zijn ook de Venetiaanse woningen heel specifiek. Stenen kantwerk, dakversieringen, loggia s en andere rijen boogjes weerspiegelen fraai in het water van de kanalen. Op het Ghetto na zijn alle huizen laag vanwege de onstabiele ondergrond, wat ook te zien is aan het overhellen van de grotere gebouwen. De palazzi zijn gebouwd van natuur- of baksteen en hebben soms twee ingangen: een aan de calle of straatkant, en een aan het kanaal met een portaal in het water. Op de eerste verdieping of piano nobile (beletage) bevindt zich de portego di mezzo, een langgerekte salon die uitkijkt zowel op het kanaal via een fraaie opengewerkte loggia, als op de binnenplaats. Het pannendak, met een hoge schoorsteen of fumaiolo in de vorm van een trechter, wordt vaak bekroond met een altàna, een typisch Venetiaans terras. Aangezien de grond schaars is, leggen Venetianen doorgaans een klein houten terras aan met bakstenen zuilen die op het dak rusten, om te genieten van het zonnetje. De gondel De gondel is onlosmakelijk verbonden met het Venetiaanse bouwen. Gondels zweven als het ware boven het water en zijn nog steeds het beroemdste vaartuig van de Dogenstad. De eerste vermelding gaat terug tot 1094; het ging toen nog om een log gevaarte met een hele ploeg roeiers aan boord. In de loop der eeuwen onderging de gondel heel wat veranderingen: er kwamen versieringen aan voor- en achtersteven, het vaartuig werd langer en kreeg een afneembare cabine, de kleuren werden feller, er kwam zijde en fluweel aan te pas en een blazoen. In de 17de eeuw moest het allemaal wat soberder en kreeg het zwart de bovenhand. Tegenwoordig zijn de gondels bijna 11 m lang en 1,42 m breed en bestaan ze uit 280 verschillende houten onderdelen. De Venetianen zelf zijn inmiddels overgestapt op motorbootjes en de gondels zijn dan ook hoofdzakelijk bestemd voor tochtjes met toeristen. Toch worden ze nog in het dagelijkse leven ingezet, als traghetto om het Canal Grande over te steken.

Vertaling Omslagontwerp Omslagfoto Ontwerp binnenwerk Oorspronkelijke titel Oorspronkelijke uitgever Hoofdredactie Uitgevers Redactie Cartografie Met dank aan Valérie Maes Keppie & Keppie Corbis Keppie & Keppie Le Guide Vert Venise Week-end Michelin, Parijs Anne Teffo Irène Lainey, Hélène Bouchoucha (Michelin), Lieven Defour (Lannoo) Lucie Dejouhanet, Erica Zane, Pierre Plantier, Jean-Claude Renard, Thérèse Rocher, Nadia Bosquès Stéphane Anton, Michèle Cana, Isabelle Delouvy, Géraldine Deplante, Cristina Ferecatu Stadsplattegronden op basis van de gegevens van TeleAtlas - TeleAtlas 2012 Didier Broussard, Pascale Pichonnat (iconografie), Hervé Dubois Michelin, 2013 Cartografie: Michelin Nederlandse tekst: Uitgeverij Lannoo, nv, Tielt, 2014 Het redactieteam heeft de grootste zorg besteed aan de samenstelling en de controle van deze gids. Maar omdat de gegevens voortdurend gewijzigd worden, moet de praktische informatie (prijzen, adressen, bezoekuren, telefoonnummers, bezienswaardigheden, internetadressen...) beschouwd worden als een aanwijzing. Het is dan ook best mogelijk dat bepaalde info bij het verschijnen van deze gids niet helemaal correct of volledig is. Wij kunnen daar niet verantwoordelijk voor worden gesteld. Deze gids bestaat voor en door u; u bewijst ons dan ook een grote dienst door eventuele tekortkomingen of vergissingen te melden. Aarzel niet om ons uw opmerkingen en suggesties over de inhoud van deze gids mee te delen. Bij een eerstvolgende bijgewerkte editie zullen wij daar rekening mee houden. Contactadres De Groene Reisgids De Groene Reisgids Uitgeverij Lannoo Lannoo Nederland Kasteelstraat 97 Postbus 614 B-8700 Tielt 6800 AP Arnhem degroenegids@lannoo.be degroenegids@lannoo.nl www.lannoo.com Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. D/2014/45/194 - NUR 512 - ISBN 978-94-014-1183-7