Uit: Niet meer twee, maar een vlees hoofdstuk 11 Hoererij of overspel Velen zien niet het grote verschil in betekenis van de woorden hoererij en overspel in het onderwijs van de Here Jezus en van Paulus. Het is echter van het grootste belang om deze significante verschillen, en waarom de verschillende woorden gebruikt worden, te kennen om dit onderwijs goed te kunnen begrijpen. Wat wordt er in de betreffende teksten in Mattheüs 5:32 en 19:9 bedoeld met hoererij? In beide tekstgedeeltes gaat het om het Griekse woord πορνεια por neia. Voor por neia vindt men de volgende woordverklaringen door Strong in het Nederlands: 1. onwettige seksuele omgang. 2. ontucht, overspel, homoseksualiteit, gemeenschap met dieren, enz. 3. seksuele omgang met naaste verwanten, incest, huwelijk met naaste verwanten (Lev. 18, Deut. 22 ). 4. seksuele omgang met een gescheiden man of vrouw. (Markus 10:11,12 ) 5. metaforisch; de aanbidding van afgoden. 6. voor de verontreiniging met afgodendienst, zoals opgelopen door het eten van offers gebracht aan afgoden. Onwettige seksuele omgang, zoals seksuele relaties en huwelijken tussen familieleden, tot een bepaalde graad, werd en wordt gedefinieerd als hoererij. (Leviticus 18) Laten wij daarom eens dieper ingaan op de huwelijkswetten in Leviticus om te zien of hier aanknopingspunten zijn om te verklaren dat de Here Jezus zichzelf nooit tegenspreekt. Leviticus 18:1-3: De HEERE sprak tot Mozes: Spreek tot de Israëlieten en zeg tegen hen: Ik ben de HEERE, uw God. U mag de gebruiken van het land Egypte waarin u gewoond hebt, niet navolgen, en ook de gebruiken van het land Kanaän, waar Ik u naar toe breng, mag u niet navolgen. U mag niet in hun verordeningen gaan. Vers 17: U mag de schaamdelen van een vrouw én die van haar dochter niet ontbloten. U mag niet de dochter van haar zoon en ook niet de dochter van haar dochter tot vrouw nemen om haar schaamdelen te ontbloten. Zij zijn bloedverwanten, het is schandelijk gedrag. Deuteronomium 22:30: Een man mag de vrouw van zijn vader niet tot vrouw nemen, en hij mag het kleed van zijn vader niet openslaan. Volgens vele overleveringen vanuit de joodse cultuur wordt met schaamdelen ontbloten behalve gemeenschap ook een huwelijk bedoelt. Kan hetgeen er staat in Leviticus en Deuteronomium datgene zijn wat de Here Jezus bedoelt met hoererij omdat dit als enigste uitleg niet strijdig is met Zijn eigen woorden? Mattheüs 5:18: Want, voorwaar, Ik zeg u: Totdat de hemel en de aarde voorbijgaan, zal er niet één jota of één tittel van de Wet voorbijgaan, totdat het alles geschied is. Laten wij het woord hoererij zoals hiervoor omschreven, eens plaatsen naast het woord overspel, in het Grieks μοιχαω moi chao. De betekenis is als volgt: 1. onwettige gemeenschap hebben met de vrouw van een ander, overspel plegen met.
2. Tevens de uitleg: overspel bedrijven, absolute: Mattheüs 5:32, 19:9 en Markus 10:12; επι γυναικα, jegens of tegen een (te weten; zijn wettige) vrouw, Markus 10:11. Hier zien wij voor overspel staan: onwettige gemeenschap hebben met de vrouw van een ander, dus met iemand die getrouwd is. De teksten die spreken over overspel en hoererij op een rij: Mattheüs 5:31-32: Er is ook gezegd: Wie zijn vrouw verstoot, moet haar een echtscheidingsbrief geven. Maar Ik zeg u dat wie zijn vrouw verstoot om een andere reden dan hoererij, maakt dat zij overspel pleegt; en wie met de verstotene trouwt, pleegt ook overspel. Mattheüs 19:9: Maar Ik zeg u: Wie zijn vrouw verstoot anders dan om hoererij en met een ander trouwt, die pleegt overspel, en wie met de verstotene trouwt, pleegt ook overspel. Waarom gebruikt de Here Jezus, alleen in het evangelie van Mattheüs, het woord hoererij als zogenaamde uitzonderingsregel en nergens anders. Ook Paulus gebruikt de uitzonderingsregel niet. Wat bedoeld de Here Jezus met het woord por neia of het Hebreeuwse woord hiervoor taznuwth? Waarom is de bijdrage van Mattheüs zo belangrijk voor ons? Laten wij, om die vraag te kunnen beantwoorden, eens teruggaan naar de tijd van het oude waarin het evangelie van Mattheüs door de Here Jezus werd verwoord. Het evangelie van Mattheüs speelt zich af aan het begin van de bediening van de Here Jezus en is met name gericht op de joodse gelovigen, om hen ervan te overtuigen dat Jezus van Nazareth de beloofde Messias is. Mattheüs haalt menigmaal messiaanse profetieën, met betrekking tot de kost van Jezus, aan om te laten zien dat deze in de persoon van Jezus vervuld zijn. (Mattheüs 1:22-23; 2:15, 17-18; 9:27; 21:9). Velen hebben zich al afgevraagd waarom het onderwijs van Jezus, zoals in Mattheüs, niet verwoord wordt in de ander evangeliën zoals Markus en Lukas. Ook Paulus vermeld niet zoiets als: anders dan om hoererij. Het antwoord daarom is dat het evangelie van Mattheüs voornamelijk gericht was op aan de Joodse toehoorders, het evangelie van Markus vooral gericht was aan de Romeinse toehoorders en Lukas meer gericht op de Grieks sprekende bevolking. Aangezien de Romeinse bevolking vrij onwetend was over het Oude Testament, zien wij in het Markus evangelie, maar ook in Lukas minder aanhalingen die naar de joodse wetten verwijzen. Een goed voorbeeld daarvan is het verschil in onderwijs door de Here Jezus over echtscheiding. Markus schrijft hier als volgt in Markus 10:11-12: En Hij [Jezus] zei tegen hen: Wie zijn vrouw verstoot en met een andere trouwt, pleegt overspel tegen haar. En als een vrouw haar man verstoot en met een andere trouwt, pleegt zij ook overspel. Mattheüs 19:9: Maar Ik zeg u, dat zo wie zijn vrouw verlaat, anders dan om hoererij, en een andere trouwt, die doet overspel, en die de verlatene trouwt, doet ook overspel. Mattheüs heeft het bij dit onderwerp alleen over de man die de vrouw verstoot terwijl Markus echter zowel over de man als de vrouw spreekt. Binnen de joodse gemeenschap kon namelijk alleen een man zijn vrouw wegzenden en niet de vrouw de man. Bij de Romeinen konden zowel de mannen van hun vrouwen scheiden als de vrouwen van de mannen. Hierdoor krijgen wij een beeld dat ieder evangelie specifiek gericht was op specifieke toehoorders. Dit is ook de reden waarom Mattheüs bepaalde aspecten ten aanzien van echtscheiding noemt die in de andere evangeliën niet voorkomen.
Zoals wij weten wordt De Bergrede, in zijn geheel, (Mattheüs 5-7) alleen weergegeven in Mattheüs. In deze rede onderwijst de Here Jezus de joodse toehoorders hoe zij in Hem gerechtigheid kunnen vinden. Mattheüs 5:17-20: Denk niet dat Ik gekomen ben om de Wet of de Profeten af te schaffen; Ik ben niet gekomen om die af te schaffen, maar te vervullen. Want, voorwaar, Ik zeg u: Totdat de hemel en de aarde voorbijgaan, zal er niet één jota of één tittel van de Wet voorbijgaan, totdat het alles geschied is. Wie dan een van deze geringste geboden afschaft en de mensen zo onderwijst, zal de geringste genoemd worden in het Koninkrijk der hemelen; maar wie ze doet en onderwijst, die zal groot genoemd worden in het Koninkrijk der hemelen. Want Ik zeg u: Als uw gerechtigheid niet overvloediger is dan die van de schriftgeleerden en de Farizeeën, zult u het Koninkrijk der hemelen beslist niet binnengaan. Het gaat hierbij niet om het verwerven van gerechtigheid door de wet en er, zoals de Farizeeën, door werken naar te leven, maar door de Heilige Geest in ons hart te laten werken en van daaruit de Here Jezus te willen navolgen. Jezus tilt Gods normen en waarden naar een hoger plan, naar een hoogte die alleen door Gods genade, door de Heilige Geest, bewerkt en bereikt kan worden. De Here Jezus geeft, na diverse verhogingen van de wetten van Mozes, dan ook aan de joodse toehoorders te kennen dat Gods norm echtscheiding niet toelaat. Er is ook gezegd: Zo wie zijn vrouw verlaten zal, die geve haar een scheidbrief. Maar Ik zeg u, dat zo wie zijn vrouw verlaten zal, anders dan uit oorzake van hoererij, die maakt, dat zij overspel doet; en zo wie de verlatene zal trouwen, die doet overspel, (Mattheüs 5:31) De joodse mannen hielden er, zoals de Here Jezus zei, vanwege de hardheid van de harten, erg vrije ideeën op na wat betreft het zoeken van seksueel vertier (hoererij) bij andere vrouwen, mits deze niet gehuwd waren, want dan werd het overspel en konden beiden volgens de oudtestamentische wet gedood worden. Daarbij gold dat de mannen op een vrij eenvoudige manier hun vrouwen konden wegsturen, wanneer de man er genoeg van had volgens de regels van de volgers van Hillel, of doordat vrouwen zich seksueel onjuist gedragen hadden, volgens de school en leer van Shammai. Vanwege de aan de Farizeeën en Schriftgeleerden pittige onderwijzing zochten zij dan ook naar elke mogelijkheid om de Here Jezus in de val te laten lopen. Een voorbeeld hiervan kent iedereen namelijk: En de Farizeeën kwamen naar Hem toe om Hem te verzoeken en zeiden tegen Hem: Is het een man toegestaan zijn vrouw om allerlei redenen te verstoten? (Mattheüs 19:3) Hierna volgt de uitleg van de Heer; En Hij antwoordde en zei tegen hen: Hebt u niet gelezen dat Hij Die de mens gemaakt heeft, hen van het begin af mannelijk en vrouwelijk gemaakt heeft, en gezegd heeft: Daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zich aan zijn vrouw hechten, en die twee zullen tot één vlees zijn, zodat zij niet meer twee zijn, maar één vlees? Dus, wat God samengevoegd heeft, laat de mens dat niet scheiden. (vers 4-6) Het doel van de Farizeeën was klaarblijkelijk om Jezus ertoe te verleiden om te kiezen tussen de leer van Shammai of de leer van Hillel of de overlevering door Mozes met betrekking tot de scheidbrief. Zij zeiden tegen Hem: Waarom heeft Mozes dan geboden een echtscheidingsbrief te geven en haar te verstoten? (Mattheüs 19:7) Door de jaren heen hebben velen zich gebogen over wat de Heere Jezus nu werkelijk bedoelt met het gedeelte in Mattheüs 5:32 en 19:9; anders dan om hoererij, terwijl Jezus kort hiervoor uitspreekt; Wat God samengevoegd heeft, laat de mens dat niet scheiden of zoals de grondtekst exacter zegt: scheide de mens niet als een gebod.
Hoe kunnen wij een verklaring geven voor de woorden anders dan of behalve bij hoererij?, zonder dat wij een tegenstrijdigheid in de woorden van Jezus gaan aanbrengen. Want dat is juist datgene wat de Farizeeën trachten te bereiken, namelijk Jezus te pakken nemen op een verklaring die strijdig was met de wet van Mozes, of strijdig met Zijn eigen uitspraken. De bedoeling van en met het woord por neai, hoererij of ontucht is daardoor van cruciale betekenis om te zien in hoeverre dit woord een aanleiding kan zijn tot Bijbels verantwoorde echtscheiding. Het is zo cruciaal dat het een verschil maakt tussen leven en dood. Welke uitleg wij ook zoeken, het kan en mag niet in tegenspraak zijn met de Here Jezus Zijn eigen woorden en in daardoor niet in tegenspraak zijn met Gods heiligheid, normen, waarden en gezag. Laten wij vanuit de Griekse en ook de Hebreeuwse grondtekst, nogmaals, een weergave geven van de betekenissen die het woord hoererij kan hebben: πορνεια por neia, zn. vr. 1. onwettige seksuele omgang. 2. ontucht, overspel, homoseksualiteit, gemeenschap met dieren, enz. 3. seksuele omgang met naaste verwanten, incest, huwelijk met naaste verwanten (Lev. 18, Deut. 22 ). 4. seksuele omgang met een gescheiden man of vrouw. (Markus 10:11,12 ) 5. metaforisch; de aanbidding van afgoden. Por neia komt van het Griekse grondwoord: 4204 προνη porne, zn vr en heeft de volgende betekenissen: a. een vrouw die haar lichaam verkoopt voor seksueel gebruik b. prostitué, hoer, iemand die zich overgeeft aan verontreiniging om er geld mee te verdienen c. iedere vrouw die zich aan seksuele omgang geeft, om er geld mee te verdienen of om haar lusten te bevredigen d. metaf. afgodendienares De meest voorkomende verklaring voor het woord hoererij, en het gevolg van de toepassing daarop, is dat het woord wordt gepresenteerd als overspel. Omdat Jezus overspel expliciet noemt als resultaat en gevolg van hertrouwen na een echtscheiding is er geen logica te vinden voor deze uitleg. Vervolgens is de overspel toepassing van het woord in tegenspraak met Markus, Lukas en Paulus waar een uitzondering helemaal niet genoemd wordt en waar Paulus ook duidelijk echtscheiding verbiedt. Dit alles geeft voldoende redenen om aan te nemen dat de Here Jezus hier iets anders bedoeld dan de uitleg overspel. Nog een probleem met deze uitleg is dat de Heere Jezus met dit onderwijs niet zou uitstijgen boven de regels van de school van Shammai en de Farizeeën, die echtscheiding toestonden na ontucht of hoererij (Hebreeuws תונזת taznuwth). Dit zou in tegenspraak zijn met Zijn eigen woorden, als omschreven in Mattheüs 5, waarin Hij meermaals de Farizeeën ter verantwoording roept en zelfs uitspreekt in vers 20 met de woorden: Als uw gerechtigheid niet overvloediger is dan die van de schriftgeleerden en de Farizeeën, zult u het Koninkrijk der hemelen beslist niet binnengaan. Een uitleg die soms naar voren komt is die van de periode van verloofd zijn, waarbij tijdens deze periode ontucht gepleegd wordt (waarbij volgens de joodse wet wel sprake is van overspel, omdat de verloofden als gehuwd werden gezien). De argumenten hiertegen zijn; ten eerste men kon alleen bij een vrouw constateren dat zijn geen maagd meer was. Ten tweede discussieerden Jezus en de Farizeeën niet over een verlovingstijd maar over het
huwelijk. Ten derde verklaard dit niet waarom de passage over de uitzondering niet genoemd wordt in Markus en Lukas. De andere uitleg die gegeven kan worden is die van het onwettige (overspelige) huwelijk met niet joodse heidenen zoals omschreven in Ezra 9-10 en Maleachi 2:11. Het kan binnen het Evangelie van Mattheüs, gericht tot de joden, tot de mogelijkheid behoren omdat de wet van Mozes een huwelijk met niet joden verbood en daarom, na een afvallig gedrag, dit konden herstellen door van deze vrouwen te scheiden. Wat hiermee echter strijdig is, is het feit dat Paulus, in 1 Korintiërs 7:10, 12-13, zelfs verbiedt dat een gelovige een ongelovige weg zendt. Hierbij kunnen wij er verzekert van zijn dat Jezus niet leert dat iemand die in Hem geloofd en Zijn discipel wil zijn, zijn vrouw of man weg moet of kan zenden om eventueel met een christenpartner te gaan trouwen.