REGLEMENT EXAMENZITTINGEN 2017-2018 havo-vwo Maastricht, 1 oktober 2017 Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 1
Inhoud Reglement Examenzittingen artikel 1. Algemene regels tijdens examenzitting 2. Dyslectische kandidaten 3. Hulpmiddelen die bij het Centraal Examen zijn toegestaan 4. Protocol verhindering bij een centraal examen 5. Protocol te laat komen bij een centraal examen 6. Protocol ziek of onpasselijk worden 7. Protocol Fraude bij een centraal examen door een kandidaat 8. De uitslag van de examens 9. Herexamens (CE) 10. Planning examen 2016 2017 Toelichting Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 2
Reglement Examenzittingen Hieronder staan de regels die gelden voor de examenzittingen tijdens de schoolexamens (SE) en de centraal schriftelijke examens (CE). Artikel 1 Algemene regels tijdens examenzitting voor vmbo-tl, havo en vwo a. Let op het lokaal en aanvangstijden, deze wijken af van de gangbare lestijden! b. Zorg dat je ruim op tijd aanwezig bent, een kwartier voor aanvang is het lokaal open en word je geacht aanwezig te zijn. c. Tassen, mobiele telefoons, jassen, e.d. mogen niet meegenomen worden in de examenruimte. Deze spullen moet je bij voorkeur thuis laten of op een aangegeven plek leggen. d. Geef je mobiele telefoons af op de aangewezen plek, stop hem in een envelop en noteer je naam erop. Deze enveloppen worden afgegeven bij de receptie en kun je na afloop weer ophalen. e. Neem schrijfgerei e.d. mee naar binnen. Kijk verderop bij artikel 3 hulpmiddelen, om te zien welke spullen je mee mag/moet nemen. Het is niet toegestaan om spullen van elkaar te lenen. Zorg dus dat je je eigen spullen bij je hebt. f. Gebruik van correctielak, -pen of lint is niet toegestaan! Als je een fout wilt verbeteren zet je een streep door de fout en noteer je het goede antwoord. g. Links van de kantlijn noteer je de nummers van de opgaven, rechts van de kantlijn schrijf je het antwoord. Dus geen opmerkingen links van de kantlijn schrijven. h. De school zorgt voor gewaarmerkt schrijf- en kladpapier, géén eigen papier meenemen naar het examenlokaal. i. Ga zitten aan de tafel met jouw naam en examennummer. j. Bij het openen van de examenenvelop met opgaven moet er rust heersen in het lokaal. Vanaf 10 minuten vóór aanvang van de zitting mag er niet meer worden gepraat. k. Controleer of je ook alle opgaven gezien hebt; bij sommige examens zijn bijlagen gevoegd, voorzie ook deze van je naam en examennummer. Lever deze bijlagen in, ook als je er niets op ingevuld hebt. Niets genoteerd is altijd fout. l. Schrijf op eerste blad hoeveel bladzijden antwoorden je inlevert. Controleer voor vertrek nauwkeurig of je alle uitwerkingen hebt ingeleverd, want na het verlaten van de examenzaal mag je onder geen beding meer iets inleveren of wijzigen. m. Werk overzichtelijk, schrijf netjes en duidelijk met een blauwe of zwarte pen. n. Het verlaten van de het lokaal gebeurt rustig en kan op vaste vertrektijden. Deze bepaling heeft tot doel een rustig en overzichtelijk verloop van de examenzittingen te waarborgen. Vanaf 15 minuten vóór het einde van de zitting blijft iedereen zitten totdat de surveillanten alle werk hebben opgehaald. o. Alleen kandidaten, die daarvoor schriftelijk toestemming van de examencommissie hebben ontvangen, mogen langer aan het examen besteden (maximaal 30 minuten). p. Alleen met toestemming van een surveillant en onder begeleiding mag je tijdens de zitting het examenlokaal verlaten, bijvoorbeeld om naar het toilet te gaan. q. Extra papier wordt aan de surveillanten gevraagd door handopsteken. r. Tijdens het centraal examen zal door de school worden gezorgd voor drinken (water). Je mag zelf iets te eten meenemen op voorwaarde dat dit zonder veel geluid kan worden uitgepakt en genuttigd. s. Op elk blaadje (ook op kladpapier) dat je inlevert moet je naam, het examennummer, het vak en de datum staan. Dit is nodig omdat het werk opgestuurd moet worden naar de 2e corrector. Bij onduidelijkheid kan de 2e corrector besluiten het werk niet mee te tellen. Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 3
t. In alle gevallen waarin dit zittingsreglement niet voorziet beslist de surveillant hoe zal worden opgetreden. Bij verschil van mening kan de kandidaat na afloop van de zitting de bezwaar indienen. u. Schuif voordat je de uitwerkingen inlevert de papieren in elkaar tot één pakketje en geef het pakketje in de hand van de surveillant. v. Leerlingen die vóór de officiële eindtijd de examenzitting verlaten mogen nooit opgaven en uitwerkingen mee naar buiten nemen. Een half uur na afloop van de zitting mogen zij de opgaven desgewenst ophalen en meenemen. w. Dyslectische kandidaten die besluiten om hun antwoorden in een Word-bestand te maken, lopen met de surveillant naar het examenbureau om hun werk te laten printen. Zij plaatsen een handtekening op hun gemaakte werk. Artikel 2 Kandidaten met een leesbeperking (dyslexie) Aan door de zorggroep geïndiceerde (dyslectische) kandidaten kan de directeur extra faciliteiten toegestaan: - Per toets wordt 20% extra tijd gegeven, met een maximum van 30 minuten, tenzij anders besloten. - Kandidaten met een leesbeperking (dyslexie) kunnen op het CE werken met een Daisy-CD met gesproken tekst van het (overigens niet aangepaste) examen, of een spraaksynthese-cd met een bestand dat bruikbaar is voor computerspraak. Bij het tweede tijdvak is geen Daisy-CD beschikbaar. De kandidaat die in het eerste tijdvak de Daisy gebruikte, heeft in het tweede tijdvak recht op een individuele voorleeshulp. - Grootschrift wordt voor kandidaten met een leesbeperking vanaf het centraal examen 2013 niet geleverd. De examens hebben lettergrootte 12, en hebben daarmee letters van voldoende grootte. - Auditieve ondersteuning - ICT-ondersteuning: de kandidaat mag zijn antwoorden typen in een Wordbestand. - Dyslectische kandidaten stemmen vóór het begin van een SE en CE met de examensecretaris af of zij van deze mogelijkheden gebruik willen maken. Artikel 3 Hulpmiddelen die bij het Centraal Examen zijn toegestaan Hulpmiddelen havo en vwo 2018 1. Wat is er anders in 2018? Zoals altijd zijn alleen de in de Regeling genoemde grafische rekenmachines toegestaan. Ten opzichte van 2017 betekent dit dat veel machines die tot en met 2017 nog wel waren toegestaan, deze niet meer zijn toegestaan in het examenjaar 2018. Per merk zijn nog slechts enkele types toegestaan, zie par. 3.5 uit deze regeling. Bij scheikunde, natuurkunde en biologie vwo mag ScienceData worden gebruikt als vervanger voor Binas. Kandidaten gebruiken of ScienceData of Binas. Bij de bezemexamens wiskunde A, B en C vwo 2018 gelden de toegestane hulpmiddelen van 2017. Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 4
2. Hulpmiddelen havo en vwo 2018 vak havo en vwo alle vakken basispakket (zie 3.1) alle schriftelijke examens woordenboek Nederlands (zie 3.2) Latijn, Grieks Latijns resp. Grieks woordenboek (zie 3.3) Fries, moderne vreemde talen woordenboek naar en van de doeltaal; Bij Engels: (op verzoek kandidaat) daarnaast ook woordenboek Engels- Engels (zie 3.4) wiskunde A, B, C - grafische rekenmachine (zie 3.5) - roosterpapier in cm2 biologie havo, natuurkunde havo, scheikunde havo - goedgekeurd informatieboek: Binas 6e editie of Sciencedata (zie 3.6) biologie vwo, natuurkunde vwo, scheikunde vwo - goedgekeurd informatieboek: Binas 6e editie of Sciencedata (zie 3.6) aardrijkskunde Door het CvTE goedgekeurde atlas voor het CE in 2018 is de Grote Bosatlas: - 54e druk voor vwo - 54e druk voor havo Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 5
Artikel 4 Protocol verhindering bij een centraal examen Er zijn twee vormen van verhindering: verhindering met geldige reden en verhindering zonder geldige reden. De directeur/examensecretaris stelt vast of er sprake is van verhindering met geldige reden of verhindering zonder geldige reden. De directeur/examen secretaris zou onder meer als verhindering met geldige reden kunnen beschouwen: - ziekte die de kandidaat schriftelijk kan (laten) verantwoorden; - verhindering wegens een bijzondere van zijn wil onafhankelijke omstandigheid, ter bepaling door de directeur. De vaststelling door de directeur/examen secretaris of er sprake is van verhindering met geldige reden of verhindering zonder geldige reden is bepalend voor de consequenties voor de kandidaat. Bij een verhindering zonder geldige reden kan de directeur/examen secretaris maatregelen nemen conform het examenreglement van de school. Handelwijze bij verhindering a. De directeur ziet erop toe dat er tussen de school en de kandidaat en/of de ouders/verzorgers (bij voorkeur voorafgaand aan de feitelijke verhindering) adequaat is gecommuniceerd over de verhindering. b. De directeur maakt op het proces-verbaal melding van de verhindering. c. De directeur hoort de kandidaat en/of de ouders/verzorgers. d. De directeur stelt vast of de genoemde reden een al dan niet geldige reden is voor verhindering. Verhindering met geldige reden a. De directeur/examen secretaris informeert de kandidaat over de consequentie (het alsnog afleggen van een examenonderdeel in het volgende tijdvak) van de verhindering. b. Leerlingen die ziek zijn geweest of wegens overmacht geen examen konden doen in het 1 e tijdvak, kunnen deelnemen aan de examens voor de (aangewezen) vakken in het 2 e tijdvak. c. Leerlingen die ziek zijn geweest of wegens overmacht geen examen konden doen in het 1 e en 2 e tijdvak, kunnen deelnemen aan de examens voor de aangewezen vakken in het 3 e tijdvak. d. De directeur informeert de kandidaat en/of de ouders/verzorgers over de consequentie (het alsnog afleggen van een examenonderdeel in het volgende tijdvak) van de verhindering. Verhindering zonder geldige reden a. De directeur besluit welke maatregel(en) genomen wordt (worden). De maatregel moet in verhouding zijn tot de onregelmatigheid. b. De directeur informeert de kandidaat schriftelijk over de wijze waarop het examen zal worden afgerond. c. De directeur besluit welke maatregel(en) genoemd in artikel 5 lid 2 van het Eindexamenbesluit genomen wordt (worden). De maatregel moet in verhouding zijn tot de onregelmatigheid. d. De directeur informeert de kandidaat en/of de ouders/verzorgers schriftelijk over de genomen maatregelen en de consequenties hiervan voor de verdere afronding van het examen. Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 6
Artikel 5 Protocol te laat komen bij een centraal examen Het verdient aanbeveling om dit protocol in samenhang met het protocol Verhindering te bekijken. Als een leerling met een legitieme reden te laat komt bij een digitaal examen of een CSPE, ligt de beslissing over het moment van herkansen bij de school. Protocol te laat komen bij papieren examens op een vast tijdstip Te laat komen tot 30 minuten na aanvang van een zitting van het centraal examen i. De directeur wordt geacht een kandidaat tot maximaal 30 minuten na aanvang van een zitting van het centraal examen tot het examen toe te laten. ii. De eindtijd blijft gelijk iii. De directeur maakt op het proces-verbaal melding van het te laat komen en de eventuele gevolgen hiervan. Te laat komen vanaf 30 minuten na aanvang van een zitting van het centraal examen a. De directeur mag een kandidaat die meer dan 30 minuten te laat komt na aanvang van een zitting van het centraal examen niet meer tot het examen toelaten. Er is in dat geval sprake van verhindering. Zie ook artikel 4 van dit reglement b. De directeur maakt op het proces-verbaal melding van het te laat komen. c. De directeur zorgt voor opvang van de kandidaat. d. De directeur beslist of er sprake is van te laat komen met geldige reden. e. De directeur informeert de kandidaat schriftelijk over de consequenties van het te laat komen. f. De directeur wijst op de beroepsmogelijkheid. Artikel 6 Protocol ziek of onpasselijk worden Het uitgangspunt is: Eenmaal gemaakt is gemaakt. Kandidaten dienen zich bewust te zijn dat een melding achteraf dat zij zich toch niet helemaal fit voelden tijdens het maken van het examen, geen reden vormt om het gemaakte werk ongeldig te verklaren. Protocol ziek op onpasselijk worden bij examens 1. De directeur overlegt in eerste instantie met de kandidaat over de vraag of deze het examen kan voortzetten. 2. Als de kandidaat het examen niet kan afmaken, gaat de directeur tijdens de zitting na of de kandidaat het examen later op diezelfde dag kan voortzetten. De directeur overlegt hierover met de inspectie. 3. Als de kandidaat het examen op diezelfde dag kan voortzetten, dient de kandidaat tot die tijd in quarantaine te worden gehouden. 4. Indien de kandidaat het examen niet op dezelfde dag kan voortzetten, verzoekt de directeur de inspectie per omgaande om het tijdens de zitting gemaakte examenwerk ongeldig te verklaren. Wanneer de inspectie het werk ongeldig verklaart, wordt de kandidaat voor het betreffende examen verwezen naar het volgende tijdvak. 5. De directeur maakt op het proces-verbaal melding van het ziek worden / onpasselijk worden. 6. De directeur informeert de kandidaat schriftelijk over de wijze waarop het examen zal worden afgerond. Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 7
Artikel 7 Protocol Fraude bij een centraal examen door een kandidaat De wetgever gebruikt de veelomvattende term onregelmatigheid. Het plegen van fraude valt hieronder. Vormen van fraude Welke vormen van fraude door een kandidaat kunnen worden onderscheiden? Enkele voorbeelden zijn: (delen van) het examenwerk niet inleveren en beweren het wel ingeleverd te hebben; examenwerk van een ander inleveren; gebruik maken van ongeoorloofde hulpmiddelen bijvoorbeeld een mobiele telefoon; tijdens een examen afkijken of overleggen met anderen; tijdens een examen gelegenheid geven tot afkijken; aanwijzingen krijgen/geven bij toiletbezoek; digitaal verspreiden van examenmateriaal tijdens de examenperiode. Protocol fraude Indien een toezichthouder waarneemt dat een kandidaat zich schuldig maakt aan een frauduleuze handeling/onregelmatigheid stelt hij de betreffende kandidaat hier onmiddellijk van in kennis. De kandidaat wordt - als het enigszins mogelijk is - in staat gesteld om het werk af te maken. Dit om beroepsprocedures niet in de weg te staan. De kandidaat krijgt een nieuw antwoordblad. Op het oorspronkelijke blad wordt een melding van fraude aangetekend. Om te voorkomen dat de kandidaat iets kan uitwissen, wordt dit blad vervolgens ingenomen. De surveillant maakt van het geconstateerde melding op het proces-verbaal. Uiterlijk direct na afloop van het examen wordt de directeur/bevoegd gezag van het voorval mondeling en schriftelijk in kennis gesteld. De directeur stelt een onderzoek in, waarbij de verschillende betrokkenen worden gehoord. Nadat het onderzoek is afgesloten, neemt de directeur/bevoegd gezag een beslissing betreffende de daadwerkelijke fraude en de eventueel te nemen maatregelen. De kandidaat en, bij minderjarigheid diens ouders/verzorgers, wordt schriftelijk van de beslissing van de directeur/het bevoegd gezag in kennis gesteld. De kandidaat wordt vanzelfsprekend gewezen op de beroepsmogelijkheid. De directeur/het bevoegd gezag stelt tevens de inspectie op de hoogte van zijn beslissing. Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 8
Artikel 5. van Examenbesluit Onregelmatigheden 1. Indien een kandidaat zich ten aanzien van enig deel van het eindexamen dan wel ten aanzien van een aanspraak op ontheffing aan enige onregelmatigheid schuldig maakt of heeft gemaakt, dan wel zonder geldige reden afwezig is, kan de directeur maatregelen nemen. 2. De maatregelen, bedoeld in het eerste lid, die afhankelijk van de aard van de onregelmatigheid ook in combinatie met elkaar genomen kunnen worden, zijn: a. het toekennen van het cijfer 1 voor een toets van het schoolexamen, de rekentoets of het centraal examen, b. het ontzeggen van de deelname of de verdere deelname aan een of meer toetsen van het schoolexamen, de rekentoets of het centraal examen, c. het ongeldig verklaren van een of meer toetsen van het reeds afgelegde deel van het schoolexamen, de rekentoets of het centraal examen, d. het bepalen dat het diploma en de cijferlijst slechts kunnen worden uitgereikt na een hernieuwd examen in door de directeur aan te wijzen onderdelen. Indien het hernieuwd examen bedoeld in de vorige volzin betrekking heeft op een of meer onderdelen van het centraal examen legt de kandidaat dat examen af in een volgend tijdvak van het centraal examen. Artikel 8 De uitslag van de examens Het werk wordt door de eigen docent gecorrigeerd (1e corrector) en daarna door een 2e corrector van een andere school. Zij bepalen in onderling overleg de score op basis van landelijk vastgestelde normen. De uitslag voor vwo wordt bekend op de uitslagdag, zie onder. Alle kandidaten worden gebeld (zorg voor correcte telefoonnummers bij de mentor). Artikel 9 Herexamens Centraal Examen Na de voorlopige uitslag kunnen zich 3 mogelijkheden voordoen: 1. Je bent geslaagd en je wilt geen herexamen in het 2e tijdvak aanvragen. 2. Je bent geslaagd en je wilt wel een herexamen in het 2e tijdvak aanvragen om je cijfer te verbeteren. 3. Je bent afgewezen. Herexamen voor één vak in het 2e tijdvak is mogelijk. Overleg met mentor en vakdocent. Je ontvangt van je mentor een voorlopige cijferlijst. Bij de cijferlijst zit het Aanvraagformulier voor het 2e tijdvak, waarop je moet invullen of je wilt herkansen en voor welk vak. Met nadruk moeten we je erop wijzen, dat je je tot het einde van het cursusjaar beschikbaar moet houden voor een mogelijk hernieuwd examen in één of meerdere vakken (dus buiten het tijdstip van de herkansing om). De uitslag van het 2e tijdvak zal op de uitslagdag (zie onder) bekend worden gemaakt. Voor ondertekening en uitreiking diploma, zie schema. De kandidaat moet het diploma en andere papieren onder getuige ondertekenen, het pakket kan niet worden toegezonden! Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 9
Artikel 10 Planning examen vmbo, havo, vwo 2017-2018 Activiteit Datum Schoolexamen, SE1 25 oktober t/m 31 oktober Schoolexamen, SE2 10 januari t/m 16 januari Schoolexamen, SE3 14 maart t/m 20 maart Inleveren herkansingsformulier 30 maart 8:00 Herkansingweek 9 april t/m 13 april Centraal Examen 1 e tijdvak 14 mei 2018 Uitslag examens vmbo-tl 1 e tijdvak 13 juni 2018 Uitslag examens havo en vwo 1 e tijdvak 13 juni 2018 Uiterlijk inleveren deelnameformulier vmbo, havo en vwo 2 e tijdvak 14 juni 2018 10:00 Centraal examen 2 e tijdvak 18, 19, 20 juni 2018 Tweede tijdvak aangewezen vakken (staatsexamen) 21 juni 2018 Uitslag examens vmbo, havo, vwo, 2 e tijdvak 29 juni 2018 Begin 3 e tijdvak 8 augustus 2018 Uitreiking diploma s vmbo-tl 3 of 4 juli 2018 Uitreiking diploma s HAVO 3 of 4 juli 2018 Uitreiking diploma s VWO 3 of 4 juli 2018 *datum wordt nog nader bekend gemaakt Afname kijk- en luistertoetsen moderne vreemde talen Vwo Duits Engels Frans havo Frans Duits Engels Vmbo-tl Duits Engels Frans afnamedatum Maandag 22 januari 2018 Dinsdag 23 januari 2018 Woensdag 24 januari 2018 Maandag 22 januari 2018 Dinsdag 23 januari 2018 Woensdag 24 januari 2018 Woensdag 24 januari 2018 Donderdag 25 januari 2018 Vrijdag 26 januari 2018 Afnameperioden van de rekentoets examens 2017. (zie jaarrooster) Eerste afnameperiode 2F en 3F: dinsdag 9 januari t/m maandag 22 januari 2018 2Er en 3ER: donderdag 18 en vrijdag 19 januari 2018 Tweede afnameperiode 2F en 3F: dinsdag 6 maart t/m maandag 19 maart 2018 2ER en 3ER: donderdag 15 en vrijdag 16 maart 2018 Derde afnameperiode 2F en 3F woensdag 30 mei t/m maandag 11 juni 2018 2ER en 3ER donderdag 7 en vrijdag 8 juni 2018 Extra afname dag: alleen voor vwo-examenkandidaten (3F en 3ER): dinsdag 29 mei 2018* * Rekenen maakt voor vwo-examenkandidaten onderdeel uit van de kernvakkenregel. Daarom is aan het begin van de derde afnameperiode één extra dag aangewezen waarop vwo-examenkandidaten hun rekentoets 3F of 3ER kunnen afleggen. Deze speciale extra afname wordt versneld genormeerd, zodat de kandidaten die in aanmerking komen voor een herkansing hun rekentoetsresultaat kunnen meenemen in de afweging voor welk vak ze in het tweede tijdvak willen opgaan. Examenkandidaten vwo kunnen in de periode 30 mei t/m 11 juni ook meedoen, maar ontvangen hun cijfer dan pas later. Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 10
3. Toelichting 3.1. basispakket Het standaard basispakket bij alle centrale examens bevat: - schrijfmateriaal inclusief millimeterpapier - tekenpotlood - blauw en rood kleurpotlood - liniaal met millimeterverdeling - passer - geometrische driehoek - vlakgum - rekenapparaat zie 3.5 Bij de vakken waar een grafische rekenmachine is toegestaan, is ALLEEN een grafische rekenmachine toegestaan. Het is een kandidaat bij die vakken niet toegestaan de beschikking te hebben over een gewone rekenmachine. 3.2. woordenboek Nederlands bij alle schriftelijke examens Een eendelig verklarend woordenboek Nederlands is toegestaan bij alle schriftelijke examens. In plaats van het eendelig woordenboek Nederlands mag ook gebruikgemaakt worden van een woordenboek van Nederlands naar een vreemde taal (bijvoorbeeld naar de thuistaal van de kandidaat). Bij vakspecifieke termen kan het woordenboek aanleiding geven tot verwarring. Een voorbeeld: eentonigheid heeft in het vak muziek een betekenis die niet strookt met de beschrijving in een woordenboek. In situaties zoals het gegeven muziekvoorbeeld is de vakinhoudelijke omschrijving de geldige. Voor een inhoudelijk afwijkende omschrijving worden geen punten toegekend, ook niet als de kandidaat deze omschrijving letterlijk aan het woordenboek heeft ontleend. 3.3. woordenboek bij klassieke talen Bij Latijn en Grieks is een woordenboek toegestaan en een grammaticaoverzicht (in het woordenboek of los) zonder voorbeeldzinnen en toelichting op het gebied van de syntaxis. Niet toegestaan is een woordenboek dat specifiek is toegesneden op een auteur aan wiens werk de vertaalopgave ontleend is. Bij Grieks is het woordenboek van Ch. Hupperts toegestaan inclusief het hierin opgenomen grammaticaoverzicht en de alfabetische werkwoordenlijst. Ook is het toegestaan dit grammatica-overzicht en deze alfabetische werkwoordenlijst (als los boekje uitgegeven onder de naam Compendium) naast een ander Grieks woordenboek te gebruiken. Bij Latijn is het woordenboek Latijn-Nederlands van H. Pinkster toegestaan inclusief het daarin opgenomen grammaticaoverzicht. Ook is het toegestaan dit als los boekje uitgegeven grammaticaoverzicht naast een ander Latijns woordenboek te gebruiken. 3.4. woordenboek bij de moderne vreemde talen en Fries 3.4.1 Bij de moderne vreemde talen en Fries is een woordenboek doeltaal thuistaal en thuistaal doeltaal *) toegestaan. Bij centrale examens met schrijfvaardigheid kan een woordenboek thuistaal - doeltaal de kandidaat behulpzaam zijn. Bij centrale examens zonder schrijfvaardigheid is een woordenboek thuistaal - doeltaal niet zinvol maar ook niet verboden. Een woordenboek doeltaal - thuistaal en thuistaal - doeltaal in één band is dus toegestaan. Een digitaal woordenboek is niet toegestaan. Voor Fries geldt voor het woordenboekgebruik hetzelfde. 3.4.2. Bij het vak Engels mag het bevoegd gezag toestemming geven om een woordenboek Engels-Engels te gebruiken naast een tweetalig woordenboek. *) Voor de meeste leerlingen is Nederlands de thuistaal. Bij de centraal examens Frans is dus een woordenboek Frans Nederlands toegestaan. Een kandidaat die Pools als thuistaal heeft mag in plaats van Frans Nederlands kiezen voor een woordenboek Frans Pools. 'Thuistaal' hoeft in dit verband niet letterlijk genomen te worden. Voorbeeld: Als Berbers de thuistaal is en een woordenboek doeltaal - Berbers is niet voorhanden, mag ook gekozen worden voor doeltaal Arabisch. Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 11
3.5. Rekenapparaten 3.5.1 Rekenmachine met basisbewerkingen. Bij de vakken zonder grafische rekenmachine is een rekenmachine met basisbewerkingen voldoende. Niet toegestaan echter zijn rekenmachines met basisbewerkingen die: a. op het lichtnet aangesloten moeten worden b. tijdens het examen opgeladen moeten worden c. geluidsoverlast bezorgen d. zijn voorzien van een schrijfrol, alarminstallatie, dan wel zend- en/of ontvangstmogelijkheden e. alfanumeriek zijn f. grafieken kunnen weergeven in het afleesvenster Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 12
3.5.2 Grafische rekenmachine 3.5.2.1 Algemeen Alleen wanneer (op basis van de syllabus van een vak) de grafische rekenmachine noodzakelijk blijkt wordt de grafische rekenmachine toegestaan. De enige vakken waar de grafische rekenmachine dientengevolge nog is toegestaan, zijn wiskunde A, B en C. 3.5.2.2 Types toegestane grafische rekenmachines havo Het is mogelijk dat te zijner tijd nieuwe types worden toegestaan. De machines die in 2018 op havo in elk geval zijn toegestaan: Casio: - fx-9860gii(sd) met examenstand: OS 2.07 en hoger - fx-cg20 met examenstand: OS 2.01 en hoger Hewlett Packard: - Hewlett Packard Prime Texas Instruments: - TI-84 Plus T vanaf versie OS 5.1, de basisversie met LED lampje; - TI-84 Plus CE-T vanaf versie OS 5.1.5 - TI-Nspire CX (alleen de versie zonder CAS) 3.5.2.3 Types toegestane grafische rekenmachines vwo Het is mogelijk dat te zijner tijd nieuwe types worden toegestaan. De machines die in 2018 op vwo in elk geval zijn toegestaan: Casio: - fx-9750gii met reset - fx-9860gii (SD) met reset/examenstand: OS 2.07 en hoger - fx-cg20 met reset/examenstand: OS 2.01 en hoger Hewlett Packard: - Hewlett Packard Prime Texas Instruments: - TI 84 plus (C) (SE) - TI-84 Plus T vanaf versie OS 5.1, de basisversie met LED lampje; - TI-84 Plus CE-T vanaf versie OS 5.1.5 - TI-Nspire CX (alleen de versie zonder CAS) NB Op machines die over CAS-functionaliteiten beschikken dient deze functionaliteit te worden geblokkeerd in de examenstand. In machines met een SD-slot mag tijdens het CE geen SD-kaart zitten. Oudere types, ook die eerder wel waren toegestaan, zijn NIET meer toegestaan. 3.5.3 Voorwaarden gebruik Grafische rekenmachine Sinds 2016 is een grafische rekenmachine op het centraal examens alleen toegestaan als het geheugen van de grafische rekenmachine is geblokkeerd door een examenstand, dan wel gewist door een 'reset' van de gehele machine. Ook in 2018 geldt deze voorwaarde dus, zowel op havo als op vwo. Vanaf 2018 op havo en 2019 op vwo zijn alleen nog grafische rekenmachines toegestaan waarop het mogelijk is het geheugen te blokkeren middels een examenstand. Dat houdt onder meer in dat applicaties, programma's en (tekst)bestanden niet benaderbaar of bruikbaar zijn en dat een eventuele CAS-functionaliteit niet beschikbaar is. Het moet direct zichtbaar zijn of een machine in examenstand staat. Dit moet op ieder moment tijdens het examen te controleren zijn zonder de kandidaat te storen. In de vooruitblik voor de betreffende examenjaren zal het CvTE alleen die machines opnemen die aan de nieuwe CvTE-specificaties voldoen. Zo nodig volgen lopende het jaar aanvullende voorschriften voor het gebruik van de grafische rekenmachine tijdens het centraal examen. Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 13
Verder geldt het volgende: a. een grafische rekenmachine mag tijdens het examen niet op het lichtnet worden aangesloten of met andere apparatuur worden verbonden. b. Het is een kandidaat niet toegestaan tijdens het examen gebruik te maken van de grafische rekenmachine van een andere kandidaat. c. Het is niet toegestaan dat de kandidaat tegelijkertijd de beschikking heeft over twee (grafische) rekenmachines. d. Tijdens de centrale examens wiskunde A, B en C dient het geheugen van de grafische rekenmachine te zijn geblokkeerd door een examenstand, dan wel te zijn gewist door een reset van de gehele machine. Meer gedetailleerde informatie hierover ontvangt u via de Septembermededeling en/of Maartmededeling voor het betreffende examenjaar. Voor de meest recente informatie kunt u terecht op de websites van de verschillende fabrikanten: casio-educatie.nl, hp-prime.nl, education.ti.com/nederland. 3.6 Informatieboeken natuurwetenschappelijke vakken In 2018 is zowel voor havo als voor vwo bij de vakken biologie, natuurkunde en scheikunde naast Binas 6e editie ook ScienceData toegestaan. Een kandidaat mag één van beide gebruiken. Wij raden gebruikers aan kennis te nemen van de errata bij Binas op de website van Noordhoff Uitgevers en bij ScienceData op de website van Uitgeverij Walvaboek. Het is toegestaan deze fouten in het betreffende informatieboek te verbeteren. Andere wijzigingen mogen niet in het informatieboek worden aangebracht. Dat geldt ook voor het aanbrengen van (al dan niet beschreven) plakkertjes. 4. Aanvullende opmerkingen 4.1. computer Bij alle schriftelijke examens is de computer toegestaan als schrijfgerei. De school kan dat toestaan voor alle kandidaten. De school kan het ook toestaan voor speciale groepen kandidaten, bijvoorbeeld de dyslectische kandidaten. De spellingcontrole mag zonder meer worden gebruikt bij centrale examens waarbij de spelling niet wordt beoordeeld. Als de computer als schrijfgerei wordt ingezet bij de centrale examens Nederlands vwo en havo dient de spellingcontrole bij niet-dyslectische kandidaten uitgeschakeld te zijn. Aan kandidaten met een deskundigenverklaring omtrent dyslexie volgens artikel 55 van het Eindexamenbesluit VO, mag het gebruik van spellingcontrole wel worden toegestaan. Als de computer als schrijfgerei wordt gebruikt is het van belang dat kandidaten geen toegang hebben tot verboden hulpmiddelen (zoals een digitale atlas of een digitaal woordenboek), en moet ook o.m. de opslag (bijvoorbeeld uitprinten) worden geregeld. Bovenstaande regels gelden ook (bij de centrale examens waarbij spelling wordt beoordeeld) indien een kandidaat van de tekstverwerker gebruik maakt vanwege zijn beperking. Ook dan dient de spellingcontrole te worden uitgeschakeld. Dit geldt voor kandidaten met een visuele of fysieke beperking. Aan kandidaten met een dyslexieverklaring mag het gebruik van spellingcontrole wel worden toegestaan. De correctoren moeten de aftrekregels voor spellingfouten ook toepassen bij leerlingen die met spellingcontrole hebben gewerkt. Bij elke inzet van de computer geldt tevens onverkort de lijst van toegestane hulpmiddelen. Met andere woorden: ook naast een computerexamen of voor een kandidaat die schrijft op de computer, is o.m. een (papieren) woordenboek toegestaan. Op www.hetcvte.nl/publicaties/overig staan aanwijzingen voor scholen die de computer als schrijfgerei willen inzetten. 4.2. noodzakelijk of toegestaan? De lijst geeft een opsomming van de toegestane hulpmiddelen. De mate waarin een toegestaan hulpmiddel ook noodzakelijk is, varieert tussen vakken, hulpmiddelen en kandidaten. Een feitelijk noodzakelijk hulpmiddel is bijvoorbeeld de atlas bij havo en vwo: in opgaven wordt concreet naar kaarten verwezen en het lijkt niet aannemelijk dat een kandidaat alle kaarten voldoende heeft gememoriseerd. Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 14
Bij het verklarend woordenboek Nederlands is de behoefte en noodzaak kandidaat-afhankelijk: de een kent meer woorden dan de ander, de een heeft ook meer behoefte aan de zekerheid van het woordenboek dan de ander. Door scholen wordt soms gevraagd of de school de hulpmiddelen ter beschikking moet stellen, of dat aan de kandidaat kan worden gevraagd ze mee te nemen. Dat is ter keuze aan de school. Als bij een hulpmiddel tussen twee opties kan worden gekozen (bijvoorbeeld ScienceData en Binas bij de natuurwetenschappelijke vakken op havo en vwo), dan mag de kandidaat slechts één van beide gebruiken. Twee woordenboeken Nederlands of twee grafische rekenmachines zijn evenmin toegestaan. 4.3. schoolexamen en centraal examen De regeling legt de toegestane hulpmiddelen vast voor het centraal examen. Er is geen voorschrift dat bij alle schoolexamens van een vak dezelfde hulpmiddelen zouden moeten worden voorgeschreven als bij het centraal examen. De school kan gegronde redenen hebben om bijvoorbeeld vast te leggen dat bij kleinere toetsen in de moderne vreemde talen geen woordenboek is toestaan, of dat bij sommige toetsen in een vak met grafische rekenmachine volstaan moet worden met een eenvoudige grafische rekenmachine of dat zelfs helemaal geen rekenmachine gebruikt mag worden. De school kan omgekeerd ook bij schoolexamentoetsen hulpmiddelen toestaan die in het centraal examen niet zijn toegestaan. Hulpmiddelen kandidaten met een beperking 1. Toegestane hulpmiddelen Ten behoeve van de toegankelijkheid van de school- en centrale examens voor leerlingen met een beperking kan de directeur op grond van artikel 55 van het Eindexamenbesluit aanvullende maatregelen treffen, die passen binnen de kaders van de examinering. Ten behoeve van de centrale examinering en de afname van de rekentoets biedt het College voor Toetsen en Examens aangepaste examens en toetsen aan met dezelfde eisen, die het mogelijk maken de eisen te toetsen bij kandidaten met een beperking. In deze bijlage wordt het aanbod van aangepaste examens en toetsen beschreven met de daarbij behorende afnameregels. Deze vallen onder, en binnen het kader van, de algemene regels in artikel 55 van het Eindexamenbesluit. De algemene regels zoals verwoord in dit artikel van het Eindexamenbesluit (onder andere omtrent tijdverlenging, melding aan de inspectie en aanwezigheid van een deskundigenverklaring) zijn ook van toepassing bij het gebruik van door het College voor Toetsen en Examens geleverde aangepaste examens. Bij de rekentoets wordt, eveneens op grond van het Eindexamenbesluit, een aangepaste toets geleverd voor leerlingen met dyscalculie of ernstige rekenproblemen. De aanpassing gaat in deze toets verder dan de wijze van toetsing en heeft ook betrekking op een onderdeel van de eisen, te weten de beheersing van geautomatiseerde rekenregels. 1.1 Kandidaten met een visuele beperking De centrale examens en de rekentoets worden door het CvTE op bestelling geleverd in een format dat zich leent voor de hulpmiddelen die door kandidaten met een visuele beperking worden gebruikt. Daarbij wordt het examen ook verder inhoudelijk geschikt gemaakt voor de kandidaat met een visuele beperking. Het aangepaste examen gaat vergezeld van een aangepast beoordelingsvoorschrift. De directeur meldt in het kader van de bestelling van examens (voor 1 november voorafgaand aan het centraal examen) bij DUO via een speciaal bestelformulier de noodzaak van levering van een aangepast examen. Het CvTE neemt na ontvangst van de bestelling contact op met de school voor het noodzakelijke maatwerk. Als de noodzakelijke aanpassingen zouden moeten leiden tot een volledig herzien examen, kan het CvTE in plaats daarvan besluiten tot het aanstellen van een gecommitteerde die samen met de examinator van de kandidaat een vervangend mondeling afneemt. Dat zal in ieder geval gebeuren bij examinering van kunst (algemeen) op havo en vwo voor kandidaten met een visuele beperking. Afhankelijk van de aard van het examen en van de visuele beperking kan meer dan een half uur tijdverlenging worden toegekend, tot maximaal dubbele examentijd. Aan kandidaten met een visuele beperking kan het gebruik van een digitaal woordenboek worden toegestaan als uit nader onderzoek blijkt dat de kandidaat beschikt over de voor het examen vereiste woordenschat. Als dat niet het geval is, is een digitaal woordenboek Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 15
niet toegestaan maar kan de directeur een opzoekhulp inzetten. Bij de melding per 1 november voorafgaand aan het centraal examen meldt de directeur de wenselijkheid van een digitaal woordenboek en/of tijdverlenging van meer dan een half uur. Toestemming van het CvTE is vereist. 1.2 Kandidaten met een auditieve beperking Voor kandidaten met een auditieve beperking levert het College voor Toetsen en Examens waar nodig een aangepast centraal examen. Dit is alleen van toepassing bij examens waarbij de computer wordt gebruikt, en waarbij sprake is van functioneel geluid, met name de digitale talenexamens en de examens kunst (algemeen) op het havo en vwo. Het is niet van toepassing op papieren examens of de rekentoets. Als voor een kandidaat met een auditieve beperking een aangepast digitaal examen gewenst is, meldt de directeur dit aan DUO in het kader van de bestelling van centrale examens voor 1 november van het schooljaar. DUO heeft voor deze melding een speciaal formulier. Als de aanpassing noopt tot een volledige herziening van het examen, kan het College voor Toetsen en Examens besluiten een gecommitteerde aan te wijzen. De examinator en gecommitteerde nemen in overleg een examen af dat past op de exameneisen en waarin rekening wordt gehouden met de beperking van de kandidaat. 1.3 Kandidaten met dyslexie Voor kandidaten met dyslexie levert het College voor Toetsen en Examens het volgende: Voor digitale examens (en de digitale rekentoets) een dyslexievariant waarin de mogelijkheid van spraaksynthese of ingesproken tekst is toegevoegd. Bij sommige examens en toetsen kan een afzonderlijke dyslexievariant overbodig zijn omdat de gesproken tekst of spraaksynthese standaard is toegevoegd. Voor papieren examens, naar keuze van de directeur, waarbij de keuze per kandidaat kan verschillen: een bestand (Daisy-CD) met de gesproken tekst van het examen (natuurlijke stem of spraaksynthese), te gebruiken naast een papieren examen in een Daisyspeler of op de computer. een examenbestand in pdf geschikt voor spraaksynthese (tekst naar spraak via de computer); daarbij kan de kandidaat de tekst lezen op het scherm van een computer en tegelijkertijd desgewenst in spraak omzetten. Als Daisy en spraaksynthese-pdf geleverd kunnen worden, bepaalt de directeur welke vorm voor de kandidaat geschikt is. Als de geschikte vorm in een tijdvak voor een examen niet geleverd wordt, moet worden voorzien in een voorlezer (individuele voorleeshulp). Daisy wordt niet voor elk examen in elk tijdvak geleverd. Als een kandidaat, door een ernstige vorm van dyslexie, niet goed kan omgaan met een papieren woordenboek, kan de school een opzoekhulp inzetten. Het gebruik van een digitaal woordenboek is niet toegestaan. Wel toegestaan is een eenvoudige aanpassing om het opzoeken te vereenvoudigen, door het aanbrengen van simpele tabs per letter. De computer als schrijfgerei Als de computer als schrijfgerei wordt ingezet bij de centrale examens Nederlands vmbo GL/TL, de papieren examens Nederlands vmbo BB en KB en Engels vmbo GL/TL dient de spellingcontrole bij niet-dyslectische kandidaten uitgeschakeld te zijn. Aan kandidaten met een deskundigenverklaring omtrent dyslexie volgens artikel 55 van het Eindexamenbesluit VO, mag het gebruik van spellingcontrole wel worden toegestaan. Als de computer als schrijfgerei wordt gebruikt is het van belang dat kandidaten geen toegang hebben tot verboden hulpmiddelen (zoals een digitale atlas of een digitaal woordenboek), en moet ook o.m. de opslag (bijvoorbeeld uitprinten) worden geregeld. Bovenstaande regels gelden ook (bij de centrale examens waarbij spelling wordt beoordeeld) indien een kandidaat van de tekstverwerker gebruik maakt vanwege zijn beperking. Ook dan dient de spellingcontrole te worden uitgeschakeld. Dit geldt voor kandidaten met een visuele of fysieke beperking. Aan kandidaten met een dyslexieverklaring mag het gebruik van spellingcontrole wel worden toegestaan. De correctoren moeten de aftrekregels voor spellingfouten ook toepassen bij leerlingen die met spellingcontrole hebben gewerkt. 1.4 Kandidaten met kleurenblindheid Voor kandidaten met kleurenblindheid worden geen aangepaste examens geleverd. Voor kleurenblinde kandidaten kan een opzoekhulp worden ingezet die op verzoek van de kandidaat de kleur van een door de Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 16
kandidaat aangewezen vlakdeel benoemt, of een door de kandidaat aangewezen kleur aanwijst in examen of hulpmiddel. Dit is alleen noodzakelijk en toegestaan waar het examen kleuren bevat (beeldende vakken), of waar het hulpmiddel kleuren bevat (atlas bij aardrijkskunde havo en vwo, informatieboek natuurwetenschappelijke vakken). Het kleurgebruik in atlas en examens voor de beeldende vakken is zo intensief dat de kandidaat in een afzonderlijke ruimte dient te worden geplaatst. Voor het incidenteel aanwijzen of benoemen van een kleur in de informatieboeken voor de natuurwetenschappelijke vakken is plaatsing in een afzonderlijke ruimte niet nodig. In digitale examens is bij de constructie rekening gehouden met kleurenblinde kandidaten. Bij twijfel mag de kandidaat een beroep doen op bovengenoemde procedure. 1.5 Kandidaten met dyscalculie Voor kandidaten met dyscalculie en voor kandidaten met ernstige rekenproblemen wordt een aangepaste rekentoets geleverd die niet bij elke opgave een beroep doet op de vaardigheden waarover deze leerlingen niet beschikken, met name de geautomatiseerde rekenvaardigheden zoals tafels van vermenigvuldiging. Deelname aan de toets is toegestaan op basis van een dossier zoals vermeld in het Eindexamenbesluit. Als het resultaat op deze toets gebruikt wordt bij de vaststelling van de uitslag, dan wordt op de cijferlijst vermeld dat aan deze toets is deelgenomen. Bij de aangepaste rekentoets mag bij alle opgaven de rekenmachine worden gebruikt, een door het CvTE vastgestelde rekenkaart, en een eveneens door het CvTE vastgestelde formule- en eenhedenkaart. Als een school voor een leerling een afwijkende reken- of formulekaart wenst te gebruiken, behoeft dat de goedkeuring van het CvTE. Voor gebruik van een deel van de toegestane kaarten is geen toestemming nodig. Kandidaten met dyscalculie die beschikken over een geldige verklaring, en kandidaten die rechtens deelnemen aan de aangepaste rekentoets, mogen ook bij centrale examens gebruikmaken van de rekenkaart. Gebruik van de aanvullende formule- en eenhedenkaart is niet toegestaan. Kandidaten met dyscalculie die kiezen voor het afleggen van de standaard rekentoets mogen daarbij de rekenkaart gebruiken. Gebruik van de rekenmachine en van de aanvullende formule- en eenhedenkaart is niet toegestaan. 1.6 Kandidaten met een zware lichamelijke beperking Als door een zware lichamelijke beperking de standaardvorm van het examen niet bruikbaar is, neemt de directeur contact op met het CvTE Als de kandidaat door zijn beperking niet met een papieren woordenboek kan omgaan, kan de directeur bij het CvTE een verzoek indienen tot gebruik van een digitaal woordenboek. Dat zal worden toegestaan als uit nader onderzoek blijkt dat de kandidaat beschikt over de voor het examen vereiste woordenschat. Als dat niet het geval is, kan een opzoekhulp worden ingezet. Afhankelijk van de aard van het examen en aard en zwaarte van de lichamelijke beperking kan meer dan een half uur tijdverlenging worden toegekend, tot maximaal dubbele examentijd. Toestemming van het CvTE is vereist. 1.7 Overige beperkingen Indien de directeur van oordeel is dat de kandidaat redelijkerwijze aan de exameneisen kan voldoen, maar de wijze van examineren de toegankelijkheid belemmert en het aanbod van aangepaste examens en de overige mogelijkheden, waarover de directeur beschikt daarin niet voorzien, neemt hij contact op met het CvTE. Het CvTE kan na overleg met de school besluiten dat een andere aanpassing dan bovengenoemde toegestaan is binnen het kader van de exameneisen. NB Onder de mogelijkheden waarover de directeur beschikt, vallen indien relevant ook de tijdverlenging met criteria uit artikel 55 van het Eindexamenbesluit, en maatregelen zoals het apart zetten van een kandidaat. Voor aanpassingen die mogelijk de inhoud van het examen raken en waarin niet is voorzien met de standaardlevering, is contact met het CvTE vereist. Het is gewenst en mogelijk om zo tijdig mogelijk contact op Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 17
te nemen, zodat in het onderwijs en het schoolexamen met de mogelijke aanpassingen rekening kan worden gehouden. Dat kan dus al bij het begin van de bovenbouw of zelfs bij de start van de schoolloopbaan. Voor aanpassingen die niet de inhoud van het examen raken (zoals afname in een ziekenhuis) is geen toestemming van het CvTE, maar van inspectie vereist. Wijziging hulpmiddelen voor dyslectische kandidaten vanaf CE 2013 Met ingang van het examen 2013 is het niet meer nodig en niet meer toegestaan dat scholen zelf een vergroting van de examens maken. In 2013 worden namelijk alle (papieren) centrale examens geleverd in Arial puntgrootte 12. Tot en met het examen 2012 is de puntgrootte standaard Arial 11. De grotere letter geldt nog niet voor het komende centraal examen in 2012, maar wordt nu al bekendgemaakt zodat scholen bij de voorbereiding van hun kandidaten op het examen 2013 daarmee nu al rekening kunnen houden. Het uitgangspunt van de regelgeving voor dyslectische kandidaten blijft in 2013 ongewijzigd: de directeur kan de wijze van examinering aanpassen mits onderbouwd met een deskundigenrapport. Examens in puntgrootte 12 vergroting overbodig Puntgrootte 12 wordt internationaal beschouwd als een lettergrootte die ook voor kandidaten met een leesbeperking werkbaar is. Door de levering in puntgrootte 12 vervalt de noodzaak voor scholen om zelf te vergroten. Met deze wijziging zijn de centrale examens in lijn met wat op grond van het dyslexieprotocol op veel scholen al gebruikelijk is. Voor scholen betekent dit een vermindering van de organisatielast rondom het examen. De dyslectische kandidaat kan voortaan zijn examen maken vanaf het originele papier en is niet meer aangewezen op de A3-vergroting. De letters in tabellen en grafieken worden niet tot puntgrootte 12 vergroot. Een loep(lineaal) kan voor de gewenste vergroting zorgen. Cito publiceert tijdig voor het centraal examen 2013 voorbeelden van examens 2012 in puntgrootte 12. www.cito.nl : voorbeeldexamens in de nieuwe lay-out Als kandidaten in de jaren voorafgaand aan het examen werken met op de kopieermachine vergrote toetsen (vaak ongeveer puntgrootte 15), dan kan gewenning aan deze zeer grote letter ontstaan waardoor de op zichzelf voldoende grote letter in puntgrootte 12 als te klein wordt ervaren. Het College voor Examens beveelt scholen daarom aan om in lijn met het dyslexieprotocol zoveel mogelijk ook in de toetsen voorafgaand aan het examen uit te gaan van punt 12 voor alle kandidaten, en niet (extra) te vergroten. En als punt 12 toch te klein is? In incidentele gevallen zal puntgrootte 12 niet voldoende zijn. Dit zou met name kunnen optreden bij kandidaten met een combinatie van dyslexie en een visuele beperking. Het examen kan dan worden aangeboden als pdf op de computer van de kandidaat. De kandidaat kan dan zelf op het beeldscherm op maat vergroten. Mocht ook dit voor een kandidaat niet mogelijk zijn, dan kan een speciale variant worden besteld, zoals nu al voor kandidaten met een visuele beperking het geval is. Envelop met pdf niet meer vooraf openen Scholen ontvangen in het eerste tijdvak op aanvraag een cd-rom met daarop een pdf van het examen. In het tweede tijdvak ontvangen scholen deze cd-rom standaard. Deze pdf wordt tot en met het examen 2012 met name gebruikt voor de productie van grootschrift. Daarnaast dient de pdf ook voor spraaksynthese (computerspraak), bedoeld voor leerlingen met recht op auditieve ondersteuning. Vanaf het centraal examen 2013 vervalt het recht om de envelop voorafgaand aan de examenzitting te openen. De benodigde software (spraaksynthese) kan vooraf worden geïnstalleerd en het plaatsen van de cd-rom met Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 18
de pdf van het examen is eenvoudig uitvoerbaar in beperkte tijd, direct voorafgaand aan de zitting. Als de school voor de afname een andere drager dan de cd-rom nodig heeft, kan deze omzetting gebeuren direct voorafgaand aan de zitting. Handmatige omzetting niet meer mogelijk De gangbare spraaksyntheseprogramma's kunnen overweg met pdf's. De school kan dat controleren aan de hand van de examens op www.cito.nl. Als de op een school gebruikte programmatuur voor spraaksynthese handmatige omzetting naar een ander bestandsformaat dan de pdf vereist, dan is gebruik van die programmatuur bij het centraal examen vanaf 2013 niet meer mogelijk. Aanpassingen in pdf's Spraaksynthesesoftware heeft soms moeite met teksten in kolommen, of de software leest alineanummers en dergelijke mee. Vanaf 2013 worden de pdf's voorzien van enkele aanpassingen. Overigens, wie op het centraal examen spraaksynthese gebruikt, is aan het gebruik gewend en dus ook aan tekortkomingen als een incidenteel verkeerd gelegde klemtoon. Daisy, ingesproken tekst en spraaksynthese op de langere termijn In het eerste tijdvak wordt op dit moment audio als hulpmiddel in twee vormen geleverd: een schijfje in Daisyformat met ingesproken tekst en een pdf ten behoeve van spraaksynthese. Het Daisy-format is ontwikkeld om goede navigatiemogelijkheden te bieden, bijvoorbeeld om snel te kunnen schakelen tussen tekst en vraag. Spraaksynthese heeft de afgelopen jaren een snelle ontwikkeling doorgemaakt. Hoewel altijd nog minder natuurlijk dan ingesproken tekst, ervaren regelmatige gebruikers de kunstmatige stemmen als zeer bruikbaar. Een groot voordeel van spraaksynthese is dat het op vrijwel alle digitale teksten direct toepasbaar is. Geleidelijk zal dan ook de Daisy met ingesproken tekst uit de levering verdwijnen. De Daisy zelf zal echter blijven, met name voor de examens moderne vreemde talen en andere examens waarbij navigeren van groot belang is. Dit wordt een Daisy-toepassing voorzien van kunstmatige spraak, met bediening zoals van de Daisy bekend is, en stemmen zoals van spraaksynthese bekend zijn. Maastricht, 1 oktober 2017 Manon Rassin, Examensecretaris Bernard Lievegoed School Reglement examenzittingen 2017-2018 19