Dieet bij diabetes mellitus

Dieet bij diabetes mellitus Afdeling diëtetiek mca.nl

Inhoudsopgave Wat is diabetes? 3 Behandeling 4 Belangrijke voedingsstoffen bij diabetes 5 Hypoglycaemie 9 Veel gestelde vragen over het dieet bij diabetes 10 Variatielijsten 10 Variatielijst voor de broodmaaltijden 11 Variatielijst melk 12 Variatielijst fruit 13 Variatielijst voor de warme maaltijd 14 Extra informatie 16 Belangrijke telefoonnummers 18 Websites 18 Notities 19 Colofon Redactie: afdeling diëtetiek afdeling marketing & communicatie Vormgeving: beeldgroep MCA Oplage: 500 / 2e druk / 2012 Druk: Marcelis van der Lee - Adu Artikelnummer: 142485 Op alle behandelingen in MCA zijn de algemene voorwaarden van MCA van toepassing, zie www.mca.nl of vraag bij de balie van patiëntenvoorlichting 2

Voor u ligt de brochure over het dieet bij diabetes mellitus voor mensen met diabetes mellitus (suikerziekte) en hun familieleden of naasten. In deze brochure krijgt u uitleg over hoe u uw dieet kunt samenstellen en welke voedingsstoffen van belang zijn bij diabetes. Heeft u na het lezen van deze brochure nog vragen? Stel ze dan gerust aan uw diëtist. Wat is diabetes? Diabetes heet voluit diabetes mellitus en wordt ook wel suikerziekte genoemd. Bij diabetes is de glucosestofwisseling verstoord door een tekort aan insuline. Insuline is een hormoon dat door de alvleesklier wordt gemaakt. Insuline zorgt ervoor dat glucose vanuit het bloed in de lichaamscellen wordt opgenomen. Bij een tekort aan insuline, blijft de glucose in het bloed en wordt daar het glucosegehalte te hoog. Bij een tekort aan insuline wordt het glucosegehalte in uw bloed te hoog. U kunt dan last krijgen van dorst, veel drinken, veel plassen, vermagering, wazig zien en vermoeidheid. Het glucosegehalte in het bloed wordt uitgedrukt in millimol per liter (mmol). Dit gehalte wordt in het laboratorium gemeten met een glucosemeter. Als het glucosegehalte bij iemand die s morgens niets gegeten heeft (=nuchter) boven de 7 mmol uitkomt, dan heeft deze persoon diabetes. Glucose Koolhydraten is een verzamelnaam voor alle soorten suikers en zetmeel in voeding. Als koolhydraten verteerd worden, blijft er uiteindelijk glucose over. Alle lichaamscellen hebben glucose nodig. Want eenmaal in de cel levert glucose energie. Deze energie is nodig voor alle activiteiten van het lichaam, zoals bewegen, ademhalen en praten. Soorten diabetes Er zijn meerdere types diabetes met elk hun eigen kenmerken: Bij type 1 diabetes: wordt er geen tot zeer weinig insuline gemaakt door de alvleesklier. Dit type kan al op jonge leeftijd ontstaan. Het is een aandoening van het afweersysteem van het lichaam. De behandeling bestaat altijd uit insuline. Afdeling diëtetiek 3

Dieet bij diabetes mellitus Bij type 2 diabetes: wordt soms minder insuline gemaakt. Maar meestal werkt de insuline minder goed. Dit type diabetes wordt ook wel ouderdomssuiker genoemd. De klachten zijn niet altijd duidelijk en kunnen al langere tijd bestaan voor de diagnose gesteld wordt. Deze vorm van diabetes komt tegenwoordig ook op jonge leeftijd voor. Er is een verband met overgewicht en leefstijl. Zwangerschapsdiabetes: deze vorm van diabetes kan ontstaan na de twintigste week van de zwangerschap. Tijdens de zwangerschap moet de alvleesklier namelijk meer insuline maken om de glucosewaarden in het bloed goed te houden. Vrouwen hebben een grotere kans om zwangerschapsdiabetes te krijgen als er al diabetes in de familie voorkomt en/of wanneer zij ernstig overgewicht hebben. Na de bevalling herstelt deze vorm van diabetes bijna altijd vanzelf. Deze vrouwen hebben wel een grotere kans om op latere leeftijd diabetes te krijgen. Behandeling Diabetes is helaas nog niet te genezen. Ondanks dat er veel onderzoek naar gedaan wordt. Wel is er veel vooruitgang in de behandeling. De behandeling heeft als doel de glucosewaarden in het bloed zo normaal mogelijk houden. Behandelen van diabetes is belangrijk om later complicaties te voorkomen. Want als de glucosewaarden langdurig te hoog zijn, raken bloedvaten, hart, nieren, ogen en zenuwbanen beschadigd. De basis van de behandeling is een gezonde leefstijl. Dit heeft te maken met alles wat u eet en drinkt, wel of niet rookt en hoe actief u bent. Het verbeteren van de leefstijl is de eerste stap in de behandeling. Daarnaast wordt zonodig een behandeling met medicijnen in tabletvorm of insulineinjecties gestart. De arts schrijft deze medicijnen voor. Bewegen heeft ook een goede invloed op de glucosewaarden. Het is belangrijk dat u eten, medicijnen en bewegen goed met elkaar in balans houdt. Dieet bij diabetes Een gezonde voeding houdt in: gevarieerd eten eet minimaal 200 gram groente en 2 stuks fruit eet regelmatig maar niet teveel tussendoor let op de soort en hoeveelheid vetten wees zuinig met zout 4

Bij diabetes is het belangrijk om verspreid over de dag te eten. Door regelmatig te eten wordt de hoeveelheid koolhydraten die u binnenkrijgt, beter over de dag verdeeld. Dit voorkomt grote schommelingen in de bloedglucose. Afhankelijk van de medicijnen die u gebruikt, geeft de diëtist u persoonlijk aanvullende adviezen. Belangrijke voedingsstoffen bij diabetes Koolhydraten Koolhydraten zijn de belangrijkste brandstof voor het lichaam en zijn onmisbaar in gezonde voeding. De dagelijkse hoeveelheid hangt af van uw persoonlijke behoefte. Iemand die zwaar lichamelijk werk doet of veel sport, heeft meer koolhydraten nodig dan iemand die een rustiger leven leidt. Koolhydraten worden in de maag en darm afgebroken tot glucose. Glucose wordt in het bloed opgenomen. De hoeveelheid koolhydraten in een maaltijd bepalen hoe hoog het glucosegehalte in uw bloed wordt na de maaltijd. Koolhydraten komen voor in: aardappelen, aardappelpuree, patat (zetmeel) rijst, deegwaren, peulvruchten (zetmeel) pizza, pannekoeken, poffertjes (zetmeel) brood, beschuit, crackers, ontbijtkoek (zetmeel) havermout, griesmeel, rijstemeel (zetmeel) müsli, cruesli, cornflakes (zetmeel, suiker) melk, karnemelk, yoghurt en vla (melksuiker) fruit en vruchtensap (vruchtensuiker) suiker, honing, stroop (suiker) voedingsmiddelen waaraan suiker is toegevoegd Afdeling diëtetiek 5

Dieet bij diabetes mellitus Voedingsvezels Voedingsvezels zijn onverteerbare delen van plantaardige voedingsmiddelen. Ze hebben een gunstige invloed op het glucosegehalte in het bloed. Ze vertragen namelijk de opname van glucose in het bloed. Dat geldt speciaal voor vezels uit: fruit groente peulvruchten haver. Ook zijn ze belangrijk voor een goede darmwerking. Andere vezelrijke producten zijn volkoren producten, roggebrood, muesli, noten en zaden. Suiker Veel mensen denken dat Iemand met diabetes geen suiker mag gebruiken. Suiker is echter een koolhydraat en past in het dieet. Teveel suiker is niet goed. Dat geldt voor iedereen. Daarom adviseren we om: suiker in koffie en thee te vervangen door zoetstof gewone frisdranken of limonade te vervangen door light frisdranken of light limonadesiroop Het maakt geen verschil of u suiker, honing, stroop of vruchtenconcentraat gebruikt. Ook deze natuurlijke suikers worden afgebroken tot glucose. Zoetstoffen en suikervrije producten U kunt suiker in de voeding vervangen door zoetstoffen. Er zijn veel verschillende soorten. Voor alle zoetstoffen is een aanvaardbare veilige dosis vastgesteld. In light frisdranken zitten dergelijke zoetstoffen. Daarom adviseren we: kleine kinderen: niet meer dan 2 glazen per dag te drinken volwassenen: niet meer dan 5 glazen per dag te drinken. Vetten en cholesterol Vet levert energie, vitamines en essentiële vetzuren. Mensen met diabetes moeten goed opletten welke soort en hoeveel vet ze eten. Dit om te voorkomen dat het cholesterol om het bloed te hoog wordt. Zij hebben namelijk vaker last van een hoge bloeddruk of een te hoog cholesterolge halte in hun bloed. Beide factoren vergroten de kans op hart- en vaatziekten. Voor de gezondheid is het belangrijk om te weten of vet verzadigd is of onverzadigd. Een handig geheugensteuntje daarvoor is: Verzadigd vet = verkeerd vet. Onverzadigd vet = oké 6

Verzadigde vetten verhogen het verkeerde cholesterol in het bloed. Verzadigde vetten komen bijvoorbeeld voor in: volle melkproducten, slagroom, volvette kaas, roomboter, harde margarine, vet in vleessoorten, spek, worst, hard frituurvet, koekjes en gebak, chocolade, kokos, chips. Kies van deze producten zoveel mogelijk de magere of halfvolle soort. Onverzadigde vetten hebben een gunstige invloed op het cholesterolgehalte. Onverza digd vet komt voor in vele plantaardige voedingsmiddelen en in vis. Rijk aan onverzadigd vet zijn onder andere: (olijf)olie, dieetmargarine, light smeersels, vloeibare bak- en braadproducten, noten. Vis bevat vet met een goede samenstelling, de omega-3 vetzuren. Ze hebben een positieve werking op het hart en bloedvaten. We adviseren u om zeker twee keer per week vis te eten, waarvan één per week vette vis. Vette vissoorten zijn onder andere haring, makreel, zalm, sardientjes (meer vette vissoorten: zie bladzijde 17). Alcohol Alcohol doet de glucosespiegel in het bloed dalen, soms pas enige tijd na het drinken. Hoeveel het glucosegehalte daalt hangt af van: de hoeveelheid alcohol of er bij de alcohol gegeten wordt. Er zijn er meestal geen bezwaren tegen een matig alcoholgebruik. Dit houdt in: voor mannen: niet meer dan 2 standaard glazen per dag voor vrouwen: niet meer dan 1 standaard glas per dag drink niet iedere dag, gebruik 2 dagen per week geen alcohol om gewoontevorming te voorkomen. Mensen met overgewicht kunnen beter zo min mogelijk alcohol drinken. Sommige medicijnen gaan slecht samen met alcohol. Kijk op de verpakking of bijsluiter. Afdeling diëtetiek 7

Dieet bij diabetes mellitus Vitamines en mineralen Om goed te functioneren heeft het lichaam vitamines en mineralen nodig. Mensen met diabetes hebben dezelfde hoeveelheid vitamines en mineralen nodig als mensen zonder diabetes. Als u gezond eet, heeft u dus geen extra vitaminetabletten nodig. chips, snacks. Gebruik daarom zelf zo min mogelijk zout bij het koken en maak gebruik van kruiden en specerijen om het eten op smaak te brengen. Kies zo mogelijk voor minder zoute varianten van vleeswaren, kaas, chips en snacks. Extra vitamines zijn wel nodig bij: streng lijnen jonge kinderen en ouderen zwangerschapswens en zwangerschap vrouwen die borstvoeding geven mensen die weinig in de buitenlucht komen mensen met een donkere huidskleur. Vraag hierover advies aan uw arts of diëtist. Zout Keukenzout bestaat voor bijna de helft uit natrium. Natrium speelt een rol in de regulering van de bloeddruk. Een hoge zoutinname verhoogt de kans op een hoge bloeddruk. Gemiddeld krijgen mensen twee keer zoveel zout binnen als nodig. Veel zout zit in ons eten verborgen. We krijgen dus ongemerkt veel zout binnen. De industrie gebruikt bijvoorbeeld zout als conserveermiddel. Ook wordt er veel zout toegevoegd aan kant-en-klaar maaltijden, vleeswaren, kaas, 8

Hypoglycaemie (hypo) Bij een hypoglycaemie of hypo is het glucosegehalte in uw bloed te laag, namelijk minder dan 4mmol. U kunt dan last krijgen van de volgende klachten: duizeligheid zweten licht gevoel in het hoofd prikkelbaarheid verwardheid moeite met praten. Bij een hypo hebben sommige mensen de neiging om zich te overeten om maar zo snel mogelijk van het hypogevoel af te komen. In een korte tijd eten ze dan koek, chocola, boterhammen met pindakaas en nog meer. Het gevolg is dat het langer duurt voor de hypo over is. Producten met vetten maken dat de glucose langzamer opgenomen wordt. Daarnaast leveren chocola en koek veel calorieën. Een ander gevolg is dat de glucosewaarde weer veel te hoog wordt. Er zijn verschillende oorzaken voor een hypo, namelijk: te veel medicijnen (insuline en/of tabletten) te weinig koolhydraten eten sporten of meer bewegen dan gebruikelijk alcohol gebruik. Na 10 tot 15 minuten nemen de verschijnselen van een hypo af. Controleer zonodig de glucosewaarde. Als deze nog steeds onder de 4mmol is, neem dan nog een keer 15 tot 20 gram koolhydraten. Duurt het nog 1 tot 2 uur tot de volgende maaltijd dan is het belangrijk om nog iets extra te eten, zoals een sneetje brood, wat fruit of een plakje ontbijtkoek. Wat te doen bij een hypo? Bij een hypo is het belangrijk dat u het glucosegehalte in uw bloed verhoogt. U kunt dit doen door iets te eten of te drinken met 15 tot 20 gram koolhydraten, die snel in het bloed opgenomen worden. Dit zijn bijvoorbeeld: 3 tot 5 glucose tabletten een glas gewone limonade een glas of een pakje appelsap of sinaasappelsap 3 tot 5 snoepjes zoals hartjes, pepermunt, zuurtjes Afdeling diëtetiek 9

Dieet bij diabetes mellitus Veel gestelde vragen over het dieet bij diabetes Teveel koolhydraten eten, kan dat ook? Ja, koolhydraten zijn een belangrijke energiebron. Als u teveel koolhydraten eet, kan het lichaam niet alle glucose gebruiken. Een klein deel glucose wordt in de spieren en lever opgeslagen. De rest wordt omgezet in vet en als vet opgeslagen. Van teveel koolhydraten eten wordt u dus zwaarder. Hoeveel koolhydraten mag ik eten? Daar is niet precies een getal voor te geven. Dat hangt af van hoeveel energie u per dag nodig heeft en dat kan per dag verschillen. Als richtlijn geldt dat 40% van de energie die iemand nodig heeft, door koolhydraten geleverd wordt. Variatielijsten Het is belangrijk dat u weet in welke producten koolhydraten voorkomen en ook hoeveel koolhydraten erin zitten. Met de variatielijsten kunt u dagelijks uw keuze maken en uw voeding variëren. De lijst geeft een overzicht van de meest gebruikte voedingsmiddelen. Dranken die u onbeperkt kunt gebruiken: Water, thee en koffie zonder suiker (evt. met koffiemelk), bouillon Kinderen max. 2 glazen, volwassen max. 5 glazen per dag: Light-frisdranken, met zoetstof gezoete limonadesiroop (bv. Diaran, Slimpie). Denk ook aan andere met zoetstof gezoete dranken! Kan mijn bloedglucosegehalte ook stijgen als ik veel vet eet? Nee, het lichaam kan vet nooit omzetten in glucose. Als uw bloedglucose stijgt na een vetrijke maaltijd, dan heeft u ook meer koolhydraten gegeten. 10

Variatielijst voor de broodmaaltijden Brood 1 sneetje volkoren brood levert 16 gram koolhydraten. Onderstaande producten leveren ook ongeveer 16 gram koolhydraten: 1 sneetje donker roggebrood 1½ sneetje licht roggebrood 1 sneetje witbrood 2 (volkoren) beschuiten 2 sneetjes knäckebröd 3 sneetjes stokbrood 1 sneetje krentenbrood (met of zonder spijs) 1 plak ontbijtkoek 4 theebiscuits of mariabiscuits 2 volkorenbiscuits of kleine koekjes 1 schaaltje pap of vla bereid van halfvolle melk met 2 eetlepels bindmiddel, zonder suiker 1 schaaltje magere yoghurt of half - volle melk, met 2 eetlepels cornflakes of 1 eetlepel muesli of cruesli 1 beschuit met gewoon zoet beleg 1 portie fruit (zie variatielijst fruit op bladzijde 13). 1 evergreen 1½ sultana 1 glas (150ml) drinkontbijt met suiker 1 mok (250ml) drinkontbijt light Een broodje of kadet levert gemiddeld 25 gram koolhydraten. Dit is gelijk aan 1½ snee brood. Let op: sommige broodjes (Italiaanse bol, pistolet) zijn groter. Deze wegen dan gemiddeld 70 gram en zijn gelijk aan 2 sneetjes brood. Voor tussendoortjes zijn er veel voorverpakte producten te koop. Deze producten kunnen ongemerkt veel koolhydraten bevatten. Ook worden ze vaak met meerdere stuks voorverpakt verkocht. Lees op de verpakking hoeveel koolhydraten er per stuk in zitten. Boter, (dieet)margarine, (dieet)halvarine In boter (dieet)margarine of (dieet) halvarine zitten geen koolhydraten. Besmeer het brood dun. U kunt het beste producten met onverzadigd vet gebruiken, zoals dieethalvarine en dieetmargarine. Afdeling diëtetiek 11

Dieet bij diabetes mellitus Beleg Voor 1 portie broodbeleg met 0 gram koolhydraten kunt u nemen: magere vleeswaren magere kaas of smeerkaas ei, niet meer dan 4 per week rauwkost zoals komkommer, tomaat of radijs aardbeien, frambozen of bessen pindakaas groentespread. Zoet broodbeleg levert gemiddeld 10 gram koolhydraten. Hiermee kunt u dus vlees of kaas niet vervangen. Bovendien bevatten chocolade- en hazelnootpasta veel verzadigd vet. Halvajam levert per portie 4 gram koolhydraten. Variatielijst melk 1 glas halfvolle melk (150ml) levert 6 gr koolhydraten en een beker (250ml) levert 12 gr koolhydaten Dit kan vervangen worden door: kool- koolhydraten hydraten per glas per beker karnemelk 5 9 magere yoghurt 6 10 magere kwark 6 10 melkdrank GST* 9 14 * melkdrank waaraan geen suiker toegevoegd (= GST) is bijvoorbeeld light chocolademelk en light yoghurtdranken Meer informatie over broodbeleg kunt u lezen op pagina 16. 12

Variatielijst fruit Fruit bevat wisselende hoeveelheden koolhydraten. Gemiddeld levert een portie fruit 15 gram koolhydraten. Fruitsoorten met gemiddeld 15 gram koolhydraten zijn: 1 plak verse ananas (125 gram) 1 appel 1 schaaltje blauwe bessen (125 gram) 1 grapefruit 1 sinaasappel 1 schijf meloen, alle soorten (200 gram) 1 peer. Fruitsoorten met 5-8 gram koolhydraten zijn: 1 verse abrikoos 1 schaalte aardbeien (100 gram) 1 schaaltje aalbessen, bosbessen, kruisbessen of zwarte bessen (100 gram) 1 schaaltje bramen (125 gram) 1 schaaltje frambozen (100 gram) 1 kiwi 1 gewone of 2 kleine mandarijnen 1 nectarine 1 perzik 1 pruim. Fruitsoorten met 20 tot 25 gram koolhydraten zijn: 1 banaan 1 trosje druiven (125 gram) 1 schaaltje kersen (160 gram). halve mango (130 gram) Vruchtensap en fruit uit blik Vruchtensap bevat in verhouding even veel koolhydraten als vers fruit. Ook als er op het etiket staat dat er geen suikers zijn toegevoegd. In plaats van 1 portie vers fruit kunt u ook nemen: 1 glas vers of ongezoet vruchtensap (125-150ml) 1 schaaltje vruchten op water of vruchten op eigen sap 1 schaaltje appelmoes zonder suiker (appelpulp). Gedroogd fruit 1 stukje gedroogd fruit (abrikoos, appel, pruim) levert 2 gram koolhydraten 1 geconfijte dadel levert 4 gram koolhydraten 1 geconfijte vijg levert 11 gram koolhydraten. Afdeling diëtetiek 13

Dieet bij diabetes mellitus Variatielijst voor de warme maaltijd Bouillon en soep Eén kop of bord bouillon bevat geen koolhydraten als deze gemaakt is van vlees, kip, groente of een bouillonblokje. Een kop of bord heldere of licht gebonden soep levert 6 tot 8 koolhydraten. Vlees, vis, kip en ei Vlees, vis, kip en ei bevatten geen koolhydraten. Kies bij voorkeur magere vlees- en vissoorten. Raadpleeg hiervoor de lijst op pagina 17. Indien vlees gepaneerd is bevat het wel koolhydraten. Dit kan variëren van 5-10 gram koolhydraten. Dit geldt ook voor gebakken vis zoals kibbeling en een lekkerbekje. Vegetarische vleesvervangers Vlees, vis en kip kunnen ook vervangen worden door vegetarische producten als tahoe, tempeh, quorn, vegetarische burgers en vegetarische worstjes. Deze producten kunnen koolhydraten bevatten. Jus en saus Bereid vlees bij voorkeur in een product dat rijk is aan onverzadigd vet, zoals vloeibare bak- en braadproducten, maïsolie, zonnebloemolie en olijfolie. De hoeveelheden koolhydraten is gemiddeld 1-3 gram koolhydraten per sauslepel. Sommige kant-en-klaarsauzen bevatten veel vet. Groente Een portie groente levert gemiddeld 10 gram koolhydraten. Groente levert relatief gezien weinig koolhydraten. U mag deze daarom naar behoefte opscheppen. Een uitzondering vormen echter doperwten en maïs. Neem hiervan niet meer dan 2 opscheplepels. Voor de hoeveelheden vitaminen en mineralen maakt het geen verschil of u verse, diepvries- of blikgroente gebruikt. Rauwkost Rauwkost zoals sla, komkommer en tomaat bevatten geen koolhydraten. Deze kunt u dus vrij gebruiken. U kunt zelf een dressing met een beetje olie en azijn maken of kant en klaar kopen. In kant en klaar gekochte dressing zit gemiddeld 3 gram koolhydraten per sauslepel. De minste calorieën zitten in de soorten met minder of 0% vet. 14

Aardappelen In een warme maaltijd leveren aardappelen, rijst, peulvruchten, macaroni, spaghetti en andere pasta s de meeste koolhydraten. Variatie op de warme maaltijd De hele warme maaltijd bestaande uit 3 aardappelen, groente en vlees levert samen 34 gram koolhydraten. Drie kleine aardappelen wegen 150 gram en leveren 24 gram koolhydraten. In de plaats hiervan kunt u ook gebruiken: 4 opscheplepels aardappelpuree 1½ opscheplepel witte rijst 2 opscheplepels zilvervliesrijst 2½ opscheplepel macaroni of spaghetti 3 opscheplepels bruine bonen, witte bonen, kapucijners, linzen en andere peulvruchten 3 opscheplepels gebakken aardappelen 1½ opscheplepel patates frites 5 sneetjes stokbrood 1½ sneetje brood of 1 broodje of kadet. Deze maaltijd kunt u in zijn geheel vervangen door: 2 opscheplepels nasi goreng 2 opscheplepels bami goreng 1 bord bonensoep of erwtensoep met 1 snee roggebrood 1 pannenkoek met zoet beleg een halve pizza 5 opscheplepels stamppot met een stukje vlees 3 opscheplepels macaroni met ham en kaas 3 opscheplepels spaghetti met saus 2 sneetjes brood met beleg. Nagerecht Nagerechten wisselen in hoeveelheid koolhydraten. Nagerechten die ongeveer 7 gram koolhydraten leveren, zijn: 1 schaaltje (magere) yoghurt 1 schaaltje (magere) kwark 1 beker halfvolle melk 1 kant en klaar toetje waaraan geen suiker toegevoegd is (= GST) Afdeling diëtetiek 15

Dieet bij diabetes mellitus Nagerechten die ongeveer 15 gram koolhydraten leveren zijn: 1 schaaltje (magere) yoghurt of kwark met 2 eetlepels müsli of cornflakes of met 1 beschuit of een eetlepel jam of siroop 1 schaaltje (magere) yoghurt of kwark met een ½ portie fruit 1 waterijsje 1 bolletje schepijs of yoghurtijs 1 schaaltje pap vla of pap zonder toegevoegde suiker Nagerechten die ongeveer 22 gram koolhydraten leveren zijn: 1 schaaltje gewone vla, pap of pudding 1 kant en klaar toetje 1 schaaltje vruchten yoghurt of vruchtenkwark 1 bolletje roomijs 1 schaaltje yoghurt/kwark + 1 portie fruit Extra informatie Magere belegsoorten Magere soorten kaas zijn: 40+, 30+ of 20+ kaas 20+ smeerkaas Zwitserse strooikaas Cottage cheese, Hüttenkäse Mager vleesbeleg is: rookvlees mager kalfsgehakt rosbief mager rundergehakt runderrollade pastrami kip- en kalkoenrollade lever zonder spekjes fricandeau casselerrib pekelvlees zonder vetrand ham zonder vetrand paardenvlees Rauwkost zoals tomaat en komkommer zijn ook magere belegsoorten. Ook fruit is een magere belegsoort, maar denk eraan dat dit wel koolhydraten levert. 16

Magere vleessoorten Magere vleessoorten zijn: runderlap runderrollade varkenshaas sukadelap kalfsgehakt magere varkenslap rundergehakt kalfsrollade varkensfricandeau biefstuk kalfslap haaskarbonade tartaar kalfsfricandeau paardenvlees ossenhaas blinde vink rosbief Mager wild en gevogelte Mager wild en gevogelte zijn: alle soorten gevogelte (zonder vel) zoals kip, kalkoen, patrijs, fazant, haas en konijn, struisvogel, springbok, hert, ree Magere en vette vissoorten Magere vissoorten zijn onder andere: schelvis tong pangasiusfilet kabeljauw forel tilapia wijting tarbot victoriabaars schol bot koolvis schaal- en schelpdieren, bijvoorbeeld garnalen en mosselen Vette vissoorten zijn: ansjovis zeewolf mul zwaardvis, heilbot haring poon makreel roodbaars paling sardien sprot tarbot zalm tonijn Afdeling diëtetiek 17

Dieet bij diabetes mellitus Belangrijke telefoonnummers Websites Medisch Centrum Alkmaar (072) 548 44 44 Meer informatie over diabetes en dieet is te vinden op de volgende websites: Secretariaat afdeling diëtetiek (072) 548 35 52 Voor het maken van afspraken op werkdagen van 9.00-12.00 uur (of antwoordapparaat inspreken) We zijn ook bereikbaar per e-mail: dietetiek@mca.nl Diabetespolikliniek (072) 548 33 22 Naam diëtist... E-mail:... @mca.nl Diabetes www.dvn.nl www.diabetesforum.nl www.sugarkids.nl www.diabetes.startpagina.nl www.diep.info Koolhydraatgetallen www.koolhydratentabel.nl www.calorielijst.nl Koolhydratentabel op mobiele telefoon www.koolhydraatkenner.nl Algemeen www.voedingscentrum.nl www.nvdietist.nl Beweging www.sportiefbewegen.nl www.jouwbeweegmaatje.nl 18

Notities Afdeling diëtetiek 19

Medisch Centrum Alkmaar Wilhelminalaan 12 1815 JD Alkmaar T (072) 548 44 44 mca.nl/diabetes mca.nl