RENOVATIE VAN SOCIALE WONINGEN OLIJFBOOMSTRAAT 16 TOT 44 IN SCHAARBEEK Technische nota EPB December 2016 Verspreiding: Quentin Steyart Samyn and Partners +32 2 / 374 90 60 sai@samynandpartners.be Uw contactpersonen: Ir. Bruno Busch b.busch@neo-ides.be 0477/43.63.01 Ir. Cédric Trevisan c.trevisan@neo-ides.be 0494/89.60.33
Dit document werd opgesteld door: NEO&IDES sprl Energieprestatie van gebouwen Hernieuwbare energie Duurzame ontwikkeling Allée des Noisetiers, 3 B-4031 Angleur Tel.: +32 498 05 40 11 of +32 477 43 63 01 info@neo-ides.be www.neo-ides.be BTW BE829 574 682 IBAN BE48 7320 3241 5027 (BIC CREGBEBB) Dit document is de exclusieve eigendom van NEO&IDES sprl en mag niet worden verspreid of gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming. This document is the exclusive property of NEO&IDES sprl and shall not be disclosed or reproduced without written authorization. Renovatie van sociale woningen Olijfboomstraat 2/9
Inhoudsopgave 1. EPB-regelgeving... 4 2. Definitie van het beschermde volume en van de EPB-eenheden... 4 2.1. Definitie van het beschermde volume... 4 2.2. Definitie van de EPB-eenheden... 5 3. Gebouwschil... 5 3.1. Verliesoppervlakten en isolatiepeil... 5 3.2. Bouwknopen... 6 3.3. Luchtdichtheid... 7 4. Ventilatiesysteem... 7 4.1. Algemene kenmerken... 7 4.2. Hygiënische-ventilatiedebieten... 7 4.3. Specifieke vermogens van de ventilatoren... 7 4.4. Warmtewisselaarrendement... 7 5. Verwarmingssysteem & SWW-systeem... 7 6. Hernieuwbare-energiesysteem... 8 7. Technische installaties... 8 8. Resultaten EPB 2015... 9 Renovatie van sociale woningen Olijfboomstraat 3/9
1. EPB-regelgeving Meer dan 75 % van de verliesoppervlakte van de gebouwen wordt geïsoleerd en de technische installaties worden vervangen, wat overeenstemt met de definitie van een met nieuw gelijkgesteld gebouw. De prestatie-eisen waaraan moet worden voldaan voor dit type renovatie en voor de indiening van een vergunningsaanvraag in 2015 worden hierna gespecificeerd. AFBEELDING 1 - EPB-EISEN 2015 VOOR EEN MET NIEUW GELIJKGESTELD GEBOUW 2. Definitie van het beschermde volume en van de EPB-eenheden 2.1. Definitie van het beschermde volume In ons geval omvat het beschermde volume van elk gebouw de appartementen en de gemeenschappelijke ruimten maar niet de kelders. Renovatie van sociale woningen Olijfboomstraat 4/9
2.2. Definitie van de EPB-eenheden AFBEELDING 2 - MODEL VAN HET BESCHERMDE VOLUME De appartementen worden als wooneenheden beschouwd, terwijl de gemeenschappelijke ruimten als gemeenschappelijke delen worden beschouwd. 3. Gebouwschil 3.1. Verliesoppervlakten en isolatiepeil Er moet een geavanceerde isolatie van het gebouw worden voorzien, met inachtneming van het oorspronkelijke aanzicht van de gebouwen. Deze wens de gevels optimaal te behouden, leidt tot een mengeling van binnen- en buitenisolatie. Renovatie van sociale woningen Olijfboomstraat 5/9
De bijzonderheden van de samenstelling van de verlieswanden zijn opgenomen in bijlage I 1. Onderstaande tabel bevat voor elke wand de EPB-eis, de bereikte U-waarde evenals de dikte en de NIBE-classificatie van de betreffende isolatie. M01 Muur met isolatie aan buitenzijde M02 Muur met isolatie aan binnenzijde M03 Muur tegen trappenhuis / AOR M04 Muur tussen wooneenheden EPB-eisen 2014/2015 U-waarden van de gerenoveerde wanden [W/m²K] Isolatie van de wanden NIBE-classificatie van de isolatie U < 0,24 W/m²K 0,13 EPS (22cm) 1c U < 0,24 W/m²K 0,18 U< 1 W/m²K 0,25 Resolschuim (10 cm) & minerale wol (4 cm) Resolschuim (6 cm) & minerale wol (4 cm) 2c & 2a 2c & 2a U< 1 W/m²K 0,77 Minerale wol (6 cm) 2a M05 Muur tegen kelder U< 0,71 W/m²K 0,36 Resolschuim (5 cm) 2c M06 - Muur tegen grond aan U< 0,71 W/m²K 0,36 Resolschuim (5 cm) 2c S01/T01 Tussenvloer U< 1 W/m²K 0,32 Gespoten PUR 1b S02 Vloer boven kelder U < 0,57 W/m²K 0,21 Resolschuim (10 cm) 1b S03 Vloer op grond U < 0,57 W/m²K 0,21 Resolschuim (10 cm) 1b S04 Vloer boven gemeenschappelijke delen S05 Vloer op vloer niveau kelder S06 Vloer van de gemeenschappelijke delen boven kelder S07 Vloer van de gemeenschappelijke delen op grond U< 1 W/m²K 0,25 Resolschuim (8 cm) 1b - - - - U < 0,57 W/m²K 0,28 Gespoten PUR 1b U < 0,57 W/m²K 0,28 Gespoten PUR 1b T02 Plat dak U < 0,24 W/m²K 0,10 PIR-platen (24 cm) 1c T03 Plafond boven buitenomgeving U < 0,24 W/m²K 0,18 FT01 Drievoudige beglazing Uw< 2,2 W/m²K 0,93 FT02 Dubbele beglazing Uw< 2,2 W/m²K 1,19 Resolschuim (10 cm) & minerale wol (4 cm) Drievoudige beglazing & houten raamwerk Dubbele beglazing & houten raamwerk 2c & 2a - - AFBEELDING 3 INVENTARIS VAN DE WANDEN 3.2. Bouwknopen Als aanvulling op een geavanceerde isolatie wordt ook nog het uitschakelen van koudebruggen of, op z n minst, het beperken ervan voorzien. Hun relatieve belang is des te groter daar de gebouwschil performant is, wat in ons geval meer dan 15 % van de warmteverliezen zou kunnen vertegenwoordigen. Hiertoe werd een lijst van de koudebruggen opgesteld. Bij de berekening van de energieprestatie van gebouwen (EPB) wordt rekening gehouden met de bouwknopen van het gebouw om het K-peil van de gebouwschil te evalueren. Dit forfaitair rekening houden met de koudebruggen is gebaseerd op de regel van de EPB-conforme bouwknopen. 1 Bijlage I: Inventaris van de wanden Renovatie van sociale woningen Olijfboomstraat 6/9
3.3. Luchtdichtheid Er dient een luchtdichtheidsniveau van 1,2 vol/h bereikt te worden. De huidige reglementeringen houden rekening met de luchtdichtheid bij de berekening van het primaire-energieverbruik door de verliezen veroorzaakt door infiltratie en exfiltratie te evalueren. Deze verliezen moeten worden onderscheiden van de verliezen die samenhangen met de ventilatie. De dichtheidstests worden per blok uitgevoerd, nl.: blok A, blok B, blok links, blok C centraal en blok C rechts. Voor elke woning wordt het luchtdichtheidsniveau van 1,2 vol/h volgens de EPB-eenheid (v50) uitgedrukt en in de EPB-software ingevoerd. Naast wat op grond van de eisen wordt voorzien, wordt er een reeks maatregelen genomen om de dichtheid te verzekeren. Bovendien worden de dampschermen en luchtdichtingsfolies volgens de detailtekeningen gepositioneerd en uitgevoerd. 4. Ventilatiesysteem 4.1. Algemene kenmerken De luchtverversing in elk appartement gebeurt d.m.v. een gecentraliseerde mechanische installatie met dubbele stroom. De ventilatiedebieten zijn conform de geldende EPB-regelgeving. Er zijn drie ventilatiegroepen, een voor elk gebouw, uitgerust met een warmteterugwinningsysteem met hoog rendement en met een volledige bypass. Groepen Bediende eenheid Werkingswijze PG/EG 1 Geheel blok A Constante druk PG/EG 2 Geheel blok B Constante druk PG/EG 3 Geheel blok C Constante druk 4.2. Hygiënische-ventilatiedebieten De debieten voor de hygiënische ventilatie moeten overeenstemmen met de debieten gedefinieerd in bijlage VI van de EPB-eisen. 4.3. Specifieke vermogens van de ventilatoren Het specifieke vermogen van de ventilatoren wordt aangegeven door de SFP-waarde en gemeten in W.s/m³. De 5 SFP-klassen zijn in onderstaande tabel opgenomen. Er dient opgemerkt dat de ventilatoren maximaal tot klasse SFP3 zullen behoren. Categorie Categorie van de PG/EG Spec. verm. in W.s/m³ SFP1 < 500 SFP2 500-750 SFP3 X 750-1250 SFP4 1250-2000 SFP5 > 2000 4.4. Warmtewisselaarrendement Het prestatievermogen van een warmtewisselaar beschrijft zijn vermogen een warmtestroom van het ene fluïdum aan een ander over te dragen. De 3 groepen van het project worden uitgerust met hoogrendementwisselaars en met een volledige bypass. De rendementen van de verschillende warmtewisselaars zijn in onderstaande tabel opgenomen. Groep Rendement volgens EPB PG/EG 1 75 PG/EG 2 75 PG/EG 3 75 5. Verwarmingssysteem & SWW-systeem Renovatie van sociale woningen Olijfboomstraat 7/9
De warmte wordt geproduceerd d.m.v. twee condenserende gasgestookte verwarmingsketels in de kelders van blok Zuid. De leidingen worden geïsoleerd om het distributierendement te verhogen. Er wordt één enkele gecentraliseerde stookruimte voorzien, waardoor de verbinding met de op het dak geplaatste thermische zonnepanelen mogelijk is. De verschillende lokalen van een woning worden verwarmd d.m.v. lagetemperatuurradiatoren uitgerust met thermostaatkranen. Deze worden gedimensioneerd voor een temperatuurregime van 65 C/45 C. De productie van sanitair warm water wordt verzekerd door een individuele warmtewisselaar voor elk appartement. De circulatielussen worden geïsoleerd met minstens 6 cm isolatie met een lambdawaarde kleiner dan of gelijk aan 0,035W/mK. Over het algemeen moet de isolatie van de leidingen minstens voldoen aan de EPBreglementering voor verwarming in het BHG volgens het vademecum 2011. Productie Modulerende condensatieketel Rendement bij 30 % Warmteafgifteelementen 106 % Radiatoren Isolatie van de lus 6 cm isolatie met lambdawaarde kleiner dan of gelijk aan 0,035W/mK Temperatuurregime 65 C/45 C 6. Hernieuwbare-energiesysteem Om de PE-behoeften te verlagen en een hernieuwbaarheidsaspect in het project te integreren, worden er op het dak thermische zonnepanelen voorzien. Deze worden volledig op het zuiden gericht en met een zodanige hellingshoek opgesteld dat een maximum aan energie wordt opgevangen. Er wordt een oppervlakte van 80 m² voorzien. Deze installatie wordt verbonden met een systeem voor warmteopslag met thermische stratificatie in de stookruimte. Ook de installatie van fotovoltaïsche zonnepanelen wordt voorzien. Een individuele installatie voor elk appartement kan niet worden voorzien. Maar een installatie waardoor het verbruik verbonden aan de gemeenschappelijke systemen en/of behoeften kan worden verminderd, is interessant. Er wordt een! "#$%&' ( ") "*#+&, -. %/ 0&1. %2345+) %6%7. +&") 8% oppervlakte van 60 m² voorzien voor deze panelen, voor een vermogen van meer dan 12 kwc. 9). +8". %+. ) 53-. 0&40. *%! "#$%&'&% :. %4;, (. ) #%. #%*. *%$<3"/. (. ) #*%&=&) #%$#$%5/, ( "*$*% ' 3%/ 5") #%'. %- 3. %'. %0. 3+%/. +>5+( &) 1. %$). +8$, <3.?%"0%. *#%/. +, ). ) #%'. %/ +$- 5"+%3). %/ +5' 31, 5) %' @$). +8". % +. ) 53-. 0&40. %/ 53+%15( 40. +%3). %/ &+,. %'. *%4. *5") *% $). +8$, <3. *%*34*"*#&) #*A% ( ) *%+) ", &-.. ) /01$, &'& AFBEELDING B. *% / 1 &) - ) THERMISCHE. &3C% *50&"+. *% ZONNEPANELEN / D5#5-50#&E<3. *% *. +5) #% AFBEELDING [ +5' 31, 2 5) - %( FOTOVOLTAÏSCHE. ) *3. 00. %. ) %\ $8"5) %Y ZONNEPANELEN &005) ). % ") *#&00$*%*3+%0&%#5"#3+. %' 3%4;, (. ) #%&F) %' @&**3+. +% Hernieuwbare 3). %/ +5' 31, energie 5) %' @$). +8". %+. ) 53-. 0&40. Oppervlakte *% [m²] Oriëntatie / hellingshoek Thermische zonnepanelen 80 Zuiden / 30 Fotovoltaïsche panelen 60 Zuiden / 30 XY DZXY 1% 7. Technische installaties De specifieke EPB-eisen voor de verwarmingsinstallaties zijn gedefinieerd in de EPB-reglementering voor verwarming. Deze reglementering bevat 16 eisen die betrekking hebben op de volgende punten, waarvoor de verantwoordelijkheid neerkomt op de verantwoordelijke voor de technische installaties: 1. de openingen voor verbrandingscontrole 2. de aan werkende verwarmingsketels gestelde eisen op het vlak van verbranding en emissie 3. de dimensionering van de verwarmingsketels (calorisch vermogen) 4. de vermogensmodulatie van de branders Renovatie van sociale woningen Olijfboomstraat 8/9
5. het trekvermogen van de schoorsteen 6. de ventilatie van de stookruimte 7. de dichtheid van het systeem voor de afvoer van de verbrandingsgassen en voor de luchtaanvoer 8. de thermische isolatie van leidingen en toebehoren 9. de verdeling (opsplitsing) van de warmte- en luchtdistributie 10. de regeling van het verwarmingssysteem 11. het bijhouden van een logboek 12. de energiemeting van de verwarmingsketels 13. de meting van het elektriciteitsverbruik voor de ventilatie 14. de terugwinning van warmte uit de afgevoerde lucht 15. de variatie van het verseluchtdebiet volgens de werkelijke bezetting 16. het bijhouden van een energieboekhouding De verantwoordelijke voor de technische installaties dient toe te zien op de naleving van deze eisen. Het gaat om de natuurlijke persoon of de rechtspersoon die houder is van de milieuvergunning voor de installaties waarvoor een milieuvergunning vereist is. Voor installaties waarvoor geen milieuvergunning vereist is, gaat het om de eigenaar of om elk van de mede-eigenaars. Met betrekking tot de EPB-reglementering voor werken is het noodzakelijk systemen voor de meting van de thermische energie geproduceerd door de zonnecollectoren te voorzien en de eisen inzake de meting van het verbruik van de EPB-eenheden na te leven. Onderstaande tabel geeft deze eisen samengevat weer: 8. Resultaten EPB 2015 Onderstaand overzicht bevat een omschrijving van de verschillende appartementen. Renovatie van sociale woningen Olijfboomstraat 9/9
De woningen werden in het EPB-programma ingevoerd met de in de vorige delen beschreven isolatie en installaties. De verkregen resultaten zijn in onderstaande tabel opgenomen. U-waarde NEV PEV EPB-eenheid V O wanden [kwh/m²] [kwh/m²] A.0.1 15,13 69,01 A.1.1 2,91 50,23 A.1.2 8,30 57,35 A.2.1 2,61 47,80 A.2.2 6,79 52,78 A.3/4.1 12,63 58,11 A.3/4.2 13,84 60,54 B.0.1 16,38 68,39 B.1.1 8,14 56,98 B.1.2 5,80 54,96 B.2.1 7,54 54,54 B.2.2 5,29 50,34 B.3/4.1 14,16 60,28 B.3/4.2 12,52 59,33 Renovatie van sociale woningen Olijfboomstraat 10/9
C.0.1 14,56 68,13 C.0.2 17,12 66,43 C.0.3 17,11 61,05 C.0.4 17,68 65,92 C.1.1 5,90 49,96 C.1.2 5,93 47,44 C.1.3 7,42 48,27 C.2.1 5,56 47,84 C.2.2 5,79 46,17 C.2.3 7,75 47,30 C.3/4.1 14,28 62,57 C.3/4.2 9,86 55,40 C.3/4.3 9,86 55,17 C.3/4.4 9,63 51,34 C.3/4.5 9,64 51,45 C.3/4.6 14,13 57,59 Hieruit blijkt dat aan alle criteria wordt voldaan. Renovatie van sociale woningen Olijfboomstraat 11/9