Laat de Jumbo s maar komen

B.V. Pettelaarpark 30 5216 PD s-hertogenbosch Postbus 3233 5203 DE s-hertogenbosch www.enci.nl Een uitgave van en CBR, onderdelen van de HeidelbergCement Group, december 2016 - nr 37, negende jaargang PROJECT Laat de Jumbo s maar komen 6.500 ton cement voor Maastricht Aachen Airport foto: KWS Maastricht leverde cementen voor de cement gebonden fundering en de toplaag van een nieuw cargoplatform van 18.000 m². Maastricht Aachen Airport krijgt steeds meer vorm met dank aan een nieuw aangelegd cargoplatform van ruim 18.000 m². Het biedt plaats aan vier wide-body vrachtvliegtuigen. Dit maakt MAA nog geen Schiphol, maar de groei zit erin. was leverancier van alle benodigde cementen voor de aanleg van het cargoplatform. Medio november legde BKB Infra (een Maastricht en de luchthaven. Om de zusterbedrijf van hoofdaannemer KWS productie van de mobiele betonfabriek te Infra) de laatste hand aan de betonnen kunnen volgen, moest meer dan deklaag van het platform. Daarmee is het 40 ton cement per uur afleveren. Het was project voltooid, zegt Rob Aarts, accountmanager bij. BKB heeft samenhaven dicht bij elkaar liggen, maar toch wel een voordeel dat en de luchtgewerkt met BMN (Beton Mortel Nederland), die een mobiele betoncentrale op blijft het een bijzondere operatie. de luchthaven heeft neergezet om de slipformpaver op de juiste tijden te voorzien Voordat BKB het betondek kon aanbren Just in time, dag na dag van de benodigde betonmortel. Tijdens gen, moest eerst de cement gebonden de klus leverden wij 2.500 ton cement fundering van het platform worden aanaan de mobiele centrale. Elke dag reden gelegd. Een werk dat werd aangenomen er twaalf bulkwagens op en neer tussen door Brabant-Creative Infra Solutions B.V. (B-CIS), eveneens een zeer gewaardeerde relatie van. Rob Aarts: B-CIS maakte gebruik van een mobiele menginstallatie om de cement-/granulaatmix voor de verharde fundering te produceren. Aan die menginstallatie is één silo gekoppeld en die silo hebben wij gedurende twee maanden beleverd met ongeveer 4.000 ton cement. Just in time, want dat is in dit soort gevallen echt cruciaal. De uitdaging was steeds de juiste hoeveelheden cement op precies het juiste moment te leveren. De menginstallatie bleef zodoende continu in bedrijf. Vier tot zes bulkwagens per dag die exact op tijd moeten leveren, dat is logistiek gezien best een prestatie. Gelukkig zijn we bij wel iets gewend. Ons transportsysteem is gecertificeerd en helemaal ingericht op dit soort processen. Met recht een unieke prestatie. Lees meer op pagina 3. ANSWERS nr 37 december 2016 1

PROJECT Contragewicht van 4.500 kg/m 3 Een bijzondere oplossing in zwaar beton Soms vragen de minst zichtbare betontoepassingen om de meest ingenieuze oplossingen. Zoals het aanbrengen van een contragewicht in een basculebrug in Gouda. De geringe ruimte binnen de brugconstructie maakte een oplossing in zwaar beton van 4.500 kg/m 3 noodzakelijk. Mebin stapte met de bepaald niet alledaagse vraag naar. Zwaar beton wordt toegepast waar gewicht een rol speelt. Dat kan een contragewicht van een brug zijn. Maar ook ballastblokken als kustbescherming of een betonconstructie ter afscherming van straling. Bij een volumieke massa van meer dan 2.600 kg/m³ spreken we volgens de NEN-EN 206 van zwaar beton. Tot circa 3.800 kg/m³ kan zwaar beton gemaakt worden op basis van natuurlijke steenachtige materialen zoals basalt of bariet en magnetiet voor het echte zware werk. De vraag vanuit Mebin was of de randvoorwaarden wilden onderzoeken om tot een mengsel van 4.500 kg/m³ te komen, gebruik makend van de natuurlijk beschikbare materialen. In dit specifieke geval bezorgde die vraag de onderzoekers van overwerk. Bij zwaar beton van deze extreme categorie gaat het erom zoveel mogelijk massa per volume-eenheid te realiseren. Naast het toepassen van zware toeslagmaterialen is het van groot belang dat het beton zo foto: Mebin dicht mogelijk van structuur is: geen holle ruimten en/of ingesloten lucht want dat heeft een negatief effect op het uiteindelijke gewicht. Een keiharde eis was ook dat ontmenging van het beton absoluut werd uitgesloten. Daarnaast moest het contragewicht in de basculebrug absoluut stabiel zijn. Wij kwamen tot de conclusie dat dit met de natuurlijke materialen niet kon worden bereikt en hebben Mebin geadviseerd een alternatieve oplossing te overwegen. Met het advies en de onderzoekscijfers van onder de arm zocht Mebin die oplossing in de toepassing van een specifiek industrieel restproduct: ijzerzand. Vermengd met water, cement en magnetiet bleek dit de juiste eigenschappen aan het zwaar beton te geven, noodzakelijk om het bewegend brugdeel soepel te openen en sluiten. Een uitstekende vinding. Maar met het uitdenken van de perfecte receptuur was het karwei nog niet geklaard. Een dergelijk extreem zwaar mengsel vraagt veel van de betoncentrale waarmee het beton werd geproduceerd. Zo moest de betoncentrale voor de verwerking van de zware grondstoffen schoongemaakt worden en opnieuw worden ingeregeld. Doordat het beton bijna twee keer zo zwaar was dan normaal konden de betonmixers ook maar voor de helft beladen worden. Naast het technologische aspect was dit project dus ook een bijzondere logistieke uitdaging, zegt betontechnoloog Jaap van Eldik van Mebin, die nauw betrokken was bij het tot een goed einde brengen van deze opdracht. Maar het is gelukt. Heel secuur, voorzichtig en binnen een dag. foto: Marcel Smits Zwaar beton: wat is het? Beton wordt meestal geclassificeerd op basis van sterkteklasse en milieuklasse. Dit kan echter ook op basis van zijn volumieke massa. Hier maken we onderscheid tussen lichtbeton, normaal beton en zwaar beton. Bij een volumieke massa van meer dan 2.600 kg/m³ spreken we volgens de NEN-EN 206 van zwaar beton. Zwaar beton wordt toegepast waar gewicht een rol speelt een contragewicht van een brug, zoals bij de Goudse basculebrug, bijvoorbeeld. Maar ook voor ballastblokken als kustbescherming of een betonconstructie ter afscherming van straling. Tot circa 3.800 kg/m³ kan zwaar beton gemaakt worden op basis van natuurlijke steenachtige materialen zoals basalt of bariet, en magnetiet voor het echt zware werk. 2 ANSWERS nr 37 december 2016

PROJECT Vervolg van pagina 1. 6.500 ton cement voor Maastricht Aachen Airport Het vernieuwde Maastricht Aachen Airport kan even vooruit met het cargoplatform en de bijbehorende nieuwe terminals. Rob Aarts: Het is een indrukwekkend project voor de regio. BMN en B-CIS zijn heel tevreden over de samenwerking. heeft al heel lang een goede band met deze partners en dit project is daar een mooie afspiegeling van. foto: Mebin Op maat voor MAA De aanneemsom van het totale project bedroeg 4.493.000 euro. De aanleg van het cargoplatform vereiste: Een contragewicht voor de bascule brug in Gouda? Heavycrete van Mebin leverde een beton op van 4.500 kg/m³. 64.500 m³ grond ontgraven 15.250 m³ zand Afhankelijk van het gevraagde gewicht zal een deel van het normale toeslagmateriaal worden vervangen door het zwaardere toeslagmateriaal. Boven de 3.800 kg/m³ moet worden teruggevallen op bijvoorbeeld stalen (rest-)producten zoals ponsdoppen. Aandachtspunten Doordat het zwaar beton soms bijna tweemaal zo zwaar is, vraagt dit een andere aanpak tijdens de productie, het transport naar de bouwplaats en het storten en verdichten. Bij productie van zwaar beton zal met kleinere charges dan gangbaar, moeten worden gewerkt om de menger niet te zwaar te belasten. Om dezelfde reden kan een truckmixer per keer minder kubieke meters beton vervoeren. Op de bouw is er een risico van overbelasten van een kraan (in geval van kubellen) of van de betonpomp. Voor het beste eindresultaat moet beton optimaal verdicht worden. De toeslagmateriaalkorrels zijn nu echter duidelijk zwaarder dan normaal en daarmee neemt het risico op ontmengen (uitzakken van het toeslagmateriaal) toe. Een ander belangrijk aandachtspunt in de uitvoering is het risico van een hogere bekistingsdruk. Sommige dingen blijven overigens gelijk, zoals het belang van goed nabehandelen. Temperatuur Door de grote massa is de warmtecapaciteit van zwaar beton veel beter dan van normaal beton. Wat betekent dat? De warmte die vrijkomt als gevolg van cementhydratatie leidt tot een veel lagere temperatuurontwikkeling binnen een constructie. In het geval van een massieve constructie is dit mooi meegenomen. 1.100 m riolering 13.500 ton puinfundering 52.000 ton immobilisaat-fundering 6.500 ton -cement 14.000 ton asfalt 16.700 m³ betonmortel ANSWERS nr 37 december 2016 3

BEDRIJF Gebundelde kennis is dubbele kracht Applied Technology Laboratory voor beton, cement en toeslagmaterialen De bouwsector is constant in verandering. Nieuwe inzichten. Nieuwe trends. Dit impliceert dat er reeds in het voortraject specifiek op de wensen en noden van de klant moet worden ingespeeld. Meegroeien en aanpassen is cruciaal. En dat is precies wat en CBR doen. en CBR werken nauw samen met de Sagrex business van de toeslagmaterialen. Daarom werden ook de beton-, cement en toeslagmaterialen laboratoria verenigd tot één afdeling. Deze zijn gevestigd op vier locaties in Nederland en België: The Applied Technology Laboratory. Aan het woord is Joris Schoon, Applied Technology Laboratory Manager. Hij schetst het beeld van een hooggekwalificeerd kenniscentrum binnen de bouw- en infrastructuurwereld. Binnen onze organisatie is enorm veel kennis over cement, beton en toeslagmateriaal voorhanden. Wij willen elke vraag van klanten zo snel en soepel mogelijk kunnen beantwoorden. Daarom kiezen we ervoor om onze onderzoeklaboratoria intensief te laten samenwerken. Steeds specifieker Joris Schoon: Onze onderzoekers - elk met zijn specifieke expertise - zoeken gezamenlijk naar de beste antwoorden op de technische vragen van onze klanten. Tegelijk proberen ze via innoverend onderzoek kennis te vergaren. Zo willen ze antwoorden kunnen bieden om ondersteuning te geven aan de steeds specifiekere technische vragen uit de markt. Denk maar aan duurzaamheid, procesoptimalisatie en milieu-eisen, én aan de snel evoluerende bouwtechnieken. Ik mag wel zeggen dat we binnen HeidelbergCement in een bijzonder interessante tijd leven. Applied Technology Laboratory kan écht een verschil maken. Joris Schoon, Applied Technology Laboratory Manager foto s: 4 ANSWERS nr 37 december 2016

EVENT Nederland vs. België Door kennis binnen de eigen gelederen te bundelen, zetten onze bedrijven een flinke stap op weg naar het vraaggerichte bouwen van morgen. Joris Schoon: De diversiteit van bouwen is enorm en zal steeds breder worden. Daar komt bij dat wij zowel de Nederlandse als de Belgische markt beleveren. En die twee markten verschillen toch behoorlijk van elkaar. Het spreekt voor zich dat deze verschillende markten hun specifieke vragen en problemen hebben. Het is aan onze nieuwe organisatie om daar telkens pasklare oplossingen bij te leveren. Bijvoorbeeld: complexe projecten Applied Technology Laboratory beantwoordt niet alleen vragen vanuit de markt. De organisatie heeft ook nauwe contacten en CBR verenigen hun laboratoria voor beton, cement en toeslagmaterialen tot één afdeling: The Applied Technology Laboratory, een hoog gekwali ficeerd kenniscentrum in de bouw- en infrastructuurwereld. met de academische wereld om via dialoog productieprocessen. Ook onderzoeken we en specifieke ondersteuning ook hier haar de mogelijkheden om bijproducten uit onze kennis te vergroten. Ook biedt ze actief groeves in te zetten als waardevolle grondstoffen voor nieuwe toepassingen. En we ondersteuning bij complexe projecten, zoals de renovatie van de Maastunnel in streven continu naar de verduurzaming van Rotterdam. Joris Schoon: Een dergelijk onze eigen productieprocessen. Ik mag wel project roept vanzelfsprekend zeer specifieke zeggen dat we binnen HeidelbergCement vragen op over de samenstelling van de in een bijzonder interessante tijd leven. materialen die gebruikt moeten worden. Applied Technology Laboratory kan écht Daarin spelen wij een adviserende rol. een verschil maken. Naast onderzoek voor klanten doen we ook onderzoek voor onze eigen productieprocessen. Zo doen we bijvoorbeeld intensief onderzoek naar het gebruik van recyclede materialen in onze verschillende ANSWERS nr 37 december 2016 5

ECO-RESPONSIBILITY Meer maatwerk in beton zoekt mee naar langere levensduur van beton Spanbeton prefab betonelementen gemaakt. Het zijn randbalken, ook wel radkeerders genoemd. Deze zijn op de Oosterscheldekering geplaatst ter vervanging van oude randbalken en worden in de tijd gevolgd om de chloridebestandheid van de betonsamenstelling in de praktijk te toetsen. Radkeerders (of randbalken) op de Oosterscheldekering worden in de tijd gevolgd om de weerstand tegen chlorideindringing van de betonsamenstelling onder praktijkomstandigheden te toetsen. foto: Joost Gulikers (Rijkswaterstaat) In Europees verband wordt druk gewerkt aan een nieuw systeem voor het ontwerpen van betonconstructies op levensduur. In de hoofdrol: de zogenoemde Exposure Resistance Classes. Uitgangspunt voor het beton is een prestatiegerichte benadering in plaats van de huidige receptmatige aanpak. In de huidige receptmatige aanpak wordt Praktijktest op Oosterscheldekering naar aanleiding van de te verwachte belastingen Om te ervaren wat de praktische consequen vanuit de omgeving de keuze gemaakt ties van de keuze voor Exposure Resistance voor milieuklassen, zegt Robert te Dorsthorst, Classes zijn, heeft Joost Gulikers van Rijkswaterstaat technisch adviseur bij. Daarbij wordt de een aantal marktpartijen benaderd milieuklasse met de zwaarste ontwerpeisen om deel te nemen aan een werkgroep om maatgevend voor het betonontwerp. hiermee ervaring op te doen. Naast De nieuwe methode voegt er een dimensie zitten in deze werkgroep vertegenwoordigers aan toe: er komt een mogelijkheid om de van Cementbouw, Spanbeton, Haitsma, Van prestaties van beton op het gebied van Nieuwpoort en Mebin. De werkgroep beoogt levensduur aan te tonen middels gestandaardiseerde in eerste instantie het toetsen van diverse laboratoriumproeven. Een voorbeeld betonsamenstellingen met betrekking tot de is de zogeheten bulk diffusieproef voor de chloride weerstandklasse. bepaling van de weerstand tegen chloride Robert te Dorsthorst: Het gaat om een selectie indringing van een specifieke betonsamenstelling. betonsamenstellingen in sterkte klassen De prestatiegerichte benadering op basis C30/37 tot en met C65/75, uit de praktijk. van Exposure Resistance Classes geeft een Naast twee prefab betonsamenstellingen is betontechnoloog meer ontwerpvrijheid. voor betonmortel gekozen voor vijf betonsamenstellingen. Hij is in principe niet meer gebonden aan strikte Hierin zit naast een grote eisen ten aanzien van de maximale watercementfactor variatie in bindmiddelen ook een variatie in en het minimale cementgehalte. watercementfactor. Met de overeengekomen Hij kan daardoor meer maatwerk leveren. betonsamenstellingen hebben Haitsma en Voorspelling voor lange levensduur Robert te Dorsthorst: Tijdens de productie van de radkeerders is er tevens een groot aantal betonkubussen gemaakt om de betonsamenstellingen op laboratoriumschaal te toetsen op weerstand tegen chloride indringing. Dit gebeurt onder andere op basis van het bepalen van de chloridediffusiecoëfficiënt. Om die te bepalen wordt het chlorideprofiel bepaald aan een betonkubus die gedurende een bekende periode is ondergedompeld in zeewater. heeft hiervoor speciaal geïnvesteerd in materialen en apparatuur. Om een chlorideprofiel te kunnen bepalen, moet het betonoppervlak met een diamantslijpkop millimeter voor millimeter worden weggeslepen. Van elke opgevangen millimeter materiaal wordt apart het chloridegehalte bepaald. Dit levert uiteindelijk het chlorideprofiel op. Daarmee kunnen we straks beter voorspellen wat de potentiële chloride-indringing en levensduur is van een betonconstructie na bijvoorbeeld vijftig jaar. Drempels overwinnen Meten is dus weten. Maar in dit geval vraagt meten een flinke inspanning. Robert te Dorsthorst: Hoe bepaal je de chloride-diffusiecoëfficiënt van beton? Daartoe moet je beton gedurende twee jaar blootstellen aan zeewater en in die periode op ten minste drie momenten een chlorideprofiel bepalen. Het bepalen van een chloride-diffusiecoëfficiënt van beton is dan ook een langdurige, bewerkelijke en daarmee kostbare meting die voor de gemiddelde beton producent best een drempel opwerpt. Zeker als je deze testen op al je afzonderlijke betonsamenstellingen wilt loslaten. 6 ANSWERS nr 37 december 2016

EVENT Gratis naar InfraTech Dé ontmoetingsplaats voor opdrachtgevers, opdrachtnemers en toeleveranciers in de infrasector? Dat is InfraTech. Op de belangrijkste beurs voor de infrastructuur in Nederland maakt u kennis met de nieuwste oplossingen en ontmoet u huidige en toekomstige partners., Mebin en Sagrex stellen er hun duurzame oplossingen voor de grond-, weg- en waterbouw voor. U vindt ons in hal 1, segment Infrastructuur, stand 1.442. INFRATECH 2017 van dinsdag 17 tot vrijdag 20 januari in Rotterdam Ahoy. Meer info en gratis registreren op www.enci.nl. KLANT Zwikker Beton Meppel te gast in Maastricht Interessant om eens te zien waar ons cement vandaan komt. En veel groter ook dan je denkt. Jan Peter Zwikker van Zwikker Beton Meppel was begin november samen met zijn vader (3 de en 4 de generatie) te gast bij in Maastricht. Beide ondernemingen zijn al tientallen jaren trouw aan elkaar en dat mocht worden gevierd. Jan Peter Zwikker: Ik vertelde de vertegenwoordiger van eerder dit jaar hoe lang we al klant van hen zijn. Ons bedrijf is ergens tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog opgericht door mijn overgrootvader, die aannemer was. Het is sindsdien altijd een familiebedrijf gebleven. En voor zover we ons kunnen herinneren zijn we al klant van. Maastricht kreeg in 1926 de vergunning om de productie van cement te starten. Jan Peter Zwikker: `Als klant van het eerste uur zijn we door uitgenodigd om een bezoek aan het bedrijf te brengen. Mijn ouders waren er al eens eerder geweest, maar voor mij was het de eerste keer. Ik moet zeggen: indrukwekkend, die groeve en oven. is een mooi bedrijf. We hebben een prachtige dag gehad in Maastricht. v.l.n.r. Harry Corporaal, Günther Gach, Jan Zwikker, Jan Peter Zwikker, Davy van Lienden foto: ANSWERS nr 37 december 2016 7

Hoe evolueert ons duurzaamheidsverhaal? Sustainability Update Waar komen we vandaan? Waar staan we vandaag in het duurzaam heidsverhaal? Waar gaan we naartoe? Dat leest u in de Sustainability Update 2016. Maatschappelijk verantwoord ondernemen stoelt op duurzaam ondernemen, een goede relatie met zakenpartners, buurtschap en personeel. Daarom beperken we de impact van onze activiteiten op de omgeving. En daarom streven wij ernaar om een beleid te voeren dat niet alleen onze eigen belangen dient, maar ook die van de maatschappij. Transparant communiceren over ons duurzaamheidsbeleid maakt er deel van uit. Ook dit jaar hebben we een overzicht gemaakt van hoe wij duurzaam ondernemen concreet maken voor mens, milieu en maatschappij. Met case stories en interviews bieden wij u inzage in de manier waarop wij onze duurzaamheidsstrategie concreet vormgeven. U vindt de Sustainability Update op www.enci.nl. DAVY VAN LIENDEN Accountmanager 06 29091211 ROB AARTS Accountmanager 06 29091338 CARLO NEVE Technische voorlichter binnendienst 073 6401220 ROBERT TE DORSTHORST Technische voorlichter 06 29091270 GERT HENDRIKS Accountmanager 06 20430027 RICHARD BROUWER Accountmanager 06 29091212 HARRY CORPORAAL Technische voorlichter 06 29091260 THEO DE VEER Technische voorlichter 06 29091259 Overzicht openingstijden in 2017 Openingsuren Hoofdkantoor s-hertogenbosch Maastricht bulk Maastricht verpakt IJmuiden Rotterdam Maandag t/m vrijdag 08.00 h - 17.00 h 06.00 h - 22.00 h 07.00 h - 18.00 h 06.00 h - 22.00 h 07.00 h - 23.00 h Zaterdag en zondag Gesloten Gesloten Gesloten Gesloten Gesloten Afwijking in overleg Gewijzigde openingstijden Hoofdkantoor s-hertogenbosch Maastricht IJmuiden Rotterdam Week 1 2 tot 8 januari Open Open 07.00 h - 18.00 h 07.00 h - 18.00 h Week 9 Carnaval 27-28 februari Open 06.00 h - 13.00 h Open Open Week 16 Pasen 17 april Gesloten Gesloten Gesloten Gesloten Vestiging MAASTRICHT Lage Kanaaldijk 115 6212 NA Maastricht Postbus 1 6200 AA Maastricht ORDERONTVANGST EN TRANSPORTPLANNING MAASTRICHT Verpakt Telefoon 043 329 73 95 043 329 73 96 Fax 043 329 78 23 E-mail: transportmaastricht@enci.nl Bulk Telefoon 073 206 60 60 Vragen, opmerkingen, suggesties? Mail de redactie marketing@enci.nl Vestiging IJMUIDEN Noordersluis 75 1951 JR Velsen Noord Postbus 462 1970 AL IJmuiden Vestiging ROTTERDAM Humberweg 9 (Havennummer 5110) 3197 KE Botlek Postbus 1030 3180 AA Rozenburg ORDERONTVANGST EN TRANSPORTPLANNING IJMUIDEN/ ROTTERDAM Telefoon 073 206 60 60 Fax 0251 26 85 58 E-mail: transportwest@enci.nl 8 ANSWERS nr 37 december 2016