I n d e k i j k e r Catechese op zondag: welkom in de gemeenschap CATECHESE, ZONDAG, GELOOF, GROEI Han Koole De laatste jaren groeit in de Vlaamse kerk het besef dat catechese niet enkel bedoeld is voor kinderen, vaak dan nog beperkt tot de voorbereiding op de initiatiesacramenten (eerste communie en vormsel), maar dat wij allen leerlingen in het geloof zijn. Onder het motto Groeien in geloof pleiten onze bisschoppen in hun verklaringen voor een catechese die initieert en die ons ook als volwassen doet groeien in geloof. Het is in onze tijd niet langer vanzelfsprekend om christen te zijn. Meer en meer wordt dit, ook voor wie nog in de christelijke geloofstraditie is grootgebracht, een bewuste keuze. In een kleiner wordende kerk, die niet langer bodembedekkend is, is het van belang dat de hele gemeenschap het geloof uitdraagt, authentiek liturgie viert en daadwerkelijk dienstbaar is. Om dit te bereiken is een catechese nodig die zich richt tot alle leden van de kerkgemeenschap, zowel de vaste kern van gelovigen als nieuwkomers en passanten, jong en oud. In hun tekst over de vernieuwing van de catechese, Texte national pour l orientation de la catéchèse en France (2007), pleiten de Franse bisschoppen ervoor de catechese vorm te geven op het ritme van het liturgisch jaar, met een grote aandacht voor de liturgie op zondag. In de brochure Pastoraal bij het vormsel, van de Interdiocesane Commissie voor Catechese (2010), houden de Belgische bisschoppen eveneens een pleidooi voor de zondag als hartslag van de catechese: Het is natuurlijk optimaal de samenkomsten met de vormelingen te koppelen aan de zondagse samenkomst van de kerkgemeenschap 1. Vanwaar deze aandacht
rondomgezin Bron: www.godsdienstonderwijs.be/thomas voor de zondag als hartslag van de catechese? Welke zijn de goede redenen om de geloofsinitiatie op zondag uit te bouwen? De gemeenschap centraal Christenen komen van oudsher bijeen op zondag, de eerste dag van de week. Dat was al zo in de jaren vijftig van onze tijdrekening, twintig jaar na Jezus sterven en verrijzen. Paulus en Lucas doen er verslag van (zie 1 Kor 16,2; Hand 20,7). Al twintig eeuwen verzamelen de christenen op zondag. Ze zoeken elkaar op en komen bijeen, eerst bij elkaar aan huis, nadien in de kerk. Ze vieren, delen en danken God. Kortom, de zondag is de dag van de biddende, vierende en delende gemeenschap (Hand 2,42). Als we de catechese verbinden met de zondag, dan verankeren we het geloofsonderricht in datgene wat het leven van christenen ten diepste typeert: de bijeenkomst op zondag. Catechese op zondag maakt ons bewust van wat we als christenen wekelijks doen en onze identiteit ten gronde bepaalt: we vormen een gemeenschap, één van hart en één van ziel. Als we de catechese op zondag plaatsen, dan kiezen we eigenlijk voor een vorm van geloofsinitiatie in, met en door de gemeenschap zelf. De gemeenschap zelf wordt als het ware de eerste catechist. Natuurlijk zal er altijd een beperkte groep gelovigen zijn die de catechese organiseert, en er zullen ook telkens bepaalde doelgroepen zijn waar de catechese meer of minder specifiek op gericht is, maar het uitgangspunt is de vierende gemeenschap die bijeenkomt en die allen gastvrij in haar midden opneemt. Door de ontmoeting tussen gelovigen, vaste kerkgangers, passanten en nieuwkomers, ontstaan kansen voor geloofsgroei. Geworteld in Christus Er is natuurlijk een goede reden waarom christenen bijeenkomen op zondag en niet op zaterdag, zoals de joden. Christenen komen samen op zondag omdat op die eerste dag van de week, zo vertellen de evangelisten, Jezus is verrezen (Mt 28,1; Mc 16,2; Lc 24,1). De zondag of de eerste dag van de week (volgens de joodse telling) is voor christenen de belangrijkste dag omdat het de dag van de verrezen Heer is. In theologisch opzicht drukt de zondag de kern Van een geslaagde catechese op zondag gaat een enthousiasmerende werking uit. [52]
In de kijker Catechese op zondag: welkom in de gemeenschap van het christelijk geloof uit: Jezus is verrezen. Voor christenen is het als het ware elke zondag Pasen. Ze vieren elke week de opstanding van Jezus uit de dood. Als we de catechese organiseren op zondag, dan bouwen we de geloofsinitiatie rond de diepste kern van het christelijk geloof, de verrijzenis van Jezus Christus. Catechese op zondag zet het mysterie van Pasen in het hart van de christelijke initiatie. In de kern is de christelijke initiatie geen kennismaking met een leer maar een ontmoeting met een persoon, Jezus van Nazareth. Jezus leren kennen, is leren begrijpen en delen in wat Hem is overkomen. Die lotgevallen sommen we op in de geloofsbelijdenis: geboren, geleden, gekruisigd, gestorven, begraven, verrezen en ten hemel opgevaren. Catechese op zondag wortelt de geloofsinitiatie in de lotgevallen van de persoon van Jezus van Nazareth. Geloofsonderricht als weg Catechese op zondag, op het ritme van het liturgisch jaar, volgt de lotgevallen van de Heer. Het kerkelijk jaar vertelt elk jaar opnieuw, in woord en beeld, het leven van Jezus van Nazareth: zijn geboorte, zijn optreden, zijn sterven, zijn verrijzen, zijn hemelvaart. Daarmee geeft het liturgisch jaar aan het kalenderjaar een zeker reliëf. Dat heel eigen ritme en reliëf brengen ook een heel eigen stemming met zich mee. Wie op het ritme van het liturgisch jaar leeft, kijkt uit in de advent, viert feest op Kerstmis, leeft mee met Jezus, rouwt om zijn dood op Bron: www.godsdienstonderwijs.be/thomas Goede Vrijdag, herleeft op Pasen en viert de komst van de Geest op Pinksteren. Als we dan catechese op zondag organiseren, met aandacht voor de liturgie van de zondag, dan maken we van het geloofsonderricht een ontdekkingsreis. Het leren wordt een gaandeweg ontdekken, en vooral ervaringsgericht begrijpen, van de betekenis van Jezus leven. Catechese op zondag maakt van het geloofsonderricht een weg die te bewandelen is eerder dan een onderricht dat te kennen is. Een vierende en delende gemeenschap Op zondag komen christenen samen rond het evangelie, het goede nieuws. En de kern van dat goede nieuws is dat Jezus niet in de dood is gebleven. De liefde heeft het op de dood gehaald. Christenen hebben dus alle redenen om op zondag te danken en te vieren. Wat die samenkomst op zondag rond de verrezen Heer bijzonder maakt, is dat ze getuigt van zowel de [53]
rondomgezin diversiteit als van de eenheid van het volk van God. Op zondag verzamelen jong en oud, arm en rijk, man en vrouw, zieke en gezonde mensen. Samen belijden ze dat ze allemaal kinderen van God zijn en daarom broeders en zusters van elkaar. Rond de verrezen Heer vormen al die verschillende mensen samen een nieuwe eenheid: een volk van God. De verzamelde gemeenschap toont zo wat de eigenlijke betekenis is van het doopsel. Door het doopsel hebben de christenen een nieuwe identiteit ontvangen. Ze zijn kind van God. Er is geen sprake meer van Jood of Griek. Iedereen, zonder onderscheid, is een parel in Gods ogen (H. Nouwen). Het is in onze tijd niet langer vanzelfsprekend om christen te zijn. Wat de gemeenschap eenheid in verscheidenheid ook ten diepste tekent, is dat ze deelt. Christenen komen bijeen om te delen in het leven van Jezus, om daarna, in zijn Geest, dienstbaar te zijn aan elkaar en aan de wereld. Christenen verzamelen niet zozeer op zondag om brood te eten en wijn te drinken maar om te veranderen, om zelf brood en wijn te worden voor anderen. Door deel te nemen aan de zondagse bijeenkomst waar het leven in het teken van het delen wordt gesteld, ervaren christenen dat de concrete en solidaire liefde voor de ander de vrucht is van het geloof. Catechese op zondag, met aandacht voor de vierende en delende gemeenschap, maakt gelovigen ervan bewust dat ze deel uitmaken van een nieuw volk, het volk van God. Dat volk ontleent zijn identiteit aan de liefde van God. Het moet zichzelf vervolgens in de wereld waarmaken door in concrete solidariteit met en voor anderen van Gods liefde voor de mens te getuigen. Leren door meedoen Bron: Imke Bavay Catechese op zondag is eigenlijk een keuze voor catechese als initiatie: een ervaringsgerichte kennismaking met het leven van Jezus, in het bijzonder met het mysterie van Pasen, met [54]
In de kijker Catechese op zondag: welkom in de gemeenschap Bron: www.godsdienstonderwijs.be/thomas de leefwereld van christenen en met de kerk als een vierende en dienende gemeenschap. Catechese op zondag komt erop neer om alle gelovigen telkens opnieuw het geloof te doen ontdekken door hen te laten deelnemen en zelf te laten bijdragen aan het leven van de kerkgemeenschap, in getuigende verkondiging, in van-god-sprekende liturgie en in oprechte en gemeenschappelijk gedragen dienstbaarheid. En nu praktisch De vraag rijst wellicht hoe dit pleidooi voor een nieuw soort catechese voor jong en oud, gekoppeld aan de zondagsviering, naar de praktijk vertaald kan worden. CCV in het bisdom Gent deed heel concrete suggesties voor wie in de eigen geloofsgemeenschap werk wil maken van Catechese op zondag. Begin 2011 werd op impulsavonden in heel het bisdom een werkmap gelanceerd met voor enkele zondagen in het liturgisch jaar (onder meer de eerste zondag van de advent en de eerste zondag van de veertigdagentijd) een voorstel van een uitgewerkt catechesemoment. Zo n catechesemoment, dat idealiter aan de zondagsviering voorafgaat, bestaat uit een gezamenlijke start en daarna meerdere catechesegroepen waaruit men kan kiezen. Tijdens het startmoment wordt een lied gezongen, het evangelie van [55]
rondomgezin die zondag gelezen en daarna kort geduid ten behoeve van de navolgende verwerking in de catechesegroepen. Na uitleg over de verschillende catechesegroepen kunnen kinderen en volwassenen aansluiten bij de groep van hun keuze. Dat kan zowel een leeftijdsgroep zijn als een intergenerationele groep. Oud en jong kunnen van elkaar leren. Bij de catechesegroepen wordt gestreefd naar een divers aanbod, gaande van een contemplatieve dialoog over het evangelie tot een creatieve activiteit (bv. adventskransen maken). Er zijn werkvormen met beeldmateriaal (een filmfragment, een icoon of schilderij) dat bekeken en besproken wordt, met liturgische liederen die worden ingeoefend en inhoudelijk verkend, of met beschouwende teksten die de betekenis van het evangelieverhaal verder doen oplichten. Ook bibliodrama, Godly Play, een interview met een Bijbelfiguur of luisteren naar een getuigenis zijn mogelijke suggesties. Zo kan elk op zijn of haar manier deelnemen aan een passende verwerking. Bron: Imke Bavay In de aansluitende eucharistieviering kunnen bepaalde elementen uit de catechesegroepen een plaats krijgen (een knutselwerkje dat bij het altaar wordt gezet, een inzicht uit een gesprek dat in de homilie wordt vermeld, een ingeoefend lied dat wordt gezongen). Hoe dan ook zal de voorbereidende catechese bijdragen aan een doorleefde en samen beleefde liturgie, en kan de viering een initiërend gebeuren worden. Enkele ervaringen In het voorbije jaar heeft men in meerdere parochies en dekenaten in het bisdom Gent geëxperimenteerd met het hierboven beschreven concept. Het spreekt vanzelf dat dit telkens werd aangepast aan de specifieke omstandigheden ter plaatse. De belangrijkste bevindingen sommen wij hier op: - Waar dit goed wordt aangestuurd, breed wordt gedragen door pastoraal verantwoordelijken en ruim wordt bekendgemaakt, lokt een dergelijk catechesemoment heel wat belangstellenden van diverse achtergronden en leeftijden, waaronder ook veel gezinnen. - Van een geslaagde catechese op zondag gaat een enthousiasmerende werking uit, met een onmiddellijk effect op de navolgende viering, maar ook op het leven van de geloofsgemeenschap als geheel. Wel is een volgehouden inzet nodig om met name ook het vaste en vaak vergrijsde kerkpubliek hiervoor te winnen. [56]
In de kijker Catechese op zondag: welkom in de gemeenschap Als we de catechese op zondag plaatsen, dan kiezen we eigenlijk voor een vorm van geloofsinitiatie in, met en door de gemeenschap zelf. - Ook hier tonen zich de vruchten van interparochiale en dekenale samenwerking: door samen te komen in één kerk en de vieringen elders te schrappen, deel je verantwoordelijkheden en komen meer mensen op één plek samen. - Wanneer aan een catechese op zondag ook nog een voorafgaand ontbijt wordt gekoppeld (en/of een aperitief nadien), vergroot dit de aantrekkingskracht des te meer en groeit het gemeenschapsgevoel vanzelf. - Afhankelijk van de situatie kan de sacramentencatechese, bijvoorbeeld voor doopouders, vormelingen of huwelijkskandidaten, deels samenvallen met catechese op zondag. Toch moet er telkens rekening gehouden worden met de specifieke noden en verwachtingen van deze doelgroepen. Zeker waar er nog een grote groep vormelingen is, blijft de vormselcatechese best nog apart (maar bij voorkeur ook wel op zondag!). Uiteraard worden vormelingen en hun ouders ook best van harte uitgenodigd op een zondagse catechese voor de hele gemeenschap. Nog een praktische overweging Tot slot nog dit. Los van de theologische en pedagogische overwegingen, is er ook nog een praktische reden om catechese op zondag te organiseren, wat vandaag trouwens in vele landen al zo gebeurt. Moderne mensen zijn drukbezette mensen. Ze hebben veel te doen, zowel tijdens de week als tijdens het weekend. Zoals de bisschoppen in hun brochure over het vormsel terecht opmerken, blijkt dat ( ) de zondagvoormiddag gemiddeld het meest vrije, gezinsvriendelijke, en wat agenda betreft, lege moment is van de week. 2 Of hoe in een seculiere cultuur de leefwereld van de moderne mens helemaal niet haaks op een vernieuwde vorm van catechese hoeft te staan. Een hoopvol besef. HAN KOOLE schreef dit artikel op basis van een reeds bestaande tekst van Piet Raes. Han Koole is educatief medewerker van het CCV in het bisdom Gent. De werkmap Catechese op zondag is elektronisch beschikbaar op de website van CCV in het bisdom Gent (www.ccv.be/gent en daar klikken op de knop catechese op zondag ) of via de website van IDGP, www.gezinspastoraal. be (doorklikken naar Opvoeding en geloof ). Voetnoten 1 Interdiocesane Commissie voor Catechese, Pastoraal bij het vormsel. Catechese en gemeenschap, Licap, 2010. 2 Ibidem. [57]