Gebouwen en voorzieningen B. Ongestoord verblijf

Gebouwen en voorzieningen B Ongestoord verblijf

Ongestoord verblijf Theorie K. Gieteling eerste druk, 2003 ONGESTOORD VERBLIJF 3

Artikelcode: 24067.2 Colofon Auteur(s): Redactie: Illustraties: Onderwijskundige: K. Gieteling Studio Maan, M. Severijnen Verbaal - bureau voor visuele communicatie A. Scholten 2003 Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum. 4 ONGESTOORD VERBLIJF

Voorwoord Deze uitgave bevat de onderwijseenheid Ongestoord verblijf van de deelkwalificatie Gebouwen en voorzieningen B. Voor de onderwijseenheid is er een uitgave met opdrachten en bronnen en een uitgave met theorie. Opdrachten Aan het begin van elke opdracht staat het opdrachtdoel. Daar staat wat je aan het einde van de opdracht moet kunnen. De opdrachten bevorderen de zelfwerkzaamheid. Met de opdrachten kun je je kennis in de praktijk toetsen of bepaalde vaardigheden trainen. Als je alle opdrachten met voldoende resultaat hebt uitgevoerd, beheers je de stof. Bronnenoverzicht Om de opdrachten uit te voeren heb je informatie nodig. Hiervoor kun je het bijbehorende theorieboek gebruiken. Maar je kunt ook andere bronnen raadplegen. In het bronnenoverzicht staat waar je allemaal informatie kunt vinden over nutsvoorzieningen, storingen, het onderhouden van voorzieningen en gebouwen. Dit kunnen boeken zijn, maar ook vakbladen, folders, video s, het internet enzovoort. Theorie Het theorieboek bevat de theorie die je het meest nodig hebt en die niet zo snel verandert. Om het bestuderen en verwerken van de tekst gemakkelijk te maken, kun je aan het einde van elke paragraaf verwerkingsvragen maken. Veel succes bij het werken met deze uitgave. De auteur, K. Gieteling VOORWOORD 5

Inleiding Als je op een recreatiebedrijf werkt, kun je allerlei zaken tegenkomen die niet in orde zijn. Een stop kan gesprongen zijn, een stekker moet vervangen worden, een afvoer verstopt of een slot stuk. Kortom, er kan iets mis zijn met de gebouwen en voorzieningen. In deze deelkwalificatie leer je hoe je mankementen kunt signaleren en oplossen. Daarvoor zul je regelmatig controles moeten uitvoeren. Je leert bovendien wanneer je het verhelpen van storingen aan een vakman moet overlaten of wanneer je zelf iets kunt repareren. Om zelf reparaties uit te kunnen voeren, moet je ook het een en ander van gereedschappen en materialen afweten. Zo leer je meer over bijvoorbeeld verschillende soorten hout en bindmiddelen. 6 ONGESTOORD VERBLIJF

Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Nutsvoorzieningen 9 1.1 Omgaan met nutsvoorzieningen 9 1.2 Voorschriften voor reparatie en gebruik 10 1.3 Afsluiting 13 2 Het verhelpen en melden van storingen 14 2.1 Elektrische installaties 14 2.2 Gasinstallaties 16 2.3 Drinkwaterinstallaties 18 2.4 Afsluiting 21 3 Onderhouden van voorzieningen 22 3.1 Toiletten, urinoirs en stortbakken 22 3.2 Wastafels, douchebakken en baden 25 3.3 Kranen, afsluiters en douchekoppen 26 3.4 Afvoer en riolering 28 3.5 Verlichting, sensoren en zekeringen 36 3.6 Centrale verwarming 41 3.7 Afsluiting 47 4 Onderhouden gebouwen 48 4.1 Isolatie, tochtwering en ventilatie 48 4.2 Hang- en sluitwerk 53 4.3 Schilderen 57 4.4 Glasreparatie 62 4.5 Tegelzetten/stucwerk 66 4.6 Timmeren 72 4.7 Bindmiddelen 85 4.8 Afsluiting 90 Trefwoordenlijst 91 INHOUD 7

8 ONGESTOORD VERBLIJF

1 Nutsvoorzieningen Oriëntatie Water, gas en elektriciteit rekenen we tot de nutsvoorzieningen. Het gebruiken van nutsvoorzieningen is de meeste mensen wel bekend. Hoe je er in verschillende situaties, vooral bij storingen er het beste mee omgaat, is niet altijd even duidelijk. Daarvoor is meer informatie nodig. 1.1 Omgaan met nutsvoorzieningen voorschriften kwh-meters Elektrische energie wordt opgewekt in grote of kleine elektriciteitscentrales. De elektrische energie wordt betrokken van een elektriciteitsdistributiebedrijf. De installatie tot en met de verbruiksmeter is eigendom van de elektriciteitsleverancier. Wat daarna komt, is eigendom van de klant/recreatieondernemer. Elke installatie moet echter voldoen aan de voorschriften voor elektrische installaties (NEN1010) en moet aangelegd zijn onder supervisie van een erkende installateur. De installatievoorschriften hebben betrekking op de isolerende kwaliteit van de onderdelen, van de doorsnede van de stroomdraden en van de aarding van diverse geleidende voorwerpen, zoals badkuipen, staalmatten onder tegelvloeren en de waterleiding. De verschillende delen van de installatie moeten evenredig verdeeld zijn over de drie fasen en over voldoende aardlekschakelaars. Na voltooiing van het werk wordt de installatie pas aangesloten, nadat de inspectie door de elektriciteitsleverancier heeft plaatsgevonden. Bungalows en vaste plaatsen hebben een vaste aansluiting en zijn voorzien van één of meerdere kwh-meters Hoogtarief en laagtarief vermogen De elektriciteitsmaatschappijen moeten hun levercapaciteit zo hoog hebben, dat ook in perioden met een hoog verbruik er voldoende stroom geleverd kan worden. Die piekverbruiken zijn niet interessant, want in de dalen heeft de maatschappij overcapaciteit. Om die pieken te verlagen, zijn er hoog- en laagtariefperioden ingesteld. Zo is het verbruik overdag duurder dan het verbruik s avonds en s nachts. De elektriciteitsmaatschappijen hopen dat er veel mensen hun verbruik van overdag gedeeltelijk verplaatsen naar de laagtariefperiode (laagtariefperiode valt tussen 11 uur s avonds en 7 uur s ochtends, van vrijdagavond 11 uur tot maandagochtend 7 uur en tevens alle feestdagen). Denk maar aan het gebruik van wasmachines en andere apparatuur die vrij veel vermogen vragen en die natuurlijk ook s nachts kunnen draaien. Het gebruik van een hoog- en laagtariefmeter is pas rendabel boven een verbruik van ongeveer 3000 kwh. Water De drinkwaterinstallatie is het geheel van waterleidingen, hulpstukken in en aan leidingen, kranen en warmwaterapparatuur. Al het water dat je gebruikt, komt uiteindelijk in de riolering terecht. Het is dus zaak om hier bewust mee om te gaan. NUTSVOORZIENINGEN 9

KIWA Als elke gebruiker de drinkwaterinstallatie naar eigen inzicht zou aanleggen, dan zou het niet alleen een janboel worden, maar dit zou ook gevaarlijk zijn. Zoals het gevaar van lekkage, het gevaar dat er vervuild water in de leiding terugstroomt en het gevaar dat er kostbaar water ongecontroleerd wegstroomt. Om die reden stelt de watermaatschappij dat de drinkwaterinstallatie aan haar voorschriften voldoet. De wettelijke verantwoordelijkheid van de watermaatschappij voor de drinkwaterleiding houdt op achter de watermeter. Dat betekent niet dat het leidingnet daarna niet meer aan alle voorschriften moet voldoen. De watermaatschappij heeft het recht om ook dat deel te controleren. De te gebruiken materialen en toestellen moeten zijn goedgekeurd door een erkende certificatie-instelling, zoals het KIWA, het Keuringsinstituut voor Waterleidingartikelen. Water is een onmisbaar element op een recreatiebedrijf. Het komt gezuiverd binnen in een grote leiding. Na de meter worden er splitsingen gemaakt naar verbruikerspunten. De grootte van de leidingen hangt af van de hoeveelheid water die op die plek verbruikt wordt. De leidingen hebben in ieder geval een kleinere diameter dan de leiding die binnenkomt. Gas aardgas Uit de gaskraan kan aardgas, stadsgas, propaangas of butaangas komen. In Nederland wordt het aardgas vooral in de noordelijke provincies gewonnen. De NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij) zorgt voor de winning en distributie van het gas. Voordat het gas afgenomen kan worden, moet het een aantal behandelingen ondergaan. Omdat het aardgas van zichzelf een reuk- en kleurloos gas is, wordt er een reukgas aan toegevoegd. Mocht er in een ruimte een lek ontstaan, dan ruik je dat en kun je maatregelen treffen om erger te voorkomen. Het voordeel van het gebruik van gassen is dat het de minste milieubelasting geeft. Het voordeel van aardgas ten opzichte van andere gassen is dat de zuiverheid wordt gegarandeerd, het een gunstig koolstof/waterstofverhouding heeft en dat het de minste CO 2 belasting geeft. Vragen 1.1 a Noem drie belangrijke onderdelen waarop de installatievoorschriften van de elektrische installatie betrekking hebben. b Waarom bieden elektriciteitsmaatschappijen een hoog en een laag tarief aan? c Welke certificatie-instelling bewaakt de kwaliteit van drinkwaterleidingmaterialen? d Welke vier soorten gas kunnen er in Nederland uit de gaskraan komen? e Kun je zuiver aardgas ruiken? 1.2 Voorschriften voor reparatie en gebruik Voor elke installatie gelden voorschriften. Het is van belang dat je je hieraan houdt. Gas levensgevaarlijk Werken aan een gasinstallatie is levensgevaarlijk als je onvoldoende kennis van zaken hebt. Aardgas is een brandbaar gas en onder bepaalde omstandigheden bestaat er 10 ONGESTOORD VERBLIJF

ook kans op ontploffingsgevaar. Het gasbedrijf eist daarom dat de aardgasinstallatie voldoet aan de gestelde eisen. Ook degene die eraan moet werken, moet voldoen aan een bepaalde mate van vakbekwaamheid. Het gasbedrijf controleert een installatie voordat deze in gebruik wordt genomen. Ook uitgebreidere onderhoudswerkzaamheden laat je uitvoeren door een erkend bedrijf. Bij uitbreiding of vernieuwing van de gasinstallatie ben je verplicht dit te melden bij het gasbedrijf. gaskeurmerk Bij de installatie moet gebruikgemaakt worden van materiaal met het GIVEG- of gaskeurmerk en toestellen met een CE-keur. Koperen buizen en soldeervloeistof moeten zijn voorzien van het KIWA-keurmerk. Bij gebruik van propaan is het de gemeente die bepaalde eisen stelt aan de installatie. Kleinere klussen, zoals het aansluiten van een gasfornuis mag je wel zelf doen. Wees echter altijd bijzonder voorzichtig als je werkt aan een gasinstallatie. Water Drinkwaterinstallaties moeten ook met zorg worden aangelegd. De Waterleidingbedrijven hanteren algemene voorwaarden voor het aanleggen van drinkwaterinstallaties en deze zijn vastgelegd in een Nederlandse norm. De gevaren voor lekkage en het gevaar dat vervuild water in de leiding terugloopt, wordt daardoor een stuk kleiner. De materialen en toestellen moeten voorzien zijn van een keurmerk zoals het KIWA (Keuringsinstituut voor Waterleidingartikelen). Elektriciteit De elektriciteit wordt verbruikt door: de recreatieondernemer zelf; de aanwezige gasten. Toercaravans, tenten en jachten kunnen worden aangesloten op een elektriciteitskast. Voor iedere aansluiting moet een zekering en een aardlekschakelaar aanwezig zijn. De aansluitingen worden meestal gezekerd op 6 of 10 A (ampère). Als een gast op het terrein een kortsluiting veroorzaakt of te veel stroom verbruikt, zal de zekering de stroomtoevoer uitschakelen. Andere gebruikers moeten daar geen last van ondervinden. Vandaar dat elke gebruiker apart gezekerd is. Zomerhuisjes of andere gebouwen op het terrein hebben meerdere groepen. Bij een kortsluiting of overbelasting wordt dan maar een deel van de stroomtoevoer uitgeschakeld. VOORSCHRIFTEN VOOR REPARATIE EN GEBRUIK 11

Fig. 1.1 Twee zekeringen. Smeltveiligheid of zekeringen De stroomketens kunnen verzekerd worden door smeltveiligheden of door automatische schakelaars (uitschakelaars). Een zekering heeft de functie om te voorkomen dat isolatiemateriaal te warm wordt en gaat smelten. Mocht er, bijvoorbeeld bij kortsluiting, een te hoge stroom gaan lopen, dan moet de zekering de zwakste schakel zijn. De zekering springt kapot (of schakelt uit) en kan meestal simpel en relatief goedkoop worden vervangen. Op de zekering staat aangegeven tot welke spanning deze gebruikt kan worden en bij welke stroomsterkte de zekering doorbrandt. De porseleinen smeltveiligheid bestaat uit een gekalibreerde draad die twee uitwendige metalen contacten met elkaar verbindt. De metalen uiteinden worden in de uithollingen op het schakelbord geschoven. Het is verboden (en tevens gevaarlijk) de smeltveiligheden lukraak te herstellen. Als zich een incident voordoet, kunnen dergelijke smeltveiligheden problemen met de verzekeringsmaatschappijen geven. De automatische schakelaars hebben geen vervangend smeltpatroon, maar laten een zwart knopje uitspringen bij kortsluiting of bij overbelasting. De schakelaars kunnen na een defect gemakkelijk terug worden ingeschakeld door de zwarte knop weer in te drukken. De schakelaar heeft ook een rode knop. Als je deze indrukt, is de groep uitgeschakeld. Hoofdschakelaar spanningsloos De hoofdschakelaar gebruik je als alle leidingen spanningsloos moeten zijn. In douchelokalen moeten elektrische toestellen, leidingen en bijbehoren buiten handbereik zijn aangebracht. Er mogen ook geen wandcontactdozen, tafelcontactdozen zijn aangebracht en er mogen zich geen verplaatsbare elektrische toestellen bevinden. Zo zijn er nog veel meer installatievoorschriften die terug te vinden zijn in de NEN1010. 12 ONGESTOORD VERBLIJF

Aardlekschakelaar De aardleiding in bijvoorbeeld een wasmachine wordt verbonden met de onbeschermde delen van elektrische apparaten. Indien een fout in het apparaat optreedt en als gevolg hiervan de metalen delen onder spanning komen te staan, zal die spanning via deze draad naar de aarde afgevoerd worden. De aardlekschakelaar zal de spanning op het apparaat uitschakelen en het risico van een elektrische schok zal worden voorkomen. De aardlekschakelaar is tegenwoordig in veel installaties verplicht. Het is in de installatie opgenomen om in gevaarlijke situaties heel snel te reageren. Het schakelt heel snel de stroomtoevoer uit, voordat er een levensgevaarlijke situatie ontstaat. Het voorkomt niet dat de persoon een schok krijgt, maar het voorkomt wel dat er blijvend letsel ontstaat. De installatie van elke stacaravan of elk seizoensverblijf moet afzonderlijk zijn beveiligd door een vaste aardlekschakelaar die de spanning uitschakelt bij een lekstroom van ten hoogste 30 ma (milliampère). De stroom die door jouw lichaam gaat lopen bij aanraking van elektriciteitsdraad hangt af van de inwendige weerstand van je lichaam. Een stroom vanaf 1,2 ma is met de vingers waarneembaar. Vanaf 6 ma zorgt het voor krachtig samentrekken van de spieren. Een stroom vanaf 20 ma geeft krachtig samentrekken van het ademhalingsstelsel en een stroom van 60 ma geeft hartkamertrillingen. Dit leidt tot onmiddellijk levensgevaar. De aardlekschakelaar moet eens per maand op zijn goede werking worden gecontroleerd. Dit kan eenvoudig door het testknopje in te drukken. Let wel op dat daardoor elektrische klokjes ontregeld kunnen zijn en dus opnieuw op tijd moeten worden gezet. Als er in de meterkasten gebruikgemaakt wordt van porseleinen zekeringen, moeten er zekeringen in reserve zijn. Bij een storing kun je dan snel zorgen voor vervanging. De ene groep is zwaarder gezekerd dan de andere. Dat betekent dat dan ook de zekeringen met de juiste zwaarte in reserve liggen. Vragen 1.2 a Welke instelling certificeert de materialen voor de gasinstallatie? b Aan welk keurmerk moet gastoestellen voldoen? c Wat is de functie van een aardlekschakelaar? 1.3 Afsluiting Nutsvoorzieningen vallen pas op als er iets niet goed werkt. Regelmatige controle en onderhoud zijn belangrijke voor het goed functioneren. Toch kunnen mankementen niet altijd voorkomen worden. Reparaties aan gas en elektriciteit moeten vaak aan een specialist/vakman worden overgelaten. AFSLUITING 13

2 Het verhelpen en melden van storingen Oriëntatie Op een bedrijf voer je zoveel mogelijk onderhoudswerk in eigen beheer uit. Na verloop van tijd weet je overal wel wat vanaf. Vooral kleine klussen worden naar verhouding veel te duur als je iemand van buitenaf moet laten komen. Je verzamelt zoveel mogelijk kennis om, zeker de meest voorkomende onderhoudstaken, uit te kunnen voeren. Toch kun je niet alle onderhoudswerken zelf verantwoord uitvoeren. Maak dan gebruik van deskundige mensen van erkende bedrijven. 2.1 Elektrische installaties Om ongelukken te voorkomen, moeten elektrische installaties aan diverse voorschriften voldoen. Je hoeft niet alle voorschriften te kennen als je controle of kleine reparaties uitvoert. Je moet wel goed weten wat je wel en niet kunt doen en hoe je veilig onderhoud pleegt. Kleurcodering van het elektrisch leidingnet De draden van een installatie hebben verschillende kleuren. Bij het installeren, uitbreiden of vervangen maak je gebruik van de afspraak die is gemaakt omtrent de kleuren. In de onderstaande tabel kun je zien welke kleur wordt gebruikt en voor welke functie. Kleur draad na 1969 Kleur draad voor 1969 Wordt gebruikt voor Draaddikte in mm 2 Normale installatie Bruin Groen Fase 2,5 Blauw Rood o-draad 2,5 Zwart Zwart Schakeldraad 1,5 Geel/groen Grijs Aarde 2,5 Bij uitbreiden van een installatie maak je gebruik van de kleur draden die al werden toegepast. Dit om vergissingen bij latere gebruikers te voorkomen. 14 ONGESTOORD VERBLIJF

Elektrische apparatuur uitschakelen en ontkoppelen spanningsvrij Elektrische apparatuur die vast is gemonteerd, stel je buiten werking door de aan/uit knop te gebruiken. Is het nodig om er onderhoud aan te plegen, dan haal je ook de stekker uit het stopcontact. Gaat het om het vervangen of repareren van een stopcontact, dan zorg je dat de groep waarop het stopcontact is aangesloten wordt uitgeschakeld. Alle draden zijn dan spanningsvrij. groep Ga je daadwerkelijk aan de gang met de reparatie, maak dan de hele installatie of het betrokken deel spanningsvrij. Ga daarvoor na op welke groep het deel van de installatie waaraan je wilt werken, is aangesloten. Maak de groep spanningsvrij en haal dan de zekering eruit. Hou deze bij je. Je moet er namelijk zeker van kunnen zijn dat iemand anders de groep niet weer inschakelt. Is het een automatische zekering, dan kun je ongewenst inschakelen voorkomen door in de meterkast, bij de groep, een papier te plakken waarop je aangeeft aan het werk te zijn. Houd er rekening mee dat in één ruimte de verlichting en stopcontacten op verschillende groepen kunnen zitten. Stekker of contrastekker vervangen Als apparaten of verlengsnoeren vooral buitenshuis, in schuren of garages worden gebruikt, verdient het de voorkeur dat er geheel rubber stekkers en contrastekkers worden gebruikt. Dit materiaal gaat minder snel kapot als het valt of als je er per ongeluk op trapt. Voor het monteren van een stekker of contrastekker ontdoe je de kabel of het snoer over enkele centimeters van de buitenmantel. De buitenmantel wordt nu onder de snoerklem stevig vastgezet. Verwijder van de aders vervolgens 1 cm isolatie in het geval van een schroefverbinding of een 1 / 2 cm als het een klem- of busverbinding betreft. Draai de draadjes van de ader in elkaar. Draai bij een schroefdraadverbinding de ader rechtsom om de schroef, zodat bij het aandraaien hiervan de schroef de draad vast trekt. Vergeet niet bij een stekker met aardcontact de aarddraad (geel/groen) aan te sluiten. Stopcontact vervangen Bij vervanging van een stopcontact sluit je installatiedraad aan. Deze installatiedraad bestaat uit een koperkern met daaromheen een isolatie. De kleur van de isolatie bepaalt de functie van de draad. De diameter van de kerndraad wordt in vierkante diameters opgegeven. De diameter van de kerndraad is normaal 1,5 tot maximaal 2,5 mm 2. Al eerder is aangegeven wat de functie van de verschillende kleuren draad is. Bij een stopcontact sluit je links de bruine draad en rechts de blauwe draad aan. Elektrische apparatuur controleren op de werking De frequentie waarmee de periodieke inspectie moet worden uitgevoerd, is niet meer vastgesteld op eens per vijf jaar voor vaste installaties en eens per jaar voor elektrische gereedschappen en elektrische werktuigen. In de nieuwe opzet moet de inspectiefrequentie worden bepaald aan de hand van een aantal weegfactoren die het risico van de installatie weergeven. Bij een hoger risico moet een installatie vaker ELEKTRISCHE INSTALLATIES 15

worden geïnspecteerd. De inspectiefrequentie kan via de nieuwe systematiek theoretisch variëren van eens per half jaar tot eens per vijftien jaar. Een ander belangrijk verschil is dat het inspecteren van elektrische apparatuur niet meer beperkt is tot elektrische gereedschappen en elektrische werktuigen. Volgens de nieuwe norm moeten alle elektrische apparaten worden gecontroleerd, dus ook koelkasten en laboratoriumweegschalen. Om te voorkomen dat de kosten van controle van dergelijke apparatuur uit balans raakt met het beoogde veiligheidsvoordeel, moet de frequentie van inspectie op het risico van de apparatuur worden aangepast. Een consequentie hiervan is dat de standaardkeuringsstickers, die alleen de maand en het jaartal van keuring aangeven, bij een variabele inspectiefrequentie niet meer te gebruiken zijn. Voor installaties met grote hoeveelheden gelijke producten, zoals verlichtingsarmaturen in plafonds en wandcontactdozen voor algemeen gebruik hoeft niet langer elk verlichtingsarmatuur en elke wandcontactdoos te worden geïnspecteerd. Er mag worden uitgegaan van een verantwoorde steekproef. Bijvoorbeeld: bij een kantoorpand met 150 verlichtingsarmaturen en een maximaal theoretisch risico van 1% moeten 20 verlichtingsarmaturen worden geïnspecteerd. Daarvan mag er niet één worden afgekeurd. Bij een veel groter kantoorpand met maar liefst 5000 verlichtingsarmaturen moeten er 200 worden geïnspecteerd. Bij vijf afgekeurde verlichtingsarmaturen mag de hele partij nog worden goedgekeurd. De uiteindelijke controle en het plaatsen gebeurt door een erkende controleur. Elektrisch gereedschap wordt onder andere op de volgende zaken gecontroleerd: visuele controle van de snoeren; visuele controle van de aansluiting van stekkers; visuele controle op de behuizing; visuele controle op beschadigingen; doormeten van de isolatie met speciaal apparatuur; doormeten van aarding met speciaal apparatuur. Vragen 2.1 a Als je voor het repareren van een stopcontact de bijbehorende zekering verwijdert, hou je die zolang bij je. Waarom? b Wat voor kleur heeft de aarddraad? c Waar sluit je bij een stopcontact de bruine draad aan? 2.2 Gasinstallaties Het gaat lang niet altijd goed met gasinstallaties. Zorg daarom voor een goede beluchting, als je gastoestellen geplaatst hebt. Uit onderzoek blijkt namelijk dat er vooral bij gasgeisers en gaskachels gevaar dreigt voor een fatale koolstofmonoxidevergiftiging (CO). De oorzaak is telkens een gebrekkige aanvoer van verse lucht of een slecht werkende afvoer van gas. ontploffingsgevaar Gas roept in de eerste plaats het beeld op van ontploffingsgevaar door een lek. Een gevaarlijk gaslek wordt meestal niet gevonden. Zorgwekkender is het risico op vergiftiging door CO, een reuk- en kleurloos toxisch gas dat ontstaat door een slechte gasverbranding als de lucht onvoldoende zuurstof bevat. De CO bindt zich namelijk 16 ONGESTOORD VERBLIJF

200 keer zo makkelijk aan de rode bloedlichaampjes dan zuurstof (O 2 ) De toestellen zijn doorgaans veilig als ze juist worden geïnstalleerd en onderhouden. Aangezien een gebrekkige installatie zeer gevaarlijk is, niet enkel voor de betrokkenen, maar ook voor hun omgeving, zou een geregelde technische controle moeten worden opgelegd. De consumenten hebben immers zelf niet de nodige technische kennis om de risico s van een gasinstallatie in te schatten. Wie daarom vermoedt dat zijn gasinstallatie niet helemaal veilig is, moet deze direct te laten nazien door een deskundige, zoals een controleorgaan, of een verwarmingsinstallateur. Adequaat handelen bij lekkages reparateur Bij het ruiken van een sterke gaslucht moet je voorkomen dat je vonken maakt, bijvoorbeeld door het licht aan of uit te doen. Sluit direct de gastoevoer af. Voer het gas zo snel mogelijk af, zet daarvoor ramen en deuren tegenover elkaar open, zodat het gas snel naar buiten trekt. Kun je het lek daarna niet zelf opsporen, waarschuw dan het gasbedrijf of een erkend reparateur. Gasslang controleren op leeftijd en toestand Lichte kooktoestellen die vrij gemakkelijk te verplaatsen zijn, hebben een flexibele gasaansluiting. De gasslang is gemaakt van een speciaal soort rubber en de koppelingen moeten deugdelijk aan de slang vastzitten (een slangenklem mag niet). De levensduur van de slangen is ongeveer 10 aar. Meestal is de productiedatum met gele letters op de slang terug te vinden. Vervang de slang als deze ouder is dan 10 jaar of wanneer hij is uitgedroogd (er zitten dan barstjes in). Gasgestookte apparaten starten Geisers en gasgevelkachels moeten niet altijd branden. Voordat je ze ontsteekt, controleer je in ieder geval of de afvoer van verbrandingsgassen ongestoord kan plaatsvinden. Vogels of muizen kunnen hun nest nog wel eens in de afvoer bouwen. Het ontsteken doe je door het gastoevoer te openen, vervolgens de waakvlam met een lucifer aan te steken en ten slotte warmwater te tappen om te kijken of het apparaat goed functioneert. Nieuwere apparaten ontsteek je elektrisch. Er zijn dan twee knoppen: de ene voor de aanvoer van gas hou je ingedrukt, met de andere geef je een vonk. De gasaanvoerknop moet even ( 1 / 2 minuut) vastgehouden worden, totdat de gasaanvoer openblijft. Omdat gas niet zomaar mag kunnen wegstromen, zijn gasgestookte apparaten beveiligd. Dooft de waakvlam onbedoeld, dan moet de gastoevoer automatisch worden afgesloten. Je controleert een goede werking door de gaskraan dicht te draaien. Na ongeveer één minuut moet de gasklep dichtgaan. Dit kun je horen doordat de klep met een klik sluit. Oudere types sluiten doordat een bimetaal vervormt en dat kun je zien. Het duurt een aantal minuten voordat je een waakvlam opnieuw kunt ontsteken. GASINSTALLATIES 17

Storingen noteren en melden bij een reparateur Apparaten die op gas werken, moeten regelmatig schoongemaakt worden en gecontroleerd op een goede werking. Het schoonmaken laat je uitvoeren door een vakman. De controle op de goede werking kun je zelf uitvoeren. Als de vlammen van een gasgestookt apparaat geel branden en langer worden, is het toestel vervuild. Elk gastoestel heeft een aparte kraan om de toevoer van gas af te sluiten. Bij vervanging of onderhoud hoeft niet meteen de hoofdaanvoer te worden afgesloten. Andere gastoestellen kun je dan blijven gebruiken. Vragen 2.2 a Welk gevaarlijk, reukloos gas kan er bij onvolledige verbranding vrijkomen? b Om de hoeveel jaar moet een flexibele gasslang vervangen worden? c Mag je zelf een gas gestookte verwarmingsketel schoonmaken? 2.3 Drinkwaterinstallaties Onderhoud uitvoeren aan de drinkwaterinstallatie is lang niet zo gevaarlijk als elektriciteit en gas, maar dat wil niet zeggen dat je zomaar wat aan kunt rommelen. Al eerder heb je gelezen dat ook hier gewerkt moet worden volgens bepaalde regels. Tegenwoordig worden veel kranen gebruikt die vanzelf dichtgaan. Dit bespaart water tijdens het gebruik en het is niet erg als je vergeet de kraan dicht te draaien. Deze kranen kom je dan ook tegen op plaatsen voor algemeen gebruik, zoals wasgelegenheden en dergelijke. De tijd dat de kraan openstaat, kun je instellen. De koppelingen van leidingen zijn voornamelijk door middel van zachtsoldeerverbindingen tot stand gebracht. Kranen zijn waterdicht aangesloten door middel van tape rond de schroefdraad en een afdichtring. Kraan onderhouden In de kraan zitten afdichtringen die voorkomen dat de kraan na dichtdraaien blijft lekken. Bij een op schroefdraad lekkende kraan moet je tape en afdichtring vervangen. Door één of meer afdichtringen te gebruiken, zorg je dat de kraanopening naar beneden wijst. De tape draai je om de kraan met de schroefdraad mee. Veel kranen zijn zogenaamde keramische kranen. Hier is er geen gebruikgemaakt van leren of rubber afdichtringen, maar is de afdichting van keramisch materiaal, een steensoort. Zachtsoldeerverbindingen Zachtsoldeerverbindingen zijn verbindingen waarbij soldeersoorten met een smelttemperatuur tot 450 C worden gebruikt. Indien de temperatuur van het water boven de 40 C komt, dan moet je bij voorkeur een zachtsoldeer gebruiken dat zilverhoudend is. Het zachtsolderen mag je toepasen mits: de temperatuur in de leidingen niet hoger wordt dan 95 C; geen grote uitwendige krachten op de leidingen komen; het vloeimiddel van het KIWA-keurmerk is voorzien; de toe te passen capillaire hulpstukken voorzien zijn van het KIWA-keurmerk; de middellijn van de buis niet groter is dan 54 mm uitwendig. 18 ONGESTOORD VERBLIJF

Geluidshinder Geluidshinder kan veel oorzaken hebben. Het slaan of trillen van leidingen kan zich voordoen als gevolg van drukstoten, defecte taptoestellen en verplaatsing van lucht. Geruis in de leiding treedt op bij vernauwing in de leiding als gevolg van onder andere doorgelopen soldeer, pakkingen die niet juist zijn gemonteerd en in de leidingen doorhangen en bramen aan leidingeinden. In het algemeen zal geruis optreden op plaatsen waar de snelheid van het water zeer groot wordt. Het opheffen van dit probleem zal een demontage inhouden en opnieuw, nu op de juiste manier, installeren. In warmwaterleidingen en warmwatertoestellen kan het geluid het gevolg zijn van kalkaanslag. Lekken en waterverspilling De meest voorkomende lekken zijn een lekkende tapkraan, een doorlopende vlotterkraan en een te lang spoelende spoelkraan. Door het vervangen van de klepbedekking (een leertje) bij tapkranen en bij vlotterkranen kan dit probleem zeer snel opgelost worden. Bij spoelkranen moet je de spoeltijd opnieuw instellen. Ook vrij veel voorkomend zijn lekke buisverbindingen. Lekken bij het in zicht gelegde verbindingen zijn vrij eenvoudig op te sporen. aftappunten Lekken in ondergrondse of weggewerkte leidingen zullen in het algemeen natte of vochtige plekken veroorzaken. Om een niet-zichtbaar lek op te sporen, kun je het best gebruikmaken van de meter. Sluit hiervoor alle aftappunten en kijk op de watermeter. Als deze blijft lopen, is er ergens een lek. Met een stethoscoop of een lekzoektoestel kan de exacte plek worden opgespoord. Je bent in dergelijke gevallen aangewezen op een installatiebureau. Bevriezing bevriezingsgevaar Bevriezing moet voorkomen worden door de leidingen op een zodanige plaats aan te brengen dat geen bevriezingsgevaar bestaat, dan wel goed te isoleren. Vrieskou en waterleidingen gaan niet goed samen. Water heeft de eigenschap bij bevriezing uit te zetten. Gebeurt dat in de waterleiding, dan kan de leiding springen en gaan lekken. Dat geeft niet alleen veel praktische overlast, maar het brengt ook kosten met zich mee. Gelukkig zijn er veel manieren om bevriezing tegen te gaan. Een eenvoudige tip: blijf een seizoenwoning op een laag pitje verwarmen, ook als het tijdelijk niet bewoond is. Zet de thermostaat nooit lager dan 10 C en laat alle radiatoren een beetje openstaan. In onverwarmde ruimten moeten de leidingen worden afgetapt. Een ongebruikt toilet verdient speciale aandacht. Een toilet dat geruime tijd niet wordt gebruikt en dat in een koude omgeving staat, moet worden beschermd tegen bevriezing. De eerste stap is het doorspoelen van het toilet, nadat de watertoevoer is afgesloten en afgetapt. Strooi dan een handvol zout in de hals van de wc-pot. Om te voorkomen dat de waterleidingen kapotgaan door bevriezing, is het vooral belangrijk dat het niet tocht in de ruimten waar watermeter, hoofdkraan en leidingen zich bevinden. Breng zo nodig schotten en isolatiemateriaal aan om de tocht te weren. DRINKWATERINSTALLATIES 19

Als zich in de meterkast ook een gasmeter bevindt, is het goed om de leidingen en de watermeter apart te isoleren. Verder is het belangrijk om de hoofdkraan te controleren op lekken. Leidingen die niet voldoende tegen de kou zijn beschermd, bijvoorbeeld in de tuin, garage of schuur, kun je apart afsluiten en aftappen. Leidingen aftappen Waterleidingen aftappen en afsluiten, ter voorkoming van bevriezing, gaat als volgt. Draai de hoofdkraan dicht. Zet alle waterkranen open en tap de gasgeiser of boiler volgens de voorschriften af. tapkraantje Open het tapkraantje bij de hoofdkraan en laat de waterleiding helemaal leeglopen. Blaas de leidingen door; daarmee voorkom je dat er water in de leidingen achterblijft dat kan bevriezen. Sluit het tapkraantje en alle andere waterkranen. Problemen met de hoofdkraan Als je leidingen aftapt tegen bevriezing, controleer dan of de hoofdkraan na het dichtdraaien geen water meer doorlaat, anders staan de leidingen zo weer vol. Die controle gaat als volgt: Sluit de hoofdkraan. Open een andere kraan in het huis. Open het aftapkraantje bij de hoofdkraan. Loopt er na geruime tijd nog steeds water uit het aftapkraantje, dan werkt de hoofdkraan waarschijnlijk niet goed. Als de hoofdkraan op het bedrijf niet goed werkt (lekkage, onvoldoende doorstroming), moet je contact opnemen met het waterleidingbedrijf. De kraan valt namelijk onder zijn verantwoordelijkheid. Om te voorkomen dat de hoofdkraan gaat vastzitten, is het nuttig om hem af en toe eens open en dicht te draaien. Kalkaanslag kalkaanslag Als er uit een bepaalde kraan te weinig water komt, kan het zijn dat een zeefje in de kop van de kraan verstopt is door kalkaanslag. Je kunt het probleem oplossen door de kop los te draaien, het zeefje eruit te halen en het schoon te maken met azijn. Is de waterdruk in het algemeen te laag, controleer dan of de hoofdkraan wel helemaal openstaat. milieuvriendelijkheid Azijn is een goed milieuvriendelijk middel om kalkaanslag uit de wc-pot, de douchekop of het koffiezetapparaat te verwijderen. Er zijn ook speciale producten voor te koop. Over het algemeen werken ze goed, maar zijn ze niet altijd biologisch afbreekbaar. Let dus op de milieuvriendelijkheid van het product. Spoel na het ontkalken goed met water, omdat een te lange inwerking van het zuur schadelijk kan zijn voor de apparaten. 20 ONGESTOORD VERBLIJF

Vragen 2.3 a Welke kraansoort heeft geen leertje ter afdichting? b Bij welke buismaat mag je zachtsoldeerverbindingen toepassen? c Op welke stand zet je bij bevriezingsgevaar de thermostaat van de verwarming in ongebruikte ruimtes? d Noem een huismiddeltje voor het verwijderen van kalkaanslag. 2.4 Afsluiting Storingen in de verschillende installaties zijn nooit helemaal te voorkomen. Zo is het ook met het verhelpen van de storingen. Je moet accepteren dat je niet op alle gebieden deskundig kunt zijn. Je kunt wel zorgen dat het melden van een storing of achterstallig onderhoud direct en nauwkeurig gebeurt. Behalve mondeling is het ook verstandig om de melding schriftelijk te doen. Op verschillende plaatsen op het bedrijf kun je een vaste plek hebben waar je reparatieformulieren neerlegt. Op een dergelijk formulier kan alvast het volgende staan: plaats van de storing (gebouwnummer); naam van het apparaat; omschrijving van de storing; naam van de melder; datum melding. AFSLUITING 21

3 Onderhouden van voorzieningen Oriëntatie De sanitaire voorzieningen zijn een van de eerste behoeften op een recreatiebedrijf. De aard van het bedrijf bepaalt de omvang van de voorziening. Er kunnen voorzieningen zijn als: toiletten, urinoirs; wanruimte met daarin douches en baden; wasplaatsen voor kleren, groenten en afwas; afvoer van caravans en kampeerauto; uitstort van chemisch toilet. De voorzieningen moeten voldoende functioneel zijn. Dat houdt in dat ze: ordelijk moeten zijn, voldoende leegruimde voor kleren en dergelijke en overzichtelijk; bereikbaar voor iedereen moeten zijn, jong, oud en/of gehandicapt (denk aan drempels en andere niveauverschillen); niet gevoelig voor storingen, niet aantrekkelijk voor vandalen moeten zijn. Hygiëne speelt ook een belangrijke rol en bij de bouw kun je daar al veel aan doen. Het moet zo zijn gemaakt, dat het goed schoon te houden is. 3.1 Toiletten, urinoirs en stortbakken Voorzieningen moeten goed werken. Als er in toiletruimtes spullen kapot zijn, moet je ze zo snel mogelijk vervangen. In de praktijk blijkt dat in slordig en slecht onderhouden ruimten meer kapotgaat en troep gemaakt wordt dan in ruimten waar alles netjes in orde is. Je voorkomt dus narigheid door te zorgen voor nette en goed onderhouden ruimtes. Controleer dus dagelijks, en liefst nog vaker, de staat van onderhoud. 22 ONGESTOORD VERBLIJF

Fig. 3.1 Er zijn potten in diverse uitvoeringen. Toiletten zijn er in diverse soorten, de hoogte kan variëren van 37 tot 52 cm, zodat elke gast goed kan zitten. Het heeft de voorkeur om zoveel mogelijk dezelfde closetpotten te gebruiken. Je hoeft dan niet te veel verschillende typen in voorraad te hebben. Dit geldt overigens ook voor alle andere voorzieningen. De potten kunnen staand of hangend aangebracht zijn. Hangend heeft het voordeel dat er beter schoongemaakt kan worden. Spoelen kan met diepspoeler en vlakspoelers. Een diepspoeler geeft minder stankoverlast en spatten zal minder hinderen als de spoeltrechter aan de voorkant zit. spoelinrichting De stortbak is hoog, laag of op de pot gemonteerd. Een hooggeplaatste bak geeft meer waterdruk en meer reiniging. Er is dan vaak minder water nodig dan bij een laag geplaatste bak. Ook kan de spoelinrichting direct op de waterleiding zijn aangesloten. Een inrichting direct op de waterleiding verbruikt in de regel vrij veel water. Te weinig water gebruiken is niet aan te bevelen, omdat de kans op verstopping in het riool kan ontstaan. Je kunt spoelinrichtingen aantreffen die verschillende spoelstanden heeft. Bij een kleine boodschap kies je dan voor de spoelstand die weinig water afgeeft. Het in gang zetten van de spoeling kan op verschillende manieren gebeuren. Let op dat er een systeem gebruikt wordt dat niet te veel kracht vraagt, vooral kleine kinderen en oude mensen hebben dan problemen om het in gang te zetten. Het toilet is gemaakt van porselein, roestvast staal of kunststof. De toiletbril moet een dusdanige vorm bezitten, dat geen vuil in randen en holtes kunnen achterblijven. Een massieve gladde bril heeft daarom de voorkeur. Urinoirs vergroten de capaciteit van de herentoiletten, verbruiken minder water en nemen minder ruimte in beslag. Ze zijn enkel gescheiden van elkaar met een schot, bij voorkeur van materiaal dat glad en goed schoon te houden is. Stortbak en valpijp De vlotterkraan is beveiligd tegen teruglopen van water in de waterleiding. De kraan wordt afgesloten met een hefboom waaraan een vlotter (drijver) is gemonteerd die op het water drijft. Door de vlotter meer of minder ver op de hefboom te schuiven, kan het waterniveau worden ingesteld. Een uitstroompijpje zorgt dat het instromend TOILETTEN, URINOIRS EN STORTBAKKEN 23

water geruislozer in het reservoir loopt. Hiervan zijn verschillende uitvoeringen. Als in de closetpot water blijft lopen, kan dat meerdere oorzaken hebben: de vlotterkraan sluit niet meer volledig en daarin moet een leertje vervangen worden; de vlotter staat niet goed afgesteld; de vlotter zelf heeft onvoldoende drijfvermogen; de klok in de bak is ontregeld. afstelling Trek je de vlotter ter controle omhoog en stopt het lekken, dan zoek je de oorzaak in de afstelling van de vlotter of de vlotter zelf. Als het leertje vervangen moet worden, zorg je meteen dat ook de kalk en ander vuil verwijderd worden. De vlotterverstelling kan aangepast worden door de vlotter te verschuiven of de vlotter arm iets te verbuigen. Voor een juiste vulling van de stortbak is er meestal een merkstreepje in de stortbak aangebracht. Bij bepaalde typen stortbak (met een klok) kan water blijven stromen doordat de klok scheef staat. Zet de klok weer recht en het probleem is opgelost. De aansluiting van de valpijp met de closetpot kan gaan lekken. De rubberen sok verbindt de twee delen en wordt bij het ouder worden hard en zal gaan scheuren. Zonder gereedschap is een dergelijke sok eenvoudig te vervangen. Fig. 3.2 De stortbak is hier hoog geplaatst. Vragen 3.1 a Hoe vaak controleer je de staat van onderhoud van de sanitaire voorzieningen? b Wat is het voordeel van een hooggeplaatste stortbak? c Hoe kun je de vlotterverstelling aanpassen? d Noem de vier belangrijkste onderdelen van een stortbak. 24 ONGESTOORD VERBLIJF

3.2 Wastafels, douchebakken en baden Sanitaire voorzieningen zoals wastafels, douchebakken en baden kunnen gemaakt zijn van verschillend materiaal: geglazuurd porselein is hard en heeft een glad oppervlak dat geen vuil opneemt. Het materiaal is vrij zwaar, onbuigzaam en breekbaar; geëmailleerd plaatstaal heeft ook een hard en glad oppervlak dat geen vuil opneemt. Het is licht en veerkrachtig, maar als de email eraf springt, bestaat de kans op roesten; kunststof is veerkrachtig en geeft geen koudegevoel. Het is moeilijk te onderhouden en krijgt na veel gebruik een dof uiterlijk en krasjes in het materiaal. Er is erg veel verschil in kwaliteit. Fig. 3.3 De wasbak kan van porselein zijn. De wastafel wordt gemonteerd op een hoogte van 90 cm gemeten van de bovenkant. Er wordt op de wastafel soms veel kracht uitgeoefend. Er wordt op geleund of de voeten worden erin gewassen. Daar moet je bij het ophangen terdege rekening mee houden. Voorkomen is nog altijd beter dan genezen. Afhankelijk van de soort wastafel wordt er gewerkt met beugels en/of plugbouten. De wastafel moet nauwkeurig horizontaal hangen. flexibele leiding De wastafelkraan (mengkraan) wordt vaak aan de aanvoerleidingen voor koud en warm water aangesloten met een stukje flexibele leiding. Deze flexibele leiding wordt aan beide zijden bevestigd met behulp van knelkoppelingen. Voordat het water via de stankafsluiter wordt afgevoerd, zit er onder in de wastafel een roostertje dat vooral grotere voorwerpen en haren zoveel mogelijk moet tegenhouden. De stankafsluiter is aan de wastafel bevestigd met platte rubber ringen en O-ringen om lekken tegen te gaan. De stankafsluiters van douche en bad zijn (als het goed is) bereikbaar via een luikje in de tegelwand. Afkitten Wastafels, douchebakken en baden moeten zodanig tegen een wand zijn gemonteerd, dat er geen water langs kan weglopen. Water dat toch weglekt, kan in een onderstaand kastje lopen met alle gevolgen van dien. Wanneer een douchecabine WASTAFELS, DOUCHEBAKKEN EN BADEN 25

waterdicht niet netjes is afgekit, loopt de hele badkamer vol met een laagje water en het is dan elke keer een heel werk om het weer droog te maken. De afwerking moet dus waterdicht zijn. De afdichting kan op verschillende manieren, met: speciale profielen die bij het sanitair is geleverd; (gekleurd) siliconenkit; tweecomponenten voegvuller. Fig. 3.4 Een kitrand breng je nauwkeurig aan. afplakband Een kitvoeg moet voldoende rek kunnen opvangen, daarom moet deze toch zeker 6mm breed zijn. Als je een nieuwe kitvoeg wilt aanbrengen, ga dan als volgt te werk. Maak de te kitten vlakken van de wand en bijvoorbeeld douchebak vet- en stofvrij. Plak aan de beide kanten van het voegvlak afplakband om recht te kunnen werken. Spuit een rups kit in de voeg die overal even dik is. Werk de kitrups glad af door bijvoorbeeld een vinger gelijkmatig over de rups te trekken. Bevochtig je vinger wel eerst met water en afwasmiddel, zodat de kit niet aan je vinger blijft kleven. Je kunt in de plaats van je vinger ook een smal latje of plamuurmes gebruiken. Haal direct daarna het afplakband weg en wrijf het opstaand randje glad. Er is nu een afdichting die waterdicht is. Op plaatsen waar het steeds nat blijft, gebruik je bij voorkeur kit dat schimmelwerend is. Vragen 3.2 a Wat is de gemiddelde hoogte van een wastafel? b Welke soort kit gebruik je bij voorkeur op altijd natte plaatsen? 3.3 Kranen, afsluiters en douchekoppen Bij onderhoud aan de installatie is het erg belangrijk dat je de problemen niet groter maakt dan ze zijn. Nauwkeurig, netjes en vooral voorzichtig werken is van groot belang. Kranen zijn verchroomd of geëmailleerd. Als je die moet losdraaien, moet je de kraan beschermen met een doek of iets dergelijks zodat er geen krassen ontstaan. Het is ook niet ondenkbaar dat je gereedschap per ongeluk laat vallen, het gevolg is dan zwarte krassen in het email van de douchebak of stukjes porselein uit de wasbak. Leg dus altijd een dikke doek of kleed onder je werkplek. Denk niet: Oh, dat overkomt 26 ONGESTOORD VERBLIJF

mij niet, want een ongeluk zit in een klein hoekje. Je voorkomt daarbij ook dat kleine schroefjes of ringetjes ongewild in de afvoer verdwijnen. Het voorkomt veel extra tijd en ergernis. Kraan Niet alleen beschadigingen van email of chroom, maar ook scheuren van de wastafel of het verbuigen van leidingen moet je zien te voorkomen. Houd daarom bij het losdraaien het kraanhuis goed vast. Gebruik een goed passende steeksleutel, want met een tang is de kans op beschadigingen nog groter. Kranen zijn er in veel vormen en maten. Voorkomen van lekken gebeurt door leertjes of door keramische schijven die precies op elkaar passen, zodat water er niet langs kan wegsijpelen. Kraanleertjes zijn sneller aan vervanging toe als de kraan te vaak te vast wordt dichtgedraaid. Na het vervangen van een leertje zorg je dat de kraan open staat voordat je deze opnieuw monteert. Soms is het ook nodig dat O-ringen en fiberpakkingringen worden vervangen. kalkafzetting Stopkranen worden niet vaak gebruikt en gaan door kalkafzetting aan de draadspil vastzitten. De kalkafzetting kun je verwijderen door de kraan even in hete azijn te leggen. Na vijf minuten afspoelen en de kraan kan weer een tijd mee. Keramische kranen die lekken, worden gerepareerd door de zogenaamde kardoes te vervangen. Knelkoppelingen aanbrengen Een knelfitting als verbinding tussen twee stukken koperen pijp bestaat uit vijf delen: een koppelstuk, twee knelringen (tonnetjes) en twee wartelmoeren. De pijpen moeten voor zo n verbinding haaks afgekort, schoon en niet ingedeukt zijn. Zet eerst de wartelmoeren op de pijp en vervolgens de knelringen. Zet de pijp goed tegen de stootrand van het koppelstuk en draai dan de wartelmoeren vast, eerst met de hand en dan met twee steeksleutels. Draai de wartelmoeren ook niet te ver, want dan kan de koppeling ook gaan lekken. Is een dergelijke verbinding eenmaal gemaakt, dan zijn de ringen later niet meer onbeschadigd te verwijderen. Fig. 3.5 Knelkoppeling met wartelmoeren. Schroefverbinding met pakking Een kraan op een muurplaat die niet afgedicht wordt door een ring van rubber of fiber, wordt wel afgedicht met teflontape. De tape moet bij het aanbrengen met de KRANEN, AFSLUITERS EN DOUCHEKOPPEN 27

schroefdraad mee gewikkeld worden. Hou het begin van de tape met een vinger vast, de tape is namelijk nogal glad. Wikkel een aantal lagen voldoende stevig over elkaar heen. Het aantal lagen wordt bepaald door de grofheid van de draad. De tape knip je aan het eind niet af, maar je trekt de tape kapot, daardoor komt het ook stevig om de schroefdraad te zitten. Nu draai je de kraan op een muurplaat, het hoeft niet muurvast te zitten. Blijkt de verbinding toch te lekken, dan moet je de verbinding losmaken, alle tape verwijderen en opnieuw beginnen. Je brengt nu wel meer tape aan dan de vorige keer. Is de verbinding te ver doorgedraaid, dan mag je geen stukje terugdraaien, omdat de kans op lekkage erg groot wordt. Ook dan moet je van voren af aan beginnen. Douchekoppen Bij vervangen van douchekoppen moet je erop letten dat er koppen van verschillende groottes zijn. Een kop met te kleine gaatjes kan het uitgaan van de vlam van een grote geiser veroorzaken. Dit kan ook gebeuren als de gaatjes (door kalkaanslag) gedeeltelijk verstopt zijn. Water- en energiebesparende douchekoppen zijn aan te bevelen, maar ook hier moet je letten op voldoende doorstroom. Fig. 3.6 Regelmatig ontkalken en kiezen voor een kop die zuinig is met water. Vragen 3.3 a Waarom gebruik je bij het werken aan kranen bij voorkeur een steeksleutel en geen tang? b Noem de vijf onderdelen van een knelkoppeling. c Welke kant moet je teflontape ter afdichting op de schroefdraad draaien? d Wat kan een douchekop met een slechte doorstroom veroorzaken? 3.4 Afvoer en riolering Water speelt een belangrijke rol in het dagelijks leven. Om eten te koken, af te wassen, bij het onder de douche gaan of bij het drinken van een kop koffie of thee. Al dit water komt direct of indirect als vuil water terecht in de riolering. Om alles zonder problemen af te voeren, zal er op het recreatiebedrijf een goed aangelegd en onderhouden stelsel van buizen moeten zijn dat het vuil water afvoert. 28 ONGESTOORD VERBLIJF

Materialenkennis Bij deze afvoerleidingen komen de volgende materialen voor: PVC (polyvinylchloride); hard PE (polyetheen); gietijzer; lood; gres; koper; verzinkt staal. Het materiaal dat tegenwoordig het meest wordt toegepast, is PVC. Veel van de genoemde materialen kun je in oudere installaties nog terugvinden. In nieuwe installaties wordt algemeen gebruikgemaakt van kunststof. PVC PVC wordt in de installatietechniek vanaf 1965 toegepast. Voor die tijd werden meestal gietijzeren, loden, stalen of koperen pijpen gebruikt. Het enthousiasme voor PVC werd gevoed doordat PVC in verhouding tot de andere materialen goedkoop in aanschaf en gemakkelijk te bewerken was. Bovendien bleek PVC goed bestand tegen vele (agressieve) invloeden. Op het ogenblik wordt PVC op grote schaal toegepast als materiaal voor afvoerleidingen. Dikwandige PVC wordt gebruikt voor ondergrondse leidingen of voor leidingen die onder druk staan. Dunwandige pijpen worden bijvoorbeeld gebruikt voor regenpijpen boven de grond. De afvoerleidingen en hulpstukken van PVC behoren het KOMO-keurmerk te bezitten. De afkorting KOMO betekend Keuring Onderzoek Materialen Openbare werken. Het KOMO stelt onder andere vast aan welke eisen PVC-materialen moeten voldoen. Fig. 3.7 Logo KOMO-keurmerk. Lijmverbindingen PVC-buizen en -hulpstukken worden meestal aan elkaar bevestigd met een lijmverbinding. Voordat deze verbinding tot stand kan worden gebracht, reinig je met een schoonmaakmiddel de te lijmen oppervlakken. Vervolgens wordt PVC-lijm aangebracht. In de lijm zit een middel dat een klein laagje van de ingesmeerde delen oplost. Deze opgeloste laagjes PVC verenigen zich met de PVC uit de lijm. Het oplosmiddel verdampt waarna een zeer sterke verbinding ontstaat. AFVOER EN RIOLERING 29