Zuivel in cijfers 216
Nederland zuivelland Zuivel in cijfers 216 De publicatie Zuivel in cijfers biedt een cijfermatig overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen in de Nederlandse zuivelsector in 216 en is onderverdeeld in acht onderwerpen: Nederland zuivelland Economische betekenis Marktbeeld Melkveehouderij Industrie Handel Consumptie Organisaties Tabellen met gedetailleerde statistische informatie zijn te raadplegen op de website van ZuivelNL onder: Publicaties - Zuivel in cijfers. De cijfers over het jaar 216 hebben een voorlopig karakter, maar zullen weinig afwijken van de definitieve cijfers. Overname van gegevens uit deze publicatie is toegestaan met bronvermelding. Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. ZuivelNL Benoordenhoutseweg 46 Postbus 93453 259 AL Den Haag 7 21916 info@zuivelnl.org www.zuivelnl.org KvK 59667222 2 Zuivel in cijfers 216 Moderne sector Nederland is een zuivelland. De productie en consumptie van melk, boter en kaas kent er een lange traditie en het karakteristieke weidelandschap met koeien en windmolens is onlosmakelijk verbonden met de beeldvorming rond ons land. Achter dit beeld schuilt een moderne sector, die met oog voor mens, dier en omgeving, één van de grootste en meest vitale landbouwsectoren in Nederland vormt. Zij levert daarmee een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse economie. Van lokale traditie tot internationale business Het huidige, sterk internationaal georiënteerde business model heeft zich de afgelopen 15 jaar ontwikkeld vanuit een situatie waarin zuivelproductie in hoofdzaak een lokaal gerichte activiteit op de boerderij was. De schaalvergroting op boerderijniveau en vooral de mogelijkheid tot gekoeld transport waren belangrijke ijkpunten in de ontwikkeling van de Nederlandse zuivelindustrie. De zuivelfabrieken zagen hierdoor vanaf de jaren zestig hun actieradius en schaalgrootte sterk toenemen. Een grotere doelmatigheid in verwerking op steeds minder locaties werd de trend. Quotering van grote invloed De introductie van de melkquotering in Europa, begin jaren tachtig, betekende een nieuwe fase in de ontwikkeling van de zuivelsector. De quotering legde de productiviteitsverbetering in de melkveehouderij via schaalvergroting aan banden. Dit leidde tot een versnelde ontwikkeling in de bedrijfsefficiëntie via een gestaag teruglopende melkveestapel en een groeiende productie per koe. Dit laatste was mogelijk door doelmatiger ruwvoerwinning, verbeterde voederkwaliteit en genetische selectie via fokprogramma s. Bij de zuivelindustrie gaf de rem op de hoeveelheid melk een extra impuls aan het streven naar grotere doelmatigheid, waardoor de Nederlandse zuivelindustrie is uitgegroeid tot één van de meest geconsolideerde ter wereld. De afschaffing van de melkquotering eind maart 215 en de op lange termijn kansrijke ontwikkelingen op de mondiale zuivelmarkt gaven in de afgelopen jaren binnen de melkveehouderij en zuivelindustrie een impuls aan nieuwe investeringen, gericht op capaciteitsgroei via modernisering, uitbreiding en nieuwbouw. Fosfaatplafond Door de sterke groei van de melkveehouderij is het fosfaatproductieplafond in 215 en 216 overschreden en dreigt ook in 217 een overschrijding. Om de fosfaatproductie terug te dringen is in 217 het fosfaatreductieplan in werking getreden en zal vanaf 1 januari 218 het fosfaatrechtenstelsel worden ingevoerd. Door deze maatregelen zal de melkveestapel significant afnemen en zal er in de komende jaren weinig ruimte zijn voor groei van de melkproductie. Zuivel in cijfers 216 3
Nederlandse zuivelsector in vogelvlucht Koemelkproductie 14,5 mrd kg 45 duizend fte's in melkveehouderij en industrie Geitenmelkproductie,3 mrd kg 16,6% 25 ondernemingen met 53 zuivelfabrieken 1,8 mln melk- en kalfkoeien,3 mln melkgeiten Boter en boterolie 1,6% Condens 5,6% Melkverwerking Consumptiemelk en -producten 7,1% Kaas 55,4% Exportwaarde 6,4 mrd Melkpoeder 13,7% 17,5 duizend melkveebedrijven 1,1 mln hectare grasland en snijmais 28% oppervlakte Nederland 7% bijdrage aan handelsbalans Weidegang bij bijna 8% van de bedrijven 4,4 mrd melkveehouderij Productiewaarde 6,4 mrd zuivelindustrie bron: ZuivelNL, RVO.nl, CBS, Melk, kaas en yoghurt in de Schijf van Vijf 4 Zuivel in cijfers 216 Duurzame Zuivelketen, Voedingscentrum Zuivel in cijfers 216 5
Economische betekenis Werkgelegenheid melkveehouderij en industrie Nederland Melkveehouderij Zuivelindustrie Melkveebedrijven Nederland, ontwikkeling inkomen uit bedrijf 8. 37.5 1.8 33.3 9.7 32.9 12. 6. 4. 25 21 215 bron: CBS, Eurostat, LEI 2. 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 bron: Wageningen University & Research Bruto productiewaarde Nederlandse landbouw 12% 16% 6 Zuivel in cijfers 216 13% Bruto productiewaarde 216: 26,9 mrd Productiewaarde Nederlandse melkveehouderij en industrie 8 7 6 5 4 3 2 1 mrd 21% 38% melkveehouderij tuinbouw vee, vlees en eieren melkveehouderij akkerbouw overig bron: Eurostat zuivelindustrie 25 21 215 216 bron: Eurostat, ZuivelNL Zuivelomzet industrie per inwoner in de EU 215 Ierland Nederland Denemarken Frankrijk België Duitsland Italië Verenigd Koninkrijk Spanje Polen Handelsbalans 216 Zuivelproducten 2,6 mrd 1. Landbouwproducten 56,6 mrd 185 185 179 INVOER 328 37 Totaal 38,6 mrd Positief saldo handelsbalans Totaal 51,8 mrd Landbouwproducten 27, mrd Zuivelproducten *) 3,8 mrd 45 423 Totaal 432,3 mrd 56 Landbouwproducten 83,6 mrd 748 EU-28 288 UITVOER *) Kaas, boter en boterolie, gefermenteerde producten, ingedikte melk, melk en room, wei en weiproducten en producten met melkbestanddelen (HS-codes 41 t/m 46 en 1721) 854 Zuivelproducten 6,4 mrd bron: Eurostat bron: CBS, Eurostat Zuivel in cijfers 216 7
Marktbeeld Marktprijzen In 216 was sprake van een aanbodgedreven markt. De ontwikkelingen in het aanbod leidden met name tot sterke fluctuaties in de prijzen van vetgerelateerde producten als boter, kaas en vol melkpoeder. In de maanden april en mei zwakte de groei van de Europese melkproductie af. Ook buiten Europa stagneerde het aanbod. Als gevolg van de minder sterke aanbodgroei dan verwacht en een iets aantrekkende vraag bereikte de zuivelmarkt eind april de bodem, waarna deze in mei sterk opveerde. Alleen de prijs van mager melkpoeder bleef onveranderd op het interventieprijsniveau liggen, waardoor de interventievoor raden snel verder toenamen. In het eerste kwartaal van 216 was sprake van een sterke toename van de mondiale melkplas. Groei vond voornamelijk plaats in Europa, met name in het noordwestelijke deel daarvan. In combinatie met een tegenvallende vraag zorgde dit voor een disbalans op de markt. De voorraden liepen op en de prijzen stonden onder druk. De prijs van mager melkpoeder bleef rond het interventieprijsniveau hangen. Hierdoor liepen de interventievoorraden verder op. Nederlandse notering boter en mager melkpoeder per 1 kg, exclusief btw, af fabriek 5 4 3 2 1 mager melkpoeder: max 383, boter: min 25, boter mager melkpoeder: min 15, mager melkpoeder boter: max 439, jan-5 jul-5 jan-6 jul-6 jan-7 jul-7 jan-8 jul-8 jan-9 jul-9 jan-1 jul-1 jan-11 jul-11 jan-12 jul-12 jan-13 jul-13 jan-14 jul-14 jan-15 jul-15 jan-16 jul-16 jan-17 Vanaf juni daalde het aanbod wereldwijd. Niet alleen in de EU was sprake van krimp, ook in Oceanië en Zuid-Amerika werd minder melk geproduceerd. De VS waren het enige exportland van betekenis met een beduidende groei van de melkplas. Het teruggelopen aanbod vertaalde zich in de rest van het jaar in sterk oplopende prijzen. Met name vet gerelateerde producten als boter, kaas en vol melkpoeder noteerden fors hoger. De Nederlandse boternotering bereikte eind november zelfs een recordniveau. In eerste instantie onttrok mager melkpoeder zich aan de opleving van de markt. In de maanden juni tot en met augustus werd er nog volop geïntervenieerd. Daarna liep de prijs langzaam op tot ruim boven het interventieprijsniveau. De ontwikkeling van het gemiddelde prijsniveau ten opzichte van 215 liet per product een wisselend beeld zien. De gemiddelde noteringen van mager melkpoeder en weipoeder bleven nagenoeg onveranderd. De gemiddelde notering voor boter steeg met 1%. Daarentegen liep de gemiddelde notering van vol melkpoeder (-4%) en de gemiddelde indicatieve waarde voor Gouda kaas (-6%) terug. Jaargemiddelde Nederlandse noteringen per 1 kg, exclusief btw, af fabriek Interventievoorraden in de EU 4 3 2 1 jan-5 jul-5 jan-6 jul-6 jan-7 jul-7 jan-8 jul-8 jan-9 jul-9 boter jan-1 jul-1 jan-11 jul-11 bron: ZuivelNL mager melkpoeder jan-12 jul-12 jan-13 jul-13 jan-14 jul-14 jan-15 jul-15 jan-16 jul-16 jan-17 bron: EU Milk Market Observatory Jaar Vol Mager spray melkpoeder voor: Spray Verse boter melkpoeder 1) Menselijke consumptie 1) Veevoeder (bulk) 2) weipoeder 216 325,83 225,48 179,65 165,52 64,42 215 295,35 234,56 18,88 165,23 64,94 214 332,54 31, 258,79 231,98 89,33 213 39,98 352,73 32,56 292,6 96,85 212 3,87 27,37 233,52 219,98 91,75 211 394,38 3,25 238,87 219,71 85,73 21 346,52 268,5 217,46 199,98 68,35 29 248,83 23,98 176,42 155,73 48,44 28 262,67 27,13 212,83 192,29 44,38 27 337,92 332,48 317,2 297,12 1,75 26 252,94 237,8 212,29 27,31 73,48 25 279,33 241,27 196,96 192,81 55,77 1) volgens gebruikelijke handelskwaliteit (op eiwit gestandaardiseerd) 2) franco geleverd bron: ZuivelNL 8 Zuivel in cijfers 216 Zuivel in cijfers 216 9
Melkprijzen De daling van de marktprijzen aan het begin van het jaar zorgde er in de eerste helft van 216 voor dat de aan de melkveehouders uitbetaalde melkprijs nog verder terug liep. Reeds vanaf 214 was sprake van teruglopende melkprijzen. In de maanden juni tot en met augustus bleef de melkprijs stabiel, waarna deze sterk herstelde als gevolg van de opleving in de zuivelmarkt. Als gevolg van het late herstel van de melkprijzen nam de aan melkveehouders uitbetaalde gemiddelde melkprijs in 216 uiteindelijk voor het tweede jaar op rij af (-7%). Uitbetaalde melkprijs 45 per 1 kg 4 35 3 Internationale melkprijsvergelijking per 1 kg Onderneming Land 215 216 216/215 Granarolo (Noord) Italië 38,93 36,83-5,4% Valio Finland 36,3 35,21-2,3% Danone (Pas de Calais) Frankrijk 33,7 31,57-4,5% FrieslandCampina Nederland 33,22 3,8-7,3% Sodiaal (Pas de Calais) Frankrijk 33,41 3,29-9,3% Savencia (Basse Normandie) Frankrijk 32,69 29,78-8,9% Lactalis (Pays de la Loire) Frankrijk 31,67 29,31-7,4% Arla Foods DK Denemarken 3,5 28,28-7,3% Milcobel België 28,45 26,88-5,5% Dairy Crest (Davidstow) Verenigd Koninkrijk 34,44 26,67-22,6% Müller (Leppersdorf) Duitsland 28,16 26,1-7,3% Kerry Agribusiness Ierland 28,29 24,84-12,2% DMK Duitsland 27,36 24,71-9,7% Dairygold Ierland 27,85 24,63-11,6% DOC Cheese Nederland 26,54 23,96-9,7% Glanbia Ierland 26,58 22,99-13,5% Gemiddelde melkprijs 31,7 28,3-8,9% Hochwald eg Duitsland 31,4 26,36-15,1% Emmi Zwitserland 53,51 47,46-11,3% Fonterra Nieuw-Zeeland 21,5 28,2 33,1% Verenigde Staten klasse III Verenigde Staten 35,82 33,99-5,1% Opmerking: standaardmelk 4,2% vet en 3,4% eiwit (exclusief btw en inclusief nabetalingen) bron: LTO (www.milkprices.nl) 1 Zuivel in cijfers 216 25 Nederland EU 2 Consumentenprijzen Gemiddelde Nederlandse consumentenprijzen 21 215 216 Belegen Goudse kaas (1 kg) 8,8 7,19 6,94 Halfvolle melk (1 liter),64,77,76 Roomboter, ongezouten (25 gr) 1,4 1,28 1,26 Vanillevla (1 liter),86,96,96 Ontwikkeling Nederlandse consumentenprijsindices Gemiddelde 214=1 15 11 jan-5 jul-5 jan-6 jul-6 jan-7 jul-7 jan-8 jul-8 jan-9 jul-9 jan-1 jul-1 jan-11 jul-11 jan-12 jul-12 jan-13 jul-13 jan-14 jul-14 jan-15 jul-15 jan-16 jul-16 jan-17 index 1 15 95 1 9 95 consumptiemelk* yoghurt kaas en kwark boter totaal bestedingen consumptiemelk* yoghurt kaas en kwark boter totaal bestedingen *Verse halfvolle en magere melk *Verse halfvolle en magere melk bron: Europese Commissie bron: CBS 214 215 216 213 214 215 bron: CBS Zuivel in cijfers 216 11
Melkveehouderij Melkproductie In 216 produceerde de Nederlandse melkveehouderij ruim 14,5 miljard kg melk, waarmee het record van het jaar daarvoor werd verbroken. Er kwam maar liefst 1 miljard kg extra melk bij, een groei van ruim 7%. De toename van de melkplas werd gerealiseerd door de melkveestapel sterk uit te breiden. De gemiddelde melkgift per koe was namelijk met ruim 8.3 kg nagenoeg gelijk aan die van 215. Volgens de CBS landbouwtelling van 216 bedroeg het aantal melk- en kalfkoeien 1,75 miljoen stuks, bijna 8% meer dan in 215. De groei van de melkveestapel zette tot het einde van het jaar door. Begin december 216 telde Nederland 1,8 miljoen melk- en kalfkoeien. Schaalgrootte De structuurontwikkeling binnen de melkveehouderij kenmerkt zich al decennia lang door een afnemend aantal bedrijven en een voortgaande schaalvergroting. Het aantal melkveehouders nam volgens het CBS in 216 verder af naar iets minder dan 18 duizend bedrijven (-1,9%). De gemiddelde melkproductie per bedrijf bereikte een volume van 81 duizend kg. Dit was 7 duizend kg meer dan in 215 (+9,5%). Deze stijging was het gevolg van de sterke uitbreiding van de melkveestapel. Dat het aantal koeien per bedrijf fors is toegenomen, blijkt ook uit de groei van het aantal melkveehouders met meer dan 15 melkkoeien op het bedrijf. In 216 nam het aantal bedrijven in deze categorie toe van ruim 1.9 naar bijna 2.5. De sterke toename van de melkveestapel in 215 en 216 leidde ertoe dat de fosfaatproductie in deze jaren ruim boven het sectorplafond van 84,9 miljoen kg fosfaat uitkwam. Om de fosfaatproductie terug te dringen is in 217 het fosfaatreductieplan in werking getreden. Dit zal leiden tot een forse afname van het aantal melkkoeien. Melkproductie en melkveestapel in Nederland 1.8 15. Melk- en kalfkoeien (x 1.) Melkproductie () Nederlandse fosfaatproductie in dierlijke mest 2 15 1 Pluimvee 1.7 Aantal melkveebedrijven in 25: 23.527 Aantal melkveebedrijven in 21: 19.85 Melk- en kalfkoeien Melkproductie 14. 5 21 211 212 213 214 215 216 Varkens Rundvee bron: CBS 1.6 Aantal melkveebedrijven in 215: 18.265 Aantal melkveebedrijven in 216: 17.91 13. Runderslachtingen Nederland 2. aantal stuks 215 216 217 1.5 12. 15. 1.4 11. 1. 1.3 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 1. bron: CBS, RVO.nl, ZuivelNL 5. januari december bron: RVO.nl 12 Zuivel in cijfers 215 Zuivel in cijfers 215 13
Melkstallen Nederland Indeling naar soort melkstal Melkproductie per land 215, in kg per hoofd van de bevolking Cijfers gebaseerd op de koe- en buffelmelkproductie 14,8% 2,% 7,% 6,9% 5,8% 4,8% 3,% 1,9% 3,2% 2,4% situatie 25 67,5% 41,% visgraat melkstal automatische melksystemen zij-aan-zij melkstal grupstal draaimelkstal tandemmelkstal swingover melkstal bron: Stichting KOM Noord- en Centraal-Amerika Verenigde Staten 294 Canada 252 Mexico 92 EU-28 Ierland 1.433 Denemarken 939 Nederland 798 Litouwen 69 Duitsland 43 Frankrijk 42 Polen 34 België 33 Verenigd Koninkrijk 239 Italië 188 217 EU gemiddeld 322 Europa Wit-Rusland 741 Zwitserland 487 Oekraïne 231 Rusland 212 Azië Pakistan 223 India 114 Japan 58 Zuid-Korea 43 China 3 Thailand 15 Vietnam 8 Indonesië 3 Maleisië 3 Filippijnen 21,7% situatie 216 Weidegang in Nederland 212 213 214 215 216 73,6% 7,6% 18,8% 72,2% 7,8% 2,% 7,1% 7,7% 22,2% 69,9% 8,4% 21,7% 7,5% 8,4% 21,1% Volledige weidegang Deelweidegang Geen weidegang Zuid-Amerika Uruguay 682 Argentinië 275 Brazilië 173 Chili 148 Colombia 145 Venezuela 7 Afrika Algerije 94 Kenia 84 Egypte 61 Zuid-Afrika 61 Nigeria 3 Per capita melkproductie wereldwijd: 17 kg Midden-Oosten Turkije 222 Israël 169 Iran 98 Saudi-Arabië 67 Ver. Arab. Emiraten 5 Oceanië Nieuw-Zeeland 4.767 Australië 411 Bij volledige weidegang lopen de melkgevende koeien op jaarbasis gedurende ten minste 12 dagen en ten minste 6 uur per dag buiten bron: Duurzame Zuivelketen, ZuivelNL bron: ZuivelNL, IDF 14 Zuivel in cijfers 216 Zuivel in cijfers 216 15
Industrie Melkaanvoer De ontwikkeling van de mondiale melkplas is in 216 van grote invloed geweest op de zuivelmarkt. Tot en met mei was nog sprake van een toename. Vanaf juni liep de melkaanvoer in de belangrijkste exporterende landen beduidend terug. Uitzondering hierop waren de VS, die gedurende het gehele jaar groei realiseerden. Ondanks de forse krimp van de EU melkaanvoer vanaf juni nam het volume per saldo nog met,2% toe, wat het gevolg was van de sterke start aan het begin van het jaar. Grootste stijging, zowel absoluut als relatief, vond plaats in Nederland. Ook Ierland en Polen noteerden een toename. Daarentegen kromp de melkaanvoer in Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Melkverwerking De Nederlandse zuivelindustrie verwerkte in 216 naar schatting 14 miljard kg melk, ruim 5% meer dan in 215. Een groot deel van de extra melk werd verwerkt tot kaas en niet-mager melkpoeder. De kaasproductie nam met meer dan 5% toe tot een volume van 89 duizend kg. De niet-mager melkpoeder productie groeide zelfs met 2%, wat mogelijk was door forse capaciteitsuitbreiding. Melkaanvoer internationaal Melkaanvoer belangrijkste exporterende landen in de wereld, gerangschikt op absolute ontwikkeling mrd kg Volume 216 Absolute ontwikkeling t.o.v. 215 Relatieve ontwikkeling t.o.v. 215 Verenigde Staten 96,4 1,7 1,8% EU-28 151,7,4,2% Nederland 14,3 1, 7,5% Ierland 6,9,3 4,% Polen 11,1,3 2,4% Italië 1,8,1 1,2% Denemarken 5,3,,% België 3,9 -,1-2,8% Duitsland 31,3 -,2 -,5% Frankrijk 24,7 -,6-2,5% Verenigd Koninkrijk 14,5 -,6-4,3% EU 28,9,3,9% Industriële zuivelproductie Nederland 215 216 * 216/215 Melk afgeleverd aan fabrieken 13.331 14.33 7,5% Voor verwerking beschikbare melk 13.37 14. 5,2% Consumptiemelk en -producten (exclusief toevoegingen, inclusief room) 985 1. 1,6% Kaas (inclusief kwark) 845 89 5,3% Boter en boterolie 217 228 4,9% Niet-mager melkpoeder 136 163 2,1% Mager melkpoeder 69 7 2,4% Gecondenseerde melk (inclusief koffiemelk) 48 372-8,8% * gebaseerd op de ontwikkeling van de maandcijfers Bestemming melk Nederland 216 Boter en boterolie 1,6% Condens 5,6% Consumptiemelk en -producten 7,1% 16,6% bron: RVO.nl, ZuivelNL Uruguay 1,8 -,2-1,1% Nieuw-Zeeland 21,2 -,4-1,7% Australië 9,3 -,7-6,7% Brazilië 23,9 -,9-3,7% Argentinië 9,4-1,4-12,6% 16 Zuivel in cijfers 216 bron: Eurostat, RVO.nl, nationale statistieken Melkpoeder 13,7% Kaas 55,4% Bron: RVO.nl, ZuivelNL Zuivel in cijfers 216 17
Geografische spreiding zuivelindustrie Situatie per 31-12-216 Lutjewinkel Katwoude Beemster Workum Zeewolde Sloten Dronrijp Bolsward Lelystad Leeuwarden Scharsterbrug Meppel Rouveen Nunspeet Heerenveen Kampen Dalfsen Gerkesklooster Noordwijk Marum Balkbrug Ommen Bedum Beilen Hoogeveen Coevorden Structuur De Nederlandse zuivelindustrie bestond eind 216 uit 25 ondernemingen met in totaal 53 productielocaties. Vijf van deze ondernemingen zijn coöperaties. Zij verwerken de melk in 27 fabrieken. De productiewaarde kwam in 216 uit op 6,4 miljard, nagenoeg gelijk aan het niveau van het voorgaande jaar. Net als in 214 en 215 heeft de sterke toename van de verwerkte melkplas vanwege de lagere prijsniveaus in de markt niet geleid tot een stijging van de productiewaarde. Per 1 kg verwerkte melk kwam de productiewaarde uit op een niveau van 45,71, ruim 5% lager dan in 215. Top-2 grootste zuivelconcerns Omzet in 215 + fusies en acquisities tussen 1 januari en 15 juni 216 Nijkerk Lochem Hengelo Concern Land Zuivelomzet ( mrd) 1 Nestlé Zwitserland 22,5 Zoetermeer Steenderen Borculo 2 Lactalis Frankrijk 16,5 Rotterdam Maasdam Etten-Leur Kengetallen Ondernemingen (die meer dan 1 miljoen kg (rauwe) melk, room en/of wei verwerken) Bleskensgraaf Gorinchem Well Molenschot Schoonrewoerd Den Bosch Veghel 214 215 216 23 25 25 Totaal fabrieken 53 54 53 - Coöperatief 29 28 27 - Niet-coöperatief 24 26 26 Verwerkte melk () 12.68 13.37 14. Productiewaarde ( mln) 6.85 6.425 6.4 Cuijk Rijkevoort Boxmeer Nuenen Born Beek Zelhem FrieslandCampina 21 Ausnutria Hyproca 2 A-ware 2 Bel Leerdammer 2 DOC Kaas 2 Henri Willig 2 Nutricia 2 Rouveen Kaasspecialiteiten 2 Vreugdenhil Dairy Foods 2 Arla Foods - Nijkerk CONO Kaasmakers - Beemster Delta Milk - Bleskensgraaf Den Eelder - Well DVNutrition - Hoogeveen Eijssen Dairy - Beek Farm Dairy - Lelystad Fonterra - Heerenveen Globemilk - Boxmeer Hochwald - Bolsward Nestlé - Nunspeet Kaasmakerij Özgazi - Etten-Leur Sloten - Sloten Vecozuivel - Zeewolde VIV Buisman - Zelhem Zuivelhoeve - Hengelo 3 Danone Frankrijk 15,1 4 Dairy Farmers of America Verenigde Staten 12,4 5 Fonterra Nieuw-Zeeland 11,8 6 FrieslandCampina Nederland 11,1 7 Arla Foods Denemarken/Zweden 9,4 8 Yili China 8,4 9 Saputo Canada 7,8 1 Dean Foods Verenigde Staten 7,2 11 Mengniu China 7,1 12 Unilever Nederland/Verenigd Koninkrijk 6,3 * 13 Kraft Heinz Verenigde Staten 5,9 14 Sodiaal Frankrijk 5,1 15 Müller Duitsland 5, * 16 DMK Duitsland 5, 17 Meiji Japan 4,6 18 Schreiber Foods Verenigde Staten 4,5 * 19 Savencia Frankrijk 4,4 2 Agropur Canada 4,1 bron: RVO.nl, ZuivelNL * schatting bron: Rabobank 18 Zuivel in cijfers 216 Zuivel in cijfers 216 19
Handel Uitvoer De totale uitvoerwaarde is in 216 met bijna 3% toegenomen tot een bedrag van meer dan 6,4 miljard. De export liet bij de belangrijke productgroepen een wisselend beeld zien. Enerzijds steeg de uitvoerwaarde van kaas, boter en -olie en niet-mager melkpoeder, anderzijds daalde die van mager melkpoeder, gecondenseerde melk en wei en weiproducten. Nederlandse export naar werelddeel in melkequivalenten 216 Export van kaas, boter en boterolie, gefermenteerde producten, ingedikte melk, melk en room, wei en weiproducten en producten met melkbestanddelen (HS-codes 41 t/m 46 en 1721) 1. 8. 71,2% Het Nederlandse exportvolume van kaas nam in 216 met bijna 9% toe tot 913 duizend 6. ton. Grootste deel van het extra volume werd in de EU afgezet. Ook naar derde landen werd meer kaas uitgevoerd, met name naar landen in Midden en Zuid-Amerika en in overig Europa. Dankzij de forse stijging van de hoeveelheid werd het effect van het 4. gemiddeld lagere prijsniveau teniet gedaan. Uiteindelijk kwam de waarde van de kaasexport uit op een bedrag van bijna 3,2 miljard (+2,1% t.o.v. 215), goed voor bijna de helft van de totale uitvoerwaarde. 2. 14,6% Ook bij boter en -olie en niet-mager melkpoeder zorgde het fors hogere exportvolume ervoor dat, ondanks een gemiddeld lager prijsniveau, de uitvoerwaarde toenam. Bij mager melkpoeder nam de uitvoerwaarde af als gevolg van een fors lagere hoeveelheid. Het gemiddelde prijsniveau daarvan was nagenoeg gelijk aan het jaar daarvoor. EU-28 7,8% 3,2% Azië Afrika Midden- en Zuid-Amerika 1,3%,9%,4%,6% Noord-Amerika Oceanië e Europa bron: CBS, Eurostat Nederlandse uitvoerwaarde naar bestemming 216 Verenigd Koninkrijk 5% EU 9% Zweden 3% Griekenland 3% Italië 4% Spanje 5% Frankrijk 14% Europese Unie 4,6 mrd België 2% Duitsland 37% e derde landen 54% Derde landen 1,8 mrd China (incl. Hong Kong) 9% Verenigde Staten 6% Saudi-Arabië 5% Japan 5% Zuid-Korea 5% Verenigde Arabische Emiraten 5% Algerije 4% Koeweit 4% Egypte 3% bron: CBS, Eurostat De EU is structureel de belangrijkste afzetregio voor Nederlandse zuivelproducten. In 216 was de intrahandel goed voor ruim 72% ( 4,6 miljard) van de totale uitvoerwaarde. Hiervan werd respectievelijk 37% en 2% in de buurlanden Duitsland en België gerealiseerd en 14% in Frankrijk. Nederland is daarnaast van alle lidstaten het meest actief op de wereldmarkt, met een aandeel van 5% in de wereldhandel. Hiermee is Nederland de vijfde zuivelexporteur van de wereld, na Nieuw-Zeeland, Verenigde Staten, Australië en Wit-Rusland. Belangrijkste bestemmingen voor de Nederlandse zuivelexport buiten de EU zijn China (inclusief Hong Kong), Verenigde Staten en Saudi-Arabië. Naast de export van reguliere zuivelproducten worden ook andere producten verhandeld met een hoog zuivelbestanddeel, zoals bijvoorbeeld kindervoeding. Voor de Nederlandse zuivelsector levert de export van kindervoeding een belangrijke bijdrage aan de omzet. In 216 werd bijna 268 duizend ton kindervoeding geëxporteerd. Hiervan werd iets minder dan 113 duizend ton richting China (inclusief Hong Kong) verscheept. 2 Zuivel in cijfers 216 Zuivel in cijfers 216 21
Invoer Positie Nederlandse zuivelexport op de wereldmarkt 216 Herkomstlanden Nederlandse invoer Exportaandelen belangrijkste zuivelexporteurs (wereldhandelstotaal 216: 71,5 mrd kg melkequivalent) 15,8% Uruguay 2,3% Argentinië 2,4% Wit-Rusland 5,5% Invoerwaarde 216: 2,6 mrd Invoerwaarde 12% 216: 2,6 mrd 12% Denemarken 4% Denemarken Italië 4% 4% Italië 4% Verenigd Koninkrijk 5% Verenigd Koninkrijk 5% Ierland 8% Ierland 8% EU 5,7% Australië 5,9% Ierland 1,5% Nederland 5,% Denemarken 1,6% EU 26,3% Polen 1,7% België 1,9% Verenigde Staten 14,1% Frankrijk 1% Frankrijk 1% Duitsland 4,6% Frankrijk 4,3% Duitsland 37% Duitsland 37% België 2% België 2% Nederlandse export naar derde landen: 3,6 mrd kg In % van de wereldhandel: 5,% Nieuw-Zeeland 27,7% bron: CBS, Eurostat, Comtrade, ZuivelNL Top-5 exporteurs 216 Herkomstlanden Nederlandse invoer per product 216, index (215=1) index (215=1) Kaas EU 1) w.v. Nederland Nieuw-Zeeland Verenigde Staten Wit-Rusland Australië Totaal Boter en boterolie 82 14 355 287 24 17 index 111,3 13,8 18,7 9,6 111,9 99,6 Nieuw-Zeeland EU 1) w.v. Nederland Wit-Rusland Australië Verenigde Staten 52 194 33 84 33 25 index 1,5 12, 113,2 95,6 93,1 18,3 2.315 15,8 Totaal 949 12,5 Niet-mager melkpoeder Mager melkpoeder Nieuw-Zeeland EU 1) w.v. Nederland Uruguay Argentinië Australië 1.345 373 138 127 19 74 index 97,5 99,2 114,4 13,3 79,3 112,7 Totaal 2.13 98,9 1) exclusief intrahandel EU 1) w.v. Nederland Verenigde Staten Nieuw-Zeeland Australië Wit-Rusland Totaal 574 55 567 444 166 111 index 83, 76,9 11,3 17,9 81,7 91,2 2.152 97,2 bron: Eurostat, Comtrade 16 16 12 12 8 8 4 4 6 6 45 45 3 3 15 15 18 18 135 135 9 9 45 45 Kaas Totale invoer: Kaas315 Totale invoer: 315 Duitsland Duitsland België België Frankrijk Frankrijk Denemarken Denemarken Frankrijk Frankrijk Spanje Spanje Boter en boterolie Totale invoer: 133 Boter en boterolie Totale invoer: 133 Ierland Ierland Duitsland Duitsland België België Melk en room (in consumenten verpakking) Totale(ininvoer: 345 mln verpakking) kg Melk en room consumenten Totale invoer: 345 België België Duitsland Duitsland Tsjechië Tsjechië bron: Eurostat 22 Zuivel in cijfers 216 Zuivel in cijfers 216 23
Consumptie Nederland heeft een lange traditie van zuivelconsumptie. Melk, kaas, yoghurt en zuiveldesserts vormen voor veel Nederlanders onderdeel van het dagelijkse voedingspatroon. Dat zuivel ook gezond is, wordt ondersteund door het gegeven dat het Voedingscentrum zuivel een prominente plek heeft gegeven in de Schijf van Vijf. Dit is een hulpmiddel dat wordt gebruikt in de voorlichting over goede en gezonde voeding. Zuivelconsumptie Nederland Grammen per dag, totale bevolking 1-79 jaar Melk en melkdranken Yoghurt Karnemelk en yoghurtdranken Kaas Pudding IJs * totaal: 355 gram per dag De Nederlandse kaasconsumptie per hoofd van de bevolking beweegt zich al jaren boven het Europese gemiddelde. Gemiddeld eet een Nederlander ongeveer 2 kg kaas per jaar. Het aandeel van zuivel in de consumptieve bestedingen van Nederlandse huishoudens aan voeding en niet alcoholische dranken is met 14% al jaren min of meer stabiel. In 215 was daarmee bijna 4,9 miljard gemoeid, ofwel 1,6% van het totaal aan consumptieve bestedingen. Zuivel in de Schijf van Vijf met melk, kaas en yoghurt Kwark Koffiemelk * e * gram 4 8 12 16 * inclusief niet-zuivel gerelateerde bestanddelen Consumptieve bestedingen Nederlandse huishoudens 215 Totale consumptieve bestedingen 31,8 mrd Voeding en niet-alcoholische dranken 34,6 mrd Brood en graanproducten 7,2 mrd Aardappelen, groenten en fruit 6,7 mrd Vlees en vleesproducten 6,7 mrd Zuivel, eieren, oliën en vetten 4,9 mrd e voedingsmiddelen 9,1 mrd Zuivelconsumptie Nederland buitenshuis Naar leeftijd, % van totale consumptie 25% School en werk Restaurant Buiten en op reis 2% 15% 1% 5% Zuivelconsumptie Nederland naar eetmoment Totale bevolking 1-79 jaar Tussendoor 21% Diner 27% Ontbijt 27% Lunch 25% % 1-8 jaar 9-18 jaar 19-5 jaar 51-79 jaar bron: CBS bron: Voedselconsumptiepeiling 212-216 RIVM 24 Zuivel in cijfers 216 Zuivel in cijfers 216 25
Organisaties Belangenbehartiging Primaire sector LTO Nederland Land- en Tuinbouworganisatie: ondernemers- en werkgevers organisatie voor de agrarische sector www.lto.nl De Nederlandse zuivelsector is sterk georganiseerd. Iedere schakel in de productie keten heeft zijn eigen belangenbehartigende organisatie(s). Een groot deel van de melkveehouders wordt vertegenwoordigd door de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO Nederland), NMV Nederlandse Melkveehouders Vakbond: belangenbehartigende organisatie voor en door melkveehouders www.nmv.nu in het bijzonder door de LTO vakgroep Melkveehouderij. Daarnaast is er de Nederlandse Melkveehouders Vakbond (NMV). De industrie wordt vertegenwoordigd door de Nederlandse Zuivelorganisatie (NZO), de handel door branchevereniging Gemzu en de detailhandel door de Vereniging Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL). BBZ Industrie en handel Bond voor boerderijzuivelbereiders: organisatie voor belangenbehartiging van zelfzuivelende melkveehouders en voor productpromotie www.boerderijzuivel.nl Ketenorganisatie ZuivelNL NZO Nederlandse Zuivel Organisatie: branchevereniging van de Nederlandse zuivelindustrie www.nzo.nl Op initiatief van NZO en LTO is in januari 214 de private ketenorganisatie ZuivelNL opgericht. ZuivelNL is een vereniging van NZO, LTO en NMV, waarin andere aan de Gemzu Branche- en ondernemersorganisatie voor de Nederlandse zuivelhandel www.gemzu.nl zuivel sector gelieerde organisaties kunnen participeren. De missie van ZuivelNL is het versterken van de Nederlandse zuivelketen met respect voor milieu en maatschappij. ZuivelNL is actief op terreinen waar samenwerking tussen de schakels in de zuivel keten tot meerwaarde leidt. ZuivelNL faciliteert de Nederlandse zuivelketen op het gebied van: CBL Centraal Bureau Levensmiddelenhandel: branchevereniging voor de supermarktbranche en food service bedrijven www.cbl.nl Voedselveiligheid Monitoring en onderzoek ZuivelNL Ketenorganisatie voor de zuivel: vereniging van LTO, NMV en NZO, actief op thema s waar samenwerking tussen de schakels in de zuivelketen meerwaarde biedt www.zuivelnl.org Diergezondheid Bestrijding dierziekten, monitoring en onderzoek Duurzaamheid Duurzame Zuivelketen, KringloopWijzer, Stichting Weidegang Onderzoek en innovatie Praktijkonderzoek en ontwikkeling van de melkveehouderij Arbeid Platform voor arbeidsaangelegenheden in de zuivelsector Export Coördinatie veterinaire handelsproblemen bij export zuivel naar derde landen NNC-IDF Nederlandse Nationaal Comité (NNC) van de Internationale Zuivelbond (IDF) Marktinformatie Nederlandse zuivelnoteringen, internationale melkprijsvergelijking, statistiek Onderwijs Zuivelacademie, Zuivel Werkt!, lesmateriaal, boerderijbezoek, COKZ QLIP GD Wageningen UR Livestock Research NIZO Food Research RVO Centrale organisatie voor kwaliteits toezicht in de zuivel: uitvoerende controleorganisatie gespecialiseerd in kwaliteitsborging in de zuivelketen Private instelling voor analyse en certificering in de zuivelketen en agrofood Gezondheidsdienst voor dieren: dienstverlener op het terrein van o.a. programma s voor dierziektebestrijding Organisatie actief in onderzoek op voor melkveehouderij relevante thema s Onderzoeksinstituut voor ondermeer producttechnologie en de kwaliteit van melk Rijksdienst voor Ondernemend Nederland: onderdeel van het ministerie van Econo mische Zaken gericht op de ondersteuning van ondernemers www.cokz.nl www.qlip.nl www.gddiergezondheid.nl www.wageningenur.nl www.nizo.com www.rvo.nl Platform Boerderijeducatie Nederland IDF De Internationale Zuivelbond (IDF) vormt een wereldwijd netwerk van deskundigen en richt zich op kennisbevordering op vrijwel alle voor zuivel relevante onderwerpen. www.fil-idf.org 26 Zuivel in cijfers 216 Zuivel in cijfers 216 27