Een stappenplan voor de architect Energiezuinig renoveren Energiezuinige toepassingen voor nieuwbouw komen in exponentieel tempo op de markt. Maar hoe een energiezuinig renovatieproject - met zijn specifieke problemen - tot een goed einde brengen? Op de vier NAV-infosessies kwamen niet minder dan 1.200 architecten zich informeren. EPC & EPB NAV-energieconsulent arch. Luc Dedeyne schetste een (voor) beeld van de renovatiemarkt in Vlaanderen. Aan de hand van een casestudy - een bestaande rijwoning uit 1924 met een slechte EPC-toestand - werd bekeken welke nieuwe installaties al dan niet in de bestaande situatie konden ingepast worden. Typerend voor deze voorbeeldwoning waren onder meer de samenstelling van de niet geïsoleerde schildelen, de gaskachels als ruimteverwarming en de productie van het sanitair warm water via een accumulatiekachel. Geen sprake uiteraard van ventilatie of hernieuwbare energie. De volgende sprekers gaven de aanwezige architecten een stappenplan voor het energiezuinig renoveren van een woning mee. Na-isolatie in een woning Prof. Staf Roels van het Laboratorium Bouwfysica van de KU Leuven had het over de na-isolatie in een woning. Binnenisolatie is in de praktijk vaak een moeilijke oplossing omwille van onder meer aansluitpunten, leidingen en koudebruggen. De haalbaarheid - en dus betaalbaarheid - hangen sterk af van het gebouw in kwestie. Buitenisolatie is een zeer performant systeem en gebeurt best gelijktijdig met de vervanging van het schrijnwerk. Voor dakisolatie gelden meestal dezelfde prestatie-eisen als voor nieuwbouw hellende daken. De luchtdichtheid - meestal via een dampscherm - is een prioritaire vereiste. Vochtbalans en luchtdichtheid Ook de vochtbalans en de luchtdichtheid, voor en na de renovatie, kwamen aan bod. De meeste renovatie-ingrepen verbeteren de luchtdichtheid van de gebouwschil. Denk aan dakisolatie met een lucht- en dampscherm en het vervangen van het schrijnwerk. Enkel glas als sensor voor relatieve vochtigheid verdwijnt, waardoor er minder snel manueel ingegrepen wordt. Een te hoge relatieve vochtigheid zorgt voor een risico op condensvorming en schimmelgroei op de koudste punten - niet langer het glas. Ook al is het niet verplicht, toch wordt het integreren van een - bij voorkeur C of D - ventilatiesysteem bij de renovatie van een woning ten zeerste aangeraden, aldus Prof. Roels. Renovatie van verwarmingsinstallaties Prof. Michel De Paepe van de Vakgroep Mechanica van Stroming, Warmte en Verbranding van de Universiteit Gent besprak de renovatie van verwarmingsinstallaties: Ingevolge bouwfysische ingrepen op het vlak van isolatie, luchtdichting en ventilatie daalt de warmtevraag en moet er een grondige herrekening gebeuren. Een oude ketel kan niet zomaar vervangen worden door een nieuwe ketel met hetzelfde vermogen. In plaats van 40 kw volstaat nu 20 kw, zelfs 14 kw is vaak mogelijk. Er zijn verschillende verwarmingsopties: een condenserende ketel op aardgas of stookolie, een warmtepomp, een micro warmtekrachtkoppeling - WKK -, een boiler 26 DIMENSION
- in functie van de SWW-vraag en de comforteisen - of een zonneboiler. Welk systeem kiezen? De pro s en de contra s van de verschillende systemen? Prof. De Paepe: Een condenserende ketel blijft de eenvoudigste oplossing. Het moet wel een compacte HR-ketel en een aangeblazen systeem betreffen. Bij de keuze van een warmtepomp is een zo hoog mogelijk prestatiegetal belangrijk. Het afgifte systeem - vloerverwarming of radiatoren op lage temperatuur - is essentieel. Er wordt best geopteerd voor een systeem van vloerverwarming. De keuze van de bron - lucht of water - heeft minder invloed. Naast de lage temperatuur verwarming moet men ook rekening houden met een buitenunit. Een zonneboiler kan voor 50 tot 60 procent van de vraag naar SWW voldoen, maar hier dient gelet op de dimensionering, het dakoppervlak, de oriëntatie en de helling, en de plaatsing van het vat in het gebouw. Een zonneboiler zorgt voor een bepaalde reductie van de CO 2 uitstoot, maar subsidies blijven noodzakelijk om dit systeem rendabel te houden. Ook een voldoende watervraag - denk aan een gezin met kinderen bijvoorbeeld - is noodzakelijk. Bij een micro-warmtekrachtkoppeling voor de productie van elektriciteit en warmte blijft de kostprijs het probleem. Op de Nederlandse markt zijn reeds systemen beschikbaar, maar de investering bedraagt 15.000 tot 30.000 euro Bovendien is er teruglevering van elektriciteit aan het net. Bijna nul-energie woning Tijd voor een evaluatie van de energiezuinige ingrepen bij deze voorbeeldwoning. Arch. Luc Dedeyne: De gerenoveerde woning heeft een K-peil van 39 en een E-peil van 100. Uiteraard gaat het hier om de voorbeeldstudie van één bepaalde (rij)woning en mag deze oplossing niet veralgemeend worden. Maar algemeen geldt bij het energiezuinig renoveren van een woning wel het principe van de Trias energetica: isolatie van de schildelen, luchtdichtheid verbeteren en soms buitenzonnewering, een ventilatiesysteem met of zonder WTW, condenserende verwarmingstechniek en tenslotte hernieuwbare energie.» DIMENSION 27
ATAB: IKO enertherm PIR isolatie Roofingspecialist ATAB, een pilootbedrijf uit de IKO groep, manifesteert zich nu ook als fabrikant op de isolatiemarkt. IKO enertherm is een nieuw gamma PIR-isolatie producten die een hoog rendement per m2 garanderen. Deze hoog rendement PIR platen zouden aanzienlijk beter isoleren dan traditionele isolatiematerialen zoals minerale wol of EPS zodat de normen van de Energieprestatieregelgeving behaald kunnen worden met een dunnere plaat. IKO enertherm maakt overigens deel uit van het Sustainable Roof Engineering concept, dat gericht is op energiezuinig bouwen, energiebesparing door middel van duurzame materialen en op elkaar afgestemde bouwtechnieken. IKO enertherm is verkrijgbaar in verschillende uitvoeringen geschikt voor diverse toepassingen: platte daken, hellende daken - binnen -of buitenzijde; Sarking -, spouwmuren, buitenmuren en vloeren. www.enertherm.eu Bulex: Helioset zonneboilerconcept Het Helioset zonneboilerconcept laat toe de zonne-energie af te stemmen op de behoefte. Drie beschikbare kits van 150, 250 of 375 liter laten toe om gratis verwarmd water te voorzien voor gezinnen van 2 tot 7 personen. Kan de zon de zonneboiler niet voldoende opwarmen, dan springt de ketel bij voor extra warmte. Doordat de ketel steeds minder moet werken, het water is al voorverwarmd door de zon, bespaart men bijna altijd energie. De eenvoudige installatie en moduleerbaarheid van het concept maken de stap naar energiezuinig verwarmen klein. Het Helioset concept is een leegloopprincipe: als het systeem de maximum temperatuur van 80 in de boiler bereikt heeft, loopt de vloeistof leeg in de opwarmingsspiraal. Het leegloopsysteem laat geen kans aan vorst of stoomvorming. De Helioset kan worden ingebouwd in alle type daken en bestaat ook in opbouw en voor platdakopstelling. www.bulex.be COMAP: Vloerverwarming in renovatieprojecten Vloerverwarming wordt ook bij renovaties vaak toegepast. De tendens om zo veel mogelijk natuurlijk licht binnen te laten, zet zijn stempel. Het plaatsen van extra vensters en ook plaatsgebrek doet vaak kiezen voor vloerverwarming. De nieuwste vloerverwarmingtechnieken met lage opbouwhoogtes zijn een alternatief, geven goede resultaten en voldoen perfect aan de vraag van de bouwheer, architect en installateur. Bij renovatieprojecten dient er meestal nog worden bijverwarmd omdat vaak, bij te kleine inbouwdieptes, niet of onvoldoende wordt geïsoleerd. Het vermogen van een vloerverwarming is sterk afhankelijk van de isolatiewaarden wat leidt tot grote verschillende warmteafgiften bij de berekening. Bij renovaties is de opbouwhoogte de hoofdparameter voor de systeemkeuze. COMAP heeft oplossingen vanaf 2,5 cm opbouwhoogte zonder afwerklaag en kan vrijwel op alle mogelijke situaties inspelen. www.comap.be FOAMGLAS : zekere oplossing voor binnenisolatie Binnenisolatie verbetert de energieprestaties van bestaande gebouwen. Gezien de mogelijkheid tot bewerking moet de binnenisolatie doordacht gebeuren, zodat zowel de uitvoeringszekerheid als de levensduur van de isolatie worden gegarandeerd. FOAMGLAS is geschikt voor wanden, plafonds en vloeren in elke ruimte en eenvoudig te plaatsen en te bewerken. Zowel bij nieuwbouw als renovatie kan kwaliteit tot in het kleinste detail worden verzekerd. FOAMGLAS garandeert een biologisch gezonde en duurzame binnenisolatie en een leefcomfort met een massief karakter. 28 DIMENSION
Een holle klank wordt vermeden. Het product heeft een goede brandveiligheid, geen toxische rookontwikkeling. Er is evenmin schimmelvorming door dampdiffusie. Verder zijn maatvastheid, vormstabiliteit, geen capillaire vochtopname - ook een constante isolatiewaarde -, een vlotte bewerking en het ontbreken van koudebruggen kenmerkend. www.foamglas.be DOSSIER FTB-Remmers: Energetisch renoveren Bouwtechnische maatregelen worden vaak onvoldoende benut om energie te besparen. Energie besparen in oude gebouwen kan door isoleren, maar ook door reduceren van het vochtgehalte in de bouwmaterialen. Voor beide heeft FTB-Remmers oplossingen in huis. Bij metselwerkgevels kan het vochtgehalte door hydrofobering met Funcosil FC met meer dan 30% worden verminderd. Dat geldt ook voor injecties tegen capillair opstijgend grondvocht met Humabloc en zijdelings indringend vocht in kelders, waar zowel een dichtingssysteem langs de binnenzijde, dan wel langs de buitenzijde, mogelijk is. iq-therm, het capillair-actief binnenisolatiesysteem van FTB- Remmers, werd bekroond met de Duitse Productinnovatieprijs Renovatie 2009. Goede isolatie- en ademactieve eigenschappen maken het systeem veilig ten aanzien van condens- en schimmelvorming. Het is afgewerkt met een schimmelwerende pleister en luchtvochtigheidsregulerend. www.ftbremmers.com Isover: Optima systeem Wie een huis gekocht heeft met een gebrekkig of niet-geïsoleerd hellend dak of renovatieplannen heeft met een ongebruikte zolderruimte, heeft goede redenen om een degelijke isolatie aan te brengen. Isover Optima is een gebruiksvriendelijk systeem voor het isoleren van een hellend dak. De grote troeven van dit na-isolatie systeem zijn de snelheid en eenvoud van plaatsing. Het Optima-systeem bestaat uit metalen profielen, isolatie en de nodige accessoires voor een uitstekende luchtdichtheid. De metalen profielen maken komaf met het meten, zagen en plaatsen van een bijkomende houten structuur tussen de gordingen van het dak. De profielen klemmen zich vanzelf op maat vast tussen de gordingen. De Optima profielen zijn uitgerust met een uitschuifbaar opzetstuk, waardoor ze exact op maat geschoven worden, dus: geen meetfouten en weinig afval. www.isover.be Recticel Insulation: isolatie met Keymark kwaliteitslabel Energiezuinig renoveren kan met de isolatie van Recticel Insulation die over een Keymark kwaliteitslabel beschikt. Deze fabrikant heeft niet alleen duurzame isolatieoplossingen voor een dak- of zolderrenovatie. Ook wanneer men een bestaande gevel langs de buitenkant wil isoleren, kan Recticel Insulation een doorlopend isolatieschild plaatsen. Op de isolatieplaten wordt een houten regelwerk aangebracht, waarna de afwerking naar keuze gebeurt met pannen, leien, sidings, steenstrips, een sierpleister of zelfs nog andere mogelijkheden. Bovendien sluit de aangebrachte muurisolatie perfect aan op het Powerroof-systeem. Wanneer men kiest voor energiezuinige renovatie, kiest men best voor duurzame isolatie. Recticel Insulation is de enige fabrikant van harde isolatieplaten in polyurethaan met een Keymark kwaliteitslabel. Dit door CEN erkende en onafhankelijke label bevestigt de goede kwaliteit, dankzij continue doorlichting en strenge externe controles. www.recticelinsulation.be DIMENSION 29
RENSON : Healthbox Renson Healthbox combineert een energiezuinige, vraaggestuurde ventilator en esthetische afvoermonden. Hij screent het vochtgehalte in tot 6 ruimtes 24 op 24 en stuurt het extractiedebiet automatisch bij. Dankzij een 4-standen bediening - eco, Healthy Domestic Concept, empty house en full house - kan de consument zelf het ventilatieniveau selecteren. Er wordt nooit meer geventileerd dan noodzakelijk. De ventilator wordt gecombineerd met aluminium afvoermonden. In of op de muur of het plafond van de vochtige ruimtes worden roosters geïnstalleerd, die overschilderd kunnen worden in de gewenste kleur. Architect en consument hebben keuze uit 6 designs. Zo kunnen de roosters aan elke woonstijl aangepast worden. De Healthbox vormt de basis van het energiezuinige Renson Systeem C+ EVO, een gecontroleerd, continu ventilatiesysteem op basis van aanvoer van verse buitenlucht, doorvoer en gecontroleerde afvoer van vervuilde lucht. www.renson.be Reynaers Aluminium: High Insulation oplossingen Reynaers Aluminium streeft continu naar de ontwikkeling van duurzame en esthetische aluminium oplossingen en brengt thermisch verbeterde oplossingen voor ramen en deuren, schuif- en gevelsystemen op de markt. Hierbij besteedt Reynaers niet enkel aandacht aan de functionaliteit van het schrijnwerk maar ook het milieuvriendelijk en esthetisch karakter ervan. De High Insulation oplossingen van Reynaers zijn voorzien van extra isolatiemateriaal in de glassponning en op het kaderprofiel. Dit zorgt voor hogere isolatiewaarden waardoor het energieverbruik daalt en het comfort van de woning toeneemt. Ook het meest recente high-tech vouwsysteem voor ramen en deuren CF 77 is een sterk isolerend systeem en biedt een totaaloplossing voor het vouwdeuren- en ramenvraagstuk. Het CF 77 vouwsysteem verenigt esthetiek en duurzaamheid in één oplossing. www.reynaers.be www.nieuweramen.be Rockwool: Soundmaxx Akoestisch Isolatiesysteem Rockwool heeft een oplossing voor akoestische prestaties in de verschillende bouwdelen. In enkele stappen realiseert het systeem niet alleen akoestische prestaties, ook thermisch comfort en brandveiligheid - brandwerendheid tot meer dan 60 minuten - worden geoptimaliseerd. Soundmaxx is toepasbaar in hellende daken, vloeren en voorzetwanden. Een ideaal renovatieproduct, maar ook geschikt voor nieuwbouwtoepassingen. Rockwool Soundmaxx bestaat uit Soundmaxx AP1 en AP2 isolatieplaten, licht metalen Soundmaxx C- en U-profielen en gepatenteerde akoestische Soundmaxx veerbeugels. Het systeem staat garant voor optimaal akoestisch comfort. De combinatie van de Soundmaxx systeemcomponenten zorgt voor een additionele verhoging van de geluidswerende prestaties van de isolatie. Alle prestaties zijn onderbouwd door onafhankelijke testrapporten van onderzoeksbureau Peutz. www.rockwool.be SGG: Climaplus One SGG CLIMAPLUS ONE, een combinatie van thermische isolatie & zonnewarmtewering, heeft een U-waarde van 1.0 W/m²K. Dit met argon gevuld dubbelglas beschikt over een warmtereflecterende coating en is van uitzicht neutraal. Tegenover hoogrendementsglas met een U-waarde van 1.3 W/m²K besparen gebruikers al 25 % op hun warmteverlies. SGG CLIMAPLUS ONE beschikt bovendien over doeltreffende zonnewering. De g-waarde van 0.50 zorgt dat invallend zonlicht in beperkte mate de ruimte opwarmt. Gebruik van airconditioning wordt zo beperkt. Deze oplossing 30 DIMENSION
richt zich tot wie duurzaam wil verbouwen. De isolerende prestaties verbeteren nog in combinatie met de warm-edge afstandshouder. Voor wie tot het uiterste wil gaan is er de SGG CLIMATOP, drievoudig glas voor lage-energiewoningen en passiefhuizen. Dit glas haalt U-waarden 0.8 W/ m²k, wat de waarde van een geïsoleerde muur benadert. www.saint-gobain.com Xella: pionier in passiefbouw Dankzij de combinatie van de minerale YTONG MULTIPOR-isolatieplaten met YTONG of kalkzandsteenblokken SILKA en HEBEL cellenbeton wand- en dakplaten, kan men laagenergie- en passiefgebouwen efficiënter plaatsen. Deze wandoplossingen blijven ver beneden de vereiste EPB normen. Dankzij de hoge isolatiewaarde van het ruwbouwmateriaal YTONG slaagde Xella er al in om - zonder de plaatsing van extra isolatie - beneden de EPB eisen te blijven. Voor passiefhuizen - met een U-waarde lager dan 0,15 W/m²K - kan gekozen worden voor de enkelvoudige wandopbouw met YTONG-blokken, met een u-waarde van 0,08 W/mK en een dikte van 50 cm. Samen met de binnen- en buitenpleister voldoet dit aan de isolatie-eisen voor een passiefhuis. YTONG MULTIPOR-isolatieplaten maken laagenergie- en passiefgebouwen budgetvriendelijker. De combinatie van YTONG-blokken met een dikte van 30 cm en deze isolatieplaten van 18 cm dik, levert een isolatiewaarde van 0,14 W/m²K. www.xella.be www.creatiefpassief.be VELUX: super isolerend gootstuk Het nieuwe aluminium Velux gootstuk voor verzonken inbouw - in gegolfde dakmaterialen met een maximale profielhoogte van 90 mm - ligt 4 cm lager en is beter geïntegreerd in het dakvlak. Het zorgt voor de waterdichting rondom het dakvenster en kan worden aangepast aan het profiel van het dakmateriaal. Dit gootstuk, in combinatie met een manueel wentelend dakvenster met viervoudige beglazing, resulteert in een isolatiewaarde van Uw=0,77 W/m²K en is dus geschikt voor lageenergiewoningen en passiefhuizen. Het is geschikt voor dakhellingen van 20 tot 90. Het super isolerend gootstuk type EDJ 2000 heeft meerdere voordelen. Er is de eenvoudige plaatsing dankzij een isolatie op maat van het dakvenster door de geïntegreerde kit isolatie op maat + gootstuk. Er is de totaal verzonken inbouw van het dakvenster in het dak wat resulteert in optimale isolatie en verbeterde esthetiek. Het gootstuk is combineerbaar met alle types onderdaken en isolatiematerialen. www.velux.be Wienerberger: Eco-brick De Eco-brick gevelsteen van Wienerberger biedt mogelijkheden voor het renoveren van de buitengevel. De Eco-brick is 25 tot 35 mm dunner dan de gebruikelijke gevelstenen en neemt daardoor gemiddeld 30 % minder ruimte in beslag. Dit kan door het UWF-formaat van 200x65x50mm dat 6,5 cm dik is in plaats van de gebruikelijke 9 tot 10 cm dikke gevelsteen. Hierdoor kan de isolatiedikte verhoogd worden zonder de wanddikte uit te breiden of woonruimte te verliezen. Eco-brick is de geveloplossing voor een EPB-woning en een lage-energiewoning. Door de slanke gevelsteen kan men grondiger isoleren zonder de gebruikelijke wandbreedte te vergroten. Gezien zijn kleinere volume en gewicht vergt hij ook minder grondstoffen. Voor productie en transport is minder energie nodig, zodat de CO 2 -uitstoot daalt. De Eco-brick is verkrijgbaar in verschillende kleuren en beantwoordt aan alle vereisten voor keramische gevelstenen. www.wienerberger.be DIMENSION 31