E Culture Licht voor kunst Planningsprincipes en vormgeving
Editorial Het verlichten van kunst: kennis bewaren - nieuwsgierigheid wekken Verzamelen, bewaren, onderzoeken, exposeren: deze pijlers van het werk in musea hebben zich al ruim 200 jaar geleden ontwikkeld in het tijdperk van de verlichting die toen in Europa plaatsvond en vormen tot op de dag van vandaag het werk in openbare musea, galerieën en privécollecties. Door de mogelijkheden van hoogwaardige LED-verlichting krijgt nu ieder van deze werkgebieden individueel een adequate verlichting zonder daarbij compromissen te moeten sluiten tussen de visuele beleving en de ervaring van kunst. Op deze manier laat LED-licht de uiteenlopende vereisten van curatoren, wetenschappers en tentoonstellingsvormgevers, restaurateurs en museumbesturen tot hun recht komen. Bij het verlichten van kunst wordt echter niet alleen aandacht geschonken aan de verlichting van expositiestukken, maar ook aan de architectuur en daardoor aan de behoeften van de bezoekers. In dialoog met tentoonstellingsmakers wereldwijd Licht van ERCO bevindt zich in het wereldwijd eerste burgerlijke museum het Louvre in Parijs. Ook zijn jongere dependances, bijvoorbeeld het Louvre-Lens, en instellingen die rijk zijn aan traditie, zoals de National Portrait Gallery en de National Gallery in Londen en de Uffizi in Florence alsmede particuliere musea, zoals de PRADA Foundation, vertrouwen op de expertise van ERCO. Ook in natuur- en cultuurwetenschappelijke musea, bijvoorbeeld het Techniekmuseum in Berlijn, wordt ERCO ingezet. Vrije vormgevingsruimte voor hedendaagse ensceneringen Waarom is ERCO de optimale partner voor musea? Wij houden ons in nauwe samenwerking met tentoonstellingsmakers al ruim een halve eeuw bezig met de verlichting van alle soorten cultuurobjecten. Voor ons is het duidelijk dat wij uit museale kennis intelligent amusement vol afwisseling moeten maken zonder de wetenschappelijke en conservatoire vereisten uit het oog te verliezen. Een flexibele lichtinfrastructuur met zeer variërende spots en lenzensystemen voor wisselende ensceneringen levert een bijdrage om de nieuwsgierigheid van de cultuurliefhebbers telkens weer opnieuw te wekken. In deze brochure laten wij zien hoe uw lichtplanning voldoet aan conservatoire vereisten zonder beperking in de vormgevingsvrijheid. Het museum als gebouw Een doordacht, markant lichtconcept draagt bij om van de tentoonstellingsinstellingen hoogwaardige cultuurmerken te maken. Daarbij gaat het er niet alleen om om originelen langdurig toegankelijk te maken voor het publiek, maar is het ook van belang om de architectuur op de juiste wijze te ensceneren van de parkeerplaats via de sculpturentuin en de foyer tot en met de tentoonstellingswinkel en het -café. Naast de kunst zorgen een goede oriëntatie, hoge lichtkwaliteit en een passende sfeer ervoor dat het bezoek aan een museum of galerie een belevenis wordt. Met een goede kleurweergave, identieke lichtkleur, verschillende varianten in aansturing en duurzame LED's biedt ERCO de mogelijkheid om armaturen afhankelijk van de verlichtingsfunctie naar wens te combineren. Daardoor ontstaan lichtconcepten op maat. Efficient visual comfort in het museum ERCO ziet licht als de vierde dimensie van de architectuur. Doordat wij uit lichttechniek cultuur maken, willen wij een positieve bijdrage leveren aan de maatschappij en de architectuur. Met onze lichtwerktuigen stellen wij een modulair systeem beschikbaar voor een op de waarneming gerichte lichtplanning die de boodschappen van curatoren en tentoonstellingsvormgevers ondersteunen. Dit planningsuitgangspunt is gebaseerd op het concept van de lichtplanner Richard Kelly, die het licht in drie categorieën indeelde: in algemene verlichting die voor de basisoriëntatie zorgt, accentlicht dat arealen en objecten naar de voorgrond brengt, alsmede decoratief licht als doel op zichzelf. Doordat wij reeds in de productontwikkeling de strategie van het efficient visual comfort volgen, zorgen wij ervoor dat met alle factoren voor een duurzame museumverlichting - van lichtkwaliteit via visual comfort tot en met spaarzaamheid rekening wordt gehouden. Afbeelding rechts: Arario Gallery, Cheonan/Zuid- Korea. Lichtplanners: Arario Creativ Design Team, Jeju. Fotograaf: Sebastian Mayer. 2 1
Presentatievormen in musea en galerieën Kunst ensceneren met licht De grammatica van het licht Kwalitatieve lichtplanning voor musea en galerieën Zo veelzijdig als cultuurschatten op zichzelf al zijn, zo verschillend zijn tentoonstellingsconcepten en verlichting in musea en galerieën. Elk kunsthistorisch tijdperk plaatst andere idealen bij de presentatie op de voorgrond. Vergelijkbaar verandert de maatschappelijke voorkeur voor een passende belevingsvorm. Minimalistische, grootschalige schilderijen ontvouwen bijvoorbeeld hun effect bij een verticale verlichting over een groot oppervlak. In tegenstelling daarmee is voor kleine contrastrijke kunstwerken accentverlichting geschikt. Naast de verlichting van individuele expositiestukken gebruiken tentoonstellingsmakers en galeriehouders ook licht als essentiële component van de totale enscenering van tentoonstelling en gebouw. Zo verkrijgen bezoekers een indrukwekkende toegang tot cultuur en architectuur. Expositiestukken tegen een neutrale achtergrond Neutrale, in wit gehouden tentoonstellingsruimten geven de indruk van een zakelijke en objectieve uitstraling van de kunst. Ten gunste van een gelijkwaardige presentatie vermijdt de curator om een individueel kunstwerk als iets bijzonders te benadrukken. Expositiestukken en ruimte krijgen dezelfde betekenis en fungeren als eenheid. Objecten in de ruimte gedifferentieerd ensceneren Visueel indrukwekkende ensceneringen maken het kijken ernaar tot een veelzijdige belevenis. De verlichting van de individuele expositiestukken vertegenwoordigt alleen een deelaspect van de lichtplanning. Het is van even groot belang om de sfeer van het tentoonstellingsthema met licht in de ruimte te communiceren. Via gedifferentieerde contrasten Kunstwerken markant benadrukken Accentuering richt de focus bij het bezoek aan de tentoonstelling op de kunstwerken op subtiele of op markante wijze. Gekleurde wanden, zoals ze in talloze historische ruimten aanwezig zijn, laten al bescheiden contrasten tussen kunstwerk en achtergrond ontstaan. Intensieve contrasten kunnen waarnemingshiërarchieën tussen kunstwerken en in relatie met de ruimte worden opgebouwd. Bovendien kunnen verschillende kleurtemperaturen helpen om contrasten tussen zones op te bouwen en dragen deze bij aan een totale beleving vol emotie. ontstaan door middel van accentuerend licht. Precieze lichtbundels laten de expositiestukken als individualisten in de ruimte verschijnen. Door het gerichte licht ontstaat sprankeling op het oppervlak en bij sculpturen een expressief spel van licht en schaduwen. Lichtwerktuigen van ERCO bieden de speelruimte in lichtplanning die complexe tentoonstellingsprojecten nodig hebben. De basis voor de productontwikkeling is een op de waarneming gericht verlichtingsuitgangspunt. De Amerikaanse lichtplanner Richard Kelly (1910-1977) verdeelde licht voor een kwalitatieve lichtplanning in drie categorieën: licht om te kunnen zien (ambient luminescence), licht om ergens naar te kijken (focal glow) en licht om te bekijken (play of brillants). Deze " Grammatica van het licht" zorgt in musea, tentoonstellingen en galerieën voor de optimale verlichting. De ervaring laat zien dat verlichtingsconcepten als zeer geslaagd worden ervaren, wanneer alle drie de componenten basisverlichting, gericht accentlicht en decoratief licht in een uitgebalanceerde verhouding worden gecombineerd. De "Grammatica van het licht" is een beproefd uitgangspunt voor het analyseren van ruimten, het structureren van lichtconcepten en het selecteren van geschikte lichtwerktuigen. De armaturensystematiek van het ERCO productassortiment met verschillende lichtverdelingen, verschillende kleurtemperaturen, verschillende maten en lumenklassen is optimaal geschikt voor de implementatie van gedifferentieerde tentoonstellingsconcepten. Meer informatie treft u aan onder: www.erco.com/culture Richard Kelly (1919 1977) De Amerikaan Richard Kelly was een pionier op het terrein van de kwalitatieve lichtplanning. Hij voegde de aanwezige principes uit de waarnemingspsychologie en de toneelverlichting samen tot één concept. Kelly verving de vraag naar lichtkwantiteit door de vraag naar kwaliteiten van het licht. Als lichtplanner vervulde hij een rol bij belangrijke gebouwen als het Glass House ( Philip Johnson), de Seagram Building (Mies van der Rohe) of het Kimbell Art Museum (Louis I. Kahn). Licht om te kunnen zien Omschrijft de eenvoudige basisverlichting. Dit type verlichting, bijvoorbeeld door een gelijkmatige verticale verlichting, is bij uitstek geschikt voor de verlichting van expositiestukken aan wanden en maakt bovendien een goede oriëntatie mogelijk. Licht om ergens naar te kijken Betreft het accentlicht dat expositiestukken, vlakken en ruimtelijke zones beter laat uitkomen en waarnemingshiërarchieën creëert. Het is bij het ensceneren van kunst en architectuurelementen een centraal middel om de aandacht van de bezoeker te trekken. Licht om te bekijken Is het decoratieve licht, het licht om je te verbazen en als esthetisch doel op zichzelf: daarbij horen lichteffecten met gekleurd licht en ook decoratieve alsmede lichtkunstobjecten. 2 3
Tentoonstellingsverlichting in de praktijk Concepten met licht implementeren Voor de presentatie van kunst is het vereist om te denken in lichtkwaliteiten. Bij iedere tentoonstelling komt daarom opnieuw de vraag naar voren welke lichtwerktuigen het meest geschikt zijn. Voor succesvolle tentoonstellingsconcepten is daarbij niet alleen de productkwaliteit beslissend: architecten, licht- en elektroplanners waarderen de uitgebreide service van ERCO: van ondersteuning bij het ontwerp tot en met levering volgens afspraak, alsmede het duidelijk maken van de tentoonstelling. Voor curatoren is met name de flexibiliteit van de verlichtingsinstallatie zeer relevant. Lichtwerktuigen van ERCO maken zelfs nog aanpassingen op korte termijn voor de opening mogelijk. Bezoekers waarderen op hun beurt het visual comfort, wanneer een gelijkmatige verticale verlichting en verblindingsvrij licht de tentoonstelling onderscheidt. Vanuit het perspectief van de tentoonstellingsmakers is de verlichting daarom veel meer dan voldoende licht voor het bekijken van kunstwerken. Voor hen is de verlichting een belangrijk medium geworden voor de enscenering van cultuur. Vijf parameters helpen om de juiste lichtoplossing voor kunst te vinden in kleine regionale galerieën tot en met grote internationale museumprojecten. Meer tentoonstellingsprojecten treft u hier aan: www.erco.com/culture Oriëntatie en leiden Licht is uitstekend geschikt om bezoekers door het museum en door de tentoonstellingen te begeleiden. Via fel verlichte verticale vlakken in de belangrijke kijkassen en via verschillende verlichtingsniveaus kunnen waarnemingshiërarchieën effectief worden opgebouwd. Het Long Museum West Bund in Sjanghai ontvangt de bezoekers bijvoorbeeld met een royale wallwashing en een accent als centrale blikvanger op het hangende kunstwerk. Armaturen in verschillende vermogensklassen maken bij ERCO een gedifferentieerde indeling van lichtsterktes mogelijk voor zowel kleine als grote ruimten. Kunst bewaren Zorgvuldig omgaan met waardevolle en lichtgevoelige tentoonstellingsstukken behoort tot het dagelijks werk van de conservatoren. Door innovatieve lichtconcepten, hoogwaardige LED's alsmede zelfontwikkelde licht- en regeltechniek is ERCO in staat om aan de strenge verlichtingsvereisten van de conservatoren te voldoen en tegelijkertijd de bezoekers een aantrekkelijke sfeer te bieden. Bij de service van ERCO hoort ook het testen van de installatie op locatie, zodat de kwaliteit van de kunstwerken ook in de toekomst blijft behouden, zoals bij de tentoonstelling van waardevol drukwerk in Museum Kunst Palast in Düsseldorf. Sfeer scheppen De schatten van de kunstcollectie optimaal tot hun recht te laten komen en een aantrekkelijke sfeer voor de bezoekers te scheppen, behoort tot de centrale taken van de curator. In de grote hal van Musée Bourdelle in Parijs accentueren bijvoorbeeld spots op indrukwekkende wijze de grote sculpturen met een markant spel van licht en schaduwen. Verschillende lichtkleuren maken het mogelijk om verschillende materialen in kleur, genuanceerd te presenteren. Visual comfort perfectioneren Niet alleen de kunst van de lichtenscenering levert een bijdrage aan hoe de kwaliteit van een tentoonstelling wordt ervaren, maar ook het visual comfort van de verlichting. Zo minimaliseren afschermingen in het Louvre-Lens de directe verblinding. Toebehoren, zoals antiverblindingsframes, vergroten het toch al grote visual comfort van de armaturen van ERCO. Kunstwerken ensceneren Aangezien tentoonstellingen met objecten in talloze maten, afmetingen en materialen werken, zijn flexibele en verschillende lichtwerktuigen onontbeerlijk. ERCO stelt met meerdere spotfamilies en spanningsrails een perfecte infrastructuur ter beschikking; zowel voor de kleine galerie als voor de grote museumarchitectuur. De efficiënte werktuigen strekken zich uit van smalle lichtbundels tot sprankelende accentuering via breedstralers tot en met wallwashers. Contourenspots ronden het aanbod voor magische ensceneringen af. 4 5
Verlichtingsfuncties Welke taken vervult licht in musea? Museumverlichting moet voldoen aan vele vereisten: bij elk project krijgen ontwerpers te maken met de uitdaging om de voorschriften van conservatoren, de energiezuinigheidsdoelen, organisatorische randvoorwaarden en vormgevingseisen in één lichtconcept te verenigen. De verlichtingstaken gaan veel verder dan destijds voor de klassieke tentoonstellingsruimte. Deze beginnen bij de aanvoerwegen buiten, bij façaden en expositiestukken en strekken zich via de foyer tot en met het restaurant en de winkel uit als afsluiting van een museumbezoek. Om de kwaliteit van de verlichting daarbij niet te beoordelen volgens zuiver kwantitatieve criteria, zoals verlichtingssterkte, is een denkmodel met verlichtingsfuncties nuttig. Het maakt de verlichting los van statische berekeningen van de ruimte en verlegt de aandacht naar het gebruik van een ruimtelijke situatie in de binnenruimte net als aan de façade of in de installatie buiten. Door deze indeling in zones kunnen individuele taken worden geïdentificeerd: heeft de ruimte een ontvangstfunctie? Moet deze uitnodigen voor ontdekken, voor het bewaren van cultuur, onderhoudend zijn of gewoon om er lekker te gaan zitten? Het model stelt ontwerpers in staat om flexibel reageren op uiteenlopende curatoire concepten en architectonische feiten, om lichtoplossingen modulair samen te stellen en naar behoefte op schaal in te delen. Voor ontwerpers is het nuttig om bij aanvang van elk verlichtingsproject na te denken over de volgende drie vragen voor elk noodzakelijk functiebereik: 1 2 3 Welke culturele, architectonische en functionele betekenis heeft de ruimte of de ruimtelijke zone? Op welke wijze kan de verlichting in het museum worden ingezet om de presentatie van cultuurschatten te perfectioneren? Welke individuele verlichtingsstrategie en welke typen verlichting zijn geschikt als grondslag voor de lichtplanning? Behouden Een grote uitdaging voor ontwerpers is om kunstwerken aan een groot publiek te presenteren en tegelijkertijd lichtgevoelige expositiestukken te beschermen. LED-techniek en een overeenkomstige verlichtingsstrategie helpen om bezoekers een indrukwekkende kunstervaring te bieden; ondanks de hoge conservatoire vereisten. Hoogwaardige LED's maken een verlichting mogelijk zonder een beschadigend spectraal aandeel in het UVen IR-bereik. Door te dimmen, bijvoorbeeld via potentiometerdimmers aan de spot, kan een aanvaardbare verlichtingssterkte individueel worden ingesteld. In tegenstelling tot bij halogeenlampen boeten de LED's daarentegen niets aan lichtkwaliteit in. Precieze lichtwerktuigen en een op de waarneming gericht lichtconcept zijn voorwaarden voor de verlichting van tentoonstellingen waar hoge conservatoire eisen aan worden gesteld. Ontvangen Façaden en expositiestukken in de buitenruimten vertegenwoordigen het museum en positioneren het als belangrijk cultuurmerk in de omgeving. Licht verandert het museum in een stedelijk oriëntatiepunt met een uitnodigend gebaar: accenten op de voorgrond fungeren als oriëntatiepunten uit de verte. Een lichte ingang definieert de route naar de entree en de façadeverlichting vormt de achtergrond. Accentverlichting creëert een aantrekkelijke blikvanger en onderstreept met zijn werking vanuit te verte de betekenis van de instelling. Ontdekken De combinatie van verschillende media, wisselende tentoonstellingen alsmede het gebruik van het museum voor evenementen vereisen bij de verlichting een multifunctionele infrastructuur. Met hedendaagse kennisoverdracht en innovatieve lichtconcepten zijn tentoonstellingsmakers in staat zich als belangrijk merk voor cultuur te etaleren. Spanningsrails bieden de ideale infrastructuur voor de wisselende vereisten aan de verlichting. Zo kunnen spots op elk moment zonder gereedschap op nieuw worden gepositioneerd en uitgelijnd. Verticale verlichting zorgt voor een representatieve uitstraling en benadrukt de afmetingen van de ingang en van het gebouw. Verwisselbare lichtverdelingen maken het mogelijk om een armatuur voor verschillende toepassingen in te zetten; bijvoorbeeld voor precieze accentverlichting, algemene verlichting of gelijkmatige wallwashing. Beleven Door licht kunnen bezoekers de kunst pas beleven. Het ensceneert expositiestukken alsmede ruimten. Licht leidt de blik van de bezoeker en vormt een onderdeel van de tentoonstellingsdramaturgie, doordat het belangrijke werken uit de collectie een bijzondere positie verleent. Om details te kunnen herkennen zijn sprankelend licht alsmede een goede kleurweergave onontbeerlijk. Commercialiseren Museumshops en -restaurants zijn een belangrijke pijler voor inkomsten en dragen bij aan het imago van het merk van de culturele instelling. Net zoals in de tentoonstellingsruimten is ook hier licht niet te verwaarlozen voor een aantrekkelijke artikelpresentatie en een ontspannen sfeer. De ideale verlichting ontstaat door de combinatie van wallwashing en accentverlichting. Accentverlichting schept waarnemingshiërarchieën. Het daarvoor benodigde gerichte licht is sprankelend en ondersteunt een gedetailleerde modellering. Accentverlichting schept contrasten om fotoboeken en andere verkoopartikelen, maar ook de tafels in het restaurant aantrekkelijk te ensceneren. Een authentieke kleurweergave vol nuances ontstaat door een uitgebalanceerd spectrum en de keuze van de juiste kleurtemperatuur. Door verticale verlichting maakt de ruimte een royale en vriendelijke indruk. In de winkel kunnen op die wijze wandschappen en posterwanden gelijkmatig worden verlicht. 6 7
Een vergelijking van de lichttechniek Projectie of reflectie: waar zit het verschil? Spots, breedstralers en wallwashers zijn flexibele en efficiënte lichtwerktuigen om kunst op effectieve wijze te ensceneren. De kwaliteit van de lichttechniek is niet alleen beslissend voor een nauwkeurige lichtverdeling en een hoogwaardige beleving van de kunst, maar ook voor een langdurige rentabiliteit van de verlichting. Als armaturen technisch met elkaar worden vergeleken, is het van belang om karakteristieken aan de hand van vergelijkbare verlichtingstaken te evalueren. De Spherolit-lenzentechnologie van ERCO biedt ten opzichte van conventionele reflectoroplossingen met LED-modules zeer energiezuinige oplossingen, omdat het optisch systeem alle door de LED's uitgestraalde lichtstralen gecontroleerd op het betreffende doeloppervlak richt. Daardoor kunnen bijvoorbeeld grotere armatuurafstanden worden bereikt, het aantal benodigde armaturen worden geminimaliseerd of een grotere lichtsterkte worden gegenereerd. Wallwashing Gelijkmatig verlichte, verticale oppervlakken zijn geschikt om in tentoonstellingen schilderijen en foto's op effectieve wijze verlicht te presenteren. Daarvoor zijn slechts weinig armaturen nodig. Dit toont de directe vergelijking van lenzen- en reflectortechnologie op een wand met een lengte van 10m bij dezelfde verlichtingssterkte (200lx) en gelijkmatigheid. De speciale lichtverdeling van de ERCO lens-wallwashers bereikt zelfs bij grote armatuurafstanden een hoge gelijkmatigheid. Conventionele reflectortechnologie Om vergelijkbare horizontale en verticale gelijkmatigheid te genereren, zijn bij armaturen met reflector meer armaturen vereist. Conclusie Lens-wallwashers van ERCO zorgen voor zeer gelijkmatige, verticale verlichting met grote armatuurafstanden. Ondanks het aandeel van strooilicht is voor een lichtoplossing met vergelijkbare gelijkmatigheid en verlichtingssterkte een groter aantal wallwashers nodig met conventionele LEDreflectortechniek. Aantal armaturen per 10m wand 8 27% besparing 11 Wallwash Vermogen per oppervlakte (W/m 2 ) 4,0 Gelijkmatigheid (E min /Ē) 0,66 Armaturen per 10m wand 8 Wallwasher- Vermogen per oppervlakte (W/m 2 ) 8,4 reflector Gelijkmatigheid (E min /Ē) 0,5 Armaturen per 10m wand 11 Conventionele LED-reflectortechniek Opbouw, lichtkwaliteit en efficiency Armaturen zijn efficiënt, wanneer de bestede energie als licht het doeloppervlak bereikt. Daarom kiest ERCO voor individueel gerangschikte LED's en een zelfontwikkeld lenzensysteem van collimatoren en verwisselbare Spherolit-lenzen. Daar tegenover staan optische systemen met LED-modules met Chip on Board (COB) en reflector. Meerdere LED's zijn dan onder één verlichtingslaag opgesteld en vormen een groot stralend vlak. Maar niet alle lichtstralen kunnen zo worden gestuurd er ontstaat strooilicht (rode lijnen). Daardoor wordt het optisch systeem minder efficiënt en nauwkeurig. Projectie: - Grote gelijkmatigheid - Maximale precisie - Geen artefacten - Geen kleurverschuiving - Ook smalle lichtbundels mogelijk - Geen verliezen door strooilicht - Hoge efficiency (lx/w) Reflectie: - Hotspot in het centrum - Onscherpte, soms lichtbundelranden met een waas van kleur - Afbeeldingsfouten (bijv. halo's) - Alleen geschikt voor brede lichtbundels - Grote verliezen door strooilicht (rode lijnen) Breedstraling De verlichting van kunstwerken van groot formaat kan met breedstralers efficiënt worden uitgevoerd. Lenzen maken het mogelijk om licht precies te sturen. Langwerpige expositiestukken kunnen zo bijvoorbeeld met een ovale in plaats van met drie conventionele spotlichtverdelingen worden verlicht. Dat betekent lagere investerings-, configuratie- en aansluitkosten. Accentuering Vol effect accentueren spots expositiestukken, brengen individuele objecten naar de voorgrond en scheppen waarnemingshiërarchieën. De Spherolit-lenzentechniek van ERCO stuurt het licht van de LED nauwkeurig naar het doeloppervlak zonder verliezen door strooilicht. In vergelijking met armaturen met reflector zijn zo zeer efficiënte lichtoplossingen mogelijk. Gedifferentieerde lichtverdelingen, zoals oval flood, bieden de mogelijkheid om lichtbundels te kiezen die zijn afgestemd op de expositiestukken. Oval flood Aansluitvermogen (W) 15 Efficiency (lx/w) 19,0 Aantal armaturen 1 ERCO kiest bij LED-spots voor het efficiënte principe van projectie door middel van lenzen. Alle lichtstralen vallen daarbij op het doeloppervlak. Conventionele reflectortechnologie Bij een beperkt aantal lichtverdelingen moeten in bepaalde omstandigheden meerdere lichtbundels voor één object aan elkaar worden geregen. Floodreflector Aansluitvermogen (W) 69 Efficiency (lx/w) 6,9 Aantal armaturen 3 Conventionele reflectortechnologie LED-spots met reflectoren hebben grote verliezen door strooilicht die de efficiency van het systeem verlagen. Conclusie Gedifferentieerde, verwisselbare lichtverdelingen bieden tentoonstellingsmakers de vrijheid om lichtbundels te kiezen die zijn afgestemd op de expositiestukken. Daardoor vervallen oplossingen met verschillende armaturen die de hulpbronnen belasten en tegen hoge kosten moeten worden geconfigureerd. Aansluitvermogen per expositiestuk bijvoorbeeld oval flood (W) 15 69 Conclusie De precieze Spherolit-lenzentechnologie maakt accentuering met grote efficiency (lx/w) mogelijk. De in licht omgezette energie wordt op het doeloppervlak geprojecteerd en verdwijnt niet als strooilicht ongecontroleerd in de ruimte. Efficiency (lx/w) 78% besparing Conventionele LED-reflectortechniek 56% besparing 35,1 15,4 Spot Aansluitvermogen (W) 8 Efficiency (lx/w) 35,1 Verlichtingssterkte (lx) 281 Spotreflector Aansluitvermogen (W) 17 Efficiency (lx/w) 15,4 Verlichtingssterkte (lx) 261 Conventionele LED-reflectortechniek 8 9
Licht is de vierde dimensie van de architectuur Efficient visual comfort als strategie in de museumverlichting Conclusie: holistisch plannen met ERCO ERCO beschouwt licht als de vierde dimensie in de architectuur. Het is onze missie om een positieve bijdrage te leveren aan de maatschappij en de architectuur. Daarvoor ontwikkelen en produceren wij lichtoplossingen die een kwalitatief hoogwaardige, authentieke omgeving scheppen om het beste te kunnen genieten van kunst en tegelijkertijd te voldoen aan de vereisten van conservatoren en energie-efficiency voor gevoelige collecties. De basis daarvoor is het efficient visual comfort (EVC) onze strategie waarmee wij duurzame planningsuitgangspunten en innovatieve producttechnologieën naadloos samenvoegen. Wij hebben vijf kwaliteitskenmerken geformuleerd om deze veeleisende taak te implementeren. 30 Kwalitatieve lichtplanning Naast hun opdracht om kunst te verzamelen en er een belevenis van te maken, zijn veel musea ook indrukwekkend door een hedendaagse kennisoverdracht. De reis van de bezoeker begint daarbij al aan de ingang van het gebouw de instelling strekt zich nog verder uit dan alleen de tentoonstellingszones. Daardoor komt bij de verlichting van de expositiestukken nog een andere, op de waarneming gerichte component erbij in de lichtplanning: goede oriëntatie. Verticale verlichting Verticale vlakken bepalen tot 80% de ruimtelijke waarneming van de mens en vormen daardoor onze interpretatie van lichtsterkte veel krachtiger dan licht op horizontale vlakken. Wallwashing is daardoor niet alleen in de tentoonstellingszones van belang. Ook in de foyer, de verkeerszones, de museumwinkel of het restaurant drukt verticale verlichting een stempel op de waarneming van de architectuur en maakt het voor bezoekers gemakkelijker om zich te oriënteren. ERCO ondersteunt curatoren, ontwerpers, opdrachtgevers en gebruikers om holistische lichtoplossingen te ontwikkelen. Hierbij nemen wij zowel de conservatoire belangen van de collectie in acht, de vormgevingsambities van de architecten, als ook de technisch gerichte belangen van de ingenieurs of het nu in de ontwerpfase van de verlichtingsstrategie, bij de armaturenindeling of bij de specificatie van details van individuele armaturen is. Verlichting van musea en galerieën met ERCO betekent: 1 2 3 Flexibele lichtinfrastructuur voor een betoverende, op de waarneming gerichte enscenering van kunst. Sprankelend LED-licht met een uitmuntende kleurweergave voor de hoogste conservatoire vereisten. Precieze, verwisselbare lichtverdelingen voor indrukwekkende ervaringen met de kunst. Effectieve lichttechniek Efficiënte en precieze optische systemen maken pas markante accenten mogelijk. Daarbij is niet de lichtstroom van de armaturen, maar de daadwerkelijke verlichtingssterkte op het doeloppervlak van doorslaggevende betekenis. ERCO maakt daarbij gebruik van zelfontwikkelde Spherolit-lenzentechnologie. Het op die wijze geprojecteerd licht is vrij van verlies door strooilicht. Voor maximale vrijheid in de tentoonstellingsvormgeving biedt ERCO in het armaturenprogramma voor spanningsrails zeven verwisselbare lichtverdelingen van narrow spot tot wallwash. Intelligent regelen ERCO biedt met zelfontwikkelde bedrijfsapparatuur interfaces voor verschillende regeltechnologieën, bijvoorbeeld DALI. Fasendimbare spots, breedstralers en wallwashers zijn zowel dimbaar via externe dimmers als door een potentiometerdimmer aan de armatuur. Via de potentiometer kan het contrast van iedere individuele spot bovendien worden ingesteld. Ook in tentoonstellingen zonder regelingsinfrastructuur zijn daardoor lichtscènes mogelijk die exact kunnen worden afgesteld. Uw planningsproces met ERCO: De toegevoegde waarde voor creatief en technisch ontwerpers: Projectondersteuning vanaf het begin van het bouwproject ERCO biedt ondersteuning over de gehele linie van het abstracte concept tot en met de daadwerkelijke uitverlichting. Onze lichtadviseurs geven uitgebreide support bij de individuele projectanalyse, in het projectmanagement, ten aanzien van de totale exploitatiekosten en het langdurig gebruik. Binnen en buiten kwalitatieve lichtplanning Competentie voor musea: van de verlichting van het expositiestuk tot en met de waarneming van het gebouw Op de waarneming gericht verlichtingstaken oplossen ERCO ondersteunt bij de identificatie van verlichtingstaken en toont de voordelen van de kwalitatieve lichtplanning zowel uit vormgevings-, technisch als energiezuinig perspectief. Indrukwekkende tentoonstellingen Verlichtingsinstallaties met dezelfde kwaliteit en flexibiliteit voor iedere architectuurvorm zodat licht telkens een uniek verhaal vertelt Lichtwerktuigen efficiënt plannen In de detailplanning ondersteunt ERCO de ontwerpers bij de selectie van de armatuur en bij specifieke vragen over design en techniek, alsmede met betrekking tot de inbedrijfstelling van de verlichtingsinstallatie. Uitstekende productkwaliteit Door onszelf gemaakte LED-modules, zelfgeproduceerde lenzen en in het eigen bedrijf ontwikkelde bedrijfsapparatuur voor maximale precisie Efficiënte LED-lichttechniek De leidende rol van ERCO in de architectuurverlichting met LED's berust op de beslissing van de onderneming voor het opbouwen van expertise in de opto-elektronica. Dankzij onze interne ontwikkeling - van LED-printplaten en elektronica tot en met warmtemanagement heeft ERCO de controle over de eigenschappen van alle producten. In de praktijk betekent dat een perfecte lichtkwaliteit, ook voor conservatoir veeleisende expositiestukken, alsmede een lichtstroombehoud dat hoger is dan wat is standaard op de markt, ten gunste van maximale duurzaamheid. Duurzame productkwaliteit Innovatieve techniek en betrouwbare werking voor maximale duurzaamheid Van gebouwenconcept tot aan het gebruik Veelzijdige inspiratie in de conceptfase en uitgebreide garantie en serviceverlening voor een onberispelijke werking Lichttechniek geschikt voor musea LED-armaturen met een spectrum dat geen schade toebrengt, voor een permanente, conservatoir vakkundige presentatie van de kunst Uitgebreide hulpmiddelen voor planning Adviezen voor de juiste armaturenindeling en gegevens om lichtsimulaties te kunnen maken voor planningszekerheid Consequente armaturensystematiek Voortreffelijk productdesign en uniforme compatibiliteit voor een esthetische toegevoegde waarde en flexibiliteit Gedetailleerde gegevens van armaturen Lichttechnische gegevens en afbeeldingen voor een hoge planningszekerheid en betrouwbare implementatie 10 11
ERCO lichtwerktuigen Consequente armaturensystematiek voor kunst en architectuur Succesvolle cultuurinstellingen bieden bezoekers toegang tot kunst die een verhaal vertelt, en maken ze continu enthousiast met indrukwekkende tentoonstellingen. Om dit te bereiken, ontwikkelt ERCO lichtwerktuigen die tentoonstellingsmakers de precisie en flexibiliteit bieden om hun verhalen te vertellen. Daarbij dienen deze niet alleen te zijn beperkt tot de tentoonstellingsruimten. Het gaat om het volledige gebouw; van de buiteninstallaties via de foyer tot en met het verblijf in de museumwinkel of het restaurant aan het einde van het bezoek. Daarom zijn ERCO LED-armaturen in de consequente armaturensystematiek van het totale programma geïntegreerd. De duidelijkste component is het heldere, functionele productdesign van de productfamilies dat de onderlinge combinatie van alle producten en klassen mogelijk maakt. De kern van de armaturensystematiek zijn echter lichttechnische eigenschappen: gedifferentieerde, op de vereisten in het museum toegespitste lichtverdelingen, sprankelend LEDlicht met authentieke kleurweergave, identieke lichtkleuren en de hoge kleurgetrouwheid ook gedurende een lange bedrijfstijd. Bij ingebruikname overtuigen de lichtwerktuigen bovendien met beproefde montagevarianten, zoals de ERCO spanningsrail en gedefinieerde interfaces voor besturing. Ontwerpers kunnen ERCO LED-lichtwerktuigen naar wens combineren om zonder compromis met betrekking tot lichtkwaliteit, flexibiliteit en tentoonstellingsarchitectuur ook complexe verlichtingstaken in te vullen. Een overzicht van de producten die geschikt zijn voor musea en galerieën, vindt u onder: www.erco.com/culture Optimale infrastructuur Als inbouw-, opbouw- en gependelde versie - met of zonder indirect lichtaandeel vormt de ERCO spanningsrail de basis voor een variabele en flexibele lichtplanning in musea. Deze maakt het mogelijk om armaturen optimaal te positioneren en om voor nieuwe tentoonstellingen zonder gereedschap en snel te verwisselen. Toebehoren, zoals schilderijhaken of contactdozen, kunnen universeel worden ingezet. Verticale verlichting Lens-wallwashers, zoals Pantrac, maken ook bij grote armatuurafstanden een perfect gelijkmatige, verticale verlichting mogelijk. Naast een groot contrasteffect presenteert wallwashing kunstwerken aan de wanden in een zakelijke vorm. Behalve schakelbare uitvoeringen biedt ERCO voor alle armaturen in spanningsrails ook fasendimbare (100-1%) en DALI dimbare (100-0,1%) bedrijfsapparatuur. Flexibiliteit in de ruimte Spots in spanningsrails maken in iedere situatie in de architectuur flexibiliteit mogelijk hun accentlicht benadrukt kunstwerken en schept waarnemingshiërarchieën. Fasendimbare armaturen beschikken bovendien over een potentiometerdimmer. Zo kan de lichtsterkte direct aan de spot worden ingesteld. Verwisselbare lenzen bieden tentoonstellingsmakers daarbij de vrijheid om kunst optimaal te ensceneren. Haarscherp verlichten Afbeeldingsoptieken, bijvoorbeeld in de contourenspots van de families Pollux en Optec, maken het mogelijk om lichtbundels nauwkeurig tot kunstwerken te begrenzen. Door de messen van het beeldmasker te verschuiven kan men haarscherp rechthoekige expositiestukken met licht kaderen. Het effect: kunstwerken lijken vanzelf op te lichten. In contrast met een donker gehouden ruimte ontstaat zo een geconcentreerde en geheimzinnige sfeer. Oriëntatie bieden Bolderarmaturen genereren een verblindingsvrije verlichting van wegen, trappen en open terreinen. Daardoor geven ze bezoekers en medewerkers een gevoel van veiligheid, wanneer ze op weg zijn naar het museum. Dankzij de Dark Sky-technologie voorkomen lichtwerktuigen, zoals Midipoll, dat het licht boven de horizontale lijn naar buiten treedt. Zo wordt ook voor een hoog visual comfort gezorgd als het donker is. Vanuit het plafond verlichten In zones met verlaagde plafonds combineren inbouwspots de flexibiliteit van een uitlijnbare armatuur met de élégance van een downlight. Afsluitend of met afdekkend inbouwdetail integreren Quintessence armaturen bijvoorbeeld elegant in de architectuur en sturen de blik van de bezoeker naar het expositiestuk. De juiste maatstaf Ideaal voor alle representatieve zones: als inbouw-, opbouwof pendelarmatuur bieden omvangrijke premium productfamilies, zoals Quintessence, ontwerpers de vormgevingsvrijheid voor iedere situatie in de architectuur en dat bij hetzelfde hoge visual comfort. ERCO kiest bij DALI dimbare bedrijfsapparatuur en in het dimbereik tot 10% ook bij fasendimbare bedrijfsapparatuur voor constante stroomdimming. Het gedimde LED-licht is daardoor knippervrij en geschikt voor camerawerk. Basisverlichting voor hoge ruimten Goede antiverblinding en precieze lichtbundels zijn eigenschappen die niet alleen relevant zijn voor de tentoonstelling zelf. Ook in openbare zones moet licht kwalitatief en daardoor representatief zijn bijvoorbeeld door Quintessence dubbelfocus-downlights met hun speciaal voor hoge ruimten ontworpen zwarte antiverblindingsconus en de van spots overgenomen lichttechniek. Onopvallend en nauwkeurig Plafondinbouwarmaturen stellen zich verdekt op ten gunste van hun lichteffect in de ruimte. In combinatie met speciale lichtverdelingen bijvoorbeeld de oval wide floodverdeling van Compar zijn op die manier niet alleen in representatieve zones maar ook boven werkplekken op kantoor moderne, minimalistisch vormgegeven plaatsingen in het plafond mogelijk. Bouwwerken ensceneren Met talloze lichtverdelingen, lumenklassen en montagemogelijkheden bieden robuuste spots, zoals de Kona XS, een grote vormgevingsvrijheid voor façaden en kunst in de buitenruimte. Precieze accenten sturen de blik en veranderen musea 's nachts in oriëntatiepunten. 12
E ERCO GmbH Postfach 2460 58505 Lüdenscheid Brockhauser Weg 80 82 58507 Lüdenscheid Germany Tel.: +49 2351 551 0 Fax: +49 2351 551 300 info@erco.com www.erco.com Licht is de vierde dimensie van de architectuur Art.-Nr. 1028795000 NL 06/2017