Het fietsen wandelseizoen in Duitsland is geopend! Laat u inspireren door tips van locals
UNESCO-Werelderfgoed in Duitsland REIS door de TIJD Vanaf het ontstaan van de wereld tot in de eeuwigheid www.germany.travel/unesco United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization German National Tourist Board Theme for 2014 World Heritage in Germany with the support of the German Commission for UNESCO Ontdek de 38 UNESCO-werelderfgoedlocaties en routes ook via de App. Download op www.germany.travel/ unesco Oude beukenbossen in Duitsland: Nationaal Park Kellerwald-Edersee Radius Images/Corbis
Voorwoord Met deze gids heten wij u van harte welkom in Duitsland. Er zijn vele redenen om uw actieve vakantie bij ons door te brengen. Niet alleen wat de heerlijke, ongerepte natuur betreft, maar ook op cultureel gebied. Duitsland komt maar liefst 38 keer voor op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. De prachtige paleizen, eeuwenoude kloosters, industriële monumenten en baanbrekende landschapsarchitectuur doen een wereld opengaan. Voeg daarbij de alom geprezen gezelligheid én de enorme regionale gastronomische verscheidenheid en het is duidelijk waarom Duitsland zo veel te bieden heeft voor een onbezorgde, gevarieerde en sportieve vakantie. In deze uitgave over actieve vakanties laten we experts van de Duitse fietsersbond en de Duitse Wandelbond aan het woord. Wist u bijvoorbeeld dat veel fietsregio s de Nederlandse manier van bewegwijzering hebben overgenomen? Dat maakt het verkennen van nieuw terrein nog gemakkelijker! Daarnaast besteden we aandacht aan nieuwe trends, zoals winterwandelen ook leuk als er géén sneeuw ligt. E-bikes blijven onverminderd populair, zo komen er steeds meer oplaadstations en gespecialiseerde fietsverhuurbedrijven bij. En wanneer u onbekommerd een meerdaagse wandeltocht wilt maken, dan is het goed om te weten dat u vaak gebruik kunt maken van een handige bagageservice. Graag wil ik u nog een speciale tip meegeven: kijk dit jaar eens wat verder dan de grensregio s. Op 9 november is het namelijk 25 jaar geleden dat de Muur viel. In een kwart eeuw is er veel veranderd, met name in het oosten van Duitsland. Prima paden, moderne hotels en gastvrije locals staan garant voor een heerlijke ontspannen fiets- of wandelvakantie in een gebied vol geschiedenis. Of u nu alleen reist, met z n tweeën, met of zonder kinderen, of misschien wel in een groepsreis - voor liefhebbers van fiets- en wandelvakanties biedt Duitsland in alle opzichten een onuitputtelijke bron van vakantieplezier. Met ruim 200 langeafstandsfietsroutes en een wandelpadennet van meer dan 200.000 kilometer maken we uw keuze er niet gemakkelijker op. Daarom hebben we 26 deskundige maar vooral ook enthousiaste mensen gevraagd om hun streek in deze gids aan u voor te stellen. Aan u de keuze. Gute Reise und Willkommen in Duitsland Inhoud Voorwoord 03 Fietsen in Duitsland Interview MET Raimund Jennert 05 Noordrijn-Westfalen 06 Sprookjesachtig Hessen 07 Nedersaksen 08 Mecklenburg-Vorpommern 09 Brandenburg 10 Saksen-Anhalt 11 Leipzig 12 Ertsgebergte 13 Coburg 14 Baden-Württemberg 15 saarland 16 Rijnland-Palts 17 Wandeln in Duitsland Interview MET Ute Dicks 19 Noordrijn-Westfalen 20 Sprookjesachtig Hessen 21 Nedersaksen 22 Mecklenburg-Vorpommern 23 Leipzig 24 Saksen 25 Passau 26 Hörnerdörfer 27 Baden-Württemberg 28 Zwarte Woud 29 Palts 30 Saarland 31 EifeL 32 Moezelland 33 Colofon 34 Michaela Klare Directeur van het Duits Verkeersbureau Nederland 03
Er zijn fietsregio s in Duitsland, waar je urenlang geen auto s ziet! Raimund Jennert 04 www.germany.travel/fietsseizoen
INTERVIEW MET RAIMUND JENNERT PLAATSVERVANGEND BONDSVOORZITTER ADFC Waarom fietst u zo graag in Duitsland? Raimund Jennert: De keuze aan fietsroutes is ongelofelijk groot en dat vind ik echt geweldig. Je kunt met je fiets de Alpen beklimmen, de wijnbergen verkennen of de afwisselende paden langs de rivieren ontdekken. Raimund Jennert: Verleden jaar zijn in Duitsland zo'n 439.000 e-bikes verkocht. Veel accommodaties zijn inmiddels bekend met de wensen van gasten met e-bikes. Maar voor alle zekerheid kan men het beste een Bett+Bike-accommodatie kiezen. Op steeds meer langeafstandspaden en in toeristische regio s worden de oplaadstations door middel van speciale borden aangegeven, dus het opladen is meestal geen probleem. Het huren van e-bikes is in bijna alle regio s mogelijk. Wat is uw handigste hulpmiddeltje bij het fietsen? Raimund Jennert: Mijn gps-apparaat. Het Radtourenportal van de ADFC beschikt over de gps-gegevens van meer dan 390.000 km aan fietsroutes. Het landschap is in Duitsland vaak heuvelachtig. Heb je een goede conditie nodig om daar te fietsen? Raimund Jennert: Ook in de Duitse middelgebergten zijn er inmiddels mooie langeafstandsfietspaden langs rivieren of over stilgelegde spoortrajecten. Daar heb je geen bijzonder goede conditie voor nodig. Waar dat wel nodig is, wordt dat in de desbetreffende informatie meegedeeld, onder andere door de ADFC. In Nederland is de e-bike in opmars en veel vakantiegangers nemen hun eigen fietsen mee. Zijn er genoeg oplaadpunten langs de langeafstandsfietsroutes? In Nederland zie je overal fietsknooppunten. Hoe is de bewegwijzering in Duitsland? Raimund Jennert: Men heeft in Duitsland de Nederlandse bewegwijzering als voorbeeld genomen. Er zijn echter wel regionale verschillen. Het grootste verschil met Nederland is de kleur: met uitzondering van Noordrijn-Westfalen, waar de borden ook rode letters op een witte achtergrond hebben, zijn de borden overal groen. De Nederlandse fietser zal geen moeite hebben om de weg te vinden. Is het voor gezinnen met kinderen ook leuk om te fietsen in Duitsland? Raimund Jennert: Veel Duitse langeafstandspaden en regio's zijn heel geschikt voor gezinsvakanties. Het beste is om rechtstreeks contact op te nemen met de regionale toeristische organisaties. Ook de ADFC geeft natuurlijk relevante informatie. Heeft u nog een Geheimtipp voor de Nederlandse vakantieganger? Raimund Jennert: Ik zou hen het zogenaamde Radnetz Deutschland met 12 D- routes aanbevelen. Dit zijn prachtige fietstochten dwars door Duitsland: van de Alpen tot aan de Oostzee, van de Nederlandse grens naar Berlijn of over de afwisselende fietspaden langs de Elbe, de Rijn of de Oder-Neisse. Dát is mijn Geheimtipp. Raimund Jennert, manager toerisme en plaatsvervangend bondsvoorzitter ADFC Allgemeiner Deutscher Fahrrad-Club e.v. Non-profitorganisatie met meer dan 140.000 leden in heel Duitsland belangenbehartiging van fietsers werkt vooral aan de volgende thema s: verkeersplanning, verkeerspolitiek en toerisme. www.adfc.de 05
Noordrijn-Westfalen Rivieren, heuvels, historische steden en dorpen - wij hebben het allemaal in Noordrijn-Westfalen Via het Wasserquintett in het Bergische Land komt u bij stuwmeren. De route loopt gedeeltelijk over een stilgelegd spoorwegtracé. Thomas Semmelmann, voorzitter fietsersbond ADFC Noordrijn-Westfalen De op vier na grootste deelstaat van Duitsland heeft alles: heuvels, bossen, rivieren en beken, herinneringen aan een glorierijke industrie en steeds fietsvriendelijker wordende steden. Voor mij is Noordrijn-Westfalen ideaal: ik kan mijn fietstochten direct bij de huisdeur in het oostelijk deel van het Ruhrgebied beginnen. Van de industriecultuur naar de natuur. Langs oude relicten van een ooit belangrijke industriële cultuur, die nu grotendeels veranderd zijn in musea en theaters. Naar het glooiende Münsterland en de beboste heuvels van Sauerland, Eifel en Bergische Land. Helemaal niet moeilijk fietsen zelfs in de heuvels blijft het meestal vlak, omdat veel oude spoortrajecten inmiddels zijn veranderd in fietspaden. Overigens begint Noordrijn-Westfalen direct over de grens en de bewegwijzering is afgekeken van het Nederlandse voorbeeld dat maakt het wel zo gemakkelijk. 650 fietsvriendelijke Bett + Bike-accomodaties bijna 14.000 km bewegwijzerde fietsroutes 23.000 km aan fietspaden, waaronder 45 bewegwijzerde themaroutes www.actief-nrw.com 06 www.germany.travel/fietsseizoen
Sprookjesachtig Hessen Hessen - op de fiets door het sprookjesland Wie kent mij niet: Roodkapje. Hier, in Hessen, in het geboorteland van de gebroeders Grimm, ben ik thuis. En het liefst geniet ik van mijn sprookjesachtige Hessen op de fiets. Langs de idyllische Lahn kan ik de tijd vergeten. Het pad gaat bijna altijd pal langs de rivier, van de bron tot de monding, en onderweg bewonder ik de kastelen, burchten en kerken van Marburg, Wetzlar en Limburg. Een bijzonderheid onderweg is de scheepstunnel voor kanoërs in Weilburg. Ook fietsen langs de Rijn is een aanrader. Met als hoogtepunt het kasteel van Biebrich op de Rijnpromenade van Wiesbaden, de hoofdstad van Hessen. Op de rechteroever van de Rijn gaat het verder naar het prachtige Rheingau met zijn romantische wijnbergen. Daar kunt u in een van de vele door wijnboeren geëxploiteerde drink- en eetgelegenheden in Eltville, Oestrich-Winkel of Rüdesheim heerlijke wijnen en andere regionale specialiteiten proeven. Lahntalradweg: 245 km het Hessen-deel van de Rheinradweg: 105 km Bahnradweg Rotkäppchenland: 70 km www.hessen.travel De gezinsvriendelijke fietsroute Rotkäppchenland verbindt de plaatsen Schwalmstadt-Treysa en Bad Hersfeld. Roodkapje, uit het beroemde sprookje 07
Nedersaksen Weser-fietsroute voor een perfecte vakantie Wat ik een perfecte fietsvakantie vind? Daar hoef ik niet lang over na te denken: de fietsroute langs de Weser. Deze tocht is bijna 500 km lang, van het beginpunt in Hann. Münden, waar de Werra en Fulda samen de Weser vormen, tot het hoge noorden. Onderweg is een boottocht op de Weser een aanrader. In het Weserbergland voert de reis door vakwerksteden als Bodenwerder en Hamelen, langs burchten als de Hämelschenburg, slot Bückeburg en de Schaumburg, naar steden in Weserrenaissancestijl. Richting Bremen stroomt de Weser door vlak land, waar ik in mei en juni geniet van asperges. Ten noorden van de prachtige Hanzestad Bremen kan ik al bijna de Noordzee ruiken, ik doorkruis de polderlandschappen richting Bremerhaven en Cuxhaven. Bij de monding van de Weser wacht een gemakkelijke strandstoel op me, van waaruit ik over het UNESCO-Werelderfgoed de Waddenzee uitkijk. En kan nadenken over een volgende fietstocht in Niedersachsen. Voor sportievelingen zijn de mountainbikepaden in Natuurpark Solling-Vogler met zijn vele hellingen een echte uitdaging. Arjan Kruik, hoofdredacteur BIKE & trekking Magazine 40 langeafstandspaden 11.000 km fietspaden 2 mountainbikeregio s in de Harz en het Weserbergland dagtochten 800 fietsvriendelijke accommodaties www.fietsland-nedersaksen.nl www.vakantieland-nedersaksen.nl 08 www.germany.travel/fietsseizoen
Mecklenburg-Vorpommern Fischland-Darß-Zingst: zee, strand, baaien en bossen Nu heb ik de grote Bodden-ronde (80 km) op het schiereiland Fischland-Darß-Zingst al zo vaak gefietst, toch doe ik elke keer weer nieuwe indrukken op. Op de noordelijkste punt, de Darßer Ort, kunt u zien hoe de zee de kust verandert. Dit is het bijzondere van het Nationale Park Vorpommersche Boddenlandschaft (Bodden = baaien). Hier ziet u zeearenden, tienduizenden kraanvogels en zwermen wilde ganzen. Haus 54, een nieuw Bett+Bike - horizonte zingst, een festival van natuurfotografen - natuurcentrum Darßer Arche. Raimund Jennert, manager toerisme en plaatsvervangend bondsvoorzitter ADFC Soms heb ik zin in een grotere uitdaging, dan fiets ik vanuit de kleine havenstad Barth over het Oostzeekust-fietspad, een van de populairste langeafstandsroutes in Duitsland, naar de prachtige Hanzestad Stralsund, die op de lijst van UNESCO- Werelderfgoed staat. Als u een goede conditie heeft, zou u nog naar de eilanden Rügen en Usedom kunnen fietsen, of helemaal door tot het Russische Kaliningrad, het vroegere Königsberg. Maar ik zou u willen aanraden bij ons te blijven, we hebben genoeg fietstochten voor uw vakantie. 2 langeafstandsfietspaden, 3 rondritten, dagtochten Nationaal Park Vorpommersche Boddenlandschaft kuuroorden barnsteenmuseum vogelpark Marlow www.off-to-mv.com 09
Brandenburg Fantastische metamorfose in de Lausitz Kies eens voor een bijzondere overnachting in de drijvende huizen op de Geierswalder See. In het Lausitzer Seenland in het zuiden van Brandenburg ontstaat momenteel het grootste kunstmatige merengebied van Europa. Deze meren zijn met water opgevulde bruinkoolgroeven, die tot voor kort het landschap ontsierden. Door deze metamorfose is er een compleet nieuw recreatiegebied ontstaan voor o.a. fietsers en skaters. De aangelegde fietspaden zijn trouwens ook heel geschikt voor tandems en ligfietsen. Even uitrusten en een hapje eten kan natuurlijk ook, bijvoorbeeld in de Strandbar Grill und Chill of in restaurant Pier 1 bij de nieuwe stadshaven Senftenberg. Alles is splinternieuw en gasten zijn herzlich willkommen! En er is meer: u kunt de stilgelegde bruinkoolmijnen en de reusachtige bruinkool-transportinstallatie ook bezoeken. Regina Zibell rechts in beeld, werkt al vijf jaar op de internationale persafdeling van de TMB Ruim 20 nieuwe meren en waterwegen drijvende huizen, bootverhuur, jet-ski, verhuur van tandems, surf- en duikscholen in de zomer eens per week een blade-night op de Lausitzring www.vakantie-in-brandenburg.nl 10 www.germany.travel/fietsseizoen
Saksen-Anhalt Biosfeerreservaat Mittelelbe voor natuur- en cultuurliefhebbers Tijd om te fietsen? Dan weet ik het wel: ik volg de fraaie fietsroute langs de Elbe naar het natuurreservaat Mittelelbe. Ik houd van die alleenstaande, oude eiken in het Tuinenrijk Dessau-Wörlitz (UNESCO-Werelderfgoed). Als die bomen konden praten, zou ik naar hun verhalen over lang vervlogen tijden willen luisteren. Praten doen nu alleen de vogels, of beter zingen. Of kloppen: het wemelt er van de spechten. De oeverbossen zijn heerlijk koel. Verkoeling brengt ook het water. Vlak bij Brambach ligt een mooi zandstrand dat ik van harte kan aanbevelen. In stadjes en dorpen langs de Elbe serveren restaurants regionale specialiteiten en er zijn overal fietsersvriendelijke accommodaties. In het noordelijk deel van het reservaat staan huizen van baksteen, de muren vertellen het verhaal van de Hanzesteden. Ik mag ook de ooievaars niet vergeten te noemen; ieder jaar zijn ze er weer in het ooievaarsdorp Wahrenberg. Grootste Duitse biosfeerreservaat R1 Elbefietsroute historische steden 3 UNESCO-Werelderfgoedlocaties grootste oeverbos van Midden-Europa www.sachsen-anhalt-tourismus.de Zonsopgang bij het Marina- Camp in Wittenberg, de Probstei en Pratauer Deich - reformatie in de Lutherstad Wittenberg. Susanne Reinhardt, medewerker biosfeerreservaat Mittelelbe 11
Leipzig Geniet van de veelzijdigheid in de regio rond Leipzig Ik ben een hartstochtelijk wielrenner en u kunt mij geloven, als ik zeg: fietsen in de omgeving van Leipzig is nooit saai dat geldt zowel voor ambitieuze en uitdagende tochten als voor ontspannen ritjes. En al fietsend leert u de geschiedenis van deze regio kennen. Wist u dat rondom Leipzig de meeste kastelen, burchten en parken van heel Saksen te vinden zijn? Ontdek de mooie Zschopautalfietsroute met zijn romantische valleien, indrukwekkende burchten en kastelen. Liefhebbers van ontspannen fietstochten kan ik het Neuseenland aanbevelen, een streek met ruim twintig meren. Idyllisch en tegelijk interessant zijn ook de fietsroutes in het Sächsiche Heideland, en in het veelzijdige Natuurpark Dübener Heide vindt u meer dan 500 km aan fietspaden. Houdt u net als ik van meer uitdaging? Dan kan ik u de routes in het Sächsische Burgenland en langs de rivieren de Mulde en Zschopau aanbevelen. En in de regio Leipzig sluiten een fietsvakantie en stedentrip elkaar niet uit, integendeel, ze vormen een boeiende combinatie. Steffen Blech, burgemeester van de stad Waldheim Afwisselende fietsroutes grotendeels vlakke paden, geschikt voor gezinstochten het Burgenland voor uitdagende tochten met vaak behoorlijke hoogteverschillen www.leipzig.travel/regionleipzig 12 www.germany.travel/fietsseizoen
Ertsgebergte De Stoneman in het Ertsgebergte Precies op tijd voor het nieuwe fietsseizoen wordt in het Ertsgebergte een voor Duitsland unieke mountainbikeroute geopend. Roland Stauder, een van de succesvolste Duitse mountainbikers, brengt de Stoneman genoemd naar de beroemde trail in de Dolomieten nu naar het Ertsgebergte. Deze nieuwe route, genaamd Stoneman Miriquidi, wordt echt een sportieve uitdaging, waarbij de negen hoogste toppen van het Ertsgebergte (tussen 807 en 1.244 m) aan de Duitse en Tsjechische kant moeten worden overwonnen; in totaal 4.400 meter binnen drie dagen! Gedurende de hele zomer krijgen alle deelnemers, net zoals in jullie Elfstedentocht, een stempelkaart. Wie het traject in één dag aflegt, ontvangt een gouden Stoneman-trofee, zilver is er voor hen die het in twee dagen doen, en een driedaagse tocht wordt beloond met brons. Veel fietspaden langs rivieren, ook grensoverschrijdend naar Bohemen mountainbiketrails verhuur van e-bikes fietsevenementen Trailcenter Rabenberg, Mountainbike Singletrail Park - opening van Stoneman Miriquidi in Oberwiesenthal 24-25 mei 2014. www.erzgebirge-tourismus.de www.stoneman-miriquidi.com Roland Stauder Roland Stauder, voormalig professioneel mountainbiker 13
Coburg Heuvels, bergen, rivieren, meren, kastelen en vakwerkhuizen. Zelfs een gedoofde vulkaan. Afwisseling alom in het Rodachtal en Coburger Land. En nooit verveling. Voeg daarbij de in heel Duitsland bekende gastvrijheid en gezelligheid van Franken en Thüringen wat wilt u nog meer? Proef een zelf gebrouwen biertje in het middeleeuwse Sesslach. Fluitend op de fiets in de regio tussen Franken en Thüringen Pure ontspanning: eerst naar de sauna in de ThermeNatur en dan genieten van het prachtige uitzicht over het Rodachdal. Stefan Hinterleitner, manager regio Coburger Land Of in de Ratskeller van Ummerstadt. Of bent u meer voor een bad in de sauna Erdfeuer of ontspanning op de terrassen van de thermen in Bad Rodach? Er is zoveel, en het is niet eenvoudig om een keuze te maken. Ontdek bijvoorbeeld de natuur van de beschermde Hutelandschaften, en de burchten. Maar wat u ook kiest, en of u met een e-bike of een gewone fiets onderweg bent, laat u betovering door de constante afwisseling. Verhuur en oplaadpunten elektrische fietsen 23 rondritten groen en afwisselend landschap traditionele vakwerkplaatsen www.coburg-tourist.de www.radregion-rodachtal.de 14 www.germany.travel/fietsseizoen
Baden-Württemberg Fietstocht met gids op de Württembergse wijnfietsroute - Radpanoramakarte RadSüden met fietsvriendelijke horeca. Saskia Wörthwein-Marcelissen, Nederlandse begeleidster van wijntochten Uniform gemarkeerde fietsroutes Bett+Bike: fietsvriendelijke accommodaties vakantie bij de wijnboer e-bikeregio begeleiding door gidsen www.fietsen-zuiden.nl Wijnbergen en kastelen langs de fietspaden in RadSüden Van geboorte ben ik Nederlandse, maar sinds negen jaar is het noordelijk Baden-Württemberg mijn thuisbasis. Hierheen gebracht door de liefde ben ik inmiddels ook verliefd geraakt op de streek en de mensen. Ik ben gefascineerd door de gevarieerde natuur: glooiende heuvels, ongerepte bossen, rivierdalen met op de oevers indrukwekkende wijnhellingen. Waar wijn verbouwd wordt, heerst vaak een buitengewoon mild klimaat en is het eenvoudig om van het leven te genieten. Al vroeg in het jaar en tot ver in oktober schijnt hier vaak de zon. Hij zorgt ook voor een aangename temperatuur en een goed humeur! De fietspaden zijn afwisselend. Langs de rivieren de Neckar, de Tauber, de Kocher en de Jagst fietst u zonder veel inspanning. De wijnbergen en vooral de drie natuurparken in wat zo treffend `RadSüden wordt genoemd, vormen een grotere sportieve uitdaging, maar met een e-bike zijn deze ook prima te doen. 15
Saarland Lekker fietsen in een afwisselend landschap Ga eens schlemmerradeln (fietsen voor fijnproevers): fiets door het Saarland en geniet van de voortreffelijke regionale keuken. Britta en Johannes Holzmann, eventmanager en grafisch ontwerper Tot ik mijn man leerde kennen, was ik nooit een echte fietser. Hij doet niets liever dan de omgeving verkennen op de race- of toerfiets en is bijvoorbeeld regelmatig op de pittige hellingen van de Hunsrück te vinden. Inmiddels hebben we ontdekt dat het Saarland ook perfect is voor tochten met z n tweetjes. Het is heel gezellig om ontspannen langs de rivier de Saar te fietsen, met af en toe een kleine pauze voor een kopje koffie of een ijsje. Onze huwelijksreis hebben we dan ook op een oeroude tandem gemaakt. Het gevarieerde landschap in het Saarland heeft veel te bieden voor fietsers van elk niveau. Wij vinden het heerlijk om in één dag eerst gezellig door het UNESCO-natuurreservaat in Bliesgau te fietsen, daarna de klim te maken naar de barokke bezienswaardigheden van Blieskastel en aan het eind van de dag in een van de uitstekende restaurants in Saarbrücken de dag de revue te laten passeren. Ik kan me geen beter thuis wensen! 750 km fietsroutes grensoverschrijdende routes naar Frankrijk en Luxemburg gezinsvriendelijke tochten langs rivieren fietsvriendelijke Bett&Bike-hotels www.toerisme-saarland.nl/nl/fietsen 16 www.germany.travel/fietsseizoen
Rijnland-Palts Op de fiets door de prachtige regio Rijnland-Palts Als ex-profwielrenner doe ik het nu wat kalmer aan en ben ik vaker met mijn gezin dan op de racefiets onderweg. Vooral op de goed bewegwijzerde fietspaden in Rijnland- Palts. Deze regio heeft landschappelijk én cultureel heel wat te bieden. Vooral langs de mooie rivieren de Moezel en Rijn, met hun historische kastelen en schilderachtige wijndorpjes. Hier kunnen we echt genieten en tot rust komen. Als ik in een nostalgische bui weer eens de sfeer van mijn professionele wielertijd wil proeven, dan kies ik de uitdagende wegen door het beboste middelgebergte van Eifel, Westerwald en Hunsrück. En nog steeds ontdek ik nieuwe en spectaculaire vergezichten. En s avonds vind ik altijd een oergezellige Weinstube of Biergarten, waar ik geniet van het contact met de levenslustige en gastvrije mensen van hier. Dat geeft me iedere keer weer voldoende energie voor een volgende etappe. 8.000 km gekwalificeerde fietsroutes 7 langeafstandsroutes ruim 70 themaroutes trajecten voor elk niveau goed openbaar vervoer Op 15 juni vindt het autovrije fietsevenement Happy Mosel plaats, van Schweich tot Reil 80 kilometer puur fietsplezier. www.fietserswelkom.info Marcel Wüst, voormalig profwielrenner, nu verslaggever 17
Interview MET Ute Dicks DIRECTEUR VAN HET DUITSE WANDERVERBAND Wandelen wordt steeds populairder. Waaraan ligt dat volgens u? Ute Dicks: Dat wandelen gezond én leuk is, weet inmiddels iedereen. Maar ook het imago is veranderd: wandelen is modern geworden. Uit de vele reisaanbiedingen en het grote aantal publicaties in kranten en tijdschriften blijkt hoe populair wandelen is. Waarom wandelt u het liefste in Duitsland? Ute Dicks: Duitsland is ontzettend veelzijdig. Prachtige historische of architectonisch interessante plaatsen zijn door wandelpaden met elkaar verbonden. Zo loopt de 217 kilometer lange Märkische Landweg in tien etappes door het noordoosten. In het midden van het land loopt de 100 kilometer lange Leine-Werra-Weg langs het Thüringer Becken en via de beukenbossen van Nationale Park Hainich naar het rotsachtige dal van de Werra. Het eerste nationale park van Thüringen is kort geleden opgenomen op de lijst van UNESCO- Werelderfgoed. In het zuidwesten loopt de nog geen 60 kilometer lange Donauberglandweg van de Schwäbische Alb naar de Grand Canyon van deze regio, de zogenaamde `Donaudurchbruch. Uitgangspunt is de Lemberg, die met 1.015 meter de hoogste berg van de Alb is. En zo zijn er overal in Duitsland prachtige wandelroutes te vinden. Wat kunt u ouders met kinderen aanraden als ze willen wandelen in Duitsland? Zijn er speciale paden en accommodaties, wandelingen zonder bagage etc.? Ute Dicks: Voor gezinnen met kinderen zijn er veel aanbiedingen en suggesties van de wandelverenigingen die deel uitmaken van de overkoepelende organisatie het Deutsche Wanderverband. Voorbeelden zijn de speciale programma s voor gezinnen in Schwaben en wandelingen met lama s, ezels en ossen (de zogenaamde LEO-tochten). Op onze homepage www.wanderbares- Deutschland.de is een lijst met afwisselende wandelingen te vinden, die ook heel geschikt zijn voor gezinnen met kinderen. Op deze routes kunnen de kinderen onderweg spelletjes doen, sporen en schatten zoeken, of spannende opdrachten uitvoeren. Wat is uw beste tip tegen blaren? Ute Dicks: Draag goede wandelschoenen die niet te klein zijn, liefst met twee paar sokken. En vergeet voor alle zekerheid de blaarpleisters niet! Heeft u nog een echte Geheimtipp voor de Nederlandse vakantieganger? Ute Dicks: Iedere regio heeft zijn eigen charme, maar het is de kunst om een kwalitatief goede wandelroute te vinden die bij u past. Dit is de reden dat het Deutsche Wanderverband tien jaar geleden met het predikaat Wanderbares Deutschland is gestart. De wandelroutes die dit predikaat dragen moeten aan 32 kwaliteitscriteria voldoen, variërend van een afwisselend landschap en een perfecte bewegwijzering tot de aanwezigheid van op wandelaars ingestelde horeca en accommodaties etc. Ute Dicks, directeur van het Deutsche Wanderverband Deutsche Wanderverband Overkoepelende organisatie van 58 regionale verenigingen ca. 600.000 leden zorgt o.a. voor de kwaliteit van de wandelroutes, geeft richtlijnen voor de markering van wandelpaden en leidt gidsen op. www.wanderverband.de 18 www.germany.travel/wandelseizoen
Duitsland is ontzettend veelzijdig. Ute Dicks 19
Noordrijn-Westfalen Kom bij onze Rijn wandelen Rust, geniet en droom op de vele bankjes langs al onze paden in ons prachtige natuurgebied net over de grens. Michael Puschmann, secretaris natuurpark Schwalm-Nette Negen gecertificeerde wandelroutes hebben we in de aanbieding. Ik vind het een eer dat ik, als beheerder van het Natuurpark Schwalm-Nette, daar verantwoordelijk voor mag zijn. Wat is het meest kenmerkende van die routes? Een adembenemend zicht op plassen en rivieren! Het gebied ligt meteen over de grens, enkele van onze paden lopen zelfs door Nederland en Duitsland.Kom binnen in onze water-wandel-wereld! Over de heide op het Meinvennen-pad, of door het Birgeler oerbos ik vind er rust en ik ben ervan overtuigd u ook. Als ik de heldere beekjes hoor klateren, de vogels hoor zingen of de wind door de bomen hoor ruisen, laat ik mijn gedachten de vrije loop. Onze paden zijn interessant voor sportievelingen, rustzoekers en gezinnen met kinderen. Ieder pad is een belevenis en altijd goed voor verrassingen, bijv. de kloof aan het Galgenvenn, de bevers in de Schwalm of echte mammoetbomen. Kom maar en ontdek het zelf. 5 rivieren: Schwalm, Nette, Niers, Rur en Maas grensoverschrijdend 100 km goed bewegwijzerde wandelroutes 25 plassen 2.000 km fietspaden www.actief-nrw.com 20 www.germany.travel/wandelseizoen
Sprookjesachtig Hessen Romeinen in Hessen Nog een paar stappen, dan sta ik op een rotspunt en geniet van het uitzicht! Mijn blik dwaalt van de machtige beuken en de glinsterende rivier de Werra, tot aan de eerbiedwaardig oude muren van een kasteel. Deze spreekwoordelijk majesteitelijke momenten zijn het die mij, als auteur van wandel- en reisboeken, steeds weer raken. Momenten waarop ik rust en tevredenheid voel. Op de Werra-Burgen-Steig in Hessen ken ik veel van dat soort momenten. Of de Romeinen, die het door hen ooit veroverde gebied met een machtige verdedigingswal (de Limes) tegen de Germanen afschermden, die rust en tevredenheid ook hebben gekend? Onderweg zijn op het Limeserlebnispfad voelt als een reis terug in de tijd. In de donkere bossen van de Hochtaunus kom ik in aanraking met de wereld van het Romeinse Rijk en besef dat ik langs het op één na langste archeologische monument loop. Natuur en authenticiteit: Werra-Burgen- Steig, ca. 133 km Limeserlebnispfad Hochtaunus, ca. 30 km gekwalificeerde wandelroutes www.hessen.travel Voor fijnproevers: Ahle Worscht in het noorden, Handkäs mit Musik in het zuiden en Römer-Eintopf in Kastell Saalburg. Thorsten Hoyer, wandelexpert 21
Nedersaksen Zo nieuw en nu al bij de top - de Heidschnuckenweg op de Lüneburger Heide Is dat niet frappant? Pas in 2012 werd de 223 km lange wandelroute Heidschnuckenweg ingewijd, en een jaar later al verkozen tot de op twee na mooiste wandelroute van Duitsland! Mij verbaast dat helemaal niet. Want op deze schapenroute (Heidschnucken zijn schapen) kunnen wandelaars volop van de afwisselende natuur genieten. Persoonlijk vind ik de route het mooist, als de heide bloeit, dan is het landschap één roze tapijt, in de lucht hangt de geur van bessen en dennen en u hoort het onophoudelijke geblaat van de schapen. Ik begin mijn wandeling in Hamburg-Fischbek en ga zuidwaarts over de heide richting het mooie Celle. Heidevelden, bossen en beekdalen. Ongerepte natuur. Soms slingert het pad door oeverbossen. Als ik even wil rusten en wat wil eten, kan ik uit vele karakteristieke heideplaatsen kiezen, bijv. Handeloh of Wilsede. Celle met zijn vorstelijke kasteel en vele mooie vakwerkhuizen vormt het eindpunt. In diverse regio s van Nedersaksen, niet alleen in het Natuurpark Lüneburger Heide, vindt u themawandelingen. Thomas Froitzheim, GPS-expert en manager Naviso Outdoornavigatie 2.000 km wandelpaden vlak in het noorden, bergen in de Harz (Harzer- Hexen-Stieg) themaroutes, rondwandelingen, nordic walking en GPS-tracks www.wandelen-nedersaksen.nl www.vakantieland-nedersaksen.nl 22 www.germany.travel/wandelseizoen
Mecklenburg-Vorpommern Rügen - dat is cultuur, natuur en wandelen Ik heb mijn hart voor altijd verpand aan het eiland Rügen in Mecklenburg-Vorpommern. Ik ben er geboren, in Vaschvitz, en heb in de 58 jaar van mijn leven de natuur van het eiland door en door leren kennen. Met dank aan mijn grootmoeder kreeg ik al vroeg belangstelling voor flora, fauna en fossielen van het eiland, en kon later van die passie mijn beroep maken, eerst als parkwachter van het biosfeerreservaat Zuidoost-Rügen, later als wandelgids van het hotel Atrium am Meer. Ik kan me echt niets mooiers voorstellen dan buiten te zijn, te wandelen en te genieten van de mooie natuur. Er is zoveel keuze hier! Bijvoorbeeld de Hochuferweg van Sassnitz naar de Königsstuhl, of de Zickersche Berge, of over de minder bekende, maar prachtige wandelweg bij Lietzow. Door een beukenbos lopen en tegelijkertijd uitzicht hebben op de zee, dat is best uniek. Mecklenburg-Vorpommern: wandelmogelijkheden (ook met gids en bagagetransport) kust, meren, heuvels nationale en natuurparken, biosfeerreservaten www.off-to-mv.com Het pad over de krijtrotsen is in het Deutsche Wandermagazin tot het op twee na mooiste van Duitsland uitgeroepen. Dietmar Butzlaff, Wandelgids Hotel Atrium am Meer 23
Leipzig Regio Leipzig - verrassend veelzijdig Ga eens vóór zonsopgang omhoog naar de Hochhalde Trages - bij mooi weer heeft u uitzicht tot het Ertsgebergte. Wolfgang Flohr, voorzitter van de wandelvereniging Leipzig e.v. en initiator 7-merenwandeling De stad Leipzig staat voor cultuur en beurzen. Maar wandelen? Dáár? O ja, dat kan. Sterker nog: het is prachtig! Leipzig is een prima uitgangsbasis om van daaruit de natuur te ontdekken. Sinds vele jaren ben ik een hartstochtelijke wandelaar en gids. Maar hoe vaak ik eropuit trek, elke keer beleef ik er veel plezier aan. Dat komt mede door de grote verscheidenheid in flora en fauna en aan wat er onderweg allemaal te zien valt. Ik denk daarbij aan de kastelen in het Sächsische Burgenland, de idyllische bossen in het Sächsische Heideland en de vele meren waar ooit bruinkoolopgravingen waren. Een absolute aanrader is de al enkele keren gecertificeerde Heide-Biber-Tour in het Natuurpark Dübener Heide. En vergeet niet: Helemaal anders, maar niet minder indrukwekkend zijn wandeltochten door het Leipziger Neuseenland. De verandering van het landschap leidt ertoe dat ik hier telkens weer iets nieuws ontdek. Van de natuur terug naar de grote stad Leipzig is trouwens ook een belevenis. Afwisselend wandelgebied vlak landschap in de Leipziger Tieflandsbucht, met bossen, rivierdalen en heidevelden; Burgenland deels rotsachtig www.leipzig.travel/regionleipzig 24 www.germany.travel/wandelseizoen
Saksen In Saksen sta ik vaak voor het dilemma: verder wandelen of blijven? Er is zoveel te zien. Wat mij aanspreekt in Saksen is de ideale combinatie tussen natuur cultuur. Want een leuk stadje, een mooi kasteel en een gezellig terras maken voor mij de reis compleet. In Saksen is keuze uit vele verschillende wandelroutes. Er is zelfs een route door het leefgebied van de wolven in de Oberlausitz. Ik kies deze vakantie voor de vernieuwde Kammweg Erzgebirge-Vogtland met zijn talloze vergezichten. Een paar jaar geleden Er varen stoomschepen over de Elbe. Neem een enkele reis en wandel terug langs de oever en geniet van de wijngaarden. Ellen de Graaf, medewerker makelaarskantoor en wandelliefhebber heb ik de Malerweg gelopen in het nationale park Sächsische Schweiz. Kunstenaars werden geïnspireerd door dit natuurwonder. Ook ik raak onder de indruk van de grillige rotspartijen. Aansluitend gewandeld op de Saksische Weinstraße. Van de porseleinstad Meissen door de wijngaarden naar Dresden. Op een zomerse middag zonnebaden aan een strand langs de Elbe. Ter afsluiting een onvergetelijke stadswandeling gemaakt door historisch Dresden. Je raakt in Saksen niet uitgekeken. Veel te ontdekken ruim 100 wandelroutes perfecte combi natuur en cultuur dagtochten of meerdaagse wandelingen bagagetransport mogelijk www.saksen.info 25
Passau De drie rivieren van Passau Natuurlijk kunt u zeggen: als districtscommissaris moet ik mijn regio wel aanprijzen, maar gelooft u mij, ik hoef er niet veel moeite voor te doen. Passau, waar Donau, Inn en Ilz bij elkaar komen, en de streek rondom de stad, zijn qua cultuur en natuur zó veelzijdig, dat ze nauwelijks extra aanprijzing nodig hebben. Ikzelf geniet het meest van een wandeling waarbij ik kan ontspannen en de stress van mijn baan van me kan laten afglijden. Ik ben vooral dol op de langeafstandsroutes Goldsteig, Donausteig en de Donaupanoramaweg, maar de kleinere regionale paden doen er nauwelijks voor onder. De natuur is overweldigend, maar de imposante kerken en kloosters zijn ook het vermelden waard. Veel wandelingen hebben een bepaald thema, waarover onderweg veel interessante informatie wordt verschaft. Breng een bezoek aan de vesting Oberhaus, een museum, knooppunt van wandelpaden én het mooiste uitzicht op Passau. Franz Meyer, commissaris district Passau Drielandenpunt Beieren, Oostenrijk, Tsjechië bijna 3.000 km wandelpaden Donau, Inn en Ilz komen bij elkaar uniek rivierenlandschap bij Passau www.passauer-land.de www.tourismus.passau.de 26 www.germany.travel/wandelseizoen
Hörnerdörfer Tot rust komen en de natuur op u laten inwerken in de Allgäuer Hörnerdörfer Mijn hart gaat sneller kloppen in de prachtige bergen van de Hörnerdörfer en in het Natuurpark Nagelfluhkette. Ik ben gids in het natuurpark en daardoor kan ik mijn enthousiasme delen met de gasten die ik begeleid op wandel- of fietstochten. Wat ik zo mooi vind: veel paden zijn zo afwisselend en tegelijkertijd toch ook makkelijk. Hier loopt u door weiden vol bloemen en geurige kruiden naar zonovergoten plateaus om daar boven te luisteren naar het gezellige geklingel van koeienbellen. Maak een zonsopgang bij het Riedberger Horn mee, eet een broodmaaltijd in de Grasgehrenhütte en geniet van het uitzicht. Christiane Floto, toeristisch adviseur en gids in het natuurpark Het is ook mooi om op de fiets de kristalheldere Iller te volgen en de geniale bouwwerken van de bevers te bewonderen. Bij ons komen ook gasten aan hun trekken, die van een lekkere boerenmaaltijd houden: op de sappige alpenweiden grazen veel koeien die voor bergkaas en karnemelk zorgen. Probeer maar eens een Hüttenbrotzeit, en geniet ondertussen van een 360º-bergpanorama. Natuur op verschillende hoogtes glooiende hellingen met bloemen in het Natuurpark Nagelfluhkette regionale specialiteiten op de alpenweiden www.hoernerdoerfer.de 27
Baden-Württemberg Druipsteengrotten, bossen en wijn - het prachtige Odenwald Ik ben geboren in Eberbach, waar ik nu al veertig jaar lang stadsgids ben, en sinds drie jaar ook nog nachtwachter. Eigenlijk hoef ik mijn regio niet voor te stellen, veel Nederlanders weten ons te vinden, en dat al decennialang. Het is wel duidelijk waarom, want er is zoveel te zien, te beleven en te genieten bij ons. Zoals de druipsteengrot in Eberstadt, de vele kastelen, ruïnes en rivieren. En ik mag daaraan toevoegen: de vele culinaire hoogstandjes vooral onze wildgerechten zijn beroemd. Daarnaast weet men hier feest te vieren, wat ook, dat heeft de ervaring geleerd, bij onze Nederlandse gasten altijd zeer in de smaak valt. De Neckarsteig: hooggelegen wandelroute langs de Neckar. Ook te lopen vanuit 1 verblijfsplaats (goed openbaar vervoer). Eugen Emmig, stadsgids en nachtwachter in Eberbach Bossen, wijn, rivieren actieve vakanties omvangrijk wandelnetwerk, zowel vlak als in de bergen 3 natuurparken www.wandersüden.de www.wandel-zuiden.nl 28 www.germany.travel/wandelseizoen
Zwarte Woud Nationaal Park het Zwarte Woud - nu nog wilder Het Zwarte Woud is prachtig! Het heeft alles voor een meer dan aantrekkelijke vakantie. En nu heeft het ook nog een nationaal park. Deze ruwe, zelfs wilde regio in het noorden van het Zwarte Woud, had het al lang verdiend zo n status te krijgen. Met zijn uitgestrekte bossen, bruisende bergbeken, gletsjermeren, natte heide- en veengronden en zijn dieren als edelherten, auerhoenders en drietenige spechten, wachtte het gebied er al lang op om nationaal park te worden. Ruim 10.000 ha groot is dit beschermde natuurgebied tussen Baden-Baden en Freudenstadt. Hier kan de natuur nu ongestoord zijn gang gaan. Maar via een uitgestrekt netwerk aan wandelpaden kan de bezoeker deze wildernis in ontwikkeling ontdekken. Wandelpaden, zoals het Wildnispfad, het Luchspfad en het Lotharpfad. Natuurlijk kent u het Zwarte Woud al lang, van zijn lieflijke kant nu laat het ook zijn wilde kant zien. 23.000 km bewegwijzerde wandelpaden 8 kwaliteitsroutes 300 toprestaurants op wandelaars/fietsers ingestelde accommodatie fiets- en wandelaanbiedingen NIEUW Nationaal Park Zwarte Woud www.zwartewoud.info www.schwarzwald-tourismus.info www.schwarzwald-nationalpark.de Wildnispfad, Luchspfad, Lotharpfad, Bannwald Wilder See: de rangers van het nationale park nemen u overal mee naartoe. Dr. Wolfgang Schlund, hoofd Nationaal Park 29
Palts Overdrijf ik, als ik beweer dat wij in de Pfalz de meest veelzijdige wandelroutes hebben? We hebben een enorm netwerk van wandelroutes door diverse landschappen. Als ik over de paden van het Pfälzer Bergland loop, waar het uitzicht slechts door de horizon wordt begrensd, heb ik het gevoel te zweven. In het Pfälzerwald krijg ik een idee hoe de oorspronkelijke Veelzijdige wandelregio de Palts Feest van de stadsmuren in Freinsheim - de Giersteine bij Lug - overnachten in hotel Lösch für Freunde in Hornbach. Tobias Kauf, marketingmanager bossen er ooit moeten hebben uitgezien en voel ik me geborgen. Bij Haardtrand komen het bos en de Deutsche Weinstraße samen. Langs deze toeristische route waant u zich bijna in een mediterraan landschap, waar u regionale specialiteiten zelden zult kunnen weerstaan. Ik moet bekennen dat ik graag wat langer bij een wijnboer of op een wijnfeest blijf. Laatst stuitte ik op de paden in de Rijndalen bij Germersheim en Speyer, waar verschillende rivierarmen zich hebben afgesplitst. Ik heb daar plekjes gevonden, die me deden denken aan televisiebeelden van de Amazone! 12.000 km gemarkeerde wandelpaden (1000 km gekwalificeerd) warme regio in Duitsland 150 hutten 200 wijnfeeste www.pfalz.de www.pfaelzer-wanderwege.de 30 www.germany.travel/wandelseizoen
Saarland Glinsterende rivieren, glooiende heuvels, gastvrijheid - wandelen in het Saarland is heerlijk! Natuurpaden, valleien en kloven: dit is mijn werkterrein met prachtige uitzichtpunten. Mijn naam is Frank Polotzek en ik ben verantwoordelijk voor de kwaliteitscontrole van de wandelpaden. Het Saarland dat vlak bij Frankrijk en Luxemburg ligt, telt ruim 60 eersteklas-wandelpaden Gecertificeerde routes worden gekenmerkt door veel afwisseling en perfecte bewegwijzering. Of u nu door oude beukenbossen, door kleurige boomgaarden of langs bruisende beekjes wandelt ieder pad heeft zijn eigen karakter. Het aanbod varieert van gezinsvriendelijke wandelingen tot sportieve meerdaagse tochten op de Saar-Hunsrück-Steig. En omdat wij Saarlanders graag lekker eten, heb ik voor liefhebbers van culinaire hoogstandjes nog een tip: de Saarlandse Tafeltochten. Na een dag wandelen kunt u gerechten uit de Saarlandse keuken proeven. Pak dus uw rugzak en wie weet, misschien komen we elkaar tegen op een van de vele tochten. Wandelen bij de Saarschleife en genieten van regionale specialiteiten in het sfeervolle Landidyllhotel Saarschleife. Frank Polotzek, projectmedewerker toeristische kwaliteitscontrole Saarland Meer dan 60 eerste-klaswandelpaden culinair genieten tijdens de Tafeltochten avontuurlijke trektochten op de Saar- Hunsrück-Steig pelgrimstochten www.toerisme-saarland.nl/nl/wandelen 31
Eifel De Eifel is één groot palet van kleuren. In de lente zijn de weilanden bloeiende tapijten, daarna volgt de diepgele brem, ons Eifelgoud. s Zomers, als de van de rotsen weerkaatsende zon voor een bijna mediterraan klimaat zorgt, zorgen de groene beekdalen voor verkoeling. Vanaf september kleuren de bossen. In de winter toont de Eifel zich van z n misschien eerlijkste kant: kaal, koel en helder. Ik werk hier, beleef de vele gezichten van de Eifel vrijwel dagelijks en ik zou me geen mooiere baan kunnen voorstellen. Ik voel me echt bevoorrecht en ik zou dan ook willen zeggen, kom zelf kijken, ontdek de enorme variatie van mijn Eifel, wandel over de Eifelsteig van Aken naar Trier en geniet van die altijd boeiende landschappen links en rechts van het pad. Zou er iets mooiers zijn dan de Eifelsteig? Ook andere wandelwegen tonen de veelzijdigheid van de regio, bijv. de narcissenroute en de paden in de Vulkaaneifel. Matthias Irle, coördinator wandelwegen Eifel Eifelsteig (313 km) 400 km gemarkeerde rondwandelingen Nationaal Park de Eifel slapende vulkanen en kratermeren uitstekende accommodaties www.eifelsteig.de 32 www.germany.travel/wandelseizoen
Moezelland Gevarieerde wandeling op de Moselsteig Na iedere meander een nieuwe en altijd spectaculaire blik op wijnbergen, bossen, middeleeuwse stadjes en de rivier. De Moezel is een van de mooiste rivieren van Duitsland en de wijnbergen op de hoge oevers behoren tot de meest spectaculaire in hun soort. De wandelroute, de Moselsteig, loopt dan weer aan de kant van de Eifel, dan weer aan de kant van de Hunsrück. Het pad gaat op en af, het is zelden moeilijk, en biedt bijna overal een prachtig uitzicht op het landschap met de kronkelende rivier. En zelfs in het hoogseizoen zijn er altijd nog plekjes en uitzichtpunten die betrekkelijk rustig zijn, bijvoorbeeld tussen Neumagen en Piesport. Omdat tussen de stadjes en dorpen treinen en bussen rijden, kunt u de wandeletappes zo kort of lang maken als u wilt. 365 km wandelroutes langs de Moezel rondwandelingen in Eifel en Hunsrück veel horeca wijncultuurlandschap met 2.000 jaar historie burchten www.moselsteig.de Wijn proeven en een lekker hapje eten bij de wijnboer in een van de vele Straußwirtschaften langs de Moselsteig. Michael Teusch, medewerker Grontmij Koblenz 33
Colofon Voor meer info kunt u terecht bij de volgende organisaties: www.vakantie-in-brandenburg.nl www.mittelelbe.com www.actief-nrw.com Sprookjesachtig Hessen Land van de Gebroeders Grimm www.hessen.travel www.sachsen-anhalt-tourismus.de www.coburg-tourist.de www.fietsen-zuiden.nl www.vakantieland-nedersaksen.nl www.leipzig.travel/regionleipzig www.wandel-zuiden.nl www.off-to-mv.com www.erzgebirge-tourismus.de www.toerisme-saarland.nl 34 www.germany.travel
www.fietserswelkom.info www.hoernerdoerfer.de www.saksen.info www.eifelsteig.de www.schwarzwald-tourismus.info www.passauer-land.de www.tourismus.passau.de www.pfalz.de www.moselsteig.de Fotoverantwoording: Cover: Rheinsteig-Büro, Foto: Dominik Ketz, Motiv: Herrliche Aussicht auf den Rhein oberhalb von Rheinbrohl Fietsen: Interview MET RAIMUND JENNERT S.4: Tourismus Zentrale Saarland S.5: Touristikzentrale Paderborner Land e. V. Noordrijn-Westfalen: Volker Barthel Sprookjesachtig Hessen: Lahntal Tourismusverband e. V. Nedersaksen: Weserbergland Tourismus e.v. Mecklenburg-Vorpommern: TMV/outdoor-visions.com Brandenburg: www.lausitz-resort.de Saksen-Anhalt: Archiv Biosphärenreservatsverwaltung Mittelelbe Leipzig: TMGS Ertsgebergte: P. Masukowitz, Sportpark Rabenberg Coburg: FahrRAD + Fitness Baden-Württemberg: Touristikgemeinschaft HeilbronnerLand Saarland: www.toerisme-saarland.nl Rijnland-Palts: Rheinland-Pfalz Tourismus GmbH Wandelen: Interview MET Ute Dicks: S.18 Tourismus Zentrale Saarland S.19: Eifel Tourismus GmbH Noordrijn-Westfalen: Wilfried Schröder Sprookjesachtig Hessen: Fotostudio Mittelmühle Nedersaksen: Lüneburger Heide GmbH Mecklenburg-Vorpommern: TVFDZ/outdoor-visions.com Leipzig: LTM_K. Lange Saksen: TMGS Tourismus Marketing Gesell. Sachsen Passau: TI Passauer Land Hörnerdörfer: Tourismus Hörnerdöfer GmbH Baden-Württemberg: TG HeilbronnerLand Zwarte Woud: Archiv Naturschutzzentrum Ruhestein Palts: Pfalz.Touristik e.v., Foto: Ketz Saarland: www.toerisme-saarland.nl Eifel: Dominik Ketz/Rheinland-Pfalz Tourismus Moezelland: Dominik Ketz/Rheinland-Pfalz Tourismus GmbH 35
www.vakantie-thuringen.nl Fiets- en wandelparadijs Thüringen. Ontdek de mooie natuur van Thüringen! In dit centraal in Duitsland gelegen gebied vindt u 1.700 km aan fietsroutes en 16.000 km aan wandelpaden. Voor een ontspannen tocht of een pittige uitdaging.