Waar kun je in Marokko zonnespiegelcentrales bouwen? Een verkenningsreis. Door Evert du Marchie van Voorthuysen, Directeur van de Stichting GEZEN. www.gezen.nl Inleiding Het belangrijkste onderdeel van het Desertec-plan is de bouw van enorme aantallen CSP-centrales in Noord-Afrika, en dus ook in Marokko, die het betreffende land vrijwel volledig, en Europa voor een deel van elektriciteit gaan voorzien. Maar is er wel genoeg ruimte in een land als Marokko voor deze centrales? Een zonnespiegelcentrale met een zodanige grote warmteopslag dat er 24 uur per dag 1000 MW = 1 GW kan worden geleverd, dus een CSP-centrale die basis-last elektriciteit levert, heeft een terrein nodig van 30 tot 60 km2. Een samenleving op Europees welvaartsniveau verbruikt ongeveer 1 GW per miljoen inwoners. Marokko heeft dus 40 GW aan CSP-centrales nodig. Als Marokko ook nog zonnestroom gaat exporteren naar 40 miljoen Europeanen, dan moet er 80 GW gebouwd worden op 2400 tot 4800 km2 terrein. De eisen aan het terrein zijn: Zeer vlak. Deze eis geldt vooral voor parabolische trogspiegels en lineaire Fresnelspiegels. Zonnetorens zijn ook mogelijk op licht glooiend terrein. Geen hoogwaardig gebruik van het terrein, akkerland en land met veel bebouwing valt af Niet te ver van infrastructuur zoals een verharde weg Geen, of slechts weinig zand, wegens de lastige duinvorming en mogelijk schadelijke zandstormen. Voorafgaand aan de SolarPaces2012 conferentie in Marrakesh maakte ik samen met Addie van 1 tot 10 september een rondreis door Marroko. We vlogen naar Casablanca. Naast de gebruikelijke toeristische bezienswaardigheden bekeek ik het terrein op zijn bruikbaarheid voor de bouw van CSPcentrales. De reis bestond uit twee delen, eerst een treinreis van Casablanca via Rabat naar Fes, daarna een reis met een busje met chauffeur van 1300 km door het bergland en de woestijn van Fes naar Marrakesh. Vanuit Marrakech vlogen we via Casablanca terug naar Nederland, Addie op 11 september, ik op 15 september 2012. Kaarten staan onderaan dit document. De treinreis Casablanca Fes De treinen op het geëlektriciceerde hoofdnet van de Marokkaanse spoorwegen zijn confortabel en rijden snel. We reisden eerste klas en hadden leuke gesprekken met medereizigers (allemaal Marokkanen). Casablanca en Rabat liggen allebei aan de kust. Onderweg zien we veel krottenwijken, vanuit de trein zie je veel meer van de achterkant van een land dan vanuit de (snel)weg. Het land is vrijwel overal vlak, soms in gebruik als bouwland, maar meestal ongebruikt, dus in principe geschikt voor CSP met ontzilting, want de kust is steeds dicht in de buurt.
Tussen Rabat en Fes rijden we door vrij dicht bevolkt gebied waarin grotendeels al dan niet geïrrigeerde landbouw wordt bedreven, het meeste terrein is glooiend. Al met al geen gebied waarin op zeer grote schaal CSP-centrales zull;en worden gebouwd. De autoreis Fes Erfoud M'Hamid Ourzazate Marrakech Donderdag 6 september 2012 Fes Erfoud Om 9 uur vertrekken we vanuit Fes met onze chauffeur Ali in een busje. Ali is 30, spreekt matig Engels, maar goed Frans, de conversatie gaat half in het Engels, half in het Frans. Hij is een goede en veilige chauffeur. Tijdens de rit gooit Ali af en toe brood naar honden aan de kant van de weg. Er zijn veel politiecontroles (waar wij als toeristenbusje geen last van hebben). Ali vindt dat prima, wegens de terroristen, maar alle automobilisten waarschuwen elkaar wel om je aan de snelheidslimiet te houden, dat waarschuwen doet Ali ook. We rijden over een pas van 1350 meter. We stoppen bij een meertje met meerkoeten. Daarna op een terras in Ifrane, mooi, parkachtig, koffie is duur, maar de WC is vies; er werd toch geld gevraagd, wat Addie weigerde. Later over een pas van 2180 m. Tussen de Midden-Atlas en de Hoge Atlas, maar ook in de bergen zelf is veel vlak terrein dat geschikt is voor CSP. Dat heeft dan het voordeel van voordeel van een extra grote DNI wegens de hoogte. De aard van het terrein is heel wisselend: met enorm veel stenen, maar ook alleen klei. Het gaat wel steeds harder waaien, en volgens Ali is dat normaal. We zien vrij veel schaapskudden. Alleen in de rivierbeddingen is veel groen en wat akkerbouw. We houden een lunchpauze in een groot, steriel restaurant met alleen maar buitenlandse toeristen. Daarna slaap ik achter in het busje. We maken bij een hoge brug een wandelingetje naar de rivier. Het stuwmeer bij El Rachidia heeft weinig water, en beneden de stuwdam is de rivier Ziz droog. Dat betekent dat er momenteel geen stroom wordt geproduceerd. We rijden door de lange Vallee du Ziz, een vlak rivierdal vol met palmbomen, een soort langgerekte oase. We komen om 19 uur aan in hotel Club Palms, een ommuurd terrein aan de weg ten zuiden van Erfoud, hoge poorten, vierkante muur, en veel kamers aan buitenpaden. Er zijn veel gasten, allemaal buitenlandse toeristen. Na aankomst maken we een wandeling dwars op de weg de woestijn in: erg vlak, klei, wel veel greppels om regenwater af te voeren en te verspreiden. Er is geen plantengroei, behalve sporadische stekelstruikjes. Ondanks de 4 sterren is het hotel matig: ongeinteresseerde bediening, het kamerslot gaat erg moeilijk, de airconditionning is nauwelijks effectief, alles moet direct worden afgerekend, ze zeggen wijn te hebben, maar slechts van 1 soort een halve fles, en die lijkt ook nog erg koud te zijn. Dus geweigerd, dan alleen maar water bij het diner. Na het eten typ ik aan het reisverslag op het terras bij het zwembad.
619 Op de weg tussen Fes en Erfoud, 15 km voor Midelt Addie op de kleiwoestijn, op de achtergrond ons hotel in Erfoud
Vrijdag 7 september 2012 Erfoud M'Hamid We vertrekken om 9 uur in zuidelijke richting, er zijn eerst nog vrij veel palmen, kleibodem. Vanaf Rissani naar het westen, een woestijnweg van ongeveer 200 km tot het dal van de Drâa, weg N9. Over dit traject is het terrein grotendeels vlak, er zijn bergen in de verte, af en toe zijn er wat struikjes en boompjes, maar meestal is het helemaal kaal. Soms is het steenachtig met grove stenen, maar meestal alleen kleine stenen, en soms kleiachtig. We zien geen zand. Het hele gebied, 200 km lang, en enkele km breed, lijkt uitstekend geschikt voor CSP. We zien af en toe enkele kamelen, nauwelijks geiten, als begrazingsgebied heeft het terrein weinig waarde. Addie begint af en toe pennen, viltstiften, schriftjes, ballonnejes uit te delen aan kinderen die we langs de kant van de weg zien. Ook aan een paar jongetjes op de fiets, dus niet echt arm, maar volgens Ali krijgen ze die fiets van de school om naar school te fietsen. 643 Ten ZW van Erfoud. Hekjes om zand vast te houden