Onderzoek naar aquatische fauna op het voormalige AZC-terrein in de Oostpolder te Papendrecht - notitie - CONCEPT Juli 2009 W 393 Auteur: M. van Dongen Natuur-Wetenschappelijk Centrum Noorderelsweg 4a 3329 KH Dordrecht 078-6213921 veen@nwcadvies.nl www.nwcadvies.nl
Onderzoek naar aquatische fauna op het voormalige AZC-terrein in de Oostpolder te Papen-drecht - notitie - Aanleiding: Op de locatie van het voormalige asielzoekerscentrum (AZC) in de Oostpolder heeft de gemeente Papendrecht een tijdelijk gronddépôt ingericht. Deze grond zal te zijner tijd gebruikt worden ten behoeve van de inrichting van het bouwproject op het naastgelegen Land van Matena. Bij ruimtelijke ontwikkelingen dient inzichtelijk gemaakt te worden welke belangrijke natuurwaarden er in het gebied voorkomen en welke verplichtingen deze vanuit de Floraen faunawet met zich meebrengen. De gemeente Papendrecht heeft het Natuur-Wetenschappelijk Centrum (NWC) gevraagd de actuele natuurwaarden van het gebied in beeld te brengen door middel van een quick-scan. Deze rapportage omvat het aquatisch faunaonderzoek. Onderzoeksresultaten van overige soortgroepen (grondgebonden zoogdieren, vogels en amfibieën) zijn reeds gerapporteerd (van Dongen, W379 Natuurwaarden van een gronddépôt op het voormalige AZCterrein in de Oostpolder te Papendrecht - quickscan, Juni 2009). Locatiebeschrijving: Het plangebied is gelegen in de Oostpolder te Papendrecht en wordt begrensd door de Tiendzone in het zuiden, de Matenasche Scheidkade in het oosten, de Oostkil in het westen en de Alver in het noorden. Het terrein bestaat voornamelijk uit kale grond. Zowel aan de noordzijde als aan de zuidzijde van het terrein ligt een watergang. Opdrachtgever: Gemeente Papendrecht Contactpersoon: Dhr. H. Nienhuis Uitvoering: Natuur-Wetenschappelijk Centrum Opnamedata: Dinsdag 23 en maandag 29 juni 2009 Veldwerk: Jan de Bruijn, Hans Bruning, Rob Haan
Methode De watergangen in het onderzoeksgebied zijn op visfauna geïnventariseerd door middel van een visbemonstering. De visbemonstering heeft plaatsgevonden met behulp van steeknetten. Deze netten zijn circa 65 bij 45 cm met een lange aluminiumsteel. De sloten zijn afgevist door een grote haal met het net te maken, waarbij naast water en watervegetatie ook een deel sediment werd meegenomen. Met behulp van deze methode zijn ook amfibieën en ongewervelden geïnventariseerd. Na inventarisatie van beschermde soorten zijn kleine stukken van de watergang aan de zuidzijde van het gebied gedempt. Hierbij is eerst de waterstand verlaagd, waarna met steeknetten zoveel mogelijk dieren zijn weggevangen en verplaatst naar het aangrenzende water. De bagger is uitgesmeerd op de oever en nagelopen op dieren; ook deze dieren werden verplaatst naar het aangrenzende water. Resultaten Vissen In de watergang aan de noordzijde van het onderzoeksgebied zijn naast verschillende algemeen beschermde soorten ook individuen van de Kleine modderkruiper (Cobitis taenia) aangetroffen, een soort van tabel 2 van de Flora- en faunawet (zie bijlage). In de watergang aan de zuidzijde van het onderzoeksgebied zijn alleen algemeen beschermde vissoorten aangetroffen. Amfibieën In de watergang aan de noordzijde van het onderzoeksgebied zijn larven van de Kleine watersalamander (Lissotriton vulgaris) aangetroffen en groene kikkers (Pelophylax ridibundus/ kl. esculentus), beide soorten van tabel 1 van de Flora- en faunawet (zie bijlage). In de watergang aan de zuidzijde van het onderzoeksgebied zijn groene kikkers (Pelophylax ridibundus/ kl. esculentus) aangetroffen. Ongewervelden In beide watergangen zijn alleen onbeschermde soorten ongewervelden aangetroffen. Conclusie en aanbevelingen Voor de watergang aan de noordzijde van het onderzoeksterrein moet ontheffing aangevraagd worden voor de Kleine modderkruiper in het geval van bestendig beheer en onderhoud of bestendig gebruik of ruimtelijke ontwikkelingen voor artikel 8 tot en met 12 van de Flora- en faunawet, tenzij de activiteiten uitgevoerd worden op basis van een
door de minister goedgekeurde gedragscode (door de sector of ondernemer zelf op te stellen) (zie bijlage). In de watergang aan de zuidzijde van het onderzoeksterrein zijn alleen algemeen beschermde soorten aangetroffen. Hiervoor is geen ontheffing voor het overtreden van verbodsbepalingen uit de Flora- en faunawet nodig (zie bijlage). Tenslotte geldt de in artikel 2 voorgeschreven zorgplicht: deze houdt in dat alle mogelijke nadelige gevolgen voor (alle) planten en dieren zoveel mogelijk vermeden moeten worden (voor zover redelijk), bijvoorbeeld door een Egel die zich op een werkterrein bevindt te verplaatsen, voordat gestart wordt met bepaalde werkzaamheden (hiervoor is eerst een inspectie van het werkterrein te voet nodig).
Bijlage: Tabellen soorten Flora- en faunawet Tabel 1: Algemene soorten Soorten waarvoor in het geval van bestendig beheer en onderhoud of bestendig gebruik of ruimtelijke ontwikkelingen een vrijstelling verleend wordt voor artikel 8 tot en met 12 van de Flora- en Faunawet. Zoogdieren Aardmuis Bosmuis Bunzing Dwergmuis Dwergspitsmuis Egel Gewone bosspitsmuis Haas Hermelijn Huisspitsmuis Konijn Mol Ondergrondse woelmuis Ree Rosse woelmuis Tweekleurige bosspitsmuis Veldmuis Vos Wezel Woelrat Microtus agrestis Apodemus sylvaticus Mustela putorius Micromys minutus Sorex minutus Erinaceus europaeus Sorex araneus Lepus europaeus Mustela erminea Crocidura russula Oryctolagus cuniculus Talpa europaea Microtus subterraneus Capreolus capreolus Clethrionomys glareolus Sorex coronatus Microtus arvalis Vulpes vulpes Mustela nivalis Arvicola terrestris Reptielen en amfibieën Bruine kikker Gewone pad Kleine watersalamander Middelste groene kikker Meerkikker Rana arvalis Bufo bufo Triturus vulgaris Rana klepton esculenta Rana ridibunda Mieren Behaarde rode bosmier Kale rode bosmier Stronkmier Zwartrugbosmier Formica rufa Formica polyctena Formica truncorum Formica pratensis
Vervolg tabel 1: Algemene soorten Slakken Wijngaardslak Helix pomatia Vaatplanten Aardaker Akkerklokje Brede wespenorchis Breed klokje Dotterbloem Gewone vogelmelk Grasklokje Grote kaardenbol Kleine maagdenpalm Knikkende vogelmelk Koningsvaren Slanke sleutelbloem Zwanenbloem Lathyrus tuberosus Campanula rapunculoides Epipactis helleborine Campanula latifolia Caltha palustris Ornithogalum umbellatum Campanula rotundifolia Dipsacus fullonum Vinca minor Ornithogalum nutans Osmunda regalis Primula elatior Butomus umbellatus
Tabel 2: Overige soorten Soorten waarvoor in het geval van bestendig beheer en onderhoud of bestendig gebruik of ruimtelijke ontwikkelingen een vrijstelling verleend wordt voor artikel 8 tot en met 12 van de Flora- en Faunawet, mits de activiteiten uitgevoerd worden op basis van een door de minister goedgekeurde gedragscode (door de sector of ondernemer zelf op te stellen). Zoogdieren Damhert Edelhert Eekhoorn Grijze zeehond Grote bosmuis Steenmarter Wild zwijn Dama dama Cervus elaphus Sciurus vulgaris Halichoerus grypus Apodemus flavicollis Martes foina Sus scrofa Reptielen en amfibieën Alpenwatersalamander Levendbarende hagedis Triturus alpestris Lacerta vivipara Dagvlinders Moerasparelmoervlinder Vals heideblauwtje Euphydryas aurinia Lyaceides idas Vissen Bermpje Kleine modderkruiper Meerval Rivierdonderpad Noemacheilus barbatulus Cobitis taenia Silurus glanis Cottus gobio Vaatplanten Aangebrande orchis Aapjesorchis Beenbreek Bergklokje Bergnachtorchis Bijenorchis Blaasvaren Blauwe zeedistel Bleek bosvogeltje Brede orchis Bruinrode wespenorchis Daslook Orchis ustulata Orchis simia Narthecium ossifragum Campanula rhomboidalis Platanthera chlorantha Ophrys apifera Cystopteris fragilis Eryngium maritimum Cephalantera damasonium Dactylorhiza majalis majalis Epipactis atrorubens Allium ursinum
Vervolg tabel 2: Overige soorten Dennenorchis Duitse gentiaan Franjegentiaan Geelgroene wespenorchis Gele helmbloem Gevlekte orchis Groene nachtorchis Groensteel Grote keverorchis Grote muggenorchis Gulden sleutelbloem Harlekijn Herfstschroeforchis Hondskruid Honingorchis Jeneverbes Klein glaskruid Kleine keverorchis Kleine zonnedauw Klokjesgentiaan Kluwenklokje Koraalwortel Kruisbladgentiaan Lange ereprijs Lange zonnedauw Mannetjesorchis Maretak Moeraswespenorchis Muurbloem Parnassia Pijlscheefkelk Poppenorchis Prachtklokje Purperorchis Rapunzelklokje Rechte driehoeksvaren Rietorchis Ronde zonnedauw Rood bosvogeltje Ruig klokje Schubvaren Slanke gentiaan Soldaatje Goodyera repens Gentianella germanica Gentinella ciliata Epipactis muelleri Pseudofumaria lutea Dactylorhiza maculata Coeloglossum viride Asplenium viride Listera ovata Gymnadenia conopsea Primula veris Orchis morio Spiranthes spiralis Anacamptis pyramidalis Herminium monorchis Juniperus communis Parietaria judaica Listera cordata Drosera intermedia Gentiana pneumonanthe Campanula glomerata Corallorhiza trifida Gentiana cruciata Veronica longifola Drosera anglica Orchis mascula Viscum album Epipactis palustris Erysimum cheiri Parnassia palustris Arabis hirsuto sagittata Aceras anthropophorum Campanula persicifolia Orchis purpurea Campanula rapunculus Gymnocarpium robertianum Dactylorhiza majalis praetermissa Drosera rotundifolia Cephalanthera rubra Campanula trachelium Ceterach officinarum Gentianella amarella Orchis militaris
Vervolg tabel 2: Overige soorten Spaanse ruiter Spindotterbloem Steenanjer Steenbreekvaren Stengelloze sleutelbloem Stengelomvattend havikskruid Stijf hardgras Tongvaren Valkruid Veenmosorchis Veldgentiaan Veldsalie Vleeskleurige orchis Vliegenorchis Vogelnestje Voorjaarsadonis Wantsenorchis Waterdrieblad Weideklokje Welriekende nachtorchis Wilde gagel Wilde herfststijlloos Wilde kievitsbloem Wilde marjolein Wit bosvogeltje Witte muggenorchis Zinkviooltje Zomerklokje Zwartsteel Cirsium dissectum Caltha palustris araneosa Dianthus deltoides Asplenium trichomanes Primula culgaris Hieracium amplexicaule Catapodium rigidum Asplenium scolopendrium Arnica montana Hammarbya paludosa Gentianella campestris Salvia pratensis Dactylorhiza incarnata Ophrys insectifera Neottia nidus-avis Adonis vernalis Orchis coriophora Menyanthes trifoliata Campanula patula Platanthera bifolia Myrica gale Colchium autumnale Fritillaria meleagris Origanum vulgare Cephalanthera longifolia Pseudorchis albida Viola lutea calaminaria Leucojum aestivum Asplenium adiantum-nigrum Kevers Vliegend hert Lucanus cervus Kreeftachtigen Rivierkreeft Astacus astacus
Tabel 3: Soorten bijlage IV HRL/bijlage 1 AMvB Soorten waarvoor in het geval van bestendig beheer en onderhoud of bestendig gebruik een vrijstelling verleend wordt voor artikel 8 tot en met 12 van de Flora- en Faunawet mits de activiteiten uitgevoerd worden op basis van een door de minister goedgekeurde gedragscode (door de sector of ondernemer zelf op te stellen). Voor werkzaamheden die vallen onder bestendig beheer en onderhoud in de landbouw en de bosbouw en bestendig gebruikt geldt geen vrijstelling voor artikel 10 van de Flora- en Faunawet. Voor activiteiten in het kader van ruimtelijke ontwikkelingen geldt voor deze soorten geen vrijstelling (hiervoor moet dus een ontheffing aangevraagd worden). Voor andere activiteiten dan hiervoor genoemd moet ook een ontheffing aangevraagd worden. De ontheffingsaanvraag wordt vervolgens getoetst aan drie criteria: 1) er is sprake van een in of bij de wet genoemd belang (hier valt ook uitvoering van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling onder); 2) er is geen alternatief; 3) doet geen afbreuk aan de gunstige staat van instandhouding van de soort. Soorten bijlage 1 AMvB: Zoogdieren Boommarter Das Eikelmuis Gewone zeehond Veldspitsmuis Waterspitsmuis Martes martes Meles meles Eliomys quercinus Phoca vitulina Crocidura leucodon Neomys fodiens Reptielen en amfibieën Adder Hazelworm Ringslang Vinpootsalamander Vuursalamander Vipera berus Anguis fragilis Natrix natrix Triturus helveticus Salamandra salamandra Vissen Beekprik Bittervoorn Elrits Gestippelde alver Grote modderkruiper Rivierprik Lampetra planeri Rhodeus cericeus Phoxinus phoxinus Alburnoides bipunctatus Misgurnus fossilis Lampetra fluviatilis
Vervolg tabel 3: Soorten bijlage IV HRL/bijlage 1 AMvB Vervolg soorten Bijlage 1 AMvB Dagvlinders Bruin dikkopje Dwergblauwtje Dwergdikkopje Groot geaderd witje Grote ijsvogelvlinder Heideblauwtje Iepepage Kalkgraslanddikkopje Keizersmantel Klaverblauwtje Purperstreepparelmoervlinder Rode vuurvlinder Rouwmantel Tweekleurig hooibeestje Veenbesparelmoervlinder Veenhooibeestje Veldparelmoervlinder Woudparelmoervlinder Zilvervlek Erynnis tages Cupido minimus Thymelicus acteon Aporia crataegi Limenitis populi Plebejus argus Strymonidia w-album Spialia sertorius Argynnis paphia Cyaniris semiargus Brenthis ino Palaeochrysophanus hippothoe Nymphalis antiopa Coenonympha arcania Bolaria aquilonais Coenonympha tullia Melitaea cinixia Melitaea diamina Clossiana euphrosyne Vaatplanten Groot zeegras Zostera marina Soorten bijlage IV HRL: Zoogdieren Bechstein s vleermuis Bever Bosvleermuis Brandt s vleermuis Bruinvis Euraziatische lynx Franjestaart Gewone baardvleermuis Gewone dwergvleermuis Gewone grootoorvleermuis Grijze grootoorvleermuis Grote hoefijzerneus Hamster Hazelmuis Myotis bechsteinii Castor fiber Nyctalus leisleri Myotis brandtii Phocoena phocoena Lynx lynx Myotis nattereri Myotis mystacinus Pipistrellus pipistrellus Plecotus auritus Plecotus austriacus Rhinolophus ferrumequinum Cricetus cricetus Muscardinus avellanarius
Vervolg tabel 3: Soorten bijlage IV HRL/bijlage 1 AMvB Vervolg soorten bijlage IV HRL: Ingekorven vleermuis Kleine dwergvleermuis Kleine hoefijzerneus Laatvlieger Meervleermuis Mopsvleermuis Nathusius dwergvleermuis Noordse woelmuis Otter Rosse vleermuis Tuimelaar Tweekleurige vleermuis Vale vleermuis Watervleermuis Wilde kat Witflankdolfijn Witsnuitdolfijn Myotis emarginatus Pipistrellus pygmaeus Rhinolophus hipposideros Eptesicus serotinus Myotis dasycneme Barbastella barbastellus Pipistrellus nathusii Microtus oeconomus Lutra lutra Nyctalus noctula Tursiops truncatus Vespertilio murinus Myotis myotis Myotis daubentonii Felis silvestris Lagenorhynchus acutus Lagenorhynchus albirostris Reptielen en amfibieën Boomkikker Geelbuikvuurpad Gladde slang Heikikker Kamsalamander Knoflookpad Muurhagedis Poelkikker Rugstreeppad Vroedmeesterpad Zandhagedis Hyla arborea Bombina variegata Coronella austriacus Rana arvalis Triturus cristatus Pelobates fuscus Podarcis muralis Rana lessonae Bufo calamita Alytes obstetricans Lacerta agilis Dagvlinders Donker pimpernelblauwtje Grote vuurvlinder Pimpernelblauwtje Tijmblauwtje Zilverstreephooibeestje Maculinea nausithous Lycaena dispar Maculinea teleius Maculinea arion Coenonympha hero Libellen Bronslibel Gaffellibel Oxygastra curtisii Ophiogomphus cecilia
Vervolg tabel 3: Soorten bijlage IV HRL/bijlage 1 AMvB Vervolg soorten bijlage IV HRL: Gevlekte witsnuitlibel Groene glazenmaker Noordse winterjuffer Oostelijke witsnuitlibel Rivierrombout Sierlijke witsnuitlibel Leucorrhinia pectoralis Aeshna viridis Sympecma paedisca Leucorrhinia albifrons Stylurus (Gomphus) flavipes Leucorrhinia caudalis Vissen Houting Steur Conegonus oxyrrhunchus Acipenser sturio Vaatplanten Drijvende waterweegbree Groenknolorchis Kruipend moerasscherm Zomerschroeforchis Luronium natans Liparis loeselii Apium repens Spiranthes aestivalis Kevers Brede geelrandwaterroofkever Gestreepte waterroofkever Heldenbok Juchtleerkever Dytiscus latissimus Graphoderus bilineatus Cerambyx cerdo Osmoderma eremita Tweekleppigen Bataafse stroommossel Platte schijfhoren Unio crassus Anisus vorticulus
Vogels Alle inheemse vogelsoorten zijn beschermd, hiermee zouden ook alle nestplaatsen van vogels continu beschermd zijn, aangezien artikel 11 van de flora- en faunawet luidt: Het is verboden nesten, holen of andere voortplantings- of vaste rust- of verblijfplaatsen van dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, te beschadigen, te vernielen, uit te halen, weg te nemen of te verstoren. Omdat dit voor vogels in de praktijk niet werkbaar is (er broedt bijvoorbeeld altijd wel ergens een koolmees), hanteert LNV met betrekking tot vogels de volgende interpretatie van artikel 11: De verbodsbepalingen van artikel 11 beperken zich bij vogels tot alleen de plaatsen waar gebroed wordt (nesten, holen e.d.), inclusief de functionele omgeving (kwantiteit, kwaliteit, bereikbaarheid e.d.) om het broeden succesvol te doen zijn, én slechts gedurende de periode dat er gebroed wordt. Op deze interpretatie zijn echter drie uitzonderingen van toepassing, het gaat hier om vogels met vaste verblijfplaatsen. De vogelsoorten behorende tot deze groep zijn het hele jaar afhankelijk van hun nestplaatsen en/of maken jaren achtereen gebruik van hetzelfde nest. De nestplaats, inclusief de functionele omgeving, is in dat geval jaarrond beschermd. De selectie van vogels waarvoor dit geldt staat nog niet wettelijk vast, onderstaande lijst bevat de selectie die momenteel aangehouden wordt door LNV. Nesten van de volgende soorten zijn jaarrond beschermd indien ze nog in functie zijn: Blauwe reiger Bosuil Groene specht Grote bonte specht Kleine bonte specht Middelste bonte specht Raaf Roek Steenuil Zwarte kraai Zwarte specht Ardea cinerea Strix aluco Picus viridis Dendrocopus major Dendrocopus minor Dendrocopus medius Corvus corax Corvus frugilegus Athene noctua Corvus corone Dryocopus martius Nesten van in bomen broedende roofvogelsoorten en de Ransuil zijn, indien nog in functie, jaarrond beschermd. Deze soorten zijn niet in staat een geheel eigen nest te bouwen en maken gebruik van oude kraaiennesten of nesten waarin zij eerder gebroed hebben. Echter, bij een ingreep hoeft niet ieder oud kraaiennest in een territorium gespaard te worden, zolang er maar genoeg nestgelegenheid aanwezig blijft. Het gaat om de volgende soorten:
Vervolg vogels: Boomvalk Buizerd Havik Ransuil Rode wouw Sperwer Torenvalk Wespendief Zeearend Zwarte wouw Falco subbuteo Buteo buteo Accipiter gentilis Asio otus Milvus milvus Accipiter nisus Falco tinnunculus Pernis apivorus Haliaeetus albicilla Milvus migrans Nesten van soorten, die grotendeels of geheel afhankelijk zijn van menselijke bebouwing, zijn, indien nog in functie, jaarrond beschermd. Het vervangen, repareren of in de directe omgeving verplaatsen van een kast of nest van één van deze soorten wordt niet gezien als een overtreding van artikel 11, zolang er maar voldoende nestgelegenheid beschikbaar blijft en dit niet tijdens het broedseizoen plaatsvindt. Het gaat om de volgende soorten: Grote gele kwikstaart Kerkuil Oehoe Ooievaar Slechtvalk Steenuil Torenvalk Motacilla cinerea Tyto alba Bubo bubo Ciconia ciconia Falco peregrinus Athene noctua Falco tinnunculus De nesten van onderstaande soorten zijn alleen gedurende het broedseizoen beschermd; van belang hierbij is dan wel of er (ongeacht de periode) een broedgeval aanwezig is. Indien gebouwen waarin of waaraan zich nesten van deze soorten bevinden gesloopt of gerenoveerd moeten worden (waarbij de nesten vernietigd zullen worden), moet dit buiten het broedseizoen plaatsvinden. Na de sloopwerkzaamheden moet als compensatie op dezelfde plek of in de directe omgeving nieuwe nestgelegenheid aangebracht worden. Deze moet zoveel mogelijk lijken op de oude situatie. Om het juiste aantal voorzieningen (speciale dakpannen, nestkasten) aan te leggen, wordt meestal het aantal verwijderde nesten maal twee aangehouden. Het wordt aangeraden de aanleg van deze voorzieningen in overleg met een deskundige uit te voeren. Het gaat om de volgende soorten: Boerenzwaluw Gierzwaluw Huiszwaluw Hirundo rustica Apus apus Delichon urbica