BAKSTEEN Traditie & eenvoud Baksteen bestaat reeds honderden tot duizenden jaren lang zonder wezenlijke veranderingen te hebben ondergaan. Zijn sterke verbondenheid met de aarde die de grondstof vormt waaruit dit materiaal wordt vervaardigd, staat garant voor zijn landelijk karakter. Het is bijgevolg geen toeval als baksteen altijd al werd gebruikt voor rustieke sierschouwen, voornamelijk in kleistreken waar de productie van baksteen zeer verspreid was. Deze sierschouw in rustieke stijl bestaat uit natuursteen, hout en baksteen. De witsteen is ter plaatste met de hand gekapt en geplaatst. In de wand links van de schouw werd een kast en een grote bibliotheeknis geïntegreerd. De schouw is voorzien van een inbouwhaard met een panoramische glazen wand. Deze haard kan branden op aardgas of op propaan. Het toestel doet dienst als bijverwarming en is uitgerust met een elektronische ontsteking. Bovendien kan de warmteaanvoer, heel nauwkeurig geregeld worden met een thermostatische kraan. Een geruisloze ventilator blaast warme lucht in de kamer. Voor nog meer comfort kan men eventueel een programmeerbare wandthermostaat plaatsen. Inbouwhaard Harmony van MARTINE DUPONT 61
1. Dankzij de ruime afmetingen van deze haard met een hoge gebogen deur in pyrokeramisch glas, heeft men een mooi zicht op het vuur. De opening onderaan biedt een natuurlijke ventilatie die roetaanslag op het glas voorkomt. Voor deze opening kan men een vonkenscherm (in optie) plaatsen. De verbrandingskamer in indaten staal is ingemetst een schouwmantel in geschilderde baksteen die de gewelfde vorm van de haard volgt. In contrast hiermee bevindt zich boven de mantel een holle muur, eveneens in baksteen, waarlangs het zwart gelakte rookanaal loopt. Haard Pictofocus 1450 van Focus. Realisatie: CHANTIER DE WATERLOO Een "artisanaal" materiaal Zelfs al is er evolutie in de fabricagetechnieken, toch zet baksteen grotendeels de voorouderlijke traditie verder van een eeuwenoude knowhow die werd ontwikkeld door bekwame vaklui. De kwaliteiten van baksteen zijn talrijk. Het is een natuurproduct dat uit simpele klei wordt vervaardigd en een eenvoudig fabricatieproces kent. Het vereist geen speciaal onderhoud of behandeling en is gemakkelijk te recupereren. Baksteen isoleert goed, is duurzaam en stevig en bestaat in een grote verscheidenheid aan vormen en kleuren. De fabricage van bakstenen verloopt nog altijd op dezelfde manier. In een eerste stadium wordt de klei gewonnen die, naar gelang van haar samenstelling, mee de specifieke eigenschappen en het uitzicht van het afgewerkt product zal bepalen. Vervolgens wordt de klei ontdaan van onzuiverheden, gekneed, fijngemalen en tenslotte vermengd met een aantal toegevoegde stoffen (zand, schiefer, zaagsel, verscheidene aggregaten, natuurlijke kleurstof). In een volgend stadium wordt de klei in mallen geduwd. Dit gebeurt mechanisch of manueel en bepaalt de vorm van het product. Ontwerpers geven de voorkeur aan handgevormde stenen voor het vervaardigen van siermetselwerk. Het drogen is een lang en delicaat proces waarbij de bakstenen een belangrijk deel van hun vochtigheid moeten verliezen. Eens gedroogd, worden de bakstenen gebakken aan een temperatuur die schommelt tussen 800 en 1200 graden. Bepaalde kleisoorten vereisen een bijzonder hoge baktemperatuur en kunnen onder andere gebruikt worden voor het maken van vuurvaste stenen om de haarden binnenin te bekleden. Bakstenen worden doorgaans gesorteerd naar gelang van hun kleur en hun eigenschappen die ze verkrijgen tijdens het (artisanaal) bakproces. Een grote verscheidenheid aan tinten en nuances Bakstenen zijn niet uniform, maar vertonen sterke verschillen in kleur en uitzicht. Deze variaties worden bepaald door talrijke factoren zoals de kleisoort, de eigenschappen van de toegevoegde stoffen en het bakproces. Klei is een veranderlijk materiaal waarvan de samenstelling varieert volgens de plaats van ontginning. Naargelang de klei min of meer ijzer, zwavel, mangaan, kalk, steenkoolhoudende kleischalie of andere gesteenten bevat, ontstaat een verrassende verscheidenheid aan lichtrode, donkerrode, roodpaarse, bruine, gele, blauwachtige, grijze of zwartachtige kleurschakeringen. In bepaalde gevallen is de kleur niet uniform en verkrijgt men bakstenen met kleurnuances, die door de fabrikanten van sierschouwen bijzonder op prijs worden gesteld. Ook het bakken speelt een belangrijke rol in het finale uitzicht van het product. Aan de hand van artisanale procédés verkrijgt men heel genuanceerde bakstenen al dan niet met gevlamde effecten. Zo bestaan er bijvoorbeeld koepelvormige ovens die door zuurstofgebrek tijdens het bakken blauwzwarte bakstenen opleveren. De sierbakstenen die gebruikt worden voor de bouw van sierschouwen kunnen ook geschilderd worden in om het even welke kleur. Dit vormt een uitstekend alternatief ingeval de oorspronkelijke natuurlijke kleur 62
tegenvalt en maakt tal van kleurenvariaties mogelijk. Bakstenen en sierschouwen Bij de bouw van sierschouwen worden aan bakstenen twee verschillende functies toegekend naargelang ze worden gebruikt voor de versiering van het schouwlichaam of voor de binnenbekleding van de haard. Bij rustieke realisaties wordt de mantel vaak met bakstenen bedekt. Dit is meer bepaald het geval in Noord-Frankrijk en België, waar men vaker gebruik maakt van bakstenen dan van natuursteen gezien de traditie en de aanwezigheid van kleihoudende gronden. De huidige tendens neigt naar gerecupereerde bakstenen, pannenstrippen en fijne steentjes op hun kant gemetst of nog de zogenaamde "retro" bakstenen, die met hun sterke kleurschakeringen het rustieke karakter van de sierschouwen onderstrepen. Meestal komt dit soort bakstenen voor in combinatie met decoratieve elementen in witsteen (dwarsbalk, zijsteunen, nissen, wapenschilden,...). Ook bij klassieke sierschouwen worden vaak sierbakstenen gebruikt. Ze worden rond de haard zelf gemetst om zo de natuursteen, het marmer of het hout van de mantel te beschermen. De binnenkant van een open haard wordt ook dikwijls met bakstenen bekleed. In dat geval verkiest men doorgaans vuurvaste bakstenen die het warmterendement van het houtvuur optimaliseren. 2. Voor deze majestueuze schouw vond men duidelijk inspiratie bij de grote middeleeuwse haarden. Ze bestaat uit metselwerk in rode Oudenburgse klinkaards (bakstenen), twee zuilen, een nis en ornementen in witte kunststeen en een dwarsbalk en een maatkast in hout. Bovendien is het geheel afgewerkt met gebeeldhouwde motieven die doen denken aan de wijngaard of de riddertijd (fronton). Toch is er ook één zeer eigentijds element in deze schouw: de inzethaard die brandt op gas. Ze brandt krachtig genoeg om in het salon dienst te doen als hoofdverwarming. Inzethaard 2520 GA/UG van DOVRE. Realisatie: BERNARD CAILLIAU 3. De schouwwand werd ontworpen om het salon van de eetkamer te scheiden. De twee boogvormige deuropeningen geven uit op de eetkamer. Het geheel is gemetst met oude Gentse bakstenen en opgesmukt met verschillende decoratieve elementen in kunstwitsteen. De schouw heeft weliswaar een decoratieve functie, maar is toch voorzien van een inzethaard op gas (Wellstraler K100) die als hoofdverwarming dienst doet. Realisatie: BERNARD CAILLIAU 1 2 3 63
1&2. Deze realisatie dankt haar rustieke karakter aan de gebruikte materialen: baksteen, breuksteen, eik en keramische tegels. In de wand bekleed met bakstenen heeft men de Tv-hoek en drie kastjes geïntegreerd. Aan de linkerzijde van de schouw zelf heeft men een grote nis met houten tabletten voorzien boven een kleinere nis ter hoogte van de vloer, die net groot genoeg is om wat goede wijnflessen te stockeren. De haard zelf is in de vorm van een korfboog gemaakt. Dankzij de panoramische glazen deur van de inzethaard op hout/kolen (capaciteit 9 kw), kan men onbelemmerd van het vlammenspel genieten. Inzethaard In-Fire Prisma van BERNARD DUPONT 3. Deze rustieke schouw heeft men samen met een bar, etagères en een Tv-hoek in één geheel verwerkt. De gebruikte materialen zijn baksteen, eikenhout en keramische tegels. De realisatie past dan ook perfect in het huis dat in fermettestijl is gebouwd. De breuksteen rond de haard is gekapt uit arkose. Dit is een natuursteen uit de streek die er uitziet als zandsteen met een ruwe korrel en bestaat in zeer veel kleurschakeringen. De gietijzeren inbouwhaard brandt op hout en is voorzien van een systeem voor warmterecuperatie waarbij een ventilator de warme lucht in de living blaast. Inbouwhaard 2500 van DOVRE. Realisatie: GUY DENOEL 4. De elementen die deze schouw vormen, zijn typisch voor de rustieke stijl: de oude bakstenen en de eiken balk, gecombineerd met handgekapte Franse breuksteen (vandaar hun onregelmatige vorm). Kenmerkend aan deze schouw is de afgeronde vormgeving zowel van de mantel, de balk als van de sokkel. De schouw is uitgerust met een inbouwhaard met een panoramische ruit. Deze laatste is een allesbrander, zodat hij zowel op hout als op steenkool kan branden en een aangename bijverwarming levert. Inbouwhaard In-Fire Prisma van MARTINE DUPONT 5. De blikvanger van dit salon is deze lichtjes afgeronde schouw in de hoek. Ze vormt een harmonieus geheel met de kasten 64
en de nissen die in de wand verwerkt zijn. Voor de afwerking heeft men Oud Turnhout bakstenen, een houten dwarsbalk en Franse breuksteen gebruikt. De inzethaard is een allesbrander (hout en kolen) met een brede prismavormige ruit. Het dubbele verbrandingssyteem biedt bovendien een hoog rendement (tussen 70 en 85%) en een beperkte uitstoot van koolstof. Inzethaard In-Fire Prisma van BERNARD DUPONT 6. Witte natuursteen, retro baksteen en massief eikenhout vormen samen dit prachtige rustieke geheel. De hier gebruikte witsteen is afkomstig uit Frankrijk en is op oude wijze afgewerkt. De bakstenen zijn gekozen om hun speciale kleur en hun verouderde look. De houthaard die in dit ensemble is ingebouwd, is voorzien van ventilators die de warme lucht in de living stuwen. Als bijverwarming zorgt hij voor extra gezelligheid. Dankzij de grote glazen deur kan men de vlammen ongehinderd bewonderen. Inbouwhaard Universal van BARBAS. Realisatie: MARBRINO 1 2 4 5 3 6 65