Magazine van de KNX Professionals Nederland juli 2010 NX MAG 5 Slim gestuurde zonwering beschermt kunstschatten. pagina 2 Touchpanel is dé standaard in bediening. pagina 6 KNX-systeem aan zee; domotica in een strandtent. pagina 4 We zijn fulltime met KNX aan het werk. pagina 7 Domotica toegankelijker maken voor ouderen Woningautomatisering kan er aan bijdragen dat ouderen langer zelfstandig blijven wonen. Maar dan moeten domotica-aanbieders meer aandacht besteden aan comfort en probleemoplossing en minder aan technisch vernuft. Dat schrijft Masi Mohammadi, verbonden aan de TU in Eindhoven, in haar proefschrift over ouderen en domotica. Ouderen blijven langer gezond en willen ook langer zelfstandig blijven wonen. Daar moeten ze wel een geschikte woning voor hebben. Domotica zou daarin een belangrijke rol kunnen spelen, maar veel ouderen zien weinig in de ingewikkelde automatisering en de manier waarop deze wordt gepromoot. Omdat er duidelijke kansen liggen, zouden domotica-aanbieders hun producten toegankelijker moeten maken voor ouderen, zegt de promovenda. Ook zouden de overheid en de bouwwereld domotica meer moeten promoten en stimuleren. Mismatch Mensen investeren niet graag in eventuele toekomstige gebreken. Ze gaan er vanuit dat ze gezond blijven en zien niets in dure systemen die toekomstige zorgtaken kunnen overnemen. Dat betekent dat men ouderen niet op de zorgfuncties moet wijzen, maar juist op de luxe en het comfort van domotica. Aanbieders zullen de mogelijkheden en toegevoegde waarde beter moeten aantonen en het gebruik moeten vergemakkelijken. Volgens de promovenda is er nu een mismatch tussen technologie en de behoefte van de doelgroep. Multifunctioneel dorpshuis kan niet zonder flexibele installaties. pagina 8 KNX bestuurt luxe villa met last-minute zwembad. pagina 10 iphone als huissleutel Apple is, zo melden bronnen, bezig met een applicatie waarmee de iphone ook als huis- of autosleutel kan worden gebruikt. Door een soort combinatiecijferslot op het scherm van de iphone in te toetsen en het toestel voor het slot te bewegen zou het dan mogelijk moeten zijn om elektronische sloten te openen en te sluiten. Ook zou de techniek te gebruiken zijn om toegang te krijgen tot elektronische apparaten als mediaspelers. Volgens geruchten gaat de techniek ikey heten. De ikey zou gebruik maken van een techniek die Near Field Communication heet. Deze techniek maakt het mogelijk dat elektronische apparaten informatie met elkaar uitwisselen in elkaars nabijheid. De techniek lijkt op die van de bekende toegangssystemen met elektronische pasjes. Ook autofabrikanten werken aan sleutelloze toegangssystemen. De iphone zou vanaf één apparaat met verschillende codes alle elektronische sloten waarover de gebruiker beschikt kunnen openen. De voordeur moet dan wel over elektronische, computergestuurde sloten beschikken. Apple hoopt met de ikey de iphone tot het enige apparaat te maken dat iemand nodig heeft bij het bedienen van zijn woning. Maar zoals altijd zijn innovaties van Apple in nevelen gehuld, totdat ze werkelijk worden gepresenteerd. KNX MAG 5 1 juli 2010
Somfy heeft in KNX de essentiële schakel tot integratie Russische kunstschatten veilig achter slim gestuurde zonwering Het was een spannend moment, toen in juni 2009 de Hermitage in Amsterdam werd geopend. Direct na de officiële speeches van de Russische president en onze koningin werd buiten een spectaculair vuurwerk ontstoken. Om de genodigden te laten genieten van de transparantie van de Hermitage, moest direct na afloop van het vuurwerk, de screens met een druk op de knop omhoog gaan. Op dat moment bleek dat de Animeo KNX-besturingen van Somfy probleemloos functioneerden. Begin 2010 trad Somfy toe tot KNX Nederland, een organisatie van fabrikanten en leveranciers die in ons land componenten en systemen op basis van KNX leveren. Voor de Franse fabrikant is KNX een zeer bewuste keuze, omdat dit protocol ervoor zorgt dat besturing van installaties in gebouwen kunnen integreren. Dit is belangrijk omdat de producten en systemen die Somfy levert een steeds prominentere rol vervullen bij de beheersing van het binnenklimaat, maar bijvoorbeeld ook bij de beveiliging van woningen en gebouwen. Gedoseerde lichttoevoer De Hermitage heeft 500 screens en lichtweringen toegepast, waarbij de screens aan de buitenzijde en de lichtweringen aan de binnenzijde zorgen voor een gedoseerde lichttoevoer en het aangenaam houden van het binnenklimaat, vertelt Jacko Kraan, projectadviseur bij Somfy. Oorspronkelijk wilde men al deze schermen conventioneel besturen. Maar met de Animeo KNX-besturingen reduceerden we het aantal benodigde besturingskasten met 50 procent. En door het toepassen van vijf, op KNX-gebaseerde touchpanels in plaats van tientallen pulsschakelaars, konden we 9 kilometer bekabeling besparen. Bovendien zorgden de Animeo KNX-besturingen voor een verhoogde functionaliteit en de noodzakelijke flexibiliteit die bij een gebouw als de Hermitage horen. Op elkaar afgestemd Somfy is een uitgesproken specialist en marktleider in ons land als het gaat om de besturing van zonwering, zowel binnen als buiten, maar ook van rolluiken en bijvoorbeeld projectieschermen en projectors die uit het plafond naar beneden zakken. Zodra het mogelijk is, zijn wij voorstander van een combinatie van onze besturing met dat van andere installaties. In dergelijke combinaties profiteert de eindgebruiker optimaal van een klimaat-, verlichting- en zonweringinstallaties die op elkaar zijn afgestemd. Dat KNX daarvoor het meest geëigende communicatieprotocol is, dat staat voor ons vast, zegt Edwin Zwanenburg, projectadviseur bij Somfy. KNX MAG 5 2 juli 2010
product Bedieningstools via itunes Store van Apple Kies voor de KNX Professional Ons land telt inmiddels zo n 250 KNX Professionals. Stuk voor stuk vakmensen die zich inzetten en geloven in dé standaard voor woning- en gebouwautomatisering. Doordat zij lid zijn van deze netwerkorganisatie, hebben zij een duidelijk profiel gekregen. Maar daar blijft het niet bij. Het zijn van een KNX Professional betekent nog veel meer. Een KNX Professional zorgt namelijk structureel dat zijn kennis op niveau blijft. Jaarlijks kan hij drie symposia bezoeken waar hij vakgenoten treft en waar zij via lezingen en workshops op de hoogte worden gebracht van noviteiten en belangrijke ontwikkelingen, zowel op technisch als commercieel gebied. Naast deze events is er op internet een forum voor KNX Professionals waar volop kennisuitwisseling plaatsvindt. Maar ook in de vakbladen komen de leden regelmatig aan het woord. Daarin vertellen zij over hun ervaringen en successen. Tot slot kan elke KNX Professional later dit jaar zichzelf en zijn bedrijf presenteren op de beurs Domotica & Slim Wonen in Eindhoven. Met al deze bagage is de KNX Professional voor u als opdrachtgever een onmisbare partner. Natuurlijk zijn ook de leveranciers van KNX-producten belangrijk. Maar juist de KNX Professionals hebben de kennis en kunde in huis om u over woning- en gebouwautomatisering te informeren én de installatie te laten functioneren. Tevens kiest u met KNX voor dé standaard. Er bestaat in de wereld geen enkele andere standaard die leidt tot een Europees en internationaal gecertificeerd automatiseringsysteem voor uw woning of gebouw. Doe daarom een beroep op de KNX Professionals; een snel groeiende groep vakmensen die de voordelen van domotica en vooral de essentiële rol van de fabrikantonafhankelijke standaard onder de aandacht kunnen brengen. Zij zullen u op een eerlijke en overtuigende wijze de voordelen van KNX voorleggen. Zo maakt u straks in alle vrijheid de keuze voor een toekomstvast systeem. Kortom, KNX is een (uit)verkiezing met uitsluitend winnaars! Roger Claessen Bestuurslid KNX Nederland In augustus zijn via de itunes Store van Apple speciale apps van Gira beschikbaar voor de iphone, de ipod of de ipad. Met de apps op deze apparaten kunnen gebruikers gebouwfuncties mobiel of vanuit een willekeurige ruimte in het gebouw bedienen. De signalen verlopen via GSM, UMTS of WLAN. Omdat deze oplossing de gebouwenbeheerssystemen niet via een webinterface benadert, is deze volgens Gira erg snel en tegelijk veilig wat de overdracht betreft. Ook verloopt de aansturing praktisch real-time. De nieuwe Gira Interface apps communiceren met de Gira HomeServer 3 en de Gira FacilityServer. Het programma Gira Interface, dat alle functies overzichtelijk visualiseert, is speciaal voor de touchscreens van deze mobiele apparaten geoptimaliseerd. Zoals Apple-fans weten is zowel horizontale als verticale weergave mogelijk, eenvoudig door het apparaat te draaien. Nieuwe tastsensoren Tevens heeft Gira een nieuwe generatie tastsensoren geïntroduceerd waarmee Slimme netwerken gekoppeld aan gebouwen en woningen De term smart grids zal de komende jaren steeds vaker te horen zijn. Maar om ze effectief te kunnen inzetten zal men de elektrotechnische installatie en de automatiseringsystemen in gebouwen daar ook op moeten gaan aanpassen. Maar wat bedoelt de sector eigenlijk met smart grids? Het zijn zoals de naam al zegt slimme netwerken. Volgens Pier Nabuurs, topman van energiekennisbedrijf Kema, is de term Smart Grids in vier aspecten samen te vatten: Energiemanagement@home, energy4sale, grid@work en T&D4Climate. Mooie, moderne termen, maar wat betekenen ze? 1- Energiemanagement@home: Het gaat hier om het verminderen en optimaliseren van het energieverbruik op gebouwniveau. Waait het hard, dan kan bijvoorbeeld de wasmachine gaan draaien. Slimme automatisering speelt hierbij een sleutelrol. 2- Energy4sale: In Duitsland kan het al, in Nederland is het nog niet zo eenvoudig. Wanneer je meer energie opwekt dan je zelf nodig hebt, dan moet je die energie kunnen verkopen. Dit kan aan je buurman, het energiebedrijf, maar bij wijze van spreken ook aan mijn arme, alleenstaande zus in een ander dorp. Nu kan dit nog niet via het energienet. 3- Grid@work: De elektriciteitsnetten in Nederland zijn degelijk ontworpen voor eenrichtingsverkeer van elektriciteit, men verschillende busfuncties kan aansturen. De gebruiker kan lichtscènes opslaan en activeren, lampen schakelen of dimmen. Elke bedieningsknop, die subtiel kan worden verlicht en zo ook in het donker gemakkelijk te vinden is, heeft een eigen tekstkader. Met de Gira tastsensoren kan men echter ook toepassingen op Apple computers met Mac OS X vanaf versie 10.6 zoals itunes en iphoto bedienen. De nieuwe Gira tastsensoren zijn leverbaar vanaf november 2010. namelijk van de centrale naar het eindstation. Daar zit weinig intelligentie in. Het zou bijvoorbeeld effectief zijn als netbeheerders zouden zeggen: Wij willen dat de transformator niet meer dan 60 procent wordt belast, want dan gaan ze veel langer mee. In de praktijk zouden afnemers een melding kunnen krijgen dat er distributiecapaciteit te kort of juist over is. Dat is dan een goed moment om je auto op te laden. Met sensoren en embedded systems kunnen we de betrouwbaarheid en efficiency verhogen en een grotere vraag verwerken, zonder dat meteen meer koper nodig is. 4- T&D4Climate: Dit betreft het transport en de distributie van grootschalige duurzame energie. Dit betekent niet alleen faciliteren (ze mogen er op), maar ook integreren in het net onder andere door markt- en balanceringsmechnismen. KNX MAG 4 3 juli 2010
Project TEC Facilities installeert KNX-systeem aan zee De Zeemeeuw: van eenvoudige strand Er zijn strandtenten en strandpaviljoens. Bij De Zeemeeuw in Noordwijk wordt het verschil al snel duidelijk. Voor deze gloednieuwe, super-deluxe horecagelegenheid is het woord tent eigenlijk een belediging. TEC Facilities voorzag de Zeemeeuw tijdens de bouw van state of the art installatietechniek; en dat alles op basis van KNX. De sfeerverlichting en de muziek maar ook de afzuigkappen en de beamers zijn centraal en slim te bedienen. Het sneeuwwitte paviljoen met het rode pannendak en het vierkante torentje steekt statig uit boven het Noordwijkse zand. Het bouwwerk straalt luxe en comfort uit, maar binnen heerst een knusse sfeer in zandkleuren. Rustiek meubilair, bars opgetrokken uit sloop- en steigerhout, knalrode boeien, authentieke stuurwielen en fraaie sfeerhaarden sieren het interieur. Bij de metamorfose van zomerse tent naar permanent paviljoen was voor de eigenaren van de Zeemeeuw, Jan en Nelleke Klinkenberg, niets te gek. Zelf staken ze hun ziel en zaligheid in de inrichting, maar omdat elektra en elektronica voor hen abracadabra is, lieten ze de keuze en aanleg van de installatietechniek over aan hun huis-installateur : Henri van Steijn van TEC Facilities in Noordwijkerhout. Een paar maanden lang was De Zeemeeuw zijn tweede huis. En dat is zeker niet onplezierig, zegt deze KNX Professional, uitkijkend over strand en zee. Touchscreen voor elke ruimte De Zeemeeuw bestaat naast een ruim en zonnig terras - uit een grote horecaruimte die men in drie zalen met elk een eigen bar kan opdelen. De keuken, een toiletgroep en een kantoorruimte liggen centraal. De horecaruimte is als één zaal te gebruiken wanneer alle tussendeuren open zijn, maar met gesloten deuren ook als drie aparte zalen in te zetten. Zo kan de Zeemeeuw bruiloften, feestjes en barbecues houden, maar ook vergaderingen of seminars huisvesten. Het betekent ook dat in die ruimtes vaak verschillende lichtintensiteit, geluid en apparaten nodig zijn. Voor installateur Van Steijn was het meteen duidelijk dat een KNX-systeem met drie aparte bedieningspanelen hier geen overbodige luxe was. Van Steijn: Het paviljoen is groot en complex. In het restaurant moet het rustig zijn met sfeerverlichting, bij een vergadering is veel licht en elektronica vereist, en voor een feestje moet je kunnen spelen met intelligente licht- en muziekprogramma s en vooral voldoende ventilatie inzetten. Conventionele schakelsystemen zijn daarom nooit ter sprake geweest. Eenvoudige bediening In elk van de drie ontvangstruimtes hangt een 15 inch touchpanel van fabrikant Jung, de leverancier die alle componenten voor het automatiseringsysteem mocht leveren. Op KNX MAG 5 4 juli 2010
tent naar hightech paviljoen het fraaie touchscreen staat heel overzichtelijk het bedieningsmenu. Onder de knop verlichting kan men de diverse lichtscenes selecteren. Verschillende programma s staan voor bepaalde lichtkleuren en inzet van lichtpunten. De buitenverlichting gaat automatisch aan bij het ondergaan van de zon en kent een automatische dimmer zodra het donkerder wordt. Met het submenu Klimaat bedient men de vloerverwarming en ventilatie per zaal. Kiezend voor de knop Geluid, kan men in vijf verschillende zones een eigen muziekprogramma instellen. Een liftdeuntje in de toiletten, een dj-programma voor een feestje of tv-geluid voor een wedstrijd van het Nederlands elftal. Een koppeling met de buitencamera geeft de eigenaren de mogelijkheid om tijdens het tappen van een pilsje op het scherm te volgen wat er op het buitenterras gebeurt. schermen en treden de beamers in werking met één druk op het touchscreen. Ook de afzuigkappen in de keuken worden centraal aangestuurd, waarbij een koppeling met de gastoevoer is gemaakt. Zodra de afzuigkappen worden uitgeschakeld, bijvoorbeeld bij stroomuitval, gaan de gasbreekkleppen dicht en stroomt er geen gas meer naar de fornuizen. Bovendien kan men met één simpele handeling alle lichten 100% laten branden in panieksituaties. Een onderdeel waarmee de installateur nog bezig is, is een regeling voor intelligent, bewegend licht. Met Martin Lighting, een grote speler uit Denemarken, ben ik bezig een koppeling tussen KNX en een webframe te maken om geavanceerde lichtprogramma s beschikbaar te maken, vertelt hij. Horeca vereist logica De horeca is een specifieke bedrijfstak als het gaat om installatietechniek, vindt Van Steijn. De indeling van de ruimte wordt vaak aangepast, de sfeer moet op gezette tijden anders zijn, er is vaak veel en wisselend personeel dat de knoppen bedient en men schuift De eenvoudige bediening van de installaties via de drie touchpanels van Jung is een belangrijk voordeel in een strandpaviljoen als de Zeemeeuw. Alarmsignaal in invalidentoilet Maar Van Steijn verwerkte nog meer slimmigheden in het bedieningssysteem. Zo komt er een alarmsignaal binnen wanneer iemand valt in het invalidentoilet of zakken de projectienogal eens met lampjes, tafels, tv s en wat niet meer. Er is dus veel logica nodig bij de installaties, zegt Van Steijn, maar vooral bedieningsgemak en de mogelijkheid tot uitbreiding of aanpassing. Daar is gebouwautomatisering het perfecte antwoord op. Van Steijn merkt een flink toenemende vraag naar domoticasystemen in de horeca. Veel bedrijven zien het extra gemak dat het hen biedt, aldus de installateur. Bij de Zeemeeuw is iedereen nu gewend aan de slimme touchpanels. Zowel de eigenaren, die naar eigen zeggen a-technisch zijn, als de jonge serveersters kunnen overweg met de bedieningspanelen en het gemakkelijke keuzemenu. Straks zal het echtpaar Klinkenberg ook thuis in het systeem kunnen interveniëren. Van Steijn: We kunnen dit systeem nog eindeloos uitbreiden. Met de expert van Hateha, het bedrijf dat de Jung-componenten levert, bekijken we de mogelijkheden die we kunnen toevoegen. Maar het is een groot voordeel dat we geen nieuwe buizen en draden meer hoeven aan te leggen of dat we de boel tijdelijk moeten plat leggen. Voor een horecabedrijf als dit, waar continu ontwikkelingen en vernieuwingen zijn, is dat een belangrijke voorwaarde. Vrijspel in thuiswedstrijd Voor TEC Facilities was De Zeemeeuw een uitdaging, maar ook een thuiswedstrijd. Het bedrijf is een goede bekende in deze omgeving en is van oudsher gespecialiseerd in licht- en geluidinstallaties voor de horeca. Van Steijn voltooide in 2009 pas zijn eerste KNX-project maar is nu volledig overtuigd van deze domoticastandaard. Van de eigenaren kreeg de installateur vrijspel. Van Steijn: De Zeemeeuw is in Noordwijk het eerste strandpaviljoen met een permanente huisvesting dat zomer en winter open is. En het is een paviljoen dat in niets onder doet voor professionele horecazaken die op vaste grond staan. Qua techniek loopt het zelfs voorop. KNX MAG 5 5 juli 2010
product Touchpanel is dé standaard in bediening In een paar jaar tijd is het touchpanel, ook wel touchscreen genoemd, dé standaard geworden voor de centrale bediening van woning- en gebouwinstallaties. Het aantal fabrikanten dat dergelijke touchpanelen fabriceert, is inmiddels zo groot dat er voor elke smaak wel een passend design verkrijgbaar is. Op dit moment zijn er bij de internationale KNX Associatie meer dan 30 leveranciers bekend die een KNX-gecertificeerd touchscreen beschikbaar hebben dat dus binnen elk KNX-systeem kan worden toegepast. Een belangrijke trend binnen de wereld van touchscreens is een combinatie van bedieningsfuncties met audiovisuele functies. Zo zijn er diverse screens waarop men ook beelden van beveiligingscamera s, maar bijvoorbeeld ook andere videobeelden kan bekijken. In combinatie met een ingebouwde camera in het scherm kan men zelfs op het touchpanel videoboodschappen voor huisgenoten opnemen. Ook de complete audiobibliotheek kan via het touchscreen over alle kamers van een huis of gebouw worden gedistribueerd. Visualisatie op maat Naast standaard visualisatieprogrammatuur, die de meeste fabrikanten van de screens meeleveren en die tot op zekere hoogte kan worden aangepast, zijn er steeds meer installateurs en system integrators die investeren in de ontwikkeling van eigen visualisatiesystemen. Vaak zijn deze systemen georiënteerd op de ervaringen die zij bij hun klanten hebben opgedaan. Ook hebben zij met hun eigen systemen meer vrijheid om maatwerk te leveren, als het gaat om visualisering. Een andere trend is een steeds gebruiksvriendelijker bediening door het werken met zogeheten capacitieve technieken; oftewel het aanraakmechanisme waarmee de Apple-producten beroemd zijn geworden. De vormgeving van de touchpanels zelf is erg divers; de omlijstingen zijn vaak van rvs of glas, maar zijn ook al ComfortTouch; besturing, informatie en entertainment Logische bediening De nieuwe ABB Busch-ComfortTouch is een verfijnd en intelligent gebouwbeheersysteem met een gemakkelijke touch display en afstandsbediening. Het combineert besturings-, informatie- en entertainmentfuncties en biedt zo volledige gebouwcontrole vanaf één enkel punt. Het systeem is geschikt voor woningen, hotels en bedrijven. De Busch-ComfortTouch is een alles-in-eensysteem dat de gebruiker essentiële functies biedt, zoals het beheer van verlichting en temperatuur. De gebruiker dimt of schakelt het licht in de ruimte, bedient de jaloezieën en regelt de kamertemperatuur. Via functies als aanwezigheidssimulatie, alarm- en informatiemeldingen verhoogt hij de veiligheid. Door verbinding te maken met een buitencamera, kan de ComfortTouch altijd laten zien wie er voor uw huis staat. Audio en video Daarnaast beschikt de Busch- ComfortTouch over een audio -/ videospeler voor MP3-bestanden en films. De gebruiker kan spraaken grafische berichten achterlaten voor huisgenoten, e-mails bekijken, filemeldingen en weerberichten bijhouden of het systeem als wekker gebruiken. Het kleurbegeleidingssysteem geel voor licht, oranje voor klimaatcontrole, enz. maakt het systeem ook voor mensen met weinig domoticaervaring gemakkelijk in het gebruik. Zodra de ComfortTouch is geïnstalleerd, kan het touch display communiceren met het ABB intelligente KNX installatiesysteem. Bij installatie bepaalt de gebruiker welke functionaliteiten hij wil opnemen in het systeem. Berker brengt binnenkort de Comfort Center 9 op de markt, een nieuw touchpanel voor de besturing van een woning. Bij de ontwikkeling stonden twee vragen centraal:wat willen klanten echt? En hoe kunnen wij installateurs het werk makkelijker maken? Daarom heeft Berker zowel vakmensen als eindgebruikers direct bij het ontwikkelingsproces betrokken. Diverse eindklanten, uit alle leeftijdsgroepen, hebben testen op gebruiksvriendelijkheid uitgevoerd. Via het touchscreen Comfort Center 9 regelt men bijvoorbeeld verwarming, koeling, jaloezieën en rolluiken, verlichting en lichtscenario s en alarmsystemen. Ook geeft KNX MAG 5 6 juli 2010
KNX PROFIEL in hout of kunststof in felle kleuren beschikbaar. Het loont dus zeker de moeite om, voor u een touchscreen aanschaft, zich eens goed te oriënteren. Een overzicht van verschillende producten en leveranciers is te vinden op www.knx.org/knx/knx-applications/touch-knx staat centraal het scherm een overzicht van alle belangrijke functies en energieverbruikers. Daarnaast kan hij taken uitvoeren die het alledaagse leven vergemakkelijken, zoals video-memo s, e-mail, RSS, datalogger, een weermodule en spiegelfunctie. Makkelijke bediening Opvallend aan het product is het capacitief beeldscherm, zoals ook de iphone die kent. De bediening lijkt dan ook erg veel op die van de iphone. Alle functies zijn overzichtelijk gerangschikt en zijn snel door te bladeren. Daarbij verschijnen de meest gebruikte functies op de startpagina. En wat men niet meteen vindt, is via een eenvoudige zoekfunctie snel aan te sturen. De gebruiker kan zijn omgeving spelenderwijs meestal zelf individualiseren. Het 9 inch kleurendisplay heeft een 800x480 pixel resolutie, USB- en SD-kaart aansluiting, IP-aansluiting, microfoon, camera en luidspreker. We zijn fulltime met KNX aan het werk Joep van den Aker system integrator bij D-Touch visualisering In 1999 ben ik voor het eerst met KNX in aanraking gekomen. Ik heb toen mijn eerste project met EIB - European Installation Bus, het voormalige KNX - uitgevoerd. Dit systeem was destijds voorgeschreven door een binnenhuisarchitect op basis van het door hem uitgekozen schakelmateriaal. Zijn wens was om schakelaars toe te passen met lampjes in de toetsen. Zo kwamen we uit bij de tasters van Busch Jaeger, componenten die onderdeel uitmaakten van het EIB-bussysteem waardoor ook meteen de keuze voor een EIB-installatie was gemaakt. In 1999 en de eerste paar jaar daarna speelde KNX nog maar een kleine rol binnen ons bedrijf. Langzaam maar zeker is dat ge- groeid en zijn we steeds meer projecten met KNX gaan uitvoeren. Inmiddels speelt deze standaard een zeer belangrijke rol binnen ons bedrijf. We zijn volledig gespecialiseerd in KNX en vervullen daarin een rol als system integrator waarbij we de E-installateur ondersteunen met zijn of haar projecten. Maar we voeren ook nog steeds eigen projecten uit. Daarnaast hebben we een aantal eigen producten voor KNX ontwikkeld. We zijn dus fulltime met KNX aan het werk. Onze projecten komen voornamelijk uit het luxere segment woningen, maar we krijgen ook steeds meer aanvragen van bedrijven. Gelukkig wordt de markt steeds breder. Steeds meer bedrijven of hun adviseurs zijn doordrongen van de toepassingsmogelijkheden van KNX. Vaak denkt men dat KNX duur(der) is maar dat is lang niet altijd het geval. Zeker niet op de langere termijn. KNX is eigenlijk heel duurzaam te noemen, doordat het uitbreidbaar en aanpasbaar blijft. Zelf heb ik al diverse bussystemen van andere merken vervangen door KNX, omdat zij niet meer voldeden aan de wensen van de klant of omdat ze simpelweg niet meer uit te breiden waren. Het aantal bedrijven dat producten levert voor KNX neemt alsmaar toe, evenals het aantal KNX Professionals. Zo ontstaat er een wereldwijd dekkend netwerk om aan alle vraag en aanbod te voldoen. Leuk om te zien is dat het werkterrein ook steeds breder wordt. Toen ik mijn eerste project in 1999 maakte, konden we nog uitsluitend verlichting regelen en op contactbasis wat ingangen van het alarm koppelen. Nu zijn daar mooie gateways voor en touchscreens die de installatie steeds completer maken. Doordat er alsmaar meer producten, en ook mogelijkheden tot integratie met andere producten en systemen komen, is de groei voor de toekomst gewaarborgd. Ik ben van mening dat KNX een zeer grote meerwaarde heeft op wat voor andere installatie dan ook. Of het nu gaat om een conventionele installatie of een installatie met merk X als bussysteem. KNX bestaat inmiddels 20 jaar, is een wereldstandaard en wordt door ruim 200 fabrikanten ondersteund. Dat maakt dat de toekomst er rooskleurig uitziet. Kiezen voor KNX ligt wat mij betreft voor de hand. Een KNX-installatie kan ik altijd gemakkelijk uitbreiden of aanpassen aan hedendaagse wensen van de gebruiker. Dat is dé grote meerwaarde die geen enkele andere installatie kan bieden. Word ook lid van KNX Professionals ga naar www.knx-professionals.nl KNX MAG 5 7 juli 2010
Project Verschillende eindgebruikers zijn blij met keuze installateur Multifunctioneel dorpshuis kan In het dorp Wintelre, in de gemeente Eersel, is dit voorjaar een nieuw dorpshuis, De Rosdoek, opgeleverd. Dit fraaie, multifunctionele centrum vormt de vervanging van het oude Rosdoek, dat maar liefst 45 jaar het middelpunt van de gemeenschap van Wintelre vormde. De Rosdoek is de bakermat voor het rijke Wintelrese verenigingsleven. Elke inwoner komt met regelmaat in dit dorpscentrum, voor feesten, sport en culturele evenementen. En dat zal in het nieuwe gebouw niet anders zijn. achterhaalde schakeltechniek die, zeker in zo n multifunctioneel gebouw, enorm veel beperkingen oplegt. Alleen al voor de verlichting in de foyer heb je hiervoor een paneel met 16 knoppen nodig die meteen voor altijd vastliggen. Wil je dit veranderen, dan is dat bijzonder lastig en in elk geval erg kostbaar. Daarom besloot ik, nadat ik de opdracht had gekregen, om in overleg met de opdracht- De nieuwe, multifunctionele accommodatie midden in Wintelre bestaat uit een feestzaal met een capaciteit van 200 tot 300 man sporthal, vergaderruimten, cursuslokalen en een kinderdagverblijf. De nieuwe behuizing is direct tegen de brede school van het dorp aangebouwd. Op die manier is een gebouw ontstaan dat aan alle moderne wensen en eisen van de gebruikers voldoet. De fanfare, de carnavalsvereniging, de volleybalclub, maar ook de school en diverse andere organisaties zullen de feestzaal en de sporthal afwisselend en intensief gebruiken. De gemeente verwacht, en heeft ook het vertrouwen, dat deze accommodatie de samenwerking tussen alle gebruikers zal bevorderen zodat de samenleving in dit dorp een extra impuls zal krijgen, vertelt installateur Joris Verheggen. Zijn bedrijf, J. Verheggen Elektrotechniek is verantwoordelijk voor de elektrotechnische installatie in het gebouw, inclusief de op KNX-gebaseerde gebouwautomatisering. Conventioneel bestek In het voorjaar van 2009 gingen de bouwwerkzaamheden van start en in een jaar tijd was het gebouw gebruiksklaar. Als lokale installateur schreef Joris Verheggen op het project in en kreeg de opdracht uiteindelijk ook toebedeeld. Het bestek waarop ik inschreef ging helemaal niet uit van intelligente gebouwbesturing. Het was een zeer conventioneel bestek, opgesteld door een adviseur die niet van de wensen van de gebruikers uitging. Gedeeltelijk kun je de adviseur dat niet kwalijk nemen, omdat sommige gebruikers nog niet precies bekend waren. En als ze al bekend waren, is het voor hen vaak lastig om op zo n moment exact hun wensen te formuleren, zegt Verheggen. Vandaar dat in het bestek in eerste instantie uitsluitend een besturing was opgenomen voor de algemene verlichting in de zalen en de sporthal, aangestuurd door een schakelpaneel op basis van relais. Eigenlijk een zeer gever een KNX-installatie voor te stellen. Hoewel het niet in het budget zat, wilde ik de KNX-installatie deels voor eigen rekening toepassen, in plaats van de conventionele schakeltechniek. Het voordeel is namelijk dat we een flinke arbeidsbesparing kunnen realiseren. De materiaalkosten in een KNXinstallatie zijn wel iets hoger, wat in het begin tot een iets hogere totaalprijs kan leiden. Veel meer flexibiliteit Maar al snel bleek tijdens de bouw dat de opdrachtgever, en zeker ook de gebruikers, nieuwe, specifieke wensen kregen die niet in het oorspronkelijke bestek zaten. Hadden we de conventionele schakeltechniek toegepast dan waren we op forse problemen gestuit. Omdat we nu naar elke ruimte het KNX bussysteem hadden gelegd, konden we ineens wel flexibel aan de meeste wensen van de gebruikers tegemoetkomen. Ik ben ervan overtuigd dat we op deze manier een KNX MAG 5 8 juli 2010
niet zonder flexibele installatie De bediening van de installatie gebeurt via twee fraaie touchscreens van Siemens flinke hoeveelheid geld hebben bespaard. Zo kwam tijdens de bouw de vraag om energiebesparende maatregelen te nemen door bijvoorbeeld bewegingssensoren in specifieke ruimten en de toiletten te plaatsen. Dit zorgt ervoor dat de verlichting niet onnodig blijft branden. Ook in de multifunctionele feestzaal is de verlichting nu via draadloze afstandbediening aan te passen, wat het comfort een stuk groter maakt. Eventueel kan men straks ook de gordijnen van het toneel op dezelfde afstandbediening aansluiten. Kortom, KNX maakt de installatie enorm flexibel en praktisch altijd aanpasbaar. Op de conventionele manier was dit alleen met hoge meerkosten te realiseren geweest. Op dit moment zijn zaken als zonwering en verwarming nog niet via het KNXbussysteem aangesloten. Maar mocht de opdrachtgever dat later alsnog wensen, dan zal dat te realiseren zijn, zegt Verheggen. De bediening van de installatie gebeurt nu via twee fraaie touchscreens van Siemens, één achter de bar in de foyer en één in de kamer van de conciërge. Deze vormen natuurlijk een groot verschil met de schakelpanelen die oorspronkelijk in het bestek stonden. Behalve dat het esthetisch een enorme vooruitgang is, ondersteunt een touchpanel veel meer functionaliteiten. Denk maar aan de mogelijkheid om te dimmen. Samenwerking met specialist Bij de realisatie van dit project heeft Joris Verheggen, sinds kort ook KNX Professional, samengewerkt met leverancier Siemens en met collega KNX Professional Stefan Blokzijl. Zelf heb ik nu in korte tijd enkele projecten met KNX uitgevoerd of nog in uitvoering. Daarbij focus ik mij vooral op de technische uitvoering. Voor de specifieke programmering doe ik, als het een wat uitgebreidere installatie is, een beroep op een specialist, zoals Stefan Blokzijl. Zo ook bij een zeer luxe woonhuis dat Verheggen momenteel onder handen heeft. Daarin worden de installaties voor verwarming, verlichting, beveiliging, zonwering en het zwembad allemaal via KNX aangestuurd. Uiteindelijk kunnen de bewoners al deze onderdelen straks met hun iphone gaan bedienen. Of het nu een multifunctioneel gebouw van de gemeente is of een luxe woning. Zonder het universeel bussysteem KNX zijn deze projecten eigenlijk niet meer te realiseren. In dergelijke projecten willen opdrachtgevers tot op de dag van de oplevering, maar natuurlijk ook daarna, de vrijheid hebben om hun wensen aan te passen. De installatie kan dat alleen als zij die flexibiliteit ondersteunt en als je kunt putten uit componenten en systemen van uiteenlopende leveranciers. En dat is nu precies waar KNX, als enige in de markt, in voorziet. KNX MAG 5 9 juli 2010
Project Uitgebreid lichtplan is zonder domotica niet realiseerbaar KNX bestuurt luxe villa Kijkduin wil een mondaine badplaats worden. Die ambitie krijgt vorm met de luxe villa s die verrijzen in de duinen en het plaatsje allure geven. Bij het ontwerp van één van die villa s stond de eigenaar voor een lastig parket: er was zoveel verlichting geprojecteerd dat het onmogelijk leek om dat op conventionele wijze in te bouwen. Met KNX lukte dat wel. De nu nog in aanbouw zijnde, luxe villa in Kijkduin, waarin de installaties straks via het touchscreen en de tastsensoren van Gira te bedienen zijn. Op het moment dat de opdrachtgever de hulp van Van Westenbrugge Comfortsystemen inriep, was de villa alleen nog op tekeningen zichtbaar. Het perfecte stadium om samen met de architect en aannemer tot gezamenlijke planning en afstemming te komen. Installateur Frans van Westenbrugge: De klant is bevriend met een lichtarchitect. Samen hadden ze een uitzinnig lichtplan bedacht met een enorm totaal vermogen. Aanvankelijk werd ik alleen gevraagd om daar een oplossing voor te bieden. Maar al pratende, kwamen er nog veel andere besturings- en bedieningstoepassingen bij. Strandwoning De strandwoning is ongeveer 200 m² groot en staat op een kavel van 1.000 m². Het bouwwerk is, zodra hij gereed is, volkomen vierkant, strak en modern van stijl, met gestuukte gevels en een hoekige tuin. De woning bestaat uit zes kamers op de bovenverdieping, een woonkamer, keuken en speelkamer beneden. Voor een badkamer of toilet hoef je nooit ver te lopen in het ruime pand. De ruimte kent een prachtige vide waarin indrukwekkende, moderne kroonluchters de openheid doorbreken en verlichten. Langs de haard en alle gordijnen zorgen led-strips voor sfeervolle verlichting. De woning kent zowel vloerverwarming als vloerkoeling via een uitgebreid leidingenstelsel in de grond. Tastsensor In elk vertrek kan de gebruiker de verlichting, de temperatuur en de ventilatie regelen met een tastsensor. Met de grootte van een dubbele schakelaar, geeft één sensor heel eenvoudig meervoudig bedieningsgemak. Gordijnen, zonwering, de garagedeur en rolluiken: alles treedt automatisch in werking in de villa. Zowel boven als beneden geeft een touchscreen toegang tot de totale visualisatie van de woningautomatisering en waarmee men dieper in het systeem kan duiken, dat is aangesloten op de homeserver. Er is een intercom voor de hele woning tussen de verschillende vertrekken en meerdere camera s geven aan wat er buiten de woning gebeurt. De voordeurcamera toont op het touchscreen wie er voor de deur staat. Belletje trekken is riskant bij dit pand, want ieder persoon die voor de deur heeft gestaan, wordt vastgelegd in het systeem. Als de bewoners op vakantie zijn, zorgt aanwezigheidssimulatie, met aparte verlichtingsmomenten voor elk vertrek, voor een bewoonde indruk. Een veilig gevoel. Gira systeemintegator Van Westenbrugge gebruikte voor de gebouwautomatisering in de strandwoning vrijwel alleen componenten van de KNXfabrikant Gira. De KNX Professional uit Kwintsheul (Westland) is dan ook systeemintegrator voor deze leverancier. Dat betekent dat hij als een soort ambassadeur van de fabrikant de klanten adviseert met specifieke kennis van de producten en systemen en gekwalificeerd is om Gira-systemen te ontwerpen en uit te voeren. Bij domoticaprojecten gebruikte ik altijd al veel Gira-onderdelen. Ook met de homeserver van Gira vond ik het prettig werken. Zo ben ik meer samenwerking gaan zoeken met de fabrikant en vroeg deze mij als systeemintegrator voor hun componenten en systemen te gaan werken, vertelt Van Westenbrugge over de achtergrond van deze eretitel. Sinds 2005 heeft hij zijn eigen bedrijf. Om deze te startten, verliet hij de zekerheid van een vast dienstverband, juist omdat hij zich als zelfstandige wilde toeleggen op gebouwautomatisering. Hij heeft nu al ruim dertig KNX-projecten op zijn naam staan. Draadloze huizen Domotica heeft de toekomst, vindt Van Westenbrugge. Mensen kunnen niet meer zonder de afstandsbediening van hun tv, of de agenda op hun pc. Straks kan men ook niet zonder de centrale bediening van het huis, het gemak en het comfort van gebouwautomatisering en het opgeruimde gezicht van draadloze huizen, legt hij uit. Maar het is ook de installatietak die ik zelf het interessantst vind. Het vergt veel denk- en puzzelwerk en je combineert ambachtelijk installatiewerk KNX MAG 5 10 juli 2010
met last-minute zwembad met hoogwaardige technologie. Dat trekt me, zegt de jonge ondernemer. Vaak wordt Van Westenbrugge benaderd door collegainstallateurs voor domoticaprojecten. Hij doet dan het ontwerp, de engineering van de software en het toezicht terwijl de collega de uitvoering verzorgt. Voor de strandvilla in Kijkduin deed Van Westenbrugge alles zelf. Van de werkvoorbereiding tot het leidingwerk, de bekabeling, de aansluiting van de actoren en de programmering. Op het laatste moment kwam er nog een akkefietje bij: een zwembad. Last-minute zwembad Dat was wel even schrikken, lacht Van Westenbrugge. Want daar was weer nieuwe systematiek voor nodig. Zwembadsystemen? Dat vraagt om uitleg. Voor het technische beheer van watertemperatuur en -kwaliteit heeft de fabrikant een eigen bedieningskastje gemaakt. Als het gaat om veiligheid en risico s als legionella, moet je daar apart en zorgvuldig mee omgaan, dus zoiets sluit je niet aan op centrale KNX-bediening. Maar wat ik wel zelf moesten inbouwen op basis van KNX was de bediening van het roldek op het zwembad en de zwembadverlichting. Ook maakte ik een koppeling met het zwembadkastje zodat de eigenaar binnen op zijn touchscreen wel de informatie over watertemperaturen en chloortoevoer kan registreren en beheren. De last-minute beslissing voor het bouwen van een zwembad was dan misschien vervelend voor de planning van de installateur, maar technisch gezien was het een eitje. Juist het KNX-systeem geeft de gebruiker ongekende mogelijkheden tot uitbreiding en aanpassing zonder enorme ingrepen. Van Westenbrugge ontwierp zelf de software voor de homeserver waarmee de automatisering van het Kijkduinse object werkt. De homeserver met eigen software geeft de eigenaar veel meer mogelijkheden om het systeem aan te passen, uit te breiden of op afstand te bedienen. Voor veel mensen is het aanschaffen van een homeserver echter een te duur grapje. De installateur uit Kwintsheul biedt ook deze klanten een oplossing. Ik verkoop hen stukjes van mijn eigen homeserver. Tegen een abonnementsprijs kunnen ze via een iphone of pc verbinding maken met mijn server en zo van alle voordelen profiteren van een eigen homeserver. KNX MAG 5 11 juli 2010
Cisco is 200ste lid van KNX Association Het Amerikaanse bedrijf Cisco, wereldmarktleider op het gebied van datanetwerken en datacenters, is op 13 april jongstleden als 200ste lid toetreden tot de internationale KNX Association. Dit gebeurde tijdens het KNX Top Event, dat in het avondprogramma van de vakbeurs Light+Building in Frankfurt was geprogrammeerd. Naast Cisco traden er op die feestavond nog zeven andere fabrikanten toe tot de KNX Association. Opvallend aan de nieuwe leden Dit blijkt uit een onderzoek dat USP Marketing Consultancy heeft uitgevoerd naar de markt voor domotica. Zo toont het onderzoek aan dat slechts 23 procent van de instalis dat zij vooral afkomstig zijn uit Azië en de Verenigde Staten. Dit markeert de doorbraak van KNX als wereldwijde standaard. Zo waren er vier Amerikaanse fabrikanten die lid werden, twee producenten uit Saoedi-Arabië, één uit Kroatië, maar bijvoorbeeld ook Toshiba Digital Lighting uit Japan. Somfy en Theben lid van KNX Nederland Naast de internationale KNX Association bundelen KNX-fabrikanten hun krachten ook op nationaal niveau. KNX Nederland, de afdeling in ons land, bestond tot begin dit jaar uit acht leden. In maart is Somfy Nederland tot de nationale organisatie toegetreden en in juni van dit jaar is ook Theben in Nederland lid geworden. Daarmee wordt de basis voor activiteiten van KNX in Nederland duidelijk verbreed. Bovendien zijn de nieuwe leden een duidelijk signaal dat steeds meer fabrikanten in Nederland willen helpen bij het uitbouwen van het groeiende succes van de internationale domoticastandaard. Tijdens het KNX Top Event, dat door ruim 1000 mensen uit 57 landen werd bezocht, werden ook de internationale KNX Awards uitgereikt in acht categorieën. Er waren dit jaar vier keer zoveel aanmeldingen voor de KNX Awards als twee jaar terug en de aanmeldingen kwamen uit 48 landen. Dat is overigens niet zo verwonderlijk omdat er wereldwijd al bijna 19.000 installateurs en system integrators officieel zijn opgeleid voor het ontwerpen en aanleggen van installaties met KNX. In Nederland zijn dat er ruim 400. Veel potentie voor nieuwe domotica-toepassingen Ondanks de economische crisis en de stagnerende nieuwbouw van woningen biedt domotica opvallend veel kansen. In het verleden was de vraag vooral gebaseerd op de wens naar luxe en comfort. Hoewel deze markt in stand zal blijven, zien domotica-installateurs ook andere toepassingen en markten snel groeien. Steeds meer opdrachtgevers zullen domotica gaan inzetten als middel voor energiebesparing, om de gevolgen van vergrijzing tegen te gaan en om de veiligheid in de woonomgeving te vergroten. Groeikansen voor domotica 63% 61% 61% 25% 17% 14% 12% lateurs van mening is dat domotica uitsluitend voor nieuwbouw interessant is. Het overgrote deel van de installateurs ziet ook veel kansen in de renovatie. De grootste groeikan- 5% 3% 3% 3% 7% Woningbouw Kantoren Zorg Onderwijs Corporaties Overheid Industrie ICT en telecom Agraries Laboratoria Evenementen weetniet/ particulier geen mening sen ziet men in drie segmenten: particuliere woningbouw, zorg en kantoren. Die groeikansen zijn vooral ingegeven door maatschappelijke ontwikkelingen die bij opdrachtgevers een steeds belangrijker rol vervullen. Domoticatoepassingen kunnen namelijk een cruciale rol vervullen bij de vraag naar efficiënter energieverbruik, bij maatregelen om nadelige gevolgen van vergrijzing tegen te gaan en bij technische hulpmiddelen die de veiligheid in woningen en gebouwen vergroten. Een belangrijk obstakel, dat een slimme toepassing geregeld in de weg staat, is het gegeven dat domotica-installateurs en system integrators vaak te laat in het bouwproces erbij worden gehaald. Hierdoor is het lastig en soms onmogelijk om klantbehoeften nog op een juiste wijze naar passende domoticaoplossingen te vertalen. (bron: ElektroPraktijk) Colofon KNX MAG is een uitgave van de KNX Professionals. KNX Professionals is een netwerkorganisatie voor installateurs, system integrators en adviseurs die zich bezighouden met de toepassing van de wereldwijde domoticastandaard KNX. Alle mensen die beroepsmatig met domotica en KNX werkzaam zijn, kunnen zich bij KNX Professionals aansluiten. Voor aanmelding of meer informatie ga naar: www.knx-professionals.nl Productie: Stijlmeesters Druk: Oldehove Drukkerij Redactieadres: Postbus 4202 3130 KE Vlaardingen Telefoon: 06 52 34 87 46 E-mail: info@knx.nl KNX MAG 5 12 juli 2010