Nummer archiefinventaris: 2.16.81.01 Inventaris van het archief van het Hoofdbestuur van het Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie: Censuurdienst, 1944-1947 Auteur: KPN Research ITS Nationaal Archief, Den Haag 1996 Copyright: (c) This finding aid is written in Dutch.
2.16.81.01 PTT / Censuurdienst 3 I N H O U D S O P G A V E Beschrijving van het archief...5 Aanwijzingen voor de gebruiker...6 Openbaarheidsbeperkingen...6 Beperkingen aan het gebruik...6 Aanvraaginstructie... 6 Citeerinstructie... 6 Archiefvorming...7 Geschiedenis van de archiefvormer...7 Geschiedenis van het archiefbeheer...7 De verwerving van het archief...7 Inhoud en structuur van het archief...8 Verantwoording van de bewerking...8 Verwant materiaal...9 Beschrijving van de series en archiefbestanddelen...11 1. Organisatie... 11 1.1 Oprichting en opheffing...11 1.2 Procedures en instructies...12 1.3 Gebouwen, benodigdheden en hulpmiddelen...12 2. Taken... 13 2.1 Internationale samenwerking...13 2.2.3 Censuurverslagen...13 2.2.4 Openstelling postverkeer...13
2.16.81.01 PTT / Censuurdienst 5 Beschrijving van het archief B E S C H R I J V I N G V A N H E T A R C H I E F Naam archiefblok: Censuurdienst [PTT] Periode: 1944-1947 Archiefbloknummer: W21002 Omvang: 0,30 meter; 27 inventarisnummers. Taal van het archiefmateriaal: Het merendeel der stukken is in het Nederlands. Soort archiefmateriaal: Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften. Archiefbewaarplaats: Nationaal Archief, Den Haag Archiefvormers: Nederlandse Censuurdienst (Allied Censorship Netherlands) (PTT) Samenvatting van de inhoud van het archief: De Censuurdienst van de PTT hield zich van 1944 tot 1947 niet alleen bezig met negatieve censuur (Security), maar ook met het vergaren van inlichtingen ('positieve censuur' oftewel Intelligence). In het archief bevinden zich stukken over de organisatie, het materieel en het personeel, maar ook inhoudelijke stukken zoals handleidingen voor het toepassen van censuur en censuurverslagen, met name van post afkomstig van en bestemd voor krijgsgevangenen.
6 PTT / Censuurdienst 2.16.81.01 Aanwijzingen voor de gebruiker Aanwijzingen voor de gebruiker Openbaarheidsbeperkingen OPENBAARHEIDSBEPERKINGEN Volledig openbaar Beperkingen aan het gebruik BEPERKINGEN AAN HET GEBRUIK Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht. Aanvraaginstructie AANVRAAGINSTRUCTIE Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen: 1. U maakt een profiel aan op www.gahetna.nl, en logt vervolgens in; 2. Via de archiefinventaris (alleen de beschrijvingen met rode nummers) selecteert u het gewenste archiefstuk door op de knop 'Reserveren' te klikken; 3. In het volgende scherm geeft u aan op welke dag u het archiefstuk wilt inzien; 4. Indien u zich bevindt in de studiezaal en een tafelnummer heeft ontvangen kunt u dit nummer vermelden. Als u geen tafelnummer heeft kunt u tafelnummer 777 laten staan; 5. Vervolgens bevestigt u uw reservering door deze te versturen. Citeerinstructie CITEERINSTRUCTIE Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling. VOLLEDIG: Nationaal Archief, Den Haag, Censuurdienst [PTT], 1944-1947, nummer toegang 2.16.81.01, inventarisnummer... VERKORT: NL-HaNA, PTT / Censuurdienst, 2.16.81.01, inv.nr....
2.16.81.01 PTT / Censuurdienst 7 Archiefvorming Archiefvorming Geschiedenis van de archiefvormer GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER De voorbereiding voor de instelling van een censuurdienst vond in juni 1944 bij sectie XII (PTT en censuur) van het Militair Gezag te Londen plaats. Op november 1944 werd aangevangen met een censuurkantoor te Eindhoven. Na de bevrijding van het Westen des lands werd op 18 juni 1945 het censuurkantoor te Amsterdam opgericht. Het kantoor te Eindhoven, dat als dependance van Amsterdam doorwerkte, werd in juli 1945 opgeheven. Per 1 januari 1946 werd de censuurdienst administratief ondergebracht bij het Staatsbedrijf der PTT. Na de opheffing van de staat van beleg bestond er geen wettelijke grondslag meer voor het uitoefenen van censuur in Nederland. Van geallieerde zijde wilde men deze ongewenste lacune in de censuur voorkomen. Vanaf 4 maart 1946 werd de censuurdienst ondergebracht in een gebouw te Amsterdam dat door de geallieerde censuurdienst werd gehuurd. Dit gebouw werd ex-territoriaal verklaard, aan het hoofd van de dienst werd een Geallieerd officier geplaatst en het Nederlandse uitvoerende personeel trad in dienst van de geallieerde censuurdienst. Door de geallieerden werd aan het Staatsbedrijf der PTT opgedragen alle voor Duitsland en Oostenrijk bestemde correspondentie via deze censuurdienst te laten lopen. De naam "Nederlandse censuurdienst" werd gewijzigd in "Allied Censorship Netherlands" (ACN). Administratief ressorteerde de dienst nog steeds onder de PTT. Op 15 november 1947 werd de ACN opgeheven. De controle omvatte aanvankelijk het Binnenlandse postverkeer tussen bepaalde gedeelten van Nederland en later het gehele buitenlandse post- en telegraafverkeer. Gedurende 1945 werd geleidelijk de censuur op poststukken en telegrammen in het verkeer met geallieerde landen, neutrale landen, van en naar troepen opgeheven. Tot de opheffing betrof de censuur het post- en telegraafverkeer met Duitsland, Oostenrijk, Nederlands-Indië en Japan en poststukken van en voor krijgsgevangenen. De censuur werd uitgeoefend aan de hand van zgn. "waaklijsten" met een tweeledig doel; 1. Negatieve censuur (Security), om te voorkomen dat inlichtingen de vijand bereiken. 2. Positieve censuur (Intelligence), welke als doel heeft het verkrijgen van informatie welke voor de oorlogvoering van belang zijn. Geschiedenis van het archiefbeheer GESCHIEDENIS VAN HET ARCHIEFBEHEER Het archief van de censuurdienst is als G 80 en G 81 opgenomen in de zgn. "G-code" archieven van het Hoofdbestuur der PTT. Deze code is geen code in de eigenlijke zin van het woord, maar meer een rubricering van de archieven, die min of meer vertrouwlijk van aard waren. Deze rubricering is rond 1940 ontstaan. De verwerving van het archief DE VERWERVING VAN HET ARCHIEF De rechtstitel is (nog) onbekend
8 PTT / Censuurdienst 2.16.81.01 Inhoud en structuur van het archief Inhoud en structuur van het archief Verantwoording van de bewerking VERANTWOORDING VAN DE BEWERKING Bij de inventaris is gekozen voor de indeling Organisatie en Taken omdat dit het meest voor de hand liggend was. De omvang van het archief bedraagt 0,3 m.
2.16.81.01 PTT / Censuurdienst 9 Verwant materiaal Verwant materiaal
2.16.81.01 PTT / Censuurdienst 11 Beschrijving van de series en archiefbestanddelen B E S C H R I J V I N G V A N D E S E R I E S E N A R C H I E F B E S T A N D D E L E N 1. Organisatie 1.1 Oprichting en opheffing 1. ORGANISATIE 1.1 OPRICHTING EN OPHEFFING 1 Stukken betreffende de overgang van de censuurdienst naar het Staatsbedrijf der PTT 1945. 1 omslag Bevat organisatieschema's. 2 Stukken betreffende de oprichting van een censuurdienst te Amsterdam, 1945. 1 omslag 3 Stukken betreffende de machtiging aan de Directeur Generaal der PTT tot uitoefening van de censuur en de benoeming van het personeel van de censuurdienst, 1945 1946. 1 omslag 4 Stukken betreffende de organisatie, werkzaamheden en opheffing van de ACN (Allied Censorship Netherlands), 1945 1947. 1 omslag Bevat organisatieschema's Bevat stukken m.b.t. de overdracht van de archieven. 5 Brief d.d. 11 01 1946 van het "Postal & Telegraph Censorship Department" te Londen, waarin zij de waardering uitspreken over het functioneren van de geallieerde censuurdiensten en de reactie hierop van de Nederlandse Censuurdienst, 1946. 2 stukken 6 Memorandum betreffende de voortzetting en taken van de censuurdienst, 1946. 2 stukken 7 Stukken betreffende de voortzetting van de censuurdienst op ex territoriaal gebied en de opheffing van de Nederlandse en Buitenlandse censuurdiensten, 1946 1947. 1 omslag Bevat een korte uiteenzetting inzake de totstandkoming en uitvoering van de Nederlandse censuurdienst. 8 Stukken betreffende financiële afwikkelingen i.v.m. de opheffing van de censuurdienst, 1947. 1 omslag Bevat het verzoek aan de Inspecteur der Belastingen te Amsterdam tot ontheffing van de verplichting verzamelloonstaten bij te houden. 9 Overzicht van de werkzaamheden van de geallieerde censuurdienst in Nederland, 1947. 1 stuk
12 PTT / Censuurdienst 2.16.81.01 10 Organisatieschema's van de Nederlandse censuurdienst, 1947. 1.2 Procedures en instructies 1 omslag 1.2 PROCEDURES EN INSTRUCTIES 11 Stukken betreffende de procedures en de behandeling van in beslag genomen correspondentie, 1944 1945. 1 omslag 12 Brief d.d. 08 01 1945 van de Nederlandse Censuurdienst aan diverse secties van het Militair Gezag betreffende de allocaties aangegevenop de censuurrapporten, 1945. 1 stuk 13 Stukken betreffende voorschriften en procedures die gevolgd moeten worden bij het censureren van post en de besprekingen die hierover plaats gevonden hebben. Afschriften 1945 1947 1 omslag 14 Stukken betreffende de handleiding voor censors, de aanvullingen daarop en de algemene richtlijnen voor het censureren, 1946 1947. 1 omslag 1.3 Gebouwen, benodigdheden en hulpmiddelen 1.3 GEBOUWEN, BENODIGDHEDEN EN HULPMIDDELEN 15 Stukken betreffende de huisvesting van de censuurdienst aan het Leidscheplein en de Stadhouderskade te Amsterdam, 1945 1948. 1 omslag
2.16.81.01 PTT / Censuurdienst 13 2. Taken 2.1 Internationale samenwerking 2. TAKEN 2.1 INTERNATIONALE SAMENWERKING 16 Agenda's en verslagen van diverse gehouden Inter Allied Censorship Conferences, 1945 1946. 1 omslag 17 Agenda en verslag van de Inter Allied Censorship Conference gehouden te Kopenhagen d.d. 19 en 20 augustus 1946, 1946. 1 omslag 18 Stukken betreffende de organisatie van de Inter Allied Censorship Conference gehouden te Amsterdam d.d. 20, 21 en 22 mei 1947, door de Nederlandse Censuurdienst, 1947. 1 omslag Bevat de agenda en het verslag van de conferentie. 19 Statistieken van de vervaardigde censuurrapporten, opgemaakt door de censuurdienst, 1945-1947. 1 omslag 2.2.3 Censuurverslagen 2.2.3 CENSUURVERSLAGEN 20 Censuurverslagen betreffende het postverkeer met Duitsland en post afkomstig van en bestemd voor krijgsgevangenen, 1945 1947. 1 pak 21 Censuurverslagen betreffende het postverkeer met Duitsland en post afkomstig van en bestemd voor krijgsgevangenen, 1946 1947. 1 pak 22 Censuurverslagen, welke ter kennisname aan de Drg zijn gestuurd. Afschriften, 1946 1947 1 omslag 2.2.4 Openstelling postverkeer 2.2.4 OPENSTELLING POSTVERKEER 23 Stukken betreffende de openstelling van het binnenlands en buitenlands postverkeer, 1944 1945. 1 omslag 24 Stukken betreffende de openstelling van het interlocale telefoonverkeer en de censuurmerken op buitenlandse telegrammen, 1944 1945. 1 omslag 25 Stukken betreffende de openstelling van het postverkeer naar het buitenland, 1945 1947. 1 omslag Bevat aanwijzingen voor het publiek inzake de verzending van poststukken naar Duitsland, behorende bij de "Handleiding Censoren". 26 Stukken betreffende de controle op documenten die reizigers met zich mee brengen (reizigerscensuur),
14 PTT / Censuurdienst 2.16.81.01 1946 1947. 1 omslag 27 Correspondentie tussen de censuurdienst en het Nederlands Beheersinstituut, 1947. 1 omslag Het Nederlands Beheersinstituut maakt gebruik van de censuurrapporten om vermogens op te sporen.