Aan het college van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Hoogeveen t.a.v. de heer J. Steenbergen Postbus 20000 7900 PA Hoogeveen Amersfoort, 30 november 2016 Geachte heer Steenbergen, Wij danken u voor uw verzoek om advies met betrekking tot een andere aanpak van de treindienst op de route -Almere-Lelystad--Groningen. Wij hebben dit verzoek besproken in het onderling vooroverleg van de in het Locov verenigde consumentenorganisaties, onder leiding van de Locov-voorziter, Pauline Krikke. Uitkomst hiervan was dat uw adviesvraag weliswaar inhoudelijk goed aansluit bij een eerder advies van de consumentenorganisaties, maar dat het voor het Locov een ongewenst precedent zou scheppen om in te gaan op een verzoek tot advies van een partij buiten dit overlegorgaan. Rover kan zich vinden in dit standpunt. Niettemin willen wij het door u gevraagde advies graag uitbrengen. In het kader van de lopende heroriëntatie van de rijksoverheid op de spoorordening brengt Rover als verbeterwens naar voren dat de invloed van regionale overheden op de treindiensten in hun regio moet worden vergroot. Het voorstel waarover u advies vraagt past bij die gedachte. In overleg met uw projectmanager E. Kuipers brengen wij nu alleen advies uit namens reizigersvereniging Rover. Wij hebben hiertoe ook onze betrokken afdelingen geraadpleegd, te weten: Drenthe, Flevoland, Friesland, Groningen en West-Overijssel. Uw adviesverzoek betreft zowel de inhoud de oplossingsmogelijkheden die zijn aangegeven in het rapport van Mobycon 1 als als het vervolgproces. Hieronder vindt u onze reactie op beide aspecten. In de bijlage gaan wij dieper op de inhoud in. 1. Beoordeling ontwikkelvarianten in Mobycon-rapport Het Mobycon-rapport beschouwt vier varianten. De eerste twee (A en B) hebben een beperkte scope: zij zijn specifiek gericht op een verbetering voor de reizigers in Hoogeveen, en in variant B tevens op de reizigers van andere Sprinterstations ten noorden van Hoogeveen. Onze beoordeling komt overeen met die van Mobycon. In variant A is de hoeveelheid nadeel voor andere reizigers (aantal reizigers maal de 1 Alternatieven voor IC-station Hoogeveen, Mobycon, 14 juli 2016 Reizigersvereniging Rover Postbus 2132, 3800 CC Amersfoort T 033 422 04 50 M secretariaat@rover.nl Utrechtseweg 59, 3818 EA Amersfoort Bank NL23 INGB 0002 3950 21 I www.rover.nl
ernst van de nadelen) veel groter dan de hoeveelheid voordeel voor de Hoogeveense reizigers. Variant B mist de nadelen van A en is enige jaren geleden al door Rover voorgesteld. NS beoordeelt deze variant echter negatief vanwege logistieke en financiële bezwaren, waar onvoldoende extra reizigers tegenover staan. De varianten C en D in het Mobycon-rapport hebben een bredere scope. Rover ziet meer kansen in deze benadering. Er zijn immers méér verbeterwensen op de verbinding tussen het Noorden en de Randstad via en de Hanzelijn, zoals onder meer blijkt uit de adviezen die wij de afgelopen jaren in het Locov aan NS hebben gegeven. De mogelijke oplossingen hiervoor kunnen elkaar versterken of juist tegenwerken. Dit maakt dat de bereikbaarheidsverbeteringen en ontwerpvraagstukken in samenhang moeten worden bezien. De oplossingsmogelijkheden nemen dan toe doordat zij, samen met de kosten en de potentiële baten, in een bredere scope worden bezien. Rover ziet in de varianten C en D waardevolle ontwikkelsuggesties voor de treindiensten op de as Groningen Hanzelijn. Deze suggesties zouden een oplossing kunnen bieden voor de diverse door ons geïdentificeerde verbeterpunten op deze as, inclusief de wens van rechtstreekse verbindingen tussen de niet-ic-stations in Drenthe/Groningen en de Randstad. Kampen Zuid en Dronten profiteren van deze oplossing mee doordat hun verbinding met de Randstad aanzienlijk sneller en comfortabeler wordt. Lelystad profiteert doordat hiermee de rechtstreekse Intercityverbinding met terugkomt die in de dienstregeling 2017 verdwijnt. De slechte aansluitingen van deze treindienst in, vooral voor Dronten en Kampen Zuid, worden in variant C nauwelijks opgelost, omdat deze trein niet in te passen is in de drukke halfuurs-overstapknoop. Het voorstel maakt van deze nood een deugd voor de verbinding tussen en de noordvleugel van de Randstad, doordat hier nu vier snelle reismogelijkheden per uur ontstaan met tussenpozen van ongeveer een kwartier. Er is nog wel een aandachtspunt in de varianten C en D dat verbetering behoeft: de sterke verslechtering van de verbinding tussen Almere Oostvaarders en Lelystad-. Variant D onderscheidt zich van variant C door een offensievere, nog meer op vervoersgroei gerichte benadering met 2 treinen per uur méér op de Hanzelijn door doortrekking van treinen vanaf Almere Centrum. (In variant C blijft de extra inzet beperkt tot 2 treinen per uur tussen Almere Centrum en Almere Oostvaarders.) Dronten en Kampen Zuid krijgen daarmee een kwartierverbinding met en tweemaal per uur goede aansluitingen aldaar. Dit is vooral in commercieel opzicht een grotere uitdaging voor NS. Het zou een groeimodel kunnen zijn, waarbij eerst variant C wordt ingevoerd, in een tweede fase alleen tijdens de spitsuren de in Lelystad eindigende treinen naar gaan doorrijden en bij gebleken succes variant D tot de gehele dag wordt uitgebreid. Al met al adviseert Rover vanuit reizigersoptiek positief over de ontwikkelsuggesties in variant C en doorgroeivariant D, onder voorwaarde dat voor de verbinding van Almere Oostvaarders richting een goede oplossing wordt gevonden. 2. Vervolgproces De scope en inhoud van de voorstellen in het Mobycon-rapport sluiten goed aan bij thema 4, Goede verbindingen met andere regio s, in de OV Ontwikkelagenda Noord-Nederland 2025. Hierbij wordt in de eerste plaats naar de Hanzelijn gekeken. De Ontwikkelagenda bevat zowel lopende projecten als nieuwe afspraken. Een nieuwe afspraak (nummer 39) bij thema 4 is Sneller van en naar de Randstad. De nadere 2
invulling van deze afspraak wordt o.a. besproken aan de halfjaarlijkse OV- en Spoortafel Noord- Nederland, waarop de OV Ontwikkelagenda standaard is geagendeerd. Hierin zijn de betrokken overheden, NS, ProRail en de regionale consumentenplatforms (Rocov s) vertegenwoordigd. De voorstellen in het Mobycon-rapport dragen niet slechts bij aan het doel Sneller van en naar de Randstad, maar aan de bredere wens die geformuleerd zou kunnen worden als Gemakkelijker van en naar de Randstad, waarbij ook rechtstreeksheid en comfort een rol spelen. Gegeven onze positieve beoordeling van de voorstellen in het Mobycon-rapport, zal Rover het betrekken daarvan bij de invulling van de bovengenoemde afspraak in de OV Ontwikkelagenda graag ondersteunen. De vertegenwoordiging van de consumentenorganisaties aan de OV- en Spoortafel Noord-Nederland is echter geen zaak van Rover, maar van de Rocov s in Noord-Nederland, waarin Rover samenwerkt met andere consumentenorganisaties. Het ligt uiteraard wel op de weg van Rover om de voorstellen in de Rocov s te bespreken en hier steun voor te vinden bij de collega-consumentenorganisaties. De eerstvolgende OV- en Spoortafel Noord-Nederland is in maart 2017. Flevoland is geen deelnemer aan de Spoortafel Noord-Nederland, maar is wel een belangrijke partij binnen de scope van de voorstellen. Dit geldt ook voor het regionale consumentenplatform. Daarnaast zal er op ambtelijk en/of bestuurlijk niveau contact moeten zijn tussen landsdeel Noord-Nederland en Flevoland over dit onderwerp. Rover kan hierbij een rol spelen door de voorstellen te agenderen in het Rocov Flevoland. 3. Tot slot Wij hopen u met dit advies van dienst te zijn en wij zullen, voorzover dat binnen onze mogelijkheden ligt, de verdere ontwikkeling van de voorstellen graag ondersteunen en stimuleren. Vanzelfsprekend zijn wij graag bereid tot nadere toelichting. Met vriendelijke groet, i.o. Ton Ettema Rover-bestuurslid, portefeuillehouder Noord-Nederland 3
Bijlage bij advies Rover aan gemeente Hoogeveen De best scorende varianten in het Mobycon-rapport kenmerken zich door een veel bredere scope dan de bediening van Hoogeveen (en andere Sprinterstations aan de lijn Groningen-). Zij zijn daarmee ook interessant in het licht van een aantal verbeterwensen rond en op de Hanzelijn/Flevolijn, zoals genoemd in ons Locov-advies aan NS over de jaardienstregeling 2017. 2 In deze bredere scope ligt, zoals u schrijft, ook de aanleiding voor uw adviesvraag aan de consumentenorganisaties in het Locov, c.q. Rover op landelijk niveau. In deze bijlage geven wij u ons inhoudelijk advies bij deze brede scope -varianten C en D. Ten aanzien van variant A delen wij de conclusie van de onderzoekers. Ook wij zijn van mening dat deze variant te veel ten koste zou gaan van de grote groep reizigers van/naar Assen, Groningen en verder. Variant B is eerder al door Rover bij NS bepleit, o.a. in de Locov-adviezen over de jaardienstregelingen 2013 en 2014. NS heeft daarop geantwoord dat het splitsen/combineren in van de Groninger stoptrein en de Leeuwarder intercity ongewenste logistieke en financiële effecten met zich meebrengt. Wij onderkennen dat dit uitvoeringsmodel meer eisen stelt aan o.a. de planning en uitvoering van de materieelinzet. Deze effecten zijn naar onze mening niet per definitie prohibitief, maar wij stellen vast dat NS een afweging tussen plussen en minnen maakt die haar geldigheid niet zomaar zal verliezen. De varianten C en D bestrijken de verbinding Groningen Lelystad Almere Amsterdam Centraal/Schiphol (en verder richting Den Haag). Voor een goed overzicht hebben wij de voorgestelde treindiensten en de door NS geplande treindiensten in de jaardienst 2017 schematisch in beeld gebracht op de laatste pagina s van deze bijlage. Vanwege de samenhang hebben wij hierbij ook de Leeuwarder tak opgenomen, volgens het beoogde (maar nog niet gerealiseerde) 4-treinenmodel. Bij de beoordeling van voorstellen kijkt Rover naar diverse aspecten die tezamen sterk bepalend zijn voor de kwaliteit van de reis vanuit het perspectief van de reiziger en voor de attractiviteit van het openbaar vervoer in het algemeen. Reistijd, frequentie, rechtstreeksheid en comfort zijn aspecten waarop verschillende dienstregelingvarianten zich van elkaar kunnen onderscheiden. Uit onderzoeken komt telkens weer naar voren dat dit belangrijke parameters zijn voor een toename of afname van OV-gebruik. Het gewicht van deze aspecten verschilt per reiziger en per reismotief. In woon-/werkverkeer zullen de eerstgenoemde factoren bijvoorbeeld vaak wat zwaarder wegen, bij sociaal/recreatieve reismotieven ligt de nadruk wat meer op de laatstgenoemde. Het grootste aantal reizen wordt in het woon-/werkverkeer en door scholieren en studenten gemaakt, maar uitgedrukt als deel van de totale populatie van treinreizigers vormen deze frequente reizigers een minderheid ten opzichte van de personen die op meer incidentele basis met de trein reizen. Hiermee willen wij slechts benadrukken dat er geen absolute rangorde is aan te geven in de kwaliteitskenmerken die wij als toetssteen gebruiken. a. Reistijd Voor Hoogeveen, Beilen, Haren en Groningen Europapark zal de reistijd van/naar in de varianten C en D verbeteren. De overstaptijd van in totaal bijna 20 minuten in (of Assen) en Almere wordt vervangen door kortere stationnementen van de doorgaande trein. Wel stopt deze trein ten zuiden van bij drie stations extra. Wij schatten dat de reistijdwinst per saldo tussen 5 en 10 minuten zal liggen. 2 Advies dienstregeling 2017 aan NS, consumentenorganisaties in het LOCOV, 9 maart 2016 4
De rechtstreekse verbinding van Dronten en Kampen-Zuid met zal in de varianten C en D ongeveer een kwartier sneller zijn dan in de NS-dienstregeling 2017. De oorzaak ligt uiteraard in de omzetting naar een Intercity-bedieningspatroon ten zuiden van Lelystad, maar daarnaast ook in het trager worden van de Sprinter in de NS-dienstregeling 2017, met lange stationnementen in Lelystad Centrum en Almere Oostvaarders. Een Sprinter vinden wij hoe dan ook geen geschikte treinsoort voor het overbruggen van langere afstand met een reisduur van meer dan een uur. En al helemaal wanneer dan ook nog een toilet in de trein ontbreekt, zoals het geval is bij het materieel dat NS hier momenteel inzet. Almere Buiten krijgt in de varianten C en D met de Intercity een ruim 10 minuten snellere verbinding met. Voor Almere Oostvaarders zal de reistijd in de richting Lelystad en fors verslechteren. Oorzaak is het wegvallen van de directe Sprinterverbinding tussen de kleine stations in Almere en Lelystad-. Voor de overige Sprinterstations in Almere zijn er richting Lelystad- geen negatieve reistijdeffecten vanwege de overstapmogelijkheid op een Intercity in die richting. Reizigers in Oostvaarders zullen voor deze noodzakelijke overstap echter moeten omreizen via Almere Buiten of Almere Centrum, met trappenlopen naar een ander perron. Afhankelijk van de tijdligging in de concreet uitgewerkte dienstregeling kan dit circa 10 tot 20 minuten reistijdverlies betekenen. Deze situatie heeft een aantal jaren geleden ook bestaan en leverde toen heel wat klachten op. Dit is een minpunt in de varianten C en D waarop beslist naar verbetering moet worden gezocht. b. Frequentie De meest betekenisvolle frequentieverhoging in de varianten C en D is weggelegd voor in de relatie met de noordvleugel van de Randstad. In variant C blijft het aantal treinen richting Hanzelijn weliswaar gelijk, maar wordt de huidige Sprinter door het Intercity-bedieningspatroon ten zuiden van Lelystad interessant als verbinding met Randstad-bestemmingen. Door de gegeven inpassingsmogelijkheden in de dienstregeling ontstaat samen met de bestaande intercity s bij benadering een kwartierfrequentie in deze relatie, al of niet met overstap in Lelystad of Almere. Een overgang van een halfuur- naar een kwartierpatroon is één van de meest effectieve attractiviteitsverbeteringen in het openbaar vervoer. Reizigers hoeven zich minder te richten naar het spoorboekje en er ontstaan meer/vlottere aansluitingsmogelijkheden met regionaal OV. Variant D voegt daarnaast nog twee treinen per uur toe met een Intercity-bedieningspatroon ten zuiden van Lelystad, waardoor zowel richting als Schiphol extra reismogelijkheden met ICkarakter ontstaan. Hogere frequenties met attractieve reistijden trekken in het algemeen significant meer reizigers, mits voldoende potentie in de vervoermarkt aanwezig is. Rover beschikt niet over modellen om dit laatste te kunnen toetsen. De regio scoort echter hoog in de Nederlandse rangorde van economische centra en de groeivooruitzichten zijn positief. Een verdere verbetering van de OVbereikbaarheid lijkt dan ook een realistisch perspectief. Zeker wanneer daar ook milieudoelstellingen bij worden betrokken. Kampen Zuid en Dronten profiteren in variant D mee van de hogere frequentie in hun verbindingen met en Lelystad. Variant C betekent dat meer treinen gaan stoppen in Almere Buiten. In de NS-dienstregeling 2017 gaat dit station er al op vooruit doordat de Intercitydienst Lelystad Schiphol Dordrecht hier tweemaal per uur 5
gaat stoppen. Variant C voegt hier nog de IC Groningen Amsterdam aan toe die ten noorden van Lelystad alle stations bedient. c. Rechtstreeksheid Overstapweerstand bij OV-reizigers is een bekend gegeven. Voor veel reizigers betekent een overstap ongemak en onrust in hun treinreis: ongerustheid over het halen van de aansluiting, oriëntatie en soms trappenlopen in het overstapstation, opnieuw een zitplaats zoeken en doorbrengen van extra wachttijd op het overstapstation ingeval de aansluiting daadwerkelijk misloopt. Uit onderzoek is duidelijk naar voren gekomen dat rechtstreekse verbindingen meer reizigers trekken dan overstapverbindingen. Het ligt voor de hand dat dit verschil ook terugkomt in de klantwaardering voor het reizen per trein. De varianten C en D vergroten per saldo het aantal rechtstreekse verbindingen. Dit ligt natuurlijk voor de hand gegeven de aanleiding van het rapport, maar de verbetering op dit vlak beperkt zich niet tot Hoogeveen en de overige niet-ic-stations aan de Groninger lijn. Voor alle duidelijkheid hebben wij de veranderingen ten opzichte van de NS-dienstregeling 2017 hieronder op een rij gezet. Aandachtspunt NS 2017* Variant C Variant D Verbinding Hoogeveen (en andere Sprinterstations tussen Groningen en Hoogeveen) met noordvleugel Randstad Niet rechtstreeks Overstap, 14 minuten** Van/naar Amsterdam Centraal tevens overstap Almere Centrum, 5 minuten (stoppend in Meppel, Kampen Zuid en Dronten) Van/naar richting Schiphol overstap of Lelystad (stoppend in Meppel, Kampen Zuid en Dronten) Van/naar richting Schiphol overstap of Lelystad Verbinding Meppel met noordvleugel Randstad 1 IC/u richting Schiphol Van/naar richting Schiphol daarnaast 1x/u met overstap, 5 minuten Van/naar Amsterdam Centraal 2x/u met overstap Almere Centrum, 5 minuten, en eventueel ook, 5 minuten 1 IC/u richting Schiphol (stoppend in Kampen Zuid en Dronten) Van/naar richting Schiphol daarnaast 1x/u met overstap, 5 minuten 1 IC/u richting Schiphol (stoppend in Kampen Zuid en Dronten) Van/naar richting Schiphol daarnaast 1x/u met overstap, 5 minuten Verbinding met noordvleugel Randstad 2 IC s/u richting Schiphol Van/naar Amsterdam Centraal overstap Almere Centrum, 5 minuten 2 IC s/u richting Schiphol (stoppend in Kampen Zuid en Dronten) 4 IC s/u richting Schiphol (waarvan 2 stoppend in Kampen Zuid en Dronten) (stoppend in Kampen Zuid en Dronten) Intercityverbinding Lelystad met noordvleugel Randstad 4 IC s/u richting Schiphol Van/naar Amsterdam Centraal 2x/u met overstap Almere Centrum, 5 minuten 4 IC s/u richting Schiphol 4 IC s/u richting Schiphol Aansluitingen Dronten en Kampen Zuid in Slecht Overstaptijden van 21 tot 30 minuten, uitgezonderd spitssneltrein Coevorden Slecht Overstaptijden ongeveer als NS 2017, uitgezonderd spitssneltrein Coevorden 2x/u uur goed (d.w.z.: aankomst en vertrek binnen aansluitknoop) Verbinding Almere Parkwijk, Almere Buiten en Almere Oostvaarders richting 2 Sprinters/u Almere Buiten 2 IC s/u (stoppend in Dronten en Kampen Zuid), andere stations niet rechtstreeks Almere Buiten 2 IC s/u (stoppend in Dronten en Kampen Zuid), andere stations niet rechtstreeks 6
Almere Parkwijk met overstap Almere Buiten Almere Oostvaarders met terugreizen en overstap Almere Buiten of Centrum Almere Parkwijk met overstap Almere Buiten Almere Oostvaarders met terugreizen en overstap Almere Buiten of Centrum *) Verondersteld is het door NS beoogde bedieningsmodel met 4 treinen op de Leeuwarder tak, ook al wordt dit nog niet gerealiseerd. **) Soms is overstap ook in Meppel mogelijk, dit levert per saldo enige comfortwinst maar geen reistijdwinst op. Uitgaand van de bedieningsmodellen in de varianten C en D zien wij nog twee verdere kansen om het aantal rechtstreekse verbindingen te vergroten, te weten: Het koppelen van de IC Regio-treinen uit het Noorden in aan een treindienst richting Schiphol. Een dergelijke doorkoppeling heeft bijvoorbeeld tot en met de jaardienstregeling 2016 bestaan voor de Intercity Lelystad. Het combineren van de Sprinter uit Leeuwarden met de IC Regio uit Groningen in Meppel of. Voor deze combinaties van treindiensten geldt hetzelfde als voor het basisvoorstel van de IC Regio: zij scheppen voor NS meer afhankelijkheden m.b.t. materieelinzet en logistiek, maar zij maken op kritische knooppuntstation ook spoorcapaciteit vrij die kan worden verzilverd in bijvoorbeeld betere punctualiteit, reistijd of aansluitingen. Het lijkt ons zeker de moeite waard om deze mogelijkheden nader te onderzoeken. d. Comfort Het belangrijkste effect m.b.t. comfort in de varianten C en D betreft de vervanging van de huidige Sprinter door een IC Regio. Dit is een hybride treinsoort die in de regio als stoptrein rijdt en vervolgens als Intercity snel de afstand naar bijvoorbeeld de Randstad overbrugt. Bekende voorbeelden, reeds genoemd in het Mobycon-rapport, zijn Enkhuizen Amsterdam (stoptrein tot Hoorn, slaat daarna zelfs IC-station Zaandam over) en Vlissingen Amsterdam (stoptrein tot Roosendaal). Voor de verbinding van Dronten en Kampen Zuid met Amsterdam is deze treinsoort veel meer op zijn plaats dan de huidige Sprinter met 11 of 12 tussenstops, relatief weinig zitplaatsen en ontbrekend toilet bij een reisduur van meer dan een uur. In de dienstregeling 2017 ontstaat op deze verbinding wel een snellere reismogelijkheid door tweemaal over te stappen, maar qua comfort betekent dit slechts een verschuiving van reisongemakken naar andere aspecten. De Sprinter Groningen wordt tot nu toe gereden met het comfortabele intercitymaterieel ICM ( Koploper ). Zolang deze materieelinzet blijft bestaan, is comfort voor de reizigers met deze treindienst uiteraard geen issue. 7
NS 2017/2018 Groningen Groningen Europapark Haren Assen Beilen Hoogeveen Leeuwarden Grou-Jirnsum Akkrum Heerenveen Wolvega Steenwijk Meppel Kampen Zuid Dronten Lelystad C Almere Oostvaarders Almere Buiten Almere Parkwijk Almere Centrum Almere Muziekwijk Almere Poort Weesp Diemen Zuid Duivendrecht Amsterdam RAI Amsterdam Zuid Schiphol Diemen Amsterdam Science Park Amsterdam Muiderpoort Blauw = Intercity Oranje = Sprinter Witte stop = buiten halfuurlijkse overstapknoop 8
Mobycon Variant C Groningen Groningen Europapark Haren Assen Beilen Hoogeveen Leeuwarden Grou-Jirnsum Akkrum Heerenveen Wolvega Steenwijk Meppel Kampen Zuid Dronten Lelystad C Almere Oostvaarders Almere Buiten Almere Parkwijk Almere Centrum Almere Muziekwijk Almere Poort Weesp Diemen Zuid Duivendrecht Amsterdam RAI Amsterdam Zuid Schiphol Diemen Amsterdam Science Park Amsterdam Muiderpoort Blauw = Intercity Groen = IC Regio Oranje = Sprinter Witte stop = buiten halfuurlijkse overstapknoop 9
Mobycon Variant D Groningen Groningen Europapark Haren Assen Beilen Hoogeveen Leeuwarden Grou-Jirnsum Akkrum Heerenveen Wolvega Steenwijk Meppel Kampen Zuid Dronten Lelystad C Almere Oostvaarders Almere Buiten Almere Parkwijk Almere Centrum Almere Muziekwijk Almere Poort Weesp Diemen Zuid Duivendrecht Amsterdam RAI Amsterdam Zuid Schiphol Diemen Amsterdam Science Park Amsterdam Muiderpoort Blauw = Intercity Groen = IC Regio Oranje = Sprinter Witte stop = buiten halfuurlijkse overstapknoop 10