nieuwsbrief Opbrengst voorjaarsmailing

www.maculafonds.nl nieuwsbrief Opbrengst voorjaarsmailing Oktober 2016 In het vorige nummer van MaculaVisie heeft u kunnen lezen dat het MaculaFonds dit jaar drie onderzoeksprojecten (mede) financiert met in totaal 125.000. Allemaal MD-gerelateerde wetenschappelijke onderzoeken die bijdragen aan kennis en inzicht van MD teneinde de oorzaak te vinden en uiteindelijk genezing en voorkomen van MD mogelijk te maken. Dit kan mede door uw giften en donaties als opbrengsten van de twee mailingen die het MaculaFonds jaarlijks verzorgt. De eerste mailing, de voorjaarsmailing, wordt samen met het Oogfonds verzonden aan alle donateurs van beide fondsen. De tweede, de najaarsmailing is alleen van het MaculaFonds en wordt aan alle leden van de MaculaVereniging gestuurd. De opbrengsten van beide mailingen zijn een belangrijke bijdrage aan het geld waarmee het MaculaFonds wetenschappelijk onderzoek naar en over MD mede financiert. De voorjaarsmailing heeft tot en met het eerste halfjaar voor het MaculaFonds 22.675 opgeleverd. Hartelijk dank hiervoor aan alle gulle gevers. De Najaarsmailing komt eraan In oktober vindt de najaarsmailing plaats. Alle leden van de MaculaVereniging zullen dan weer de bekende brief van voorzitter Frans Zitman ontvangen met het verzoek ruimhartig te doneren voor het financieren van wetenschappelijk onderzoek. Aangezien de overheid nauwelijks geld voor oogziekten beschikbaar stelt, zijn particuliere initiatieven des te belangrijker. Uw gift is dus meer dan welkom! Nogmaals ten overvloede zij vermeld dat het bestuur van het MaculaFonds bestaat uit onbetaalde vrijwilligers, dat de overige kosten zo laag mogelijk worden gehouden en dat daardoor nagenoeg alle donaties en giften ook daadwerkelijk naar wetenschappelijke onderzoeksprojecten gaan. En er wordt gelukkig veel onderzoek aangevraagd. Zoveel zelfs dat er nog steeds te weinig geld is om alle aanvragen te honoreren. Uw gift is dus meer dan welkom! Help het MaculaFonds met het financieren van wetenschappelijke onderzoeksprojecten naar macula-degeneratie. Stort uw bijdrage op: NL27INGB0000001280 ten name van MaculaFonds, Utrecht

www.maculafonds.nl Regeneratie van het netvlies door prof. Jan Wijnholds, afdeling Oogheelkunde LUMC,Leiden aangemaakt. Nieuw aangemaakte cellen zijn dan alle netvliesceltypes zoals staafjes en kegeltjes, fotoreceptoren maar ook alle andere zenuwcellen en Müller glia steuncellen, en het nieuw aangemaakte netvlies wordt netjes structureel geordend zoals in het normale netvlies. Figuur: Een uit ips cellen gekweekt humaan netvlies (dag 160 in kweek) Een hagedis kan zijn staart verliezen als je hem bij zijn staart vastpakt en spontaan groeit de staart weer aan. Als een zeester een arm verliest groeit een nieuwe arm spontaan weer aan. Waarom groeit het netvlies bij de mens dan niet weer aan nadat het stuk is gegaan? Onmogelijk? Nee, onderzoekers denken dat het wel mogelijk is, maar er moet nog wel worden uitgezocht hoe dat voor elkaar te krijgen. Bij vissen en reptielen is het netvlies werkelijk in staat om na ontstane schade spontaan weer aan te groeien tot een structureel-intact en functioneel netvlies. Dit regeneratie proces is mogelijk door de aanwezigheid van actieve netvliesstamcellen of voorlopercellen die zich na schade vermenigvuldigen waarna uit deze stamcellen de verschillende types gespecialiseerde netvliescellen worden Dit proces van stamcellen of voorlopercellen naar gespecificeerde celtypes noemen we differentiatie. Het regeneratie proces van stamcelvermenigvuldiging en vervolgens differentiatie tot netvliescellen werkt in beperkte mate ook in het netvlies van vogels. En zeer beperkt ook bij netvliezen van muizen. Maar bij deze zoogdieren zouden er in het netvlies eerst stamcellen aangemaakt moeten worden uit gedifferentieerde cellen. Dit omgekeerde proces noemen we re-differentiatie. Na redifferentiatie van Müller glia cellen tot voorlopercellen en vermenigvuldiging van deze voorlopercellen, kunnen uit deze cellen in principe daarna de ontbrekende zenuwcellen worden gedifferentieerd en een geregenereerd nieuw zenuwnetwerk worden aangelegd. Onderzoekers hebben in het afgelopen decennium aangetoond dat bepaalde type netvliescellen zich ook redelijk goed laten transplanteren. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om gekweekte retinaal pigment epitheelcellen (RPE) te transplanteren in het netvlies die daarna een normaal functionerend RPE vormen. De eerste klinische veiligheidsstudies voor RPEceltransplantaties zijn al uitgevoerd in het buitenland. Hierbij worden de RPE-cellen geïnjecteerd tussen het bestaande defecte RPE en neurale netvlies.

info@maculafonds.nl Jonge fotoreceptorcellen van de muis kunnen ook worden geïnjecteerd tussen het bestaande defecte RPE en neurale netvlies, waarna deze fotoreceptorcellen in het netvlies migreren en een functioneel onderdeel van het zenuwnetwerk vormen. De efficiëntie daarvan is nog niet erg hoog maar voldoende om het gezichtsvermogen bij muizen meetbaar te verbeteren. In de toekomst worden hiervoor waarschijnlijk klinische veiligheidsstudies uitgevoerd. Verschillende onderzoekers hebben jonge Müller glia cellen gezuiverd en daarna geïnjecteerd tussen het bestaande defecte RPE en neurale netvlies, waarbij werd gekeken of de getransplanteerde jonge Müller glia cellen een nieuw zenuwnetwerk kunnen aanleggen. Bij aanvang van deze studies was er een aantal aanwijzingen dat de geïnjecteerde jonge Müller glia cellen in staat zou zijn om het netvlies in te migreren en een beperkt aantal netvlies zenuwcellen aan zou maken, maar uiteindelijk bleek dat toch niet het geval te zijn. Anderzijds blijkt dat een aantal andere types stamcellen wel het netvlies in kunnen migreren en nieuwe zenuwcellen als een onderdeel van het zenuwnetwerk kunnen vormen. Het blijft dus de moeite waard om de mogelijkheden met ge-redifferentieerde jonge Müller glia cellen verder te onderzoeken. Sinds enkele jaren is het mogelijk om niet alleen humane huidcellen (fibroblasten) maar ook bepaalde andere celtypes zoals witte bloedcellen efficiënt te re-differentiëren tot zogenaamde geïnduceerde pluripotente stamcellen (ips). Deze ips-cellen kunnen tegenwoordig worden gedifferentieerd tot humane netvliezen in een celkweekplaatje. Bij muizen ips duurt het slechts een maand maar bij humane ips-cellen ongeveer een half jaar tot er een volgroeid netvlies is gevormd. Deze ips afgeleide gekweekte netvliezen bevatten alle types netvliescellen in hun normale gelaagde structuur met aan de binnenkant van het gekweekt netvlies de ganglioncellen die een zenuwnetwerk vormen met een laag van horizontale, amacrine, en bipolaire cellen die een zenuwnetwerk vormen met een laag van staafjes en kegeltjes fotoreceptoren die zich aan de buitenkant bevinden. Deze humane netvlies zenuwcellen zijn zoals in het normale oog ook netjes ingebed tussen de Müller glia steuncellen. Het onderzoeksteam van Jan Wijnholds op de LUMC, afdeling Oogheelkunde is in staat om veel van deze humane netvliezen te kweken uit ips-cellen en gaat onderzoeken of deze gekweekte netvliezen, of jonge celtypes geïsoleerd uit deze gekweekte netvliezen, in staat zijn om zich in het netvlies van muizen met netvliesdegeneratie te nestelen en een functioneel netwerk kan vormen. In de verdere toekomst hopen de onderzoekers in staat te zijn om mutaties in oogziektegenen in ips-cellen van een patiënt te corrigeren met behulp van CRISPR/Cas9 gen-editing wat een veelbelovende nieuwe techniek is om genmutaties in delende cellen zoals ipscellen te vervangen door stukjes gen zonder mutaties. Met behulp van de gecorrigeerde ips-cellen worden daarna nieuwe netvliezen voor de patiënt gekweekt, waarna deze gekweekte netvliezen of netvliescellen getransplanteerd kunnen worden in het netvlies van de patiënt. En misschien wordt het ooit nog mogelijk om direct genmutaties in het netvlies in bijvoorbeeld de Müller glia cellen te corrigeren met behulp van genediting, waarna de Müller glia cellen worden ge-redifferentieerd tot stamcellen die daarna worden vermenigvuldigt en vervolgens gecontroleerd gedifferentieerd tot alle benodigde netvliesceltypes met behoud van

www.maculafonds.nl een geordend netvlies, net zoals de onderzoekers dat nu kunnen doen in een celkweekplaatje. Dan is er werkelijk sprake van regeneratie van het netvlies, net zoals bij een zeester na het verlies van een arm een nieuwe arm kan aangroeien. In 2011 heeft het MaculaFonds aan het hier beschreven onderzoeksproject Functional Integration of isolated retinal progenitor cells into the neural retina van prof. dr. J. Wijnholds (projectleider) een subsidie verleend van 10.000. Het project duurde vier jaar. Systematische opsporing van ABCA4 RNA splice defecten in personen met maculopathieën Projectleider: Prof.dr. Frans P.M. Cremers, afdeling Genetica, Radboudumc, Nijmegen Dit is een van de drie onderzoeksprojecten die in 2016 subsidie heeft ontvangen van het MaculaFonds. De subsidie bedraagt 40.000. De duur van het onderzoeksproject is twee jaar. De ziekte van Stargardt is een erfelijke netvliesziekte, waardoor mensen al op jonge leeftijd zeer slechtziend kunnen worden. Wereldwijd lijden ongeveer 900.000 mensen aan deze ziekte. Tot op heden bestaat er nog geen behandeling om de ziekte te voorkomen of beter te maken. De ziekte van Stargardt wordt veroorzaakt door fouten in het ABCA4-gen. Dit gen bevat de codes om een eiwit te maken dat zorgt voor het hergebruik van een afvalproduct in je netvlies. Als er een fout in het gen zit, kan er iets misgaan met de codes om het eiwit te maken. Het eiwit kan dan helemaal niet, of slechts een beetje worden gemaakt, waardoor het afvalproduct in het netvlies zich ophoopt. Hierdoor krijg je grote schade aan het netvlies en worden mensen slechtziend.

info@maculafonds.nl Van ieder gen in het lichaam heb je twee kopieën: één van je vader en één van je moeder. Bij de ziekte van Stargardt moet er sprake zijn van fouten in beide kopieën. Dit wordt ook een recessieve ziekte genoemd. Ondanks dat er bij Stargardt-patiënten twee fouten in het ABCA4-gen moeten zijn, worden deze met de huidige technieken in slechts 70% van de gevallen daadwerkelijk gevonden. Bij 25% wordt één fout gevonden en in 5% zelfs geen enkele fout. Het is erg belangrijk om wel alle fouten op te sporen; om de diagnose te bevestigen, maar ook om de ziekte beter te begrijpen en daardoor nieuwe behandelingen te ontwikkelen. Een gen is opgebouwd uit verschillende onderdelen. Er wordt nu met name gezocht naar fouten in gedeelten van het gen die de codes bevatten om eiwit te maken (de zogenaamde exonen). Er bestaan ook gedeeltes waarvan de functie nog niet helemaal duidelijk is (de intronen). Vermoedelijk spelen ook deze gedeeltes een rol in het ontstaan van de ziekte en wordt met nieuwe technieken ook naar fouten gezocht in deze gebieden. De ABCA4-intronen omvatten 20 maal meer DNA bouwstenen dan de ABCA4-exonen, hetgeen de zoektocht naar DNA foutjes in de intronen zeer moeilijk maakt. Het effect van DNA foutjes op het ABCA4- eiwit kunnen wij niet vaststellen in het bloed omdat het ABCA4-gen alleen tot werking komt in het netvlies van het oog. We kunnen niet een netvliescel uit iemands oog halen, maar we kunnen wel van huidcellen van een Stargardt-patient cellen maken die lijken op netvliescellen. Daarmee kunnen wij heel specifiek naar het effect van DNA foutjes gaan zoeken: of er nog een beetje werkend eiwit gemaakt kan worden, of dat er niks meer wordt gemaakt. Dit is een erg tijdrovend en duur proces, maar de eerste resultaten zijn veelbelovend. Nu hebben wij echter een nieuwe methode bedacht om sneller het effect van DNA foutjes te meten. Het doel van deze studie is nu om deze methode volledig op te zetten. Hiervoor maken wij een serie van circa 30 DNA minigenen met daarin stukken van het normale ABCA4-gen. Om te testen of de nieuw gevonden DNA foutjes oorzakelijk zijn worden ze één voor één aangebracht in deze ABCA4-minigenen. De normale minigenen en de minigenen met de DNA foutjes worden naast elkaar getest waarna we weten of sommige DNA foutjes de oorzaak zijn van de ziekte van Stargardt. Wij hebben eerder bij 100 personen met één bewezen ABCA4-gendefect potentieel oorzakelijke DNA foutjes gevonden, die we nu in het nieuwe systeem kunnen gaan testen op hun effect op het eiwit. Wereldwijd zijn er al duizenden Stargardt-patiënten met één of geen ABCA4-gendefect gevonden, dus wij denken dat wij op deze wijze de oorzaak van de ziekte definitief vast kunnen stellen bij vele honderden patiënten. Daarmee zouden oogartsen niet alleen een meer betrouwbare prognose kunnen geven voor wat betreft ziektebeloop, maar zullen wij ook definitief kunnen vaststellen dat defecten in het ABCA4-gen de oorzaak zijn van de oogziekte. Daarmee komen deze personen in potentie in aanmerking voor deelname aan één van de nieuwe experimentele behandelingen die worden getest bij personen met twee bewezen ABCA4-foutjes. Wij zijn zeer verheugd dat het MaculaFonds 40.000 bijdraagt aan de in totaal 134.000 die verkregen zijn van zes Nederlandse stichtingen. De laboratoriumwerkzaamheden van deze studie worden uitgevoerd door een

www.maculafonds.nl promovendus (Riccardo Sangermano) en een postdoctoraal medewerker (Silvia Albert) van de afdeling Genetica van het Radboudumc. De meeste patiënten zijn afkomstig van Nathalie Bax, een klinisch promovendus, en andere collega s van de onderzoeksgroep van collega professor Carel Hoyng van de afdeling Oogheelkunde van het Radboudumc. Op de foto staan Riccardo Sangermano (rechtsboven), Silvia Albert (rechts), Frans Cremers (linksonder), alsmede Anke den Engelsman (linksboven) en Angelique Ramlal (rechtsonder), beiden als analist werkzaam in het Stamcel Technologie Centrum van het Radboudumc.

info@maculafonds.nl Giftbox Heeft u binnenkort een jubileum of andere bijeenkomst en wilt u geld inzamelen voor het MaculaFonds, dan kunt u een giftbox aanvragen bij het landelijk bureau, tel. 030-29 66 999. " Colofon Deze nieuwsbrief is een onafhankelijke uitgave van het MaculaFonds Het bestuur is volledig verantwoordelijk voor de inhoud van deze nieuwsbrief. Stichting MaculaFonds Postbus 2410 3500 GK Utrecht ( 030 2966999 - : info@maculafonds.nl Bankrekening NL27INGB0000001280 t.n.v. Stichting MaculaFonds, Utrecht Bankrekening NL98ABNA0609972626 t.n.v. Stichting MaculaFonds, Utrecht Bestuur van het MaculaFonds Prof.dr. Frans G. Zitman, voorzitter ( 070-3627960 - : franszitman@gmail.com Mr. Albert K.C. de Brauw, secretaris ( 0294-295889 - : akc@debrauw.net Marien A.M. Verdult, penningmeester ( 06-37168494 - : marienverdult@casema.nl Frans Stoop, bestuurslid (voorzitter van de MaculaVereniging) ( 06-28495474 - : fst@live.be Dr. Yvonne de Jong-Hesse, bestuurslid (oogarts) ( 020-4444795 - : y.dejong@vumc.nl Marga J. Allin, bestuurslid (fondsenwerving en externe contacten) ( 06-42252772 - : margaret.allin@gmail.com Wetenschappelijke Adviesraad Prof.dr. E. van Kuijk, MD, PhD Professor & Chairman University of Minnesota, Department of Ophthalmology / MMC 493, Minneapolis, USA Prof.dr. P.J. Ringens, Oogziekenhuis Maastricht MUMC Prof.dr.ir. P.F.F. Wijn, hoogleraar afdeling Klinische Fysica, Máxima Medisch Centrum, Veldhoven Periodieke gift of machtiging U kunt het MaculaFonds steunen op basis van een vaste periodieke gift of machtiging. Doch spontaan schenken mag/kan altijd! Voor een periodieke gift geldt dat u een schriftelijke overeenkomst aangaat met het MaculaFonds voor ten minste vijf jaar. Omdat het MaculaFonds een ANBI-status (Algemeen Nut Beogende Instelling) heeft, kunt u deze gift voor 100% aftrekken van uw inkomstenbelasting. Voor meer informatie of het aanvragen van de formulieren voor een periodieke gift kunt u vrijblijvend contact opnemen met: Secretariaat MaculaFonds, tel. 030-29 66 999, e-mail info@maculafonds.nl. Wilt u het MaculaFonds liever machtigen periodiek een bedrag van uw bankrekening af te schrijven, vul dan de bon in. naam: straat/huisnr: postcode/plaats: e-mail: M/V machtigt het MaculaFonds tot wederopzegging: maandelijks 5,00 per maand / kwartaal / jaar éénmalig af te schrijven van bankrekeningnr.: NL datum: handtekening: U kunt deze machtiging opsturen naar: MaculaFonds Postbus 2410 3500 GK UTRECHT

dankt haar donateurs en steunpilaren voor hun waardevolle bijdragen aan het fonds. Ergra low vision De specialist voor slechtzienden in meer dan 100 ziekenhuizen telefoon 070-311 40 70 www.ikwilbeterzien.nl Waar uw zicht ophoudt, begint de visie van Optelec telefoon 088-678 35 55 internet: www.optelec.nl Science For A Better Life MaculaFonds - info@maculafonds.nl - NL27INGB0000001280