- en S-zinnen -zinnen zijn internationaal gestandaardiseerde risicobeschrijvingen die (indien van toepassing) dienen te worden aangebracht op verpakkingen van stoffen die bepaalde risico s met zich meebrengen. De staat in dit geval voor isk. Daarnaast zijn er ook S-zinnen; deze geven aanbevelingen voor het veilig werken met bepaalde stoffen. S staat hier voor Safety. - en S-zinnen bestaan er in enkelvoudige en in gecombineerde vorm. In onderstaande tabel komen eerst de -zinnen aan bod (achtereenvolgens de enkelvoudige en de gecombineerde) en daarna de S-zinnen. Naast de - en S-zinnen dienen overigens op een verpakking ook (alweer indien van toepassing) de voorgeschreven gevarensymbolen te zijn aangebracht (zie hiervoor het onderwerp pictogrammen ). -zinnen (aanduiding gevaren) -nummer Gevaren-aanduiding 1 In droge toestand ontplofbaar 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere onstekingsoorzaken 3 Ernstig ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsbronnen 4 Vormt met metalen zeer gemakkelijk ontplofbare verbindingen 5 Ontploffingsgevaar door verwarming 6 Ontplofbaar met en zonder lucht 7 Kan brand veroorzaken 8 Bevordert de verbranding van brandbare stoffen 9 Ontploffingsgevaar bij menging met brandbare stoffen 10 Ontvlambaar 11 Licht ontvlambaar 12 Zeer licht ontvlambaar 13 Ontvlambaar samengeperst gas 14 eageert heftig met water 15 Vormt licht ontvlambaar gas in contact met water 16 Ontploffingsgevaar bij menging met oxydere stoffen 17 Spontaan ontvlambaar in lucht 18 Kan bij gebruik een ontvlambaar/ontplofbaar damp-luchtmengsel vormen 19 Kan ontplofbare peroxyde vormen 20 Schadelijk bij inademing 21 Schadelijk bij aanraking met de huid 22 Schadelijk bij opname door de mond - en S-zinnen, augustus 2003 1
23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 Vergiftig bij inademing Vergiftig bij aanraking met de huid Vergiftig bij opname door de mond Zeer vergiftig bij inademing Zeer vergiftig bij aanraking met de huid Zeer vergiftig bij opname door de mond Vormt vergiftig gas in contact met water Kan bij gebruik licht ontvlambaar worden Vormt vergiftigde gassen in contact met zuren Vormt zeer vergiftigde gassen in contact met zuren Gevaar voor cumulatieve effecten Veroorzaakt brandwonden Veroorzaakt ernstige brandwonden Irriterend voor de ogen Irriterend voor de ademhalingswegen Irriterend voor de huid Gevaar voor ernstige onherstelbare effecten Carcinogene effecten zijn niet Gevaar voor ernstig oogletsel Kan overgevoeligheid veroorzaken bij inademing Kan overgevoeligheid veroorzaken bij contact met de huid Ontploffingsgevaar bij verwarming in afgesloten toestand Kan kanker veroorzaken Kan erfelijke genetische schade veroorzaken Kan geboorte-afwijking veroorzaken Gevaar voor ernstige schade aan gezondheid bij langdurige blootstelling Kan kanker veroorzaken bij inademing Zeer vergiftig voor in het water levende organismen Vergiftig voor in het water levende organismen Schadelijk voor in het water levende organismen Kan in het aquatisch milieu op de lange termijn schadelijke effecten veroorzaken Vergiftig voor planten Vergiftig voor dieren Vergiftig voor bodemorganismen Vergiftig voor bijen Kan in het milieu op de lange termijn schadelijke effecten veroorzaken Gevaarlijk voor de ozonlaag Kan de vruchtbaarheid schaden Kan het ongeboren kind schaden - en S-zinnen, augustus 2003 2
62 63 64 65 66 67 68 Mogelijk gevaar voor verminderde vruchtbaarheid Mogelijk gevaar voor beschadiging van het ongeboren kind Kan schadelijk zijn via de borstvoeding Schadelijk: kan longschade veroorzaken na verslikken Herhaalde blootstelling kan een droge of een gebarsten huid veroorzaken Dampen kunnen slaperigheid en duizeligheid veroorzaken Onherstelbare effecten zijn niet Gecombineerde -zinnen -nummers 14/15 15/29 20/21 21/22 20/22 20/21/22 23/24 24/25 23/25 23/24/25 26/27 27/28 25/28 26/27/28 36/37 37/38 36/38 36/37/38 39/23 39/24 39/25 39/23/25 39/24/25 39/23/24/25 39/26 39/27 39/28 Gevaren-aanduiding eageert heftig met water en vormt daarbij licht ontvlambaar gas Vormt vergiftig en licht ontvlambaar gas in contact met water Schadelijk bij inademing en bij aanraking met de huid Schadelijk bij aanraking met de huid en bij opname door de mond Schadelijk bij inademing en opname door de mond Schadelijk bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond Vergiftig bij inademing en bij aanraking met de huid Vergiftig bij aanraking met de huid en bij opname door de mond Vergiftig bij inademing en bij opname door de mond Vergiftig bij inademing, opname door de mond en aanraking met de huid Zeer vergiftig bij inademing en bij aanraking met de huid Zeer vergiftig bij aanraking met de huid en bij opname door de mond Zeer vergiftig bij inademing en opname door de mond Zeer vergiftig bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond Irriterend voor de ogen en de ademhalingswegen Irriterend voor de ademhalingswegen en de huid Irriterend voor de ogen en de huid Irriterend voor de ogen, de ademhalingswegen en de huid Vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij inademing Vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij aanraking met de huid Vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij opname door de mond Vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij inademing en opname door de mond Vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij aanraking met de huid en opname door de mond Vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond Zeer vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij inademing Zeer vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij bij inademing en aanraking met de huid Zeer vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij opname door de mond - en S-zinnen, augustus 2003 3
39/26/27 39/26/28 39/27/28 39/26/27/28 40/20 40/21 40/22 40/20/21 40/20/22 40/20/21/22 42/43 48/20 48/21 48/22 48/20/21 48/20/22 48/21/22 48/20/21/22 48/23 48/24 48/25 48/23/24 48/23/25 48/24/25 Zeer vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij inademing en aanraking met de huid Zeer vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij inademing en opname door de mond Zeer vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij aanraking met de huid en opname door de mond Zeer vergiftig: gevaar voor ernstige onherstelbare effecten bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond Schadelijk: bij inademing zijn onherstelbare effecten niet Schadelijk: bij aanraking met de huid zijn onherstelbare effecten niet Schadelijk: bij opname door de mond zijn onherstelbare effecten niet Schadelijk: bij inademing en aanraking met de huid zijn onherstelbare effecten niet Schadelijk: bij inademing en opname door de mond zijn onherstelbare effecten niet Schadelijk: bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond zijn onherstelbare effecten niet Kan overgevoeligheid veroorzaken bij inademing of bij contact met de huid bij inademing bij aanraking met de huid bij opname door de mond bij inademing en aanraking met de huid bij inademing en opname door de mond bij aanraking met de huid en opname door de mond bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond inademing aanraking met de huid opname door de mond inademing en aanraking met de huid inademing en opname door de mond aanraking met de huid en opname door de mond - en S-zinnen, augustus 2003 4
48/23/24/25 inademing, aanraking met de huid en opname door de mond 50/53 68/20 68/21 68/22 68/20/21 68/20/22 40/20/21/22 51/53 52/53 52/53 Zeer vergiftig voor in het water levende organismen; kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken Schadelijk: bij inademing zijn onherstelbare effecten niet Schadelijk: bij aanraking met de huid zijn onherstelbare effecten niet Schadelijk: bij opname door de mond zijn onherstelbare effecten niet Schadelijk: bij inademing en aanraking met de huid zijn onherstelbare effecten niet Schadelijk: bij inademing en opname door de mond zijn onherstelbare effecten niet Schadelijk: bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond zijn onherstelbare effecten niet Vergiftig voor in het water levende organismen; kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken Schadelijk voor in het water levende organismen; kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken S-zinnen (aanduiding veiligheidsaanbevelingen) S- nummer S 1 S 2 S 3 S 4 S 5 S 6 S 7 S 8 S 9 S 12 S 13 S 14 S 15 Achter slot bewaren Buiten bereik van kinderen bewaren Op een koele plaats bewaren Verwijderd van woonruimten opbergen Veiligheidsaanbeveling Onder... houden (geschikte vloeistof opgegeven door fabrikant) Onder... houden (inert gas door fabrikant op te geven) In goed gesloten verpakking bewaren Verpak- king droog houden Op een goed geventileerde plaats bewaren De verpakking niet hermetisch sluiten Verwijderd houden van eeten drinkwaren en van dierenvoeder Verwijderd houden van... (in te vullen door fabrikant) Verwijderd houden van warmte S 16 Verwijderd houden van ontstekingsbronnen - niet roken - S 17 S 18 S 20 S 21 S 22 S 23 S 24 Verwijderd houden van brandbare stoffen Verpakking voorzichtig behandelen en openen Niet eten of drinken tijdens gebruik Niet roken tijdens gebruik Stof niet inademen Gas/rook/damp/spuitnevel *) niet inademen *) De toepasselijk term(en) aangegeven Aanraking met de huid vermijden - en S-zinnen, augustus 2003 5
S 25 S 26 S 27 S 28 S 29 S 30 S 33 S 34 S 35 S 36 S 37 S 38 S 39 Aanraking met de ogen vermijden Bij aanraking met de ogen onmiddellijk met overvloedig water afspoelen en deskundig medisch advies inwinnen Ver- ontreinigde kleding onmiddellijk uittrekken Na aanraking met de huid onmiddellijk wassen met veel... (aan te geven door de fabrikant) Afval niet in de gootsteen werpen Nooit water op deze stof gieten Maatregelen treffen tegen ontladingen van statische elektriciteit Schok en wrijving vermijden Deze stof en de verpakking op veilige wijze afvoeren Draag geschikte beschermende kleding Draag geschikte handschoenen Bij ontoerijkende ventilatie een geschikt ademhalings-, beschuttingsmiddel dragen Een beschermingsmiddel voor de ogen/voor het gezicht dragen S 40 Voor de reiniging van de vloer en alle voorwerpen verontreinigd met dit materiaal... gebruiken (aan te geven door fabrikant) S 41 S 42 S 43 S 44 S 45 S 46 S 47 S 48 S 49 S 50 S 51 S 52 S 53 S 54 S 55 S 56 S 57 S 58 S 59 S 60 In geval van brand en/of explosie inademen van rook vermijden Tijdens de ontsmetting/bespuiting een geschikt ademhalingstoestel dragen In geval van brand... gebruiken (blusmiddelen aan te duiden door de fabrikant. Indien water het risico vergroot toevoegen: Nooit water gebruiken) Indien met zich onwel voelt een arts raadplegen (indien mogelijk hem dit etiket tonen) Ingeval van ongeval of indien met zich onwel voelt, onmiddellijk een arts raadplegen (indien mogelijk hem dit etiket tonen) In geval van inslikken onmiddellijk een arts raadplegen en verpakking of etiket tonen Bewaren bij een temperatuur... C (aan te geven door de fabrikant) Inhoud vochtig houden met... (middel aan te geven door de fabrikant) Uitsluitend in de oorspronkelijk verpakking bewaren Niet vermengen met... (aan te geven door de fabrikant) Uitsluitend op goed geventileerde plaatsen gebruiken Niet voor gebruik op grote oppervlakken in woon- en verblijfruimten Blootstelling vermijden, voor gebruik speciale aanwijzing raadplegen Vraag de toestemming van milieubeschermingsinstanties alvorens af te voeren naar rioolwaterzuiveringsinstallaties Met de best beschikbare technieken behandelen alvorens in het riool of aquatisch milieu te lozen Niet in het riool of milieu lozen, naar een erkend afvalinzamelpunt brengen Neem passende maatregelen om verspreiding in het milieu te voorkomen Als gevaarlijk afval afvoeren aadpleeg fabrikant / leverancier voor informatie over terugwinning / recycling Deze stof en/of de verpakking als gevaarlijk afval afvoeren - en S-zinnen, augustus 2003 6
S 61 S 62 S 63 S 64 Voorkom lozing in het milieu. Vraag om speciale instructies/veiligheidskaart Bij inslikken niet het braken opwekken; direct een arts raadplegen en de verpakking of het etiket tonen Bij een ongeval door inademing: slachtoffer in de frisse lucht brengen en laten rusten Bij inslikken, mond met water spoelen (alleen als de persoon bij bewustzijn is) Gecombineerde S-zinnen S- nummers S 1/2 S 3/9 S 3/7/9 S 7/9 Veiligheids-aanbeveling Achter slot en buiten bereik van kinderen bewaren Op een koele en goed geventileerde plaats bewaren Gesloten verpakking op een koele en goed geventileerde plaats bewaren Gesloten verpakking op een goed geventileerde plaats bewaren S 7/8S 7/8 Droog houden en in een goed gesloten verpakking bewaren S 20/21 S 24/25 S 36/37 S 36/39 S 37/39 Niet eten, drinken of roken tijdens gebruik Aanraking met de ogen en de huid vermijden Draag geschikte handschoenen en beschermende kleding Draag geschikte beschermende kleding en een beschermingsmiddel voor de ogen/voor het gezicht Draag geschikte handschoenen en een beschemingsmiddel voor de ogen/voor het gezicht S 36/37/39 Draag geschikte beschermende kleding, handschoenen en een beschermingsmiddel voor de ogen/voor het gezicht S 3/14 S 3/9/14 S 3/9/14/49 S 47/49 Bewaren op een koele plaats verwijderd van... (stoffen, waarmee contact vermeden dient te worden, aan te geven door de fabrikant) Bewaren op een koele, goed geventileerde plaats verwijderd van... (stoffen, waarmee contact vermeden dient te worden, aan te geven door de fabrikant) Uitsluitend in de oorspronkelijke verpakking bewaren op een koele goed geventileerde plaats verwijderd van... (stoffen, waarmee contact vermeden dient te worden, aan te geven door de fabrikant) Uitsluitend in de oorspronkelijke verpakking bewaren bij een temperatuur beneden... C (aan te geven door de fabrikant) - en S-zinnen, augustus 2003 7