Handhaving afgedankte elektronica 2005 April 2006 De VROM-Inspectie heeft in 2005 uitgebreid aandacht besteed aan de afvalketen van elektrische en elektronische apparaten. Aanleiding hiervoor vormde een regionaal onderzoek in 2004. Daaruit bleek dat grote hoeveelheden afgedankte apparaten in strijd met nationale en internationale milieuwetgeving geëxporteerd werden. De verwerking in de ontvangende landen veroorzaakt ernstige schade aan mens en milieu. Daarop is besloten om een landelijk onderzoek uit te voeren in 2005 en 2006. Dit informatieblad beschrijft de activiteiten en resultaten over 2005. Achtergrond Jaarlijks produceert iedere inwoner van de Europese Unie gemiddeld 15 kilogram elektronica-afval. Om ervoor te zorgen dat dit afval niet met het huishoudelijk afval verbrand of gestort wordt, is er in Nederland sinds 1999 een aparte inzamelstructuur. Deze inzameling is erop gericht dat de consument afgedankte huishoudelijke elektrische en elektronische apparaten gratis inlevert bij winkels en gemeenten die de apparaten vervolgens gratis overdragen aan producentenorganisaties. Deze organisaties zorgen voor de verwerking en de bekostiging daarvan. Kopers van bepaalde nieuwe producten dragen bij aan deze bekostiging door middel van de verwijderingsbijdrage. Uit het onderzoek in 2004 (bron: Buiten beeld, maart 2005) bleek dat er misbruik gemaakt wordt van deze inzamelstructuur. Detaillisten verkochten een deel van de ingenomen apparaten aan derden die daarvoor geen registratie of vergunning hadden. Deze bedrijven exporteerden ongesorteerde en defecte apparaten naar Afrika, Azië en Oost-Europa. Op basis van de EVOA (EEG-Verordening 259/93 betreffende toezicht en controle op de overbrenging van afvalstoffen binnen, naar en uit de Europese Gemeenschap) is het verboden gevaarlijk afval (zoals televisies en koelkasten) naar niet-oeso-landen 1 te exporteren. Veel van deze landen hebben aangegeven ook geen ongevaarlijk afval (zoals radio s, wasmachines) te willen ontvangen. Diverse landen van bestemming en milieuorganisaties hebben aangegeven dat de afgedankte apparaten grote milieuproblemen veroorzaken. De apparaten worden gedumpt of op primitieve wijze gerecycled. De metalen worden bijvoorbeeld teruggewonnen door het plastic te verbranden of onderdelen onzorgvuldig af te breken. Hierdoor komen schadelijke stoffen vrij zoals zware metalen en dioxines. De arbeiders hebben meestal nauwelijks bescherming. Ook andere mensen komen ermee in aanraking omdat de stoffen verspreid worden door de lucht en het (grond)water. In bepaalde gebieden is gezondheidsschade door gevaarlijke stoffen uit elektronica aangetoond. China, een van de belangrijkste ontvangende landen, heeft daarop aan de Europese Commissie aangegeven dat het de strengste vergunningsprocedure eist voor al het elektronica-afval. Deze procedure is van kracht sinds februari 2005. Naar aanleiding van het voorgaande heeft de VROM-Inspectie de handhaving van de afvalketen van afgedankte elektrische en elektronische apparaten als prioriteit benoemd. Door de uitvoering van handhavingsacties in 2005 en 2006 moet het naleefgedrag sterk verbeterd worden. 1 OESO= organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling hierbij zijn aangesloten: Oostenrijk, België, Tsjechië, Denemarken, Finland, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Luxemburg, Nederland, Polen, Portugal, Slowakije, Spanje, Zweden, Groot-Brittannië, Verenigde Staten, Australië, Canada, IJsland, Japan, Korea, Mexico, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Zwitserland en Turkije.
02 Aanpak 2005 Het doel van de acties in 2005 was het stoppen en voorkomen van illegale export van elektronica-afval naar niet-oeso-landen. Op basis van een analyse van alle betrokkenen in de afvalketen van ontdoener tot verwerker is bepaald dat aan verschillende doelgroepen in die keten aandacht besteed moet worden. Afhankelijk van de redenen om de richtlijnen niet na te leven, is per doelgroep gekozen voor een preventieve of repressieve aanpak. Preventieve activiteiten In mei 2005 heeft de VROM-Inspectie een persbericht uitgebracht met de resultaten van het regionaal onderzoek uit 2004. Het onderzoek is door diverse regionale en nationale nieuwszenders uitgebreid belicht. Enkele hebben daarbij zelf onderzoek uitgevoerd waarbij ze tot vergelijkbare conclusies kwamen. Het publiekelijk worden van de misstanden heeft veel opschudding veroorzaakt in de elektronicabranche. Vanuit de brancheorganisaties kwam het signaal dat veel bedrijven onvoldoende op de hoogte waren van de wettelijke bepalingen. De VROM-Inspectie heeft daarop informatiebladen opgesteld met uitleg van de wet- en regelgeving en de gevolgen van het niet naleven daarvan. In juli 2005 zijn er 6500 informatiebladen verspreid bij de detailhandel met medewerking van brancheorganisaties NVMP, ICT-Milieu en Uneto-VNI. De taak voor het toezicht op de afgifte van afvalstoffen door de detailhandel ligt bij de gemeente. De VROM-Inspectie heeft daarom ook een informatieblad opgesteld voor gemeenten. Naast informatie over wet- en regelgeving en handhavingsmogelijkheden is hun ook uitdrukkelijk verzocht toezicht te houden op de afgifte van afvalstoffen door de detailhandel. In overleg met diverse brancheorganisaties van producenten, detaillisten en reinigingsdiensten zijn publicaties geplaatst in magazines van deze organisaties. Repressieve activiteiten Bij de doelgroepen waar een repressieve aanpak gekozen was zijn bedrijfs- en uitvoercontroles uitgevoerd. Bij het aantreffen van overtredingen is er bestuurs- en/of strafrechtelijk opgetreden en is het bevoegd gezag (gemeente of provincie) in kennis gesteld. Controles detailhandel Na de eerste preventieve acties is gestart met de uitvoering van controles bij de detailhandel. Met name bij de grotere winkelketens was de boodschap al aangekomen. Dit bleek uit vernieuwde procedures waarbij de afzonderlijke winkels erop gewezen werden dat de ingenomen apparaten alleen aan producentenorganisaties en erkende bedrijven afgegeven mochten worden. Sommige bedrijven bleven echter de wet overtreden. Uiteindelijk bleek 29% van de gecontroleerde detaillisten een deel van de apparaten onjuist af te geven. In het regionale onderzoek over 2004 overtrad meer dan 60% de wetgeving. Controles gemeentelijke inzameling Naar aanleiding van signalen dat er ook door de regionale overslagstations (ROS en) en milieustraten onjuist werd afgegeven, zijn vijf van deze inzamelpunten bezocht. Door één van deze punten werden afvalstoffen onjuist afgegeven. Uit deze controles en informatie van opkopers blijkt dat diverse gemeenten het groot witgoed niet afgeven aan de Stichting Nederlandse Verwijdering Metalektro Producten (NVMP), maar verkopen aan vergunde metaalverwerkers.dit is overigens niet in strijd met de regelgeving.
03 Controles opkopers Voor de selectie van bedrijven heeft de VROM-Inspectie gebruik gemaakt van gegevens uit controles bij detaillisten, de Dienst der Domeinen, uitvoeraangiftes en internet. Bij deze selectie kwamen de volgende drie doelgroepen naar voren: inzamelaars/handelaren; ICT-refurbishment; kringloopwinkels. Inzamelaars/handelaren Hierbij gaat het veelal om bedrijven die allerlei soorten (gebruikte) goederen opkopen, eventueel bewerken en vervolgens doorverkopen. Van de bedrijven die geregistreerd moesten zijn, voldeed 40% niet aan deze verplichting. De bedrijven die wel voldeden waren veelal echte afvalbedrijven zoals metaalinzamelaars. ICT-refurbishment De VROM-Inspectie heeft specifiek onderzoek gedaan naar bedrijven die gebruikte bedrijfscomputers opkopen om deze vervolgens volledig op te knappen en op de tweedehandsmarkt te verkopen. Aan dergelijke bedrijven worden strenge eisen gesteld door de voormalige eigenaren in verband met vertrouwelijke informatie die op de computers kan staan. Nadat de informatie verwijderd is, worden de computers schoongemaakt, van een nieuwe configuratie voorzien en in dozen verpakt. Vaak krijgt de koper zelfs garantie op het apparaat. daartoe niet gerechtigd waren, partijen niet-werkende apparaten opkopen. Op verzoek van de VROM-Inspectie heeft de Dienst der Domeinen de werkwijze gewijzigd. Bij de diverse overheden moet, voordat de computers afgevoerd worden, een onderscheid gemaakt worden in wel- en niet-werkende apparaten. De nietwerkende apparaten worden afzonderlijk afgevoerd. Hierbij worden de opkopers nauwlettend gecontroleerd of zij geregistreerd zijn als afvalinzamelaar en of zij de juiste milieuvergunning hebben. Kringloopwinkels Kringloopwinkels zijn erop gericht om afgedankte goederen opnieuw op de markt te brengen. Uit de controles bleek de achtergrond en de handelswijze van de verschillende winkels te variëren. Van oorsprong hebben de meeste kringloopwinkels een ideologische achtergrond met aandacht voor duurzaamheid, werkgelegenheid en hulp aan economisch zwakkeren. Deze kringloopwinkels zijn vaak gekoppeld aan de gemeentelijke milieustraat. De kringloopwinkels krijgen van de gemeente de beschikking over de ingeleverde apparaten. Bij de controles bleek echter dat 67% van deze bedrijven ook afvalstoffen ontving en niet geregistreerd was als inzamelaar en/of niet de juiste milieuvergunning had. Hoewel de meeste milieubewust waren, exporteerden enkele ook niet-werkende apparatuur naar niet-oeso-landen. Overheidscomputers Een grote stroom bedrijfscomputers die in Nederland vrijkomt, is afkomstig van de overheid. Gelet op de voorbeeldfunctie van de overheid is onderzocht of deze computers op de juiste wijze werden afgevoerd. Elektronicaproducten waarvan overheidsdiensten zich ontdoen, komen terecht bij de Dienst der Domeinen. Deze dienst zorgt dat data verwijderd worden en de apparaten openbaar verkocht worden. In de algemene verkoopvoorwaarden is opgenomen dat bieders de benodigde vergunningen moeten hebben. Desondanks bleek dat inzamelaars en handelaren die
04 40 14000 12000 20 10000 8000 6000 0 4000 China en Hong-kong Overig Azië (Maleisië, Pakistan, Filipijnen, Vietnam, Singapore) West-Afrika (Ghana, Nigeria, Togo, Senegal) Oost Europa (Roemenië, Polen) M-Oosten/N-Afrika (Egypte, Jordanië, Iran, Irak, VAE, Turkije) Overig 2000 0 Tonnage ingezamelde televisies per jaar 2001 2002 2003 2004 2005 Er zijn echter ook eigenaren die hun bedrijf kringloopwinkel noemen, maar voor wie het maken van winst centraal staat en waarbij genoemde ideologieën nauwelijks tellen. Twee van de vijf gecontroleerde kringloopwinkels kochten op grotere schaal afgedankte apparaten van bedrijven in en verkochten deze zonder reparatie of sortering aan exporteurs. Controles uitvoer Voor de controles op de in-, uit- en doorvoer van afvalstoffen werkt de VROM-Inspectie samen met de Douane en het Korps landelijke politiediensten (KLPD). In 2005 zijn tijdens transporten uitvoercontroles 69 partijen elektronica-afval aangetroffen die overgebracht werden in strijd met de EVOA. Dit betrof in totaal circa 1000 ton. Daarvan werden 2 zendingen ingevoerd, de overige 67 werden uitgevoerd naar niet-oeso-landen. De meeste partijen waren bestemd voor China en Hongkong (30), gevolgd door de West-Afrikaanse landen (19). De herkomst van het elektronica-afval was in de meeste gevallen Nederland (43). De overige partijen waren vooral afkomstig uit Duitsland, België en Groot-Brittannië. Gevaarlijk afval Bij 27 partijen ging het om gevaarlijk afval. Dit betrof meestal monitoren en televisies. De kathodestraalbuis bevat schadelijk poeder dat bij ondeskundige verwerking eenvoudig vrijkomt. Tevens zijn ook apparaten met batterijen en accu s aangetroffen, welke zware metalen en zuren bevatten. (H)CFK s Bij 25 partijen werd ook koel- en vriesapparatuur aangetroffen met (H)CFK-houdende koelgassen. Bij ongecontroleerde verwerking komen deze gassen vrij en tasten zij de ozonlaag aan en dragen bij aan het broeikaseffect. In Nederland mogen deze koelgassen niet meer verhandeld worden en het is verboden ze uit te voeren uit de Europese Unie. Garantiegoederen Door de strengere procedure voor niet-gevaarlijk afval naar China ontstonden er problemen met zogenaamde garantiegoederen. Dit zijn apparaten die door de eigenaar binnen de garantietermijn teruggebracht worden naar de winkel. Deze apparaten worden door de producenten en importeurs vervolgens
05 verzameld en retour gezonden naar het productieland, veelal China. In de meeste gevallen was niet met zekerheid vast te stellen of de partij in China gerepareerd zou worden of vernietigd. Van enkele partijen is bekend dat na reparatie zo n 30% afval overbleef. moeilijker geworden om aan dergelijke partijen te komen. In strijd met de regelgeving worden daarom uit andere landen ongesorteerde partijen in Nederland ingevoerd. Samenwerking met andere Europese autoriteiten is daarom van groot belang. Aangezien het apparaat na reparatie niet terugkomt bij de oorspronkelijke eigenaar/gebruiker moet het als afval aangemerkt worden en is voor export naar China een vergunningsprocedure noodzakelijk. Bij 17 van de 30 partijen naar China was er sprake van garantiegoederen. Totaal resultaten Uit de controles bij de detailhandel blijkt dat in 2005 meer detaillisten de apparaten hebben afgegeven aan geregistreerde inzamelaars en vergunde verwerkers. Het naleefgedrag is sinds het begin van de controles in 2004 gestegen van minder dan 40% naar meer dan 70%. De cijfers van de Stichting Nederlandse Verwijdering Metalektro Producten (NVMP) laten dit resultaat ook zien voor televisies. De inzameling is sinds het begin van de controles in 2004 sterk gestegen: 2004 liet een stijging van 18% zien, 2005 een stijging van 19%. Er wordt door de detailhandel en de gemeentelijke inzamelpunten meer groot witgoed afgegeven aan andere geregistreerde inzamelaars en verwerkers dan de NVMP. Dit blijkt uit de controles en de inzamelcijfers van de NVMP. Bij deze organisatie is in 2005 namelijk 11% minder groot witgoed aangeboden dan in 2004. De reden om aan inzamelaars en verwerkers af te geven is het financieel voordeel. Zij geven namelijk een vergoeding op basis van de hoeveelheid metaal. Van alle bezochte bedrijven in deze afvalketen bleek in 2005 nog 36% goederen af te geven of te ontvangen in strijd met de wet- en regelgeving. In combinatie met de constateringen bij de controles op uitvoer blijkt dat het nalevingsniveau nog niet op een acceptabel niveau is. De VROM-Inspectie ontvangt regelmatig signalen dat de controles daadwerkelijk de handel in afgedankte apparaten beïnvloeden. In de ontvangende landen is vraag naar partijen defecte elektronica voor recycling of hergebruik omdat de prijs daarvan laag is. Het is voor de handelaren die in Nederland actief zijn,
Dit is een publicatie van: Ministerie van VROM VROM-Inspectie > Rijnstraat 8 > Den Haag > www.vrom.nl VROM 6172/ APRIL 2006 Ministerie van VROM > staat voor ruimte, wonen, milieu en rijksgebouwen. Beleid maken, uitvoeren en handhaven. Nederland is klein. Denk groot. Vervolg 2006 Op basis van de resultaten van 2005 zijn de vervolgacties voor 2006 bepaald. Om het naleefgedrag nog verder te verbeteren zullen de volgende preventieve en repressieve acties worden uitgevoerd: In overleg met brancheorganisaties van onder andere kringloopbedrijven en ICT-refurbishment zal de VROM-Inspectie proberen een onderscheid te maken in bedrijven die de wetgeving wel naleven en niet naleven. Uit de onderzoeken van 2005 zijn inzamelaars en exporteurs naar voren gekomen die vermoedelijk de wet overtreden. Bij deze bedrijven worden controles uitgevoerd en zal bij overtreding strafrechtelijk en bestuursrechtelijk worden opgetreden. De andere bevoegde gezagen, zoals gemeenten en provincies, zullen ondersteund worden bij hun controles bij detailhandel en metaalverwerkers. Het probleem is inmiddels ook door een aantal andere Europese landen onderkend, zoals Ierland, Groot-Brittannië en België. Met deze landen zal zo veel mogelijk samengewerkt worden. In november 2006 worden de eindresultaten van het project bekendgemaakt.